Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
Meddyliau'r GalonI
Meddyliau'r Galon I "Dos i Fflandars!" DIWRNOD mwy a' mam yn Nhalsarnau er ya talm fyddai'r diwrnod golchi a'r diwrnod gwnio crysau a phobi bara ceirch ac os di- gwyddem ni'r plant hongian gormod wrth ei godre wrth weiddi am frechtan, odid fawr nad gwylltio tipyn a wnai'r hen Feti cyn diwedd, a bloeddio, "Dos i Fflandars o fy ffordd i, ei di Ni wyddwn i ar y ddaear ymhle'r oedd Flanders y pryd hwnnw; meddwl yr oeddwn i mai rhyw le fel twll-tan-grisiau yd- oedd, tudraw i'r Ynys Gifftan neu Drwyn y Penrhyn neu Aberdaron, lle'r oedd hogiau drwg i gael eu gadael yn y tywyllwch a'u bwyta gan grancod y mor. Dro arall, tybiwn hwyrach mai rhyw enw go neis a llai eithafol ydoedd ar y Tan Mawr a brwmstan- aidd hwnnw a fygythid arnom o'r Rhodd Mam. Ond er pan dorrodd y rhyfel allan, 'rwy'n deall mai darn o Felgium ydyw Flanders y bu'r wlad anffodus honno yn faes rhyfela y naill ganrif ar ol y Ilall, nes fod ei galw o'r diwedd yn Cockpit of Europe ac yn amser y Due o Marlboro a Wellington a Napoleon Fawr, y byddai raid i bob llanc a thipyn o blwc ac afiaeth ynddo fynd i ymladd dros ei wlad ar y Cyfandir. A dyna achos a gwreiddyn yr hen veg gwlad a glywir yng Nghymru hyd heddyw Dos i Fflandars Wel, dyma hi'n ddiwrnod mawr-yn ddiwrnod golchi-ar Brydain heddyw, a hwnnw'n olchi ei gelyn a gwaed ei meibion wrth y miloedd rhaid i ni, hen ac anafua, llesg a gwachul, aros adref i ddioddef ac aberthu bawb ei ran ac yn ei ffordd ei hun eithr am danat ti, ddyn ieuanc iach a heinyf, atebol a rhydd i'r gad, rhaid galw arnat ti i beryglu'th fywyd,gan fod Erwop a'th wlad yn y gwewyr a'r perygl mwyaf a'u bygythiodd erioed, ac felly Dos I FFLANDERS Ac os gofyn rhywun iti, Pam yr ei di, a thithau'n llanc crefyddol dy anian a heddychol dy fryd, i ryfel ? ateb o fel hyn yng ngeiriau Joanna Baillie :— War is honourable In those who do their native rights maintain, In those whose swords an iron barrier are Between the lawless spoiler and the weak. Clochtar eu Clod. Y mae'n milwyr mor lawn o'r natur ddynol a neb ohonom, a naturiol iddynt deimlo'n eiddigus wrth weld ambell gatrawd yn cael ei chodi a'i chanmol ar goedd byd yn y papurau am ei glewder, ond yr un gair na chrybwyll am gatrodau eraill mor lew a gwych eu gorchest a hithau. Bu cymaint moli a thynnu llun y London Scottish yn y papurau nes y galwodd Argl. Chas. Beresford a Mr. Walter Long sylw'r Senedd at y peth yr wythnos ddiweddaf, gan ddweyd wrth Dy'r Cyffredin yn bur blaen fod etholedigaeth bwffiol a Sgotyddol fel hon yn gwneud mawr ddrwg, ac fod y lliaws catrodau eraill yn groch eu tuchan yn erbyn y peth. A gofynnai un gohebydd os mai Albanwr oedd pen dyn y Press Biwr6. 