Herald of Wales and Monmouthshire Recorder

NEWYDDIO LLEOL A I CHYFF?D!MOL. ——— BRYNAIMMAN. I Bhyfedd synitfr 0 firytKiiau gollir yn y piyn y d\d^iau hyn. Yr wythnos hon eto Viae genym i goinodi marwolaeth eliladd^fligaetli Mrs. Lewi". anwyl briod Mr. Lewis Lewis, Heal y (llyn, yn yr ced- ran o tua <thrigain mivrydd oed. JJitear- ?\yd bd yiu myn?ent Gibea ■ pryduawn ^dydd Sadwrn, ?yda g\sa.sanaeth g?n v l\ttch. W. D. Thomas, (?bca. Cydyni- i?? ddw,s a'i phriod a'r plant t!ydd ar ?1 yn 1";1 galar yng j?wyi?pb yr m,, lchiul* sydyu. By elded amdditfyn y ]S'e4' drostynt oil yu yr LlTKyfwng blin. "A" Eto, gyda'r un sydynrwydd, torwyd i lawr wr ieuaiic arall yn y lie, yn yr oed- rSn tynr o 19 mlwydd oed set' Mr Thomas Dazriel Morgan, anwyl fab Mr. a Mrs. Daniel Morgan, Heol y Glyn. Dyrnod drom i'r teulu hwn eto oedd coJii gwr iauanc fel hwn. Nid fel yr rdrych dyn yr eiirych Duw." Dasarwyd ei wedthIMon prydnawn Sadtrn yng nghiaddfa Gibea, piyd y gwasanaftthw.vd gan y Parehn. H. 0, Jones. Lbenecer, Banweii, a J., Llewelyn, Botaania, Khosamman. 9.v<ided rwenall y Kef dros y u.aIu trallodu. Cawn fod Herman ac J'Ibenezer, Banwen, iredi hwriaaa eViuiid. cyi'res a gyfarfodydd cysitudieuol y tymhdrJnyn L1on- gyfaichwn y pwyllgorau hyn am eu dar- paviadau da i dyn u all an y goreu o ieuenc- tyd yr ardaJ. Mae darpariadau fel hyn yn nerth irmwr i godri. llenorion, cerddor- ion, adroddwyr. a beiudd new ydda on. Tloes dim sydd yn well ua ritoi digon o ;1Vadth i <k!yn ieuaiic. Deaiiwn fod y Parch. H. O. JOll, gweinidog Bbeateser, Banwen, wodi cael gaUad unfrvdol a thar oddriwrlh fglwvs yn Towyn, Mairionydd, a'i fod -fcefyd yn pendffynu at,-b yr aiwad yn I •fa^anihaoL Os felly, bydd yn gofted Thid ferefcan i'r ogi %Tc, Y!i CA n ei tod I pati. yn y Lie yn \\t"Pl"H1; parcJius iawn. yn w.f«f.hiwr ra!e<l. \n br«>gethwr «:rvf. yn ftikraw da« ac yn rugail tariou trawd«i-. L iaet.h yn Ebenezer. Felly i?Mmlir yn chvith J ar ei ol yn yr ardal yu gyfYredinol. Ond gan ei fod yn pend.rfynu jnyn'd, bydded I ddo ef a'i (leul-it yr un 1! wydclia 1:11 yn Nhowvn, Meirionydd, a chaffed yr un pa,rch fel gweinidog yno ag y mae wedi gael yni a yn Ebenezer, Frvnaminan. Clywais rnai Atr. David lilewelvii Reos yw yr argymerydd s'dd wedi caei con- trnüt" yr ysgol newydd sydd i'w cbcdi gerlla-w ysgoldy'r Cynglior ym Mrj-n- anmian. Un genyf glywed mai un o'r lie ydd we-doi gofal y gwaith hwn. Mao gobaith bellach y ca rhai o weithwyr Brynamman dipyn o waitii wrfch yr ysgoldy nevrydd. Ilefyd credwn fod y gwaith wedi disgyn i law argymerydd wna y gwaith yn ddidwyll a gonest, fel y nuve gwneud eisioes gyda phob petii sydd wedi bod dan pi ofal yn y lie. Jdwydd- iant mawr fo i'w anturiaetli yug nglyn a'r gwaith yehwanegol hwn eto. I Ammanydd. I

