Y Darian

CARTREF. Alaw—Llwyn Oil." Er gwgu o'r cklaear ar aelwyd y bwthyn, Fe ery's y hwthyn yn gartref o hyd, Mae cariad ran yma f el heulwen y ..N,l a gwanwyn yiua fol ht-,ilweil y Yn gloywi'r 'stafelloedd diaddum i gyd: Ei enw fyn ivyiinu ynghaxiol ei dlodi, Fel gwynder y lili dan gysgod y drain; A ehlycli ei wyn ha-ixeg mewn atgof diwyixxi Sy'n eanu'r felysach na'1' delyn her sain. Mac mam yn ei gorwel mewn dagrau yn siara d— Mewn pryder,—uwelx gwaeter y gadair a'r -:stdl, Ac anmwl o hyd J'dyw "cannwyll ei llygarl," Er crwyfÎro ohono ymhell ac yn. ffol: Y ddor «\*n -i,yored mewn gweddi toreol, A'r aeh\ yd gynh esir a dagra-u bob nos, A; r muria !>' uui-dysiiant a'r: daer weddi Ii h ;• Hafod TAWENOG.

Na, Anffa wel ddifrifol yn ein tyh ni fyddai I i'r glowyr bleidleisio dros gael streic yn i awr. Ni ddanghosodd dim erioed gymaint o 61 brys ac anystyriaeth a symudiadau I ■arweinwyr Llafur ynglyn a'r mater hwn. Nid ydynt yn sylweddoii y gellir yn ysbryd brwydro fynd dros y terfynau priodol a I clioIJi yn-hytrach nag ennill, neu o Ieiaf -.ennill mewn ffordd thy ddrud o iawer. Gwelir oddiwrth ofynion y glowyr ac ateb y Llywodraeth mewn colofnau eraill hod v Liywodraetb wedi dod gryn ffordd i gyf- .iirfod a'r gofynion hynny. Caniateir eto clme sdlt yr wythnos o godiac1 i gwrdd a'r ychwanegjad yng nghost byw. Os .ambeuid a oedd y codiad yn ogymaint a'r ,gost, roedd y Liywodraeth yn barod i roddi'r mater i ystyriaeth pwvllgor anni- bynnol. Gyda bolwg ar y cais am chwe-ell awr o waitlx yn lie wyth, yr oedd y Llywodraeth yn barod i osod i fyny bwyll- gor i ystyried y niitei- ae i ofyn i'r glowyr ddewis cynrychiolwyr i eistedd arno. AchwYllai rhai o arweinwyr y glowyr nad vw'r Llywodraeth wedi cydnabod dim o'r •egVv-yddorion y ceisient gydnabyddiaeth iddynt yn eu gofynion. Teimlo yr ydym ni nad oedd egwyddor hanfodol i ddiwyg- lad yn eu gofynion ag eithrio y cais am nedlaetboli'r glofevdd. Credwn fod yr amser wedi dod i Un- -tiebau mawr ein gwiad gymeryd golwg • eangach ar eu rhuymedigaethau. Dylt-nt > yn y lie cyntaf ymestyn at uno gallu pot) Uixdeb Llafur ae ymosod ar y ewestiwn sydd dan wraidd poh ewestiwn arail, sef ewestiwn y tir. Bydciai penderfynu hwn yn riewi(I agwedd ewestiynau eraill ac yn en gwnend yn hnwH i'w penderfynu. Mae'r wlad erbyn byn yn disgwyl bron eyxxxaint wrth yr Undebau Llafur ag a cklisgwyl- iant wrth y Llywodraeth, a rhyw ymwy- byddiaeth mai Plaid Uafnr a fydd wrth yr awenaii nesaf. Hyn y hennaf sy'n peri i ni deimlo mai anffawd yn awr a fyddai streic a darawai'r gwan a'r diamddiffyn mor drwm. Gwelwn, yn y South Wales Daily News, bod Bwrdd Llafur y Llywodraeth yn trefnn galw Cynhadledd Llafur Genetll- aetboi dydd Ian, Chwef. 27. Cynrychiolir ynddi'r meistri a'r gweithwyr i ystyried ysefyllfa. Cynghora Mr. T. Richards, A.S., y glowyr i beidio a dod allan.