'Does neb a wad ddewrder y Sgotyn peisiog nac oes, ond y mae'r catrod- au Seisnig a Gwyddelig a' Chymreig cyn ddewred a hwythau, pais neu beidio, ond eu bod heb ddysgu'r grefft gain o bwffio ac adferteisio'u hunain mor berffaith. Ymhob gwlad y megir glow," ac nid yn yr Alban yn unig eithr nid yw'r glewion goreu ac ucha'u delfrydau byth yn cario megin newyddiadurol gyda hwy i chwythu'u clod am ben y byd. Ardderchog yw bod yn ddewr; ardderchocach fyth yw bod yn ddistaw ar ol bod yn ddewr. IP Y, Hen "Dwenty-Third" I Y nrsaf i'r tan, a'r teneua'n dod gartre o'r drin." Un o'r llyfrau cyntaf ddarllenais i pan ddeuthum i Lannau'r Mersey, lawer blwyddyn wen yn ol, yn las^efnyn heglog a chwta'i glos, oedd Famous Regiments of the British Army, gwaith y lienor llyfn W. Davenport Adams. Detholodd naw catrawd fel y rhai enwocaf a gloywa'u hanes o'r Fyddin i gyd ac y mae'r 23rd Royal Welsh Fusiliers yn un o'r naw. Edrydd ei hanes, o'i sefydliad yn 1689 hyd gyflwyno'i Human newydd iddi gan y Tywysog Cydweddog (priod y Frenhines Victoria), Gorff. 12,1849,prydy'icyfarchodd mewn geiriau cynnes a grasusol tuhwnt. Ffurfiwyd hi gan Henry, Arglwydd Herbert, yng Nghymru a siroedd y Goror. Yn Llwydlo, 'r Amwythig, yr oedd ei phen- cadlys. Ymladdodd gynta i gyd yn y Werddon,—yn y Boyne, etc., tan y Due Schomberg. Cymerodd Namur yn Flan- ders yn 1695. Yr oedd hi'n un o gatrodau anwrthwynebol y Due o Marlbro, hynafiad hyglod Mr. Winston Churchill, ac a wnaeth orchestion diangof ym mrwydrau Blenheim, Ramillies, Oudenarde, Malplaquet, Lille, Neuremonde, Dettingen (1743), Fontenoy a hi roes y tro terfynol a buddugoliaethus ym mrwydr Minden yn 1759. Dangosodd lewder a dygnwch diguro yn America—yn Bunker's Hill, Brandywine, Charlestown a Guildford (1778-1781). Ymladdodd yn Holland tan y Due o Yore. Y hi oedd un o'r catrodau cyntaf i lanio yn yr Aifft yn 1801, a'r olaf i adael Corunna yn 1819, gan ymladd hefyd yn Copenhagen rhwng y brwydrau uchod. Aeth drwy ymladdoedd poetha Rhyfel y Peninsula, tan y Due Wellington, gan wneud gwrhydri ac ennill bri ail i neb o'r Fyddin i gyd yn Albuera, Badajoz, Salamanca, Vittoria, Pyrenees, Nivelle, Orthez, a Toulouse, a ddisgrifir mor ddihafal gan Napier. A bu iddi ran yn Waterloo, lie y lladdwyd ei Chyrnol, Syr Henry Ellis. Y hi oedd nesa' i'r tan, a'r teneua'n dod adref o bob rhyfel bron, medd Davenport Adams; ac wrth s6n am 'frwydr Cuidad Rodrigo, dengys beth feddyliai Wellington o'r 23rd The Duke having asked Major-General Pakenham for a stop-gap regiment to cover the retreat of the division, the latter replied, "that he had already placed tho Royal Welsh Fusiliers there." Ah," said Wellington, that is the very thing." Ac un o'r pethau glewaf yn hanes Byddin Prydain yw cymeriad y Great Redoubt ym Mrwydr yr Alma. Pum catrawd wedi eu dethol i'r gwaith enbyd, ac yn cael eu medi fel petris wrth ddringo'r clogwyn syth yn nan- nedd canon y Rwsiaid. Y Gatrawd Gymreig oedd nesa' i'r tan yma eto, ac Onward, my brave Twenty-Third ebe Syr Geo. Brown, gan chwifio'i gledd uwchben ei geffyl. Dacw'r Preifat Austruther ieuanc yn llamu gyntaf o bawb i ben y bryn, yn plannu Human ei gatrawd ar ei grib, ond yn cael ei saethu'n gelain, a'r flag sidan yn gyrdeddau amdano. Ond ymhen yr eiliad, dacw'r