CWMAMMAN. Da genym ddeall fod Gwrmni Gelly- coklryul yn rheddi glo'n rhad i'r Bclg- iaid cyhyd eg y byddaut yn aros yn Nyff- iyn Amman. Newydd ddiengyd o'j- tan mae'r bobl hyn, a phriodol iawn oedd iddynt ga-el glo o'r Golli, o herwydd 'doos ei debyg am wres. Chwareu teg i'r Gelli, bu am flynyddau yn gwasgar g lo'n rhad, fel manna, i'r gerddi ac i'r tili sydd gerllaw, yn enwedig ar ddiwrnod golchi. Pan ddcuai'r fen- dith yn ddi.symwth, gyda'r awel deneu cfiro," da oedd ge-nym fod yn ralell. YCiydig barch sydd i henaint, a rhaid i bawb a phopeth rheddi lie i'w gwell ryw- bryd neu gilvdd. Yn ysrt^xl y blynyddau diweddaf hyn «ym.udvv-yd o leiaf dri no-ti bedwa-r adeilad o Gwmamman fuont o ddefnydd e-ithriatiol i'r oes o'r blaen. Dyna hen oi-«if G: an a mm an. Dinvstriwyd hi am fod Inspector Hazard a Mr. Mordecai Lewis yn methu cael lie ynddi aa1 yr an pryd i vlneyd gwaith. Rhodd-odd Hen Ysgokly Brynlloi 1« i Fryn Scion (ond nid yn rhwydd, ma.?n wir), a nw.snadHly hardd sydd yn awr ar Hen Dy'r Gat. BeHach y mae cwb John CharIeR" wedi p- dynnu i ffwrdd. Credwn mai yr un dynnodd gynllun caban John Charles ay a fu wrth hen orsiif Glaniunman, o ber- wydd y maent debyccd i'w gilydd a dau efaill. Beth bynag, treuliodd Charles yn a-gos oes yn y cabajt, ac y mae en henwau yn anwaJianadwy. oX: Nos Taa, yn y L'avcn Iiin, cynaliwyd cyfarfod i anrhpgu Dr. Hawkins, ar ed yrnadawiivd a'r lie. C'tmerwyd y gadair gan Mr. Wardlow. Cafwyd areithiau yn canmol y meddyg gan y Meistri W. Thomas (Lamb Shop), Davies Bros., Evan Jenkins, D. J. Evans, a'r Cynghorwvr R. E(i ward a J. Rees. CyfeiMwyd gan Mr. Edgar Kec=, a chanwyd gan y Meistri Tim Joces, John Jones, Baker Williams, W. R Jones (milkman), W. P. Isaac Bowen, a Butts." Anrhwyd y meddyg a pliw.rs yn cynnwys ^38, a phan yefcyrir ansawdd mai-iiach yn rhan ucha'r cwm gwnaerl yn anrliydeddiis iawn. "Diolchodd Dr. Hawkins yn gynnee. Daeth i'r dj-ff- n~n rai blynyddau yn ol yn gynorthwywr i'r diweddar Dr. Rowlands *ac yn ysftod ei arosiad enillodd lawer o barch, o herwydcl ei fedr a'i unplygrwydd. Dymunwn iddo bob llv.-ydd. Gwyr rhai o'r darllenwyr fod arall o hen feddygon Cwmainman gyda'n cat- rodau yn Firainc. Cyfeirio yr ydym at Dr. Stnil h. # X: ara i uuo o'r fyddin y mao gwyr J j ieuainc v dyfFrvn, ond v mae eto mewn rhai ieolnoedd slackers •" a Ar ol i*r gwragedd a'r merched wau digon o U guffs i'r bechgyn sydd wedi codi at en dyledswydd, dechreuant wechu wau pedsiuu i'r rhai sydd wedi gwrthod. Dechreuwyd gweithio yn y Cawdor dydd Llun diweddaf. ar ol eegnrdod hir. Daw'r gweithwyr yn ol o wahanol wcithfeydd, ac hyderwn na ffolir hwy wrth wneyd. Nid cilwareu plant yw i ben teulu gael ei hun yn segur ar arleg fel lion, a druain o'r sawl sydd wedi gorfod liyw ar yr hyn enill wyd yn rhai o loieydd < Vmamman yn ystod y blynyddau diweddaf hyn. I w Nid yw segurdod glofeydd y cwm yn ychwanegu at gysur na rhyddid gwoith- wyr yn y glofeydd cymydogaethol liefyd. Fel popeth arall, ystyrir y glowyr yn rhad C3 bvdd digonetld o honynt ar y farchnad. Blin gennym glywed am anhwylde-b Mr. Rhys J. Huw-, Bryn Scion. Gweithia Mr. Huws yh galchic-h, a gwna fwy o Width, na llawor haner dwsin, a rhaad i'r gwr bach mawr wneyd llai os am aros gyda ni. Peidiodd Ilawer un a bod yn fyfyr- iwr pan ddaeth o'r athrof d, ond nid felly Rhys J. H-nws, fel y* gwyr y neb a'i clywodd. «::¥.<:)¡: H Cynt cwrdcl dau ddyn na dau-fynydd," a deil yr un potii yn wirioneckl Urn ddyn a cheffvl. Yn Tklworth v dydd o'r blaen adnabyddodd un o'n milwyx iouanc gelfyl ieuanc ymadawodd a Chwma.mman am y fycklin yn necbreu Awst, ac afreidiol dwevd fod yn dda gan y ddau gwrdd a'u gilydd yn Swydd Wilts. X: Pery gweithfeydd alcan y dyffryn i fyn'd yn gyson iawm, u, mantaia eithrdadol yw hyn pan ystyrdr fod yr wythnos ddiweddaf 185 o felinau yn segur yn y fasnach. Fel hyn v can eyiaill oetld wedi ei siomi mewn cyflogwr y hu yn ffyddlav/n iddo drwy ei ocs:- T ruga redd dyn, peih dLshmol yw, A'r Work lionise wrth ei gwt, I Os ffeila iio'i gadw'n fyw, Calif goffin plwv' bach twt." John Jones. I