Clannau Plena. Nc,,s Wener, y 7 cyf, yn Nenadd y Ddarllenfa, bu cwrdd eroes- iiwu pedwar o ddewrion ar eu dyfodiad adref o faes y gad, sef Ptes. Benj. Picton, John Parker. R.A.M.C., Tom Wall, a Morgan Davies, D.C.M. Cafwyd adrodd a, elianu rhagorol. Llywyddwyd gan Mr Wm Davies. Trodd y Jumble Sale yn Nenadd St. loan, ar y 12, yn llwyddialit, a ehwyddwyd trysoi-f ,ir milwyr a'r rnor- wvr. Llonder a leinw lawer bron wrth weld y dewrion hyn y cl.Tchwelycl.-Plona.

Plaid Llafur yng Ngbymra. f BETH FYDD El DYFODOL. GAN OHEBYDD. j Yn v "Fortnightly Review un o gvlchgronau blaenaf y deyrnas—ceir erthygl bwysig gan Feriah ar "Y Prif-Weinidog a'r Etholiadau yng Nghymru." Mae'r ysgrif yn tynnu sylw rnawr mewn cylchoedd gwleid- yddol a llenyddol uchel. Dywed > J "Times" am dani ei bod yn "traethu gwirioneddau sydd yn cyrraedd hyd adref." Adolygiad teg ydyw yr ysgrii ar yr Etholiad Cyffredinol diweddaf a'i wersi. Nid oes ynddi ddim chwerw- der nac ymosodiad ar y Prif- Weinidog nac arall, ond deil ffeithiau j a ffigyrrau'r fel drych ger bron ilygaid gwleidyddwyr o bob plaid. Telir ynddi sylw mawr i gynnydd a dyfodol Plaid LIafur yng Nghymru. Ar y pwnc hwn dywed j "Gwir na cheir yn y Senedd ond chwech aelod o Gymru allan o bob { cant ym Mhrydain Fawr. Ond tra na etholodd Cymru ond un o bob cant o'r Undebwyr Cydbleidiol yn y Senedd, mae ganddi ddeudcleg o bob cant o'r Rhyddfrdywyr Cydbleidiol, a 14 o bob cant o'r Rhyddfrydwyr Rhydd. O'r holl Gydbleidwyr yn y t Senedd pedwar o bob cant ddaeth o Gymru, Ira y danfonodd hi 16 o bob cant o'r Gwrlh-Gydbleidwyr—a mwy j arwyddocaol fyth daw 19 o bob cant o'r Aelodau Llafur o Gymru. Wrth gyrnharu CynlIL! a IJoeg¡: a' r Y sgot- iand, cawn o bob cant cli- aelodau o bob uu o'r tair gwlad;- Li0t;?r: I.Tn«'oh> >" 69' Rhyddfrydwyr C>dbleidiol, 1'9; Rhydd- fr\-(I"NTN'r 3; Aelodau Llafur, 3.  l?I 's o-O tlanl.i; Undebwyr Cydbleidiol, 49; Rhyddfrydwyr Cydbleidiol, 34; Rhyddfrydjvyr Rhydd, 8; Aelodau Llafur, 9. Cymru: Undebwyr Cydbleidiol, I I; Rhyddfrydwyr Cydbleidiol, 46; Rhydd- frydwyr Rhydd, ii Aelodau Llafur, 32-. (welir fod cyfartaledd llai o Undeb- wyr Cydbleidiol a chyfartaledd mwy o Ryddfrydwyr Cydbleidiol a Rhydd, a 1 Iawer iawn mwy o Aelodau Llafur yn dod o Gymru nag a ddaw o un o'r ddwy wlad arall. O'u symio i lyny ceir fod, allan o bob cant, yn Lloegr 88 Cydbleidwyr a 13 Gwrth-Cydbleid- wyr; yn Y sgotland 83 Cydbleidwyr a I ï Gwrth..Cydbleidwyr; yng Nghymru 57 Cydbleidwyr a 43 Gwrth-Cyd- bieidv.vr. Mae mwyafrif y Cvd- bleidwyr ym Mhrydain Fawr yn 428. Pe bae Lloegr a'r Ysgotland wedi gwneud fel ag a wnaeth Cymru, ni buasai'r mwyafrif ond 84. Rhifa yr Undebwyr 208 yn fwy na'r Rhydd- frydwyr yn y Senedd; pe gwnaethai Lloegr