Y Drafod

I Dyffryn y Camwy. I Hanes y Wiadfa Gymreig, ei dechreu, ei datblygiad at a thraethiad ami yrngyrch a tli aitli i baith Patagonia. Bras-gyfieithiad gan MIHANGEL AP IWAN, Mefldyg. fPARJ-iAD.] J>ARHAD. ]  Er dcallynweU fy houiad, cymerafeug- raifft o'r ucheldir ar yr ochr ddwyreiniol i lynoedd Cohvapi. Y raae y borfa weEr ar yr ucheidir hwn yn debyg iawn o hanu o ieithder y goror. Gan fod y gwyut gorllew- inol yn feunyddiol ysgubo dros y Ilynoedd, caria yn ei got leithder yr .iselleoedd, a phan yn taro ar ucheldir oerach, dadlwytha y lleithder mewn dutl o wlith ueu wIaw, tra y mae yr ucheldiroedd sydd ddim yn llinell y llynoedd yn arnddifaid o'r gwlith felly yn atnddifad o borfa, erfod yr holl werydd (pridd) o ansaivdd gyffelvb, Y mae sefydlwyr y Camwy ar bob am. gylchiad o'r brou yn gwneud yr oil a allant i ffafrio a hyrwyddo cynlluniau dyfrhaol, gaD wybod mai dyma yr unig fifordd i gael cyn- nyrch yn Patagonia; y drwg ydyw uad ydyw y Llywodraeth ynJtafrio y eyulluaiau hyn, nn prawf o hyn oedd y dwfr oer dafhvyd ar obeithion Cwmai'r Phoenix. Y pryd hyn yr oedd araryw o'r sefydlwvr yn deheu gwell gwybodaeth ddaearyddol o'r berfeddwlad (gair Lewis Jones), yn gobeithio fod tiroedd amaethydaol heb fod nepell, ac feallai hefyd. fod yno fwnan, a ffurfiwyd v gymdeithas i hyrwyddo teithiau ymchwil- iadol. Cefais i yr anrhydedd o fodyu ben ar bob ymgyrch ymchwiliadol. Yn ein hymgyrch YIlY flvvyddyn 1894-95, ym mysg pethau eraill, dargarifyd^wyd fod yr afon-er hynny a ehvid afon Phoenix— ag sydd yn awr yn rhedeg i lyn Buenos Aires a'r Tavvelfor, ond un waith oedd fraich i'r afon Deseado sydd yn rhedeg i'r Werydd. Yr oeddwn wedi damcanu hyn ddvvy flynedd yuflaenorol pan yn ymgomio a Cangel, Cacique (penaeth) y Tewelehaid, ar Ian Uyn Buenos Aires, ond heb allu profi fv uam- caniaeth hyd yn awr, sef Chwefror, 1895. Wedi sicrhau fy meddwl ar v pwnc, teithiais oddifyny ar hyd ddvifryn y Desea- do, ac ar ol dychwelyd i'r Camwy, rhoddais fy adroddiad o flaeh y gymdeithas Phoenix. Y canlyniad fu i ni apelio at y Llywod- raeth am ryddid i wheud camlas deug mydr nr ei thraws a phymtheng milltir ar hugain o hyd (35), o'r afon Phoenix i'r afon Desea- do Yr oedd yr arllwysiad newydd hwn o ddwfr ynghyd a'r hyn gesgiid gan y Desea- do yn ol ein cyfrif yn ddigon i ddyfrhau ar- wynebedd o ddau gant a hauuer (250) o fill- diroedd ysgwar, yr hvn mwy neu lai oedd arwynebedd dvffryn y Deseado. Buasai y gost i gario alla-n v cynllun hwn yn rhyw $250,000 m/u y pryd hvnny,.ond gan fod yno ddyheuad am diroedd pori y pryd hynny ym mysg y sefydlwyr, credai v gymdeithas pe gallesid cae 1 "concession" o dir gan y "Llywodraeth yn dal am y gwaith, y gellid gosod y tir eilwaith j'r gwladiawyi. Pris y tir y pryd hwnnvv oedd rhyw 11,000 y llech. Yr oeddys yn cynnyg hefyd sefydlu 150 o deutuoedd at y dyffryndir. Gallesid rneddvvl y buasai unrhyw Lvw- odraeth yn derbyn cynnyg o'r fath i boblogi diftaethvvch, heb ofyn am ddim ond rhan o'r diffaethwch yn dal am ei boblogi, a throi y lie yn ffynhoneli cyllid maes o law, ac felly mewn gvvirionedd y derbyniwyd yevnnyg gan y Llywodraeth oedd yn gvveinyddu ar y pryd. Cafwyd adroddiadau calonogol o'r gwa- hanol adranau gweinyddol