MINION AMAN. I BLin yw gorfod cofao(ii fod Glofa Tir-y- dail yn segur. C< wTnae<l pob ynidrech posibl i ddod i delerau boddkaol rhwng meiwtr a gweitltiwr, oud yn anffodus ni was«gar- wyd f cwmwl. Deailwti mai yr hauliers sydd yn gwingo o da,n rhyw angltyfiawn- der yn 01 eu barn hwynJ. Beth by nag achosodd yr anghydfod, gobeithiwn na fydd y ddvrjblaid yn hir cyn rhxl i gyd- weled a'u gilydd, ac y cnwn welVl cyfiawn- der a heddwcli yn teyrnasu yng uglofa Tirydail megis yit yr ameer gynt. Dyktsai pob ûehr ddefnyddio iiVYll o oddefgannh ar g\-fuod fel h wn. Swn ystorm ,glyvs-ir fua chyfefiriod Glofa I Pantyffynon hefyd. Nid yw yr olwynion wedi methu trod yno eto, a gobeithiwn na fydd eisieu i'r lofa fod yn segur ychwaith. Gwn y bydd Irlwyri a'i fechgyn ar eu goreu i gaft"r gweithwyr ar lwybrau Iieddwch A ctivtiiiwjirlp-r. Mae glofeydd ereill yr ardal yn Ii gweifhio'n. gy=on, r.c ni clilywix SíYn c-tll- rwfl yn y gv.ersyll ychwaith. MJiant wedi bod yn ddigon call i sa-dúo bob anghyd- weletdiad yn erigion »<>u gw lacigarwch. 0,5 yw pleidiau gwleidvddoi y wlad yn gallu cyhoetldi trac^ am ysgaid y rhyfel, tybed na all meistri a gweiiiiiwr wneuthur hynny hefyd.; M. Al, rv Bu'r ardal er ei deulin yr wyihnoe o'r blaen yn dioicbl i Dad y tTugreddau EJm Ei haclioni diderfyn y/i ystod y flwyddyn ddiweddail. Tli%d oodcl gwelod hen ac ieuitiac yn cyrchu'r decoil tin yr hwvr, ac emyn y pÚl-fanld Watcvn W y n yu di^yn drc? &)] ?w&f?sa.u yn ddrarwybod braidd tLm y "'rrugar?dd ?a'Q coi\)ni d?ddiau'r Hwyddrn :'r ?i hyd." Tyh?ii Xxi mwy o nn?rd?i :n TK-i-?t?fhu?]' .-ain+ ?pni na;? arler. B"r. Bowen ddywedodd ynte mai Awr Duw yw cyfvngdflr dyn." a pbwy, a, wyr naX yw 5 rhytVl rrfuadwy yma yu, gvrrn pob) yn n^ Dduw. ffrrjionell ,"h daioni, a Gwein/ddivi tjiLawndex a Bwu, Bu'r Parch. E. I). Roberts yn ll<311W pwlpnd Eglwye Gcllimanwydd y Sul cyn y diweddaf. Bugeilia ef eglwys yn yr Unol Daleithiau er'? blynyddau bellaxih, ond daeth ar ymweliad il'r lie y bu yn lluesta'n hir ynddo. :X< Ymwelodd v Parch. Evan Davies, Ilen- llan, ag Eglwys y Aiethodistiaid yn y Bet- tws y Sul cyn y diweddaf hrfyd. Mwyn- hawyd ei -weinidogaelh yn ystod y dydd gan gynulliadau mawrion. GwruDnvvvlir gan ardalwvr y Bettws yw Mr. Dades. Enillodd sereh gwreng anedd y fro drwy ei garedigrwyckl anhafal yn ystod itymor ei fugedliaeth yn yr eglwys uchod. Oes hira dedwydd iddo yn nhawelwch y wlad. :a: Bu -Ifr. W. L. Smith yn areithio yn neu add y Y.M.C.A. nos Lun cyn y ii- ive(ld.-i,f. o dan nawdd y Temlwyr Da. Ei destyn oedd Attila and the Huns/'j Triniodd ei destyn yn wych, a mwyn- hawyd noson fejys wrth wj-and-o ei ddar- li'th feistrolgar. Mae llu o iilwyr i-enainc wedi bod ar ymweiiad a'n cartrefi, ac edrychent yn wml a lianas. Yn eu plith yr oedd clau Highlander," a thynent gryn dipyn o 6ylw yr ieuencfvd ar y 'strydoedd. ;"i: 't Dau lane braf sydd wedi hod ar Yffi- weiiad a'u cartrefi eddent y Meistri John Thomiis a W. Coslebt Evans, Bettws. (rwersyllant yu awr tua Bacingstoke, ond ddsgwyliant. yn feunyddiol am yr wys i wynebu'r gelyn ar gadfeusydd Ffrainc. Maent wedi gwneud 11 w 11a tldychwelant i'r henfro hyd iies y bydrlant wedd oanu Y Mochyn Du a r Scwar Berlin. Os y bydd i Jack bach" ladd German am bob cwningen a ddaliodd ar lawnt Glyn- hir, ni fydd ym mhell o fod wedi gwneud ei ran. Eie yw a mascot y battalion haFyd mac'n dehyg. Wel, i holl fiIwyr glannau'r Aman mac dai'llenwj-r yr Herald yn edddnno Iwc dda." :¥.< Trist kwn oedd marwolaeth Mr. Wm. Jones, tinman, Wind-street, nos Lun cyn y diweddaf. Bu yn y cwrdd gwedtli gyneldd yn y Christian Temple, ac ni achwynodd wri.h noswylio. Ond cyn pen ychydig fynudau cafodd ei briod eif ym marw. Gwr o Dreforis oedd yr ymadaw- edig, ac yr oedd yn fawr ei bzirch. gan bawb yn y fro. Bu yn dad a phriod ffydd- lan. ac yn gymydog caredig a siriol. Dacarwvd ef nawn dydd Tau ym mynwent y Chrdsbian 'J'erople. Gwa^anaethwyd ar yr achlysur brudd gan y Parchn. John Morgan, liossc.r Evaw, a Nantlais Wil- liajms. Mae cydymdedmlad yr ardalwyr yn llwyr gyda'r teulu yn eu siom a'u galar dwys. Amanwy. I

LLWYDDIANT AMANWY. Yn galon02 llongyfarchwn y gohebydd I fTrddion Amanwy ar ei wftith yn ennill cadair Eisteddfod Seion, Tirydail, am bryddest ar Y Gwladgarwr," o dan feins- iadaeih Gwilym Myrddin, yr hwn gyfritir heddyw yn un o'r beirdd mwyaf awen- yddol yng Nghyinri:. Dyma feirniadaeth Gwilym" jar bryddest Amanwy Pro Ptitria.Wele ni yn awr yng nghwi aweYJcdd gwych. M ae ei Iinellau yn gain a, glan. Nid erynhoad o ddywodiadan barddono-f geii* yma, ond un meddylddryoh itnawr yn syhaen yr holl gerdd. Tynnu darlun o'r Gwhtdgarwr" a wnaeth hwn, a t'heimlwn fod y darlun o hono yn aiiddo YA (Idyfnicli i'n mieddwl na'r holl bethau a ridnriJenamim am daao yn y tair prydde.^ liaenorol. Buga-il ieroaic welir yma yn liedd v mynyddoedd— U lTawddgaraf fugatl oedd yn hedd t bannau Yn arail ei ddeadeH rhwng y grug, Ae hrwyd dwfn y f-,tNTc-I unigeddau Yn esmwyth donni dan ei fron ddi-ffug. « Ni wybu ei enaid ieuanc am 'benrhynau Ucheigais aliach ar rodfeydd y glyn; Ond pefriai dewixler yn ed lygaid gwdneu Fel llewvrch ser yr hafhm-, yn y llyn. a Bu'n gwranclo'i fam yn adrodd nimbinog- ion Am Arthur a'i farohogion fin yr hwyr, Nes byddai lludd yr hirddydd a'i ofalon Yn cilio viiiulth fel enfysefu cwyr." Ond clywodd ufgorn ei wlad yn galw i ryfel, a a }N¡1rwpliodd yn ddibryder a'i fWlh wrth droed y bryn A'i fain h'irasfliu^ ar y drws yn chwifio'i chadacli gwyn." Ac wedi bod ar faes y rhyfel yn cwympc'r gelyn- U Ar y gwelltglaf! gwridog Fel liain o wenith dan y bl-adur finiog," dyehwela'n ol i ymladd brwydr moes a rhyddid ei wJad. Welc ei ddi wedd:- 'P..oedd gwawr y Deifro yn ariannu'r dwyrain, A eherddi'r dydd yn effro cwro a ban, Pan glywyd cenedl gyfan yn wyioi'ain Wrth Iiebrwng ed weddiHion tiiar JAan." A belladl- At gwr ei hunfan esmwybh yn y oysgod Daw plant y Deffro eirian mewn mawr- had, I daenu bloden sercit eu ind ar feddrwl Y gwr fu f,arw'n fj-wyd dros ei wlad." Anh.1."rdd gwneud chwa.re teg a'r gerdd hon wrfh ddifynnu o honi. Rhaid ei dar- llcn i gyd i welted ei phrydferrhvvcli. A thallgofio rhagoriaethau y eyfainsoddiadau eraill, dywedwn mai dyma fardd y crebwyll cryfaf a'r awen loywaf. ac ni phetruswn gylioeddi Pro Patrja" yn ore a, ac yn wir dedlwng o'r ga<lair a',r anrhydedd bertliynol iddi." [Feallai y gwna Pwyllgor Eisteddfod Gadeiriol Tiryduil fod mor garodiga dan- fon U Y Gwladga rwr prydferth hwn yn jjyflawn i faes yr Herald of Wales." Mae'n lo^.ibl y try allan i fod yn. well I" recruiting officer na ,rgOrell sydd wedi I bod ar y mass hyd et<). Y Gol.]