a'r Ysgotland yn gvffelyb i'r hyn a wnaeth Cymru, buasai y Rhydd- frydwyr yn y Senedd yn rhifo 276 yn fwy na'r Undebwyr vno. Bu cynnydd Plaid Llafur yng Nghymru yn eithriadol. Yn Ethol- iad 1910 ni rifai pleidlais LJafur ond 42,000 drwy'r oil o Gymru. Yn Etholiad 1918 dvblodd Plaid LJafur yng Nghymru nifer ei Haelodau yn y Senedd rhifai ei phleidleisiau bedair gwaith yr hyn oeddent yn 191 o, ac yn yr etholaethau lie na bu bnvydr yu 1918, aelodau Llafur a ddychwelwyd yn hanner yr etholiadau hynny. Hyd 1918 boddlonodd Plaid Llafur ar ymosod fel prawf ar ychydig o'r etholaethau gweithfaol ym 11 Mor- gannwg a Mynwv, heb feiddio o honi herio meddiant cymaint ag un sedd yn yr oil o Ogledd Cymru, nac mewn unrhyw Etholaeth Amaethyddol. Ond YI1 1918 daeth ymgeiswyr Llafur allan yn banner Etholaethau'r Gogledd, ac mewn pump o bob chwech o Ethol- aethau'r De. Bydd gan y Blaid yn fuan Gymdeithas Llafur i ymladd Eth- oliad wrth raid ymhob Etholaeth trwv' Gvmru, Deil eisoes un sedd o bob tair yng Nghymru; os nad yw'r ar- wyddion a welwyd yn Etholiad 1918 yn gamarweiniol, bydd o leiaf hanner hoil Aelodau Cymru ar ol yr Etholiad nesaf yn Aelodau Llafur. Mae Plaid Llafur Cymru hefyd yn rhwym o chwarae rhan fwyfwy pwysig oddifewn i Blaid Llafur y Deyrnas. Ymhlith arweinwyr Plaid Liafur Prydain cydnabyddir arweinwyr Llafur Cymru yn allu a dylanwad, megys ag y cydnabyddid Lloyd George gynt vn allu yn y Blaid Ryddfrvdol. Mac Plaid Llafur yn y Senedd wedi cyd- nabod, fely .gwaetl1 Mr. Gladstone, hawl Cymru i gael un o'i haelodau yn Cliwip Swyddogol. Mae Plaid Llafur Prydain hefyd wedi vmrwymo i sicrhau Ymreolaeth i Gymru-—ac mewn Senedd Gymreig gallai Liafur sicrhau tair sedd allan o bob pedair. Anffawd yn ogystal a bai Mr. Lloyd George yw ei fod wedi tynnu Llafur yn ei ben yng Nghymru fel yn Lloegr. Cymer lawer o esbonio i symud ymaith yr argraff annymunol a f ?tnnyMLinol -i, adawodd ei anerchiad yn Llundain y dydd cyn'y polio, pan y cyhuddodd efe arweinwyr Llafur eu bod yn Bolshe- ficiaid, ac y darfu iddo, fel y dywed y "Times," wneud "hectic appeals and frantic sacrifices to opportunism"; ie, hyd yn oed os, fel yr awgryma i araith ddydd Calan yng Nghaernarfon, y ceir ef mor barod i dorri ei gysylltiad a Mr Balfour a Mr Bonar Law ag y bu i dorri gynt a Mr. Asquith a Mr. McKenna. Hyd nes y tyrr ei gysylltiad a Thoriaeth felly, prin y medr efe obeithio y bydd Plaid a arweinir gan ddynion fel Mr. Brace a Mr. Clynes, y rhai a ymddiswyddodd o'r Wein- yddiaeth Cydbleidiol ddiweddaf, a dyn- ion fel Mr. J. H. Thomas a wrthodas- ant. swydd yn y vimyddi&teih, yn yrnddwyn mor garedig amhleidgar tuag at y Weinyddiaeth gymysg ag a wnaeth Mr. Asquith a'j ganlynwvr yn y Senedd ddiiveddaf."