slamgi hirgoes Wm. Evans yn neidio ati, ac yn ei phlannu eilwaith a hawlio'r lie yn enw'r Royal Welsh Ac yn gweld fflag y Ddraig Goch yn chwifio ar ben y clogwyn, dyna'r catrodau eraill yn ymgalonogi, ac yn cyrraedd y crib, i fedi'r Rwsiaid a'u gynnau mawrion hwy eu hunain. Clywais ddweyd fod enwau mwy o frwydrau lle'r ymenwogodd ar luman y 23rd nag ar yr un arall o fewn y Fyddin y mae'n fwy Cym- reig ei gwaed heddyw nag y bu erioed ac nid oes yr un a ddioddefodd yn drymach yn Armagedon y Cyfandir heddyw,ond nad yw'n cyflogi'r un pwffiwr papur- taledig i ddweyd hynny bob dydd ac wythnos yn y Daily Lie o Lundain a'r Evening Hoax o Lerpwl. t* Arglwydd Roberts a Chadw Dyledswydd." I Pwy oedd yr hen Gymro a alwodd oedfa'r aelwyd yn gadw dhdswydd" gyntaf, tybed ? Oes rhywun all ddweyd ? 'Does neb all ei gyfieithu, beth bynnag. Ond hyn oedd ar ein meddwl :—mai'r peth goreu yn hanes y Senedd yr wythnos ddiweddaf oedd araith Arglwydd Curzon lle'r dygai'r fath dystiolaeth i grefyddolder y diweddar filwr glow larll Roberts. Bythefnos cyn ei farw," meddai, "cefais lythyr-yr olaf oddi- wrtho—ac ynddo apel gref ymhlaid 'cadw dledswydd ar yr aelwyd gartref." Dyma'i eiriau, sy'n werth eu codi a'u cyfieithu Yr ydym wedi cadw dyledswydd ar ein haelwyd ni ers 55 mlynedd. Ein prif reswm am hynny yw ei fod yn well ffordd na'r un arall i gael pawb at ei gilydd. Y mae'n foddion i gael y gweision a'r morynion all fod yn y tý- i ymuno yn y cc weddi y gallont fod wedi esgeuluso ei gweddio eu hunain. Er pan dorrodd y rhyfel allan, rhyw weddi debyg i'r amgaeedig a weddiem, ac os byddo rhywbeth pwysig wedi digwydd, byddaf yn gofalu ei ddweyd wrth bawb fo yno. "Ac 'rwy'n cael fod gwasanaethyddion yn cymryd diddordeb mawr felly yn yr hyn sy'n digwydd yn Ffrainc. Ni roisom orchymyn yn y byd am weddio heblaw hwn. Y maent at eu rhyddid i ddod neu beidio, ond y gwir yw fod y meibion a'r merched yn dod yn gyson gynted y clywont ganu'r gloch." A da y dywedodd Argl. Curzon ar ol darllen y llythyr Y mae'r dyn a sgrifennodd eiriau fel yna-hyd yn oed at gyfaill-nid yn unig yn rhyfelwr mawr, yn wladgarwr, ac yn wlad- weinydd, y mae hefyd yn Gristion gostyngedig a defosiynol, a'i enw'n haeddu byw-ac a fydd byw—am byth yng ngh6f y genedl a wasanaethodd gyda'r fath ffyddlondeb diail hyd awr olaf ei fywyd gloyw a gogoneddus." Gresyn na chlywid y gloch ddyledswydd yn canu ymhob plas a bwthyn drwy'rDeyrnas. Wedi tewi y mae hi bron yn llwyr a swn y mator wedi dod yn ei lie. Ac yn awr, 'mechgyn i, y mae wmbredd o foli ar wroldeb milwrol y dyddiau hyn, a gwych o beth ydyw ond.cofiwch hyn, fod y llanc o filwr neu siopwr neu grefftwr fedro weddio a chadw dyled- swydd yng ngwydd ei gydweithwyr, a dioddef iddynt boeri eu gwawd am ei ben am wneud, yn amlygu dewrineb anhraethol uwch. Dewrder cnawd a chorff yw'r cyntaf mewn cymhariaeth ond dewrder enaid, dwyfol ei darddiad, yw'r llall. Y Mor yn wregys in I Hen Ynys Wen. Un chwim ei aden, ac yn medru esgyn a disgyn fel fynno, yw bardd y Drych, sef papur pybyr Cymry'r Gorllewin, a chanddo'r chwilen ddoniol hon o redeg ei farddoniaeth ymlaen ar flurf rhyddiaeth, megis y gwna yn y penhillion v ganlyn i Gaisar Germani a'n mor ninnau :— Pam y terfysga pobl y byd ?