I HISTORY OF "MR. WU." ——— I MR. MATHESON LANG POINTS OUT THE MORE SERIOUS FAULTS. A handsome man, with a striking j dramatic face, arresting eyes, buoyant spirits, and an engaging frankness of manner and speech. This was the im- pression our representative formed of Mr. Matiie.pon Lang when he had the pleasure of an interview with the famous cdor in his room at the Hotel Metro- ooie on Monday. Is this, your first visit to Swansear" "No," said Mr. Lang. "It was about ten years ago that ray wife and I were here with Miss Ellen Terry, and we ap- peared in Much Ado About Nothing," The Merchant of Venice," and The Good Hope," a pretty play of life in a Dutch fishiug village. I remember our visit so well because we all dressed up in character costumes and went down to the seashore and had our photographs taken. Miss Ellen Terry was so anxious to have a photograph taken at the water's edge. The people must have thought we were mad, but wo did it. The results were very good, and the photo-; graphs were reproduced in r-ome competi- j i tion latej on. I have been here with Mr Benson as well." A reference to his present tour led Mr. Lazig to make some interesting and i I valuable comments oil the present system I; of theatrical tours. I think the touring system in England," he said. has bcn allowed to get into a very bad condition, because under the present system the moment a play is, a success in London they send out hastily improvised com- panies to the provinces. But the London managers hardly stir out of London, per- haps once in five years. Things are different in America. When a play in produced in 'sew York, no matter how long it runs, the same company is taken straight into the provinces. The result of thBEnglish system is that people who want to see a really first-class entertain- ment droy on from going to the theatre. 'This would not happen if the London companies went into the pro- vinces, and the managers would gain much valuable experience by so doing. They would get in touch with the public, more and enlarge their public. Our representative opined that this was an excellent suggestion, aud ventured to observe that London had been rather greedy in the past in the matter of theatrical fare. Mr. Lang agreed. The compa.ny he had brought to Swansea was identically the earne as that which appeared at the Strand Theatre, London, and they were travelling exactly the same ecenery, dresses and effects. The inner history of "Mr. Wn" was then told. On his return visit to South Africa about two years ago, Mr. Lang went through the East, and had oppor- tunities of studying the Chinese life and customs. When he returned to London he and Mr. Louis Meyer, manager of the Strand Theatre, entered into an arrange- ment to produce plays together. Mi\M«yer told liim he had a play about a Chinaman, which was really written for Mr. Bourchier. But Mr Bourchier and other leading actors and managers he had shown it to thought nothing of the work, and declined to produce it. The possi- bilities of this novel play, however, were not lost upon Mr. Lang. "Having been in China myeelf," he said, "I took an interost i in the work. It was then only a ecenario, not fully written. We had it fully written, and produced it in Manchester for the first time. It had a splendid re- ception, and the critics were full of it. We only produced it more or low, as an experiment, but the subject was obviously i so interesting that I felt quite confident it would be a success. The first night in London was enormous, and within al week every seat was booked up for months. We made about 99.,000 on the production." Mr. Lang pointed out that in earlier plays there had been lots of funpy Chinamen delineated, but "Mr Wu was the first attempt to sketch the Westernised Chinaman of to-day. ? Commenting on the similarity between "Mr Wu" and "Typhoon," Mr. Lang wa-s led to gpeak of the late Mr. Laurence Irving. Undoubtedly iNf r. Laurence Irving would have been right at the head of the theatrical profession in a year or so," he skiid. He was going up by leaps and bounds, and hit death was a great loss to the srago Asked for his experience of the effects of the war on his profession, Mr. Lang said in London the position was very bad at first, but it had improved in the last week or two. It is not nearly so bad iit the provinces," he said. We have done wonderful business in the two or three weeks we have been on tour." Mr. Lang and company will tour the London suburbs after their Swansea visit. =:¡

(LOCAL BILLS IN PARLIAMENT. House of Commons, Monday. The Neath Canal Navigation Bill and the Ammanford Urban District Council Bill were tor-day before the examiners, who found the standing orders duly com- plied with, and sent them for fxrSt read- ing when Pari lament meets. The former empowers the company to raise further moneys to the extent of ten thousand pounds, and the latter empowers the Council to eonstrnct sewrag works and street improvements, etc.

Influenza aniong the older folk and measles and whooping cough am"ni the younger s^neration i, very prevalent ia Britonferry and district.