Murmuron y Nant. CAN GLAN TALWG. .Xi .I1.J VI Gwefusau Pur. Ab Hefxn, onide ? ydo-edd yn son yn N MAR IAN Chwef. 6 am iaith bur. Da y gwnaeth, cans ofnaf fod defnyddio iaith • anweddus ar gynnydd yn y Da yma. A mi'l1 trafaelu yn y tren ryw Sadwrn neu ddau yn ol, daeth tri o weithwyr gwaith tan, feddyliwn i, i mewn ataf ym Mhort Talbot al eu ffordd adref i Gas- tell Nedd. Yr oedd iaith un ohonynt yn front i'r eithaf. Yr oeati ynctdi hvon a rhegfeydd heb son am y cyfeir- iada1.1 anweddus a'i nodweddai hi. Nid gwiw e1.1 hail adrodd, chwaethach eu hargraffu Da gennyi' am un peth—yn Saesneg y traddodwyd y pethau amhur hyn, ac uid yn ein heniaith ni. Ni ddy- wedais ddim un gair, ond y tro nesaf y cJywaf bethau eyffelyb ymwrolaf, ac fe yrndrechaf roddi terfyn ar y fath ar-. fer. Dylid cadw'n cerbydau telthio yn rhydd oddiwrth frynti o bob math. Cof gennyf fy mod yn teithio rai mis- oedd yn ol i Gwm Rhondda. Ymunodd nifer o lowyr a'r tren yn yr Efailisaf, gan eistedd yn y rhan nesaf at fy un i. Gwahenid y ddau gompartment gan hanner pared yn ol arfer rhai rheil- ffyrdd. Ni chlywais i yn fy myw.y fath iaith a honno a glywais gan y glowyr hyn rhwng Efailisaf a Threhafod! Yn Saesneg y siaradent, ond yr oedd yn amlwg ddigon mai Cymry oedd rhai os nad pawb o honynt. Yr oedd cywilydd wyneb arnaf fy mod yn Gymro ac yn byw yng Nghymru lan, gwlad y gan Nid mor lan, wir 1 Os siaredir y fath bethau yn y cyhoedd, pa wedd sydd ar yr ymddiddanion pan fo neb ond y cwmni o fewn clyw ? Gwareded Dmv Gymru oddiwrth y fath iaith! Bre- gethwyr a phrofhvvdi Duw, rhodder i chwi ras a nerth lawer i fwrw'r cestyll annuwioldeb hyn i lawr. I Hrpchvvarae- Dyma 'furmur' arall a, ddaeth i'm 1 clyw. Y dydd o'r blaen teithiwn yng Nghwm Rhondda, ac yn Ferndale wele -bedwar dyn, bron cyrraedd canol oed I fe ddichon, yn ymuno a'r tren. Ym- ddangosent fel yn swyddogion uiewn j rhyw swyddfa neu bwl! glo neu rywbeth. Yr oeddynt yn anigenach, gallasv/xx feddwl, na Uawer i lowr a welais—o ran diwyg a gwisg, ond nid o ran arferion. Uynted ag yr eisteddasant wele un o hoi-lynt, yr arweinydd y mae'n cidiameu gennyf, yn lledu papur newydc1 ar ei lin- iau ac yn paratoi at chwarae cardiau, a hynny am arianJ Gwelais y naill a'r Hall yn talu yn ol yr ennill neu'r colli. Ynnvrolais o'r diwedd i ofyn a ganiateid | hap-chwarae ar reilffyrdd y wlad. ac y credwn i y gwaherddid hynny gan I gyfrait-h Prydain Fawr. Fe synnwyd y chwaraewvr gan y gofyniad, ac medd- air prif un yn Saesneg: "Do you ob- ject ? Very