—y gelyn ymgyngora'n nghyd. Bygythia Brydain nos a dydd, a rhega ei gwareiddiol ffydd Drwy awyr ac o dan y dwr bygythia ddystryw erch, yn siwr Diolchwch bawb i'r Arglwydd lor fod gennych wlad a'i muriau'n for Ar dir mae'r Kaiser yn gwanhau ei dduw ac yntau'n fregus ddau edrychant tua'r awyr fry a than y dwr am gymorth cry'; grwgnacha Kai a'i lidus wep, gan wgu ar ei Syb a'i Zep. Diolchwch bawb i'r Arglwydd lor fod gennych wlad a'i muriau'n fdr Clyw yma, Kai Gosododd Duw yn Mhrydain Seion dynol ryw; nis gall na Zep ychwaith na Khrwpp dy helpu, 'r Kaiser ynfyd, twp Fe chwardd y nef am ben dy wg,a'r diafl a wawdia'th dymer ddrwg Diolchwch bawb i'r Arglwydd lor fod gennych wlad a'i chaerau'n for Gwyddai, fe wyddai Rhagluniaeth yn dda pa beth oedd Hi'n wneud pan roddai'r hen For yna'n wregys mor dlws a diogel am wasg yr Hen Ynys Wen. Gwir ei fod yn brochi weithiau, ac yn boddi'n perthynasau agosaf yn ei lid a'i ewyn. Eithr cofiwch ddywediad y -Parch. Dafydd Williams, Llanwnda, sef mai ar Forus y Gwynt y mae'r bai am hynny y fo sy'n codi gwrychyn y mor drwy chwythu mor oer a heger ar ei wegil glas. A 'does neb fedr ddal hynny heb frochi. 90 Ei Chanmol yn lJe'i I Siarad. Diolch i'r pwy bynnag hwnnw anfonodd raglen Cymrodorion Colwyn Bay yma, a'i harlwy fel y canlyn am eleni Hyd. 16--Proff. J. E. Lloyd, Bangor, ar Cymru yn Grefyddol yn y Canol Oesau." Tach. 12—" Beirdd Cymru ar Ryfel a I Heddwch," Elfed. Rhag. 18—Noson gyda Thanymarian, Mr. Henry Jones a Mr. T. R. Roberts (Asaph). Ionawr 15—" Breu- ddwydion y Celt," Anthropos, Caernarfon. Chwef. 19—" Talhaiarn," Penllyn a Dr. Price Morris. Mawrth 2—Gwyl Ddewi. 19-Rhydd-ymddiddan ar waith y Gym- deithas. Clywais ddweyd—ac fe roes lawenydd mawr i mi-mai Cymraeg yw iaith feunyddiol eich Cymrodorion chwi yng Ngholwyn Bay, a gwelaf hon ymysg eich Rheolau :— Nad oes ryddid i neb siarad ond yn yr iaith Gymraeg yn y cyfarfodydd, oddigerth trwy ganiatad y cadeirydd. Diolch i chwi am fod mor batrwm o bur iddi rhagor llu o Gymdeithasau eraill sy'n gwisgo'r enw Cymrodorion, ond sy'n gwneud nemor well yn eu holl gyfarfodydd na lladd yr iaith Gymraeg drwy ei chanmol yn Saesneg. Y mae ei siarad heb ei chanmol yn fil mwy o fywyd iddi hi na'i chanmol heb ei siarad. Dagrau'r P. elyn. I Bydd yn dda gan bobl Bethesda a hil y delyn ymhobman weld y wreath hiraeth ben blwydd hon a roes y Prifardd J. T. Job ar fedd Eos y Berth, fu farw Tach 17, 1913 Nid dedwydd ein hen deidiau-heb annwyl Bennill gyda'r tannau Heddyw, a oes un neu ddau Wyr medrua ar y mydrau ? Eos Y BERTH rhoea i'w bau Asiad ei chyn-inosau; Dirion fardd, deryn efd A henddawn y gerdd ynddo. Ar ei oes, pan gloes y glyn, Diau wylodd y Delyn. Tawed yr ednod dierth Am daro'i bardd-mud yw'r Berth. -0-
Gyda'r Milwvr yn Northampton.