Y PARCH. J. GOMER LEWIS, D.D. I Ennillodd safle feI darMthydd heb fod yn ail i'r un o'r cedyrn fit. Yn wir, y mae yn ameus a fu JHdracthog, Lleurwg, a Xilsby, at' eu goreu, mor boblogaidd ag etf. Dywcdai lleygwr gwir alluog o T'orthyr, wrth wedthredu fel cadeipydd iddo, ryw dro, pan yn traddodi «i Ffair y Byd," fod y darn yn yr hwn y desgrdfiai gwymp y Niagara yn fwy hyawdl na dim g'iywodd hyd yn nod gan Hiraesth-og erioed. Gyn- ted ag y clywodd "Gomer" hynyna, cododd fel plentyn, gan ddyweyd—"Diolch, Bl-r." Am ei araeth orchestol o Gadaar yr Undeo am 1913 yn Alx-mar dywedai Silyn Evans-" Un o'r anerchiadau rhy- feddaf wrandawsom yn ein lioes hon. Safai ei theilyngdod llenyddol yn anrhyrldll", ond yr oedd ea thraddoddad, mewn rhai rhannau o honni, yn uKch- raddol; ac yr ydowld ugain munud di- weddaf yr ansrchiad yn sefyll ar ei ben ei lull. 1 n liaenorol i. hyn, yn yr un dref, yr oeddym wf'(ugwl'ando'r I)r. Herber Evans yn rhoddi ei annerchiad o Gadair Undeb yr Annibynwyr: ac yr oe-dd y ddau i ni fel dau eryr mawr, gyda'u hedyn cryf, yh ehedeg mewn arucheiedd synfawr. Ond ar ddiwedd ed anerckind gwnaetliai Gomer rai ehediadau na wcisom mo'u bath—ehediadau oeddynt a gtxlai ddyn- ion oddiav eu lieisteddleoedd, a Avlyckai ruddiau, a wnaethfti bobol yn banius o eisiau gwaeddi." Un o'i hoffai dcithiau oedd i Tainden, yn fynych fel cynrjchiolydd y G waroheid- waid, ac yn fynyeh-ach i'r Baptist House a'r May Meetings, i Wimbledon i weld ei nai Air. John ac hefyd ahv i weld Mr. John Hinds a Mr. John Williams, gan ynilwynhau. Ei hyfryd-fan am wyl- iau oedd Llanwrtyd. Adwaenai bawb yno, a phawb yn gweld Gunipi- cyn y deuai heibio i'r gornet Yn wÚ, H Gomer H a Dyfed oedd brenhinoedd ac oifeiriaid v 11; yna. i. r oedd yn hoffi R iroi; oblegid hynny* ei orsedd oedd cadair y Givarcheidwadd. Yr oedd ei lwvbr i'w gapel ar fore Sul yn llawn o dderbynwyr, nc yntau inevm afiaith yn rhoi. Suddasai ei galon tae yno neb i ddisgwyl wi-tho. Rhcddodd fiJ- oedd o brydiau bwyd, ac yr oedd yn am- heuthyn eiglywed yn dweyd: Wyt ti'n ei lico fa? Ydw." "Pam nn. 'wedi di 'te? B'yt." Yr oedd yn hofli rhoi: oedd, ac yn hoffi call. Efal-lai mai efe oedd y derbyniwr mwyaf yn y dre-f,-i'w eglwys a garai mor fawr, i'r tlodion, ac iddo ei hun, gan gyfeillion ac edmygwyr o bob tu i'r Werydd; ac yr oedd yn wcrth ei glywed yn cydnabod pob dim—" Tliank you kindly, Ser." Derbyniodd lwythi o'r FroTide, ar Meiroa; ac nid oedd hai'al i faewn ae wyau a blawdCêirch a dofednrxl y cartrefi hyn: ac yn ed fa-rwolaeith oollodd  ln: ac yn e-i i' ei deulu un oedd yn eu diaddoli, o'r hynnaf o honynt hyd yr ieuengaf,—collasant dad, brawd, de wncwl. Yr oedd rheol ac yntau dyn belled a'r d^yrain a'r gorllawin oddivrrth en ilydd. Nid oedd dan ddefldf, eithi- dan ras." Nid dyn rheol oedd y Dr. Gomer. Yr oedd yn ormod o blentyn Natur i fyw wrth reol. Nid adwaenai ffurf a rheol. Olyw- som ef yn dweyd am hen frawd lied VkC- rus a ffurfiol: "Dacw'r lien reol yn mynd." Gomer" o fewn cadrvynaii fyddai Gomer" o fewn rheolau: a digwyddai un peth o ddau —eu torri neu vilte iddo ladd eo hun. Crewyd aderyn ac ewig i ryddid y g*la« a'r ban ;ond y map nmheU dderyn bach, oblegid caTchariad ei dadau, yn mynd yn rhwym wrth y cage,"—y wires" yw ei fywyd. Y mae ambeil ddyn bach yn debyg: dyn "cage" a wiit* vdyw,—nis gall fyw yn rhydd: ond 1' berSonoliaeth Gomer rhaid i'w ryddad fod yn. fynyddog a'i sban hyd-led y glas.—Hernias yn y Geninen" am fonawr.

THE | 'BALSAM" I N S?MJ?M g? 'KMHStCOLDSfl ■ Invaluable in the Nursery 9 Bott", J and 2 6 1 H Of all Chemists axd Stores, h