well, there's an end of it." Y mae'11 amlwg y gwyddai nad oedd y peth yn iawn, canys rhyfedd fel y llygadrythent yn y gorsafoedd rhag ofn • i ryw sAvyddog eu dal wrth y gwaith brwnt! Y iiiae'n ddiamcu gennyf yr hap- ehwaraeir yn gyffredin yng ngherbyd- au'r. rheilffyrdd, yn ein hysgolion, a'n colegau—canys yr wyf yn dyst o'r peth a ysgrifennaf. Gwelais ef a'm dau lygad fy hun a chlywais dine yr arian a'm dwy glust fy hun mcwn lleoedd bron yn anhygoel! Oni fyiiychir 'glan- nau'r nant' gan fechgynnach bob Sul er mwyn chwarae "cards" ? Brithir y llennyreh gan dwrr ar ol twrr o hoxiynt. Ni ddichon yr un heddgeidwad ddynesu o herwydd y gosodir gwylwyr ganddynt •»newxi man eyfiens. Bhiv^g yr a-rferiou llygi-edig hyn a r gweitmo yn y gerddi ar Ddydd yr Arglwydd, gofynnaf o ddifrif a.oedd Prydain, ie, a Chymru hithau, yn werth i In o arwyr farw drosti yn Ffrainc ? A oedd y bobi y cyf- eiriwyd atynt uchod yn deilwng o aberth drostynt hyd at waed 1 Fy nghred i yw nad oeddent. Dim ond diwygiad grymas oddiuchod a ysguba'r arferion hyn o'n cymoedd a'n broydd! "0 ddeddwydd ddydd, pa, bryd y daw!" Yr wyf yn ofni ae yn crynu yn y rhag- olwg" ar Gymrix pan ystyriwyf y cyfleus- terau at ddrygioni a estynir i'n pobi ieuaine gyda/r 'v.'yth awr' sydd mor gyffredinol hecldyw. Hyderaf y trefnir cynlluniau addas i ddysgu segur- wyr i iawn ddefnyddio ell horiau ham- dden. Arweinied Duw Gymru yn yr adeg ryfedd lion, Dsna rai o'r murmuron a dreigl hyd ataf heddyw. Y mae lu eto ond gwell ell gadael hyd rywbryd eto. Diweddglo. Diweddaf drwy gyhoeddi'n groch ar cludalennau'r DARIAIx imi glywed iaith amhur ar reijffordd y Great Wes- tern rhwng Port .IaIbot a Chastell Nedd ac ar y Mrry Railway rhwng Efailisaf a Threhafod. Gwelais hap- chwarae am arian rhwng Ferndale a'r Porth. Gymry pur a glan y lleoedd hyn, mynnweh derfyn a,r y fath arferion er mwyn eich enw da chwi eich hunain ac er mwyn eich plant!

PIANOS. Gjixglxygir yn awr fargenion rhyfeddoi --Pi,in cystal a newydd. gan wnuethur- wyr Prydeinig gwir adnabyddus; dyeh welwyd y rhai hyn gan y rhai a'i huriodd. wrth ymadae'l i faes y gad. Hhestr yn rhydd. Thompson a Shacked, Cyf., 25 Heol y Frenhines, Caerdydd. ac vn A berta we Gasnewydd, Caerodor. Pontypridd, Peny- bont, Glyn Ebwy. Bargoed, Chepstow, Llanolii, 23 Heol Fair, Caerdydd, Ni ddylid oolli'r cyfle hwn.

Gwr ;i geiid yn fawr gan bawb a'i bad- \YH'llai ymhob man oedd y diweddar Barch. D. Stanley Jones. C'aernarfon. "Dyn da" ydoedd. ac ni fu raid iddo fynd i'r America i ei D.D.