ar y cynllun. ac yr oedd ar ddyfod o flaen y Senedd, pan v gvvuaeth y Dr. J. Moreno manifesto yn ei erbyti, gan ddweyd fod Cwmni y Phoenix yn gwneud twrw tnawr am waith ellid ei gario allan gan hanner dwsin- o ddynion mewn ychydig oriau, Yr oedd wedi ymweled air lie y cyullygid gwneud y gainlas, a phe buasai wedi aros J/no ond diwruod yn rhagor, galfasai fod wedi troi yr afon gyda'r ychydig ddynion I oedd ganddo. Rhaid deal! ar unwaith fod "manifesto" o'r fath oddiwrth ddyn o safle Dr. Moreno yn ddamniol i'r cynllun ar ei ben. Ac er i'r gymdejthas ofyn i'r Llywodraeth nodi dyu _I' <, profiadol i weled a 1 yr lioiii-i", i-, chynnvg hefyd talu co t u y gwr i'r ta; gr>, ni chymerwyd sylw, o't evunygiirl gan r awdurdodati. ac yna derfu ar ein plan. Gwnaeth Dr. Moreno ar ol hyn o'i fvmpwy ei hunah doriad o geulan yr afon Phoenix ceunaut sydd yn arwaita i'r Descado er profi I y rhedai y dvvfr yu y cyfeiriad hwnnw. Y niae yn ddiameu gellid ti-o;, Ilawer o'r afon- yn y dull ymn, ond buasai y rhan fwyaf o'r sdwfr yu croni yn • y gvyaelodion, ac yn sjvampio llawer o dir, a phnn Hm wneiui catisSas o'r brsidd V gellid ei g\v:eud heb gost fawr. 0 såfbwynt sefydlwyr, gellir rhanti Pata- gonia yu dri goror. Yn gyutaf v goror sveh -i yD yi)tif v Y-r)ror svcli sydd yn dilyn glan y mor o Santa Crwz i>. • y Rio Negro. Nodweddiony goror yina ydyv: peithd if sycb-garegog yn codiyn risiau y naill uwcl y llall, lJes cyrhaedd uchcldir perjed iioi Patagonia. Y mae yr un sychdir mewr llawer man yu cyrhaedd troed yr Andp' Tyfa arno beithwellt twsbg a manwvnc twmpathog yraa a thraw. Gwylltdir diffaetl ydyw gan mwyaf, ond rhyfedd vn aud gallu svdd ganddo i gynnal atiifail. Yr ail oror a ymwthia rhwug yr Andes gorer sych. Nis gwelir vn hwn ychvvaith goed o dyfiant cyffredin, ac yn ami v mac manwydd yn absenol, oddigerth ambcll dvvmpath c-.ilaf,-ite," fel o'r braidd v gelbi cael tanwydd mewn llawer rhan o'r goroi hwu. Weithiau mewn cymoedd ac ar lat yr afonydd gWélir màn goed a elwir gall ) brodorion yn "Nire." Defnyddir hwy i wneud pyst eu pebyll. Oud yma ceir porfa hvnod dda. ac an J ffynon groew a disglaer. Hefyd ?rwy y ceu- nentydd rhed man ffrydiau. A chredaf fi fod diffyg coedydd yn y gororhwn i'w briod- oli iddnvg arferiad y brodorion o roi tail beunydd yn y borfa. "Yn v goror hwn vr hoffa yr Indiairi fv\\ yn teithio o fan i fan, yn hela y gwanaco a'r estrys, ac yn gwibio yn y gaeaf i lanau mor i werthu eu nwyddau, a hefyd am fod glanau y mor yn gynhesach. Y mae yna gannoedd o filltiroedd ysgwar yn y gororcanol hvyn ellid welia llawer drwy ddyfrhau, drwy dynu y (iwfr olr -.Ifni) tu iral l ceir l i iwei- tir ydd cym'dogol. O'r tu arall ceir llawer tir corsiog eHid ei wella ond ei ddihvsbvddu (irain). Fel rheo! y mae y borfa yn helaethaeh at yr ucheldir na'r tir isel, ac y mae v borfa er yn arvv yn borfa dda i anifail. Y mae llawer o'r goror vma eisoes wedi e; feddianu gan speculators yn Buenos Aires. v rhai brynant yn uniongyrchol gan y Llywod- raeth, neu yn y farchnad. Y mae v rhai fe uliasant y tiroeddhvl1 gydag ond ychydig eithriadau yn ei adael i gyrneryd ei siawns, gan obeithio maes o law, well marchnad, a'i werthu am bris uchel. (Pw harhau. ) ————— ..0.