TAMEiOIAU AMRYWIOL. Sylwais yn ddiwedd a r ar nifer o filwyr ifenc cryfion, graenus, ac kvchus ar dro gartre.f. Sylwa i.s arnynt cyn iddynt ym- restm ar fyddin mewn atebiad i'r alwad I'r Gad." Rhyfedd y gw,-tliaitiaethi Cyn iddynt ymresitru, edryebent yn welw-lwyd, crwc-a, a llusgedig; ga.llem feddwl nad oedd yn- ddynt YllIlia bywyd malwoden.. (Jn-d weife hwynt yn awr yn fechgyn bochgoeh, yn gyhyrog, ystwyt.h, He unionsyth fel hjaeth! Holais un o honynt pa beth k"(],d wedi gwneyd y gwahaniaeth? A'i ateb oedd: j Digon o exercise-holl aelodaji y corff yn cael cu hystwythau n'u cada rnbau drwy ymarfcriadau mAlwrul. Wedi hyn, digon o fywyd a myn'd, it digoji o fwyd il(-hlls, t'r cyllzt ar oi y fath ymarfcriadiiii corfforol yn gwaeddu Moes o hyd— moes yw ei kif hefyd, Cedsiai fwy pe eawsai fyd.' )(: Yr oedd tipyn o ddir.p.idi yn y Hanc hwti, a gwyddai rhywbeth am y cynghaneddion. Ebai un arall o'r Uanciau wrthyf: Odich chi yn cofio yr anaser pan own a yn lifki deneu a 11 wyd fv ngwedd i B- geisio; gennyf i ada.e1 llyncu fIrLi,g doctor, a myn'd miwn am MacFadden's treatment for Avoak and pale people.' Wel, rhyw pw pwo isuggostiwn B- wnelwn, Lie yn hyt- rach na myn'd trwy'r fh. exercise' caled, llyncu'r "drug, J' wnawn, ac yn myn'd yn Swy tebyg i ange bob dnld! Ond fe cl(la'tii yr alwad I'r Gad,' ac fe benderfynes i a Jim y mhartner yn y tal- cen glo joino a'r fyddin ar unweth, er gwneud pin rhan i gatw y j- German- aidd ma's o Bryten a Ffraduc. Wel, yn y drills' o'n 111 'n ga'l, yr o'dd mor debyg a dim i dreat.me.nt MacFadden! Jawst, fachgen! Ro'dd hi'l1 galed ar y start! ond yr wy i yn awr yn i gneud hi yn grand. Ti weld y boche 'ma wedi llanw, ac etrych ar ewyne' fy niriche, a phe bysot yn gwl'd y nghylla i te-ma fe wedi spredo fel maner: ac mor wddin a lledr, ac fe dreulia helmet y German. Ma rhai doc- toried yn fanwl iawn wrth biisio dynon, ond. fy nghvnghor i i bob doctor yw- pasio pob consumptive person' yn skwdwT. Cyn tri mis, mi ddaliax sofren, fe fyse'r drills a'r awyr iach a'r bwyd iaeh wedi Iladd pob < gerni ey'n ei gorpws a'i wneud yn article' cwmws i ladd bob &:i\ Gwnes gyfeiriad ychydig amser yn ol mai'r unig beth a wnai'r beirdd Cymreig yn y rhyfel hon oedd ceisio lladd y Ceisar ac englyniorf non duchan-gerddi! Ond tynnaf fy ngeiriau yn 01. A mi yn darllen Y Brython yr wdh- nos ddiweddaf, deuai,, aT draws y parttgi-aff bILt.sii,s a ganilyn:—"Nos Lun diweddaf, cyfa,rfu tyrfa o Gymry Llundain i anrhy- decklu Mr. T. R. Evans, brodor o Lanael- liaearn, Godre'r JJifl, Sir Gaernarfon, drwy ei alw i gydfwyta cindo a h wy ac i dderbyn cleddyf yn anrheg ar ei waitlij-n cael ei godi'n gapten ym Mhataliwn Gymraeg y Brifddina.s. Sj-r Vincent Evans lywyddai, a Mr. Ellis Jonos Griffith, A.S., gyHwyn- odd y cledd. Y mae'r Capten Evans yn fardd tair oadiiir, a fo yw awdur drama Gymraeg -tilil.rii y Brodyr' a chwarcuwyd vn Llundain." # # # Dywedai Syr Watcyn Wyn mewn cyfar- fod i gymell y gwyr ifenc i ymrestra yn ddiweddar ci bod yn gymaint ddvled- swydd ar glerigion y Lian a gweinidogion Ymneillduol i bregcthu efengyl yn^restru ag yw i bregethu Efengyl Crist. Y mae'n ddyledswvdd ar ThIllw a dyn iddynt gael y pen evntaf sy fod ar y rhjifel, a'r unig ifordd i hynny yw cael y dynion ifenc." Gwnaeth Mrs. Pa.rker—chwaer Arglwydd Kitchener—ysgrifennu yn llecl blaen a di- ofn i raij'|)y.pura.u yn erhyn yr yfed sydd yn dinysfrio nifer iliosog o'n milwyr rliag bod yn gymhwvs i fyn'd i q.fel; ae aw- grymad (At y ddwy-blaid yn Nhy'r < yff- rMUn yn cytuuo i wahardd diod 'feddwol i liawb drwy'r wlad i gyd tra, paro'r rhyfel fed ag y gwneir yn Rwsia," &.e. Daw i raglrn eisteddfod i'm 3 law. Ychydig o hwyl biixddoni.sv'n awr, a thra pan'r rhyfel nid oes obaith am gadair arall i lenwi ambeil gongl wag o'r ty hwn. Ceir yn nn o'r rliagleni destyn fel hyn: A rglivyd(l, Roberts "—" cadair ac hanuer gini i'r bardd goreu—ddim dan 80 o iinellau," &c. > Er mantais i ambell fardd ddarllenna y Colofnau Cymraeg hyn, ac a fwriada gystadlu ar Arglwvdd Roberts," rhoddaf y gyfrinach hon, eiddo Arglwydd Curzon: (C Bvthvfno5 cyn ed iarw," ebai, ces lythyr—yr un olaf oddiwrtlio—ac ynddo yr oedd al daer dros f gadw dyledswvdd deulu-aadd' ar ein luxelwydydd gartref. Ebai'r hen gad-lywydd dewr: Yr ydym wedi cadw y dyledswydd bon ar ein haelwyd er's 55 mlynerld. Ein prif reswm am hvnny yw ei fod yn well fi'ardd na'r un a rail i gael pawb at ei gilydd. Y mae'n gynllun i gael y gweision a'r nior- wyni011 oll fod ar yr ae-lwyd i gyd-vmuno yn v woddi y gallont fod wedi esgeuluso ei gweddao eu hunain. Er pan dorrodd y rhyiel alkm, rhyw w«kli debyg i'r amgau- edig werklieai. ac os bydd rhywbeth pwysig wedi dig wy eld, byddaf yn gofØilu ei ddweud wrth bawb fyddo yn gwrando. Ca.f allan gwa-sattaf^hyddion yn cyimej-yd diddor- deb mawr felly yn yr diyn sy'n digwydd yn Ffrainc- • Y maent at eu rhyddid i ddod nell beidio, ond y gwir yw fod y moibion a'r merched yn tlxl yn gyson gynted y clywont ganu'r gloch." # Gwelwn drwy hyn fod yr Arglwydd Roberts yfl cadw hen ffasiwn ein tadau yn f-i-w ar ei aelwyd, sef Y Wcd-di Douiu- åidd" neu'1' Ddyledsw.vdd Deulivaidd." Y mae lwll hron myn'd alla.n o'r ffasiwn yng Nghyiuru heddyw, a Ilawer o hen ffatfiynau duvviolfrydig envill. Pwy a wyr nad ffydd gref yr Arglwydd Roberts yn ei Dclnw, a'i weddiau gonest ato, a'i cad- wodd yn ddinam yng nghanol mil-fil bwledi gel} nion ein ill: .,er fy Dyma Oenin0n Ionawr ger fy mron. Y mae mor flasxis ag erioed. Y mae hi, fel popeth arall y dyddian duon hyn, yn arogli yil 91. yf o ryfel. Ysgrif feistrolgar %v el dd.o yr Athro D. Minli Edwards, M.A., ar Athroniaeth Gerroani a'r Ar- gyfwng Prei»ennol," ac y mae H Gwedùi a'r Rhyfel n gan y Parcli. E. Tegla Davies yn un deg a rhesymegol. I mi y Cym Pres," gan Deithiwr," y peth goraf .y yn y Ganinen. Amddiffyna yn gTyf y Golygydd yng ngwyneb ymosod- iadau rhai arno yn y wasg. Cynwywa ei ya?rtf wersi bud?iol i'r rhai croMiden?c j a chnlfaiu. Yagrifenna Mr. W. T/ip?!yr Williaais. A.S.. yr. afaelgar ar Paham y Cwvaiijodd y C«dym?. a dsddorol Y ingom a't- \*mddMdanion ar Y r E?wada'? yug XgLymru" g?-n "Y; deithydda Betlj am v Rhyfel? gau, "Y?i?iw?/' Bydd i bawb ndwaenpn,t y di?edd;? Ddoci'ar < iomer L<wm, AbpT?awp, fwynhau y?gTif y Parch 1. H('n¡u" Eva-n?, Cwmbwrja, arno. Ceir yn ei ysgrif ffresni a tharfvwiadan cyfareddol. Gynwysa'r Geiiinen nifer o ysgrifau da eraall, a bgrddomaeth fely^ a chwerw.