Gyda'r Milwvr yn Northampton. [GAN T PARCH. R. PERIS WILLIAMS, I GWRECSAM.] PA fodd, pa le y dechreuaf ? Mae cymaint o ffeithiau diddorol ynglyn a'n gwaith yma ymhlith y milwyr ellid eu mynegi, fel mai anodd gwybod pie i ddechreu. Yn wir, ped ysgrifennid hwy bob yn un ac un, nid wyf yn tybied y cynhwysai eich newyddiadur yr hyn a ysgrifennid. Fel y tyr gwawr y naill ddydd ar ol y llall, y mae'r cyfleusterau i wneud daioni, ac felly gyflawni cyfraith Crist, yn amlhau. Dylai'r profiad gawn yma ein gwneud yn gymhwysach i bregethu Efengyl y Deyrnas, a bugeilio praidd ein gofal yn yr eglwysi gartref, wedi i ni ddychwelyd o Northampton. Ymweled.-Yr ydym yn parhau i ymweled a'r bechgyn y danfonir atom i geisio gennym alw i'w gweled. Yr ydym wedi galw heibio i ugeiniau o frodyr eraill hefyd, ac yr ydym yn ceisio gofalu na chaiff yr un claf mewn na llety nac ysbyty ei esgeuluso gennym. Er pan ysgrifennais bythefnos yn ol, yr ydym wedi ymddiddan a chryn nifer o fechgyn o Siroedd Aberteifi, Morgannwg, a Mynwy, yn ychwanegol at wyr ieuainc lawer o chwe Sir y Gogledd. Yng nghymdogaeth y Racecourse y mae'r rhan fwyaf o fechgyn y De'n lletya. Diddorol yw holi'r bechgyn o Ogledd a De, ynghylch eu cysylltiadau teuluaidd a'u cys- ylltiadau crefyddol yng Nghymru, a mwy diddorol fyth eu clywed hwythau'n ein holi ninnau, a ydym yn 'nabod eu gweinidog hwy gartref, neu a wyddom am frawd neilltuol o ddiacon neu flaenor yn eu heglwys hwy, neu am y gwr sy'n athro ar ein dosbarth ni yn yr Ysgol Sul yn yr hen ardal yng Nghymru. Ac os mai cadarnhaol fydd ein hateb, dywedir am y cyngor roes y gweinidog neu'r gair ddy- wedodd y diacon neu'r athro, y Saboth cyn eu dyfodiad oddicartref, neu mynegir am y llythyrau gawsant oddiwrth y brodyr hyn er pan ddaethant i Northampton. Os yw'r eglwysi a'u swyddogion yng Nghymru yn teimlo'n annwyl iawn at eu bechgyn hyn, y mae'r bechgyn hefyd yn teimlo'n annwyl iawn atynt hwythau. Cyfeiriasom droion at ein hymweliadau mynych a phabell y Y.M.C.A. yn Wellingborough Road; yr ydym yn parhau i alw yn y babell hon amryw weithiau yn y dydd. Ymwelsom gryn lawer a'r Lord Kitchener's Hall "—neuadd yn Abington Square ynghanol y dref. Gofolir am y lie gan nifer o frodyr perthynol i Brotherhood un o eglwysi'r Methodistiaid Cyntefig yn North- ampton,—brodyr ag ysbryd Crist ynddynt. Y maent ar eu heithaf yn gwasanaethu'r mil- wyr, a derbynnir ninnau hefyd ganddynt yn siriol bob tro yr awn yno. Ceir nifer o fyrdd- au yn y neuadd, ac eisteddleoedd, a digon o ddefnyddiau ysgrifennu. Ceir yno hefyd billiard table, draughts, etc., a darperir llun- iaeth am bris rhesymol. Heblaw ymweled a'r R.A.M.G. Hospital yn Abington Avenue, buom yn St. John's Hos- pital, Weston Favell,-pentrof tua dwy filltir o Northampton ar y ffordd i Wellingborough. I Eglwys Weston y tyrrai pobloedd lawer tua chant a hanner o flynyddau yn ol, i wrando'r Parch. James Harvey—awdur Meditations among the Tombs, a chyfaill mynwesol John Wesley-yn pregethu. Ond yr wyf yn erwydro. Euthom i'r ysbyty yn Weston i edrych am nifer o filwyr glwyfwyd yr wythnos flaenorol yng nghymdogaeth Ypres ar y Cyfandir. Ymhen dau ddiwrnod wedi iddynt gael eu clwyfo yr oeddynt wedi eu dwyn yma. Nid oedd yr un ohonynt wedi ei glwyfo yn drwm iawn. Yr oedd pedwar Cymro o'r Deheudir yn eu plith, a da oedd ganddynt gael ymgom a ni yn Gymraeg