Y DIWEDDAR EVAN LAKE, BRYNAMMAN. Mr. Gol.—-Gwn v cania'eweh i mi fyin- ¡ ryn 0 ofcrd a gyweirjo gwall yng nglyn št.g I hanes n/4'byd ein hen gy taill lithrodd i'r d Herald diwedfhtt. Yng Nghwmafon, ac nid yn -NRI;in- a.mTn8Br • bu ym g-vdyf^golbaig a I/evyf; Aran efe a Alabon.-Yr eHd'-rli. David Jenkins, i

I wtBSi^a Rises,  ?' RANDM. p????,    ca,v(-.d t Hie aalea Pecial 1 a «uv,fin«  ???? S  rc^G'^T"R" ?I iet wi t ii 2 D?'a- buyin}g 0iv|l\ lustrous S/U I Ia B rrv>p £ eu6a^l0liaGems 5/6 | M M nrtullities at Startling n ate R ? ? ?!k? Ta M?? 3 W g ??ao???,??UMCV ?.,?MO stLVER- ???Js ??'t??? 1 v.ia Gives* .MA:«BMp3?H.'<?!??)? lllll fri ry o QOO bo sivi, various nj '0.1- 11 r dei;n".Hal!-mkd 3? a.? .????  ?- ? ??'°s °? M eW clierj' N at- pic.te, e t Inust be C I e &red. Ther,, S no tilne t 0 lose It )I,ke the ?u??????J????'  ?1   S)<.Vh!! 7/S S6B?t?S??y?.{ CALL WR!ST WATCH. NOW '■ P i j" ti ni e li e e p t reUaMe keyteM movement. Strap i I H ■ 8ee what yoa save! My ?ad?ust?n?? ?H?AM?Lt 7. H?ct?c&MM?er to the AdmirWty. ? ) 265, OXFORD-ST., SWANSEA? II (Under the Big Clock). M m AI"" at CaTdiC, Newi?ort. "thyT.otc. ? If you cMMMtt caD, write for Free CaWogua  Sam_ l ? 110 tdarket St., Mcbe- 

WENO'S UMT?e COUCH CURE Thetdeal-ismnyrpntedy..(?.ntahj iu> ojiian!, n.oi'|>hiisc. paregoric. <e drug. Ctivis at ?tli OUGHSCOLDS I ??&MFLUE?A Veno's i?, Uie suregt and speedier   LjSB cure for Ihcso winter ills, the best pre ?H  !? taction ?'?ut.st more eriou, dM?fr". c HILDREN ') S jj?? eeMCHS Soon yield to Vei/d's—even Wboopin¡¡ ?t?..?B& c?nsb. Ami there is nf tro"ble in ?g?E? ivin it, chHdrcn simp]y Ime Veno'a. -» '#r ?? 1/1?i '? ?. 1 1,3 I d /rem ''?"? ?"? ttsrret Trial 3ul>- ,Bottle ??? °'"???- '?? M< «• l'jif.it at good as YeM'a

FOOTBALL. EXG L I S H CUP RES IT I, T S CHELSEA v. SWINDON TOWN. Chelsea-5 goals. Swindon Town-2 goals. After Extra Time. BIRMINGHAM v. CRYSTAL PALACE, Birmingham—3 goals. Crystal Palace—Nil. After Extra Time. PLYMOUTH ARGYLE v. BURY. Plymouth Argyle-2 goals. Bury—1 goal. MANCHESTER CITY v. PRESTON NORTH END. Manchester City-3 goals Preston Norui End—Nil. BRISTOL ROVERS v. SOUTHEND UNITED. Bristol Rovers—Nil. Southend United—Nil. FIRST LEAGUE. Aston Villa 0; Sheffield Wednesday 0. Bradford ;¡; Isotte County 1. Liverpool 2; Sunderland 1. Manchester United 4; Bolton Wdr3 1. Middlesborough 5; Everton 1. OldhllID Athletic 3; Blackburn Rov-ers 2. Sheffield United 2; West Bromwich A. 0 Tottenham Hotspur 0; Bradford City 0. SECOND LEAGUE. Arsenal 1 Fulham 0. Lincoln City 2; Glossop t. Leeds City 6; Hull City 2. I-eicester Fosse 2; Grimsby Town 0. Notts Forest 3; Hudersfield Town 2. Stockport County ?, Clapton Orient 0. Derby County 1; WolvcrmabptoH W. 0. SOUTHERN LEAGUE. Cardiff City 3; Gillingham 1. Exeter City 2; Norwich City 0. Queen's Park Rangers 4: Southampton 3 Reading 1; W ilhvall Athletic 0. Portsmouth 1; Croydon 1. fiSiDLAMD LEAGUE. Lincoln City 1, Shefheld Uni-ted 1. Ho&erham Couiviy i, York City 1. Grimsby Town 1, Bradford 1. Doncaster Rovers 2. Halifax Town 1. Workup 'IWwn 1. GainMiro' Trinity 1. T,e,wis City 8. 'Hull Oily 0. Sheffield Wednesday 3, Goole Town 0. NORTHERN UNION LEAGUE. Bmughton R. JSpt. Wakefield Trin. 3. Rochdale Horxnit* 7pate, Uewsbury nil. Barrow 39pfcs, Runcorn 2. "Wigrau 4;;pt¡. SwiMon nil. I 2. Warrington 3psts, Le-eds lp4. t) Kingston Rovers 651.t: Widnes oJ. Hodderfdiekl Struts, Hunslet 5. Ksighiev trots, York 2. Ha.hfflx J?;pt.5. Oldham nil. Bat ley llpo-, -sal ford 3. 1 &&U Bramney nil. i

-,INS I. T on fteBest The best self-raising flour is one which is made exclusively from superfine and pure wheat- flour of the highest grade, with the correct proportion of raising-ingredient, neither more nor less. ?jNt??M is the only British If Jg/ flour fulfilling these *? ?. F r *? conditions. Ask iW -R £ & tea "RED RfNG,"and do not merelyord?r ■ ?'\ (?2 j "self-raising flour." ??J «»«« ? Full net weight in y' .'■? r-jj:everj' pack et. .-? every packet. ?- NRMM-MB Prke 2¿' per lb. ||

I NINE MINERS KILLED. Heroic Rescue Work After Explosion. An explosion, causing nine deaths and minor injuries to a number of other men occurred at 5 o'clock on Sunday after- noon at the Minnie Pit. Halmerend, Staffs., belonging to tlio Midland Coal, Coke and Iron Company, Ltd. The only -men in the pit at the time were a party of 27, who were engaged in repairing the haulage engine and rope splicing. They descended at two o'clock, and all went well until 5 o'clock. Then, accord- ing to a survivor, a gust of wind blew them off their feet and extinguished their safety law us. One of the party called to the others to lie on the ground in order to avoid the poisonous after-damp. Some of the men secured an electric lamp, and so managed to crawl to the pit bottom. Rescue operations were speedily com- menced. Mr. W. Barber, the manager, headed the first party, and without the aid of breathing apparatus penetrated the workings. Soon afterwards rescue brigades equipped with apparatus, went down the pit, and the recovery of dead and injured soon proceeded. The last body was brought up at six o'clock thia morning. Theen of the disaster was the Bull- hurst seam. The rescue operations were of a heroic character, and prompt action resulted, in the saving of lives. Most of the dead had been asphyxiated. but some were badly mutilated. All the injured were sent to their homes, the majority of them having only been, gassed.

EX-CQNSTABLE'S WI FPS ALLEGATIONS. At Carmarthen on Saturday, David I^ewis, Ferry Point, Llanstephan, an ex- Metropolitan policeman, was summoned by Frances Lewi, his wife, for persistent cruelty, and she applied for a mainten- ance order. Mr. W. D. Williams appeared for complainant, and Air. J. F. Norria for defendant. It was statpd that the parties were married last September, the defendant then being a widower, and the complain- ant a widow with three children. Mr. W. D. Williams said that marital rela- tions had come to such a state 'that it was no longer iiafe for the wife to live with her husband, who seriously assaulted her. Complainant said that on Monday night last defendant threatened her all nighr, and said he would be sure to finish her clean out before the day was ended. He would not let her leave the room, and threw her blouse at the lamp and ex- tinguished the light. At seven o'clock in the morning he caught hc1d of her and knocked Tier hcnd against the bed-post. Defendant denied ever striking his wife. I am very fond of her," he said. Wo have bad a little tif, you know. That is all. The Bench granted the wife a separa- tion order of JOg. per week.

INTERESTING SWANSEA WEDDING. The wedding took place at All Saints' Church, Kilvey, Swansea, on Saturday of Mr. John R. Neill, contractor and painter, Swansea, to Miss Angelina Francis, youngest daughter of Captain Francis. Inspector of Fisheries. Tito bride was charmingly attired in a gown of white crepe-de-chine, with a hat to match. The bridesmaids were Miss K. Williams, who was also charmingly at- tired in a grey costume of eolienne; Miss M. NVest, who was attired in blue satin; and Miss CoWiie Francis. Mr. S. L. Francis was best man, and the bride was given away by her father, Captain Francis. The guests were: Mr. -,tnd Mrp. W. Thomas, Mrs. Dd. Bevan, Miss Owen, Miss Ethel Thomas, Mr. and Mrs. D. J. WilliamF. no. Williams, F. G. Williams, and Miss 1. Walters. The service was a choral one, and was conducted by the Rev. D. C. Rees, vicar of All Saints', Kilvey. The bridegroom and bride, both of whom are popular, were the recipients of many presents. After the ceremony the happy couple *? d en(--c, of the bri  e. adjourned to the residence of the bride, 3, Bay View Terrace, for the wedding breakfast. The honeymoon will he a short one, a* Mr. Niell is leaving on Wed- nesday to join his regimc-nt, the Royal Engineers.

CARDIFF STEAMER WRECKED. The steamer Penarth, of Cardiff, bound from the River Plate to Hull with a cargo of Maize, struck on Mieringhatn Shoal 06' the Norfolk coa?t on ?i?d?y Sli(ial t)ff ?, lie ,t)rfolk coa.?t on ?,?iintl ity afternooa during a heavy gale, and be- came a total wreck. She carried a crew of 27 all told, and of these 21 were drowned. Six were picked up hy the trawler Glen Mosen in a terribly exhausted condition, and one of them, the chief engineer, Wallis Stephens. of Cardiff, died. A telegram from Lloyd's agent at Lowestoft states that the surrivore -of th" Penarth steamer are Charles Stewart, third engineer, 123, Lisbane-street, Car- diff: John Gill, 9, James-street, Pontar- dulais; Archibald Black, 28. Patrick- street, C:t"diff; Alec Wilson, 142, Railwuy- street, Cardiff; and Bernard Christensen, a Norwegian. The dead body of the chief engineer, Wallace Stephen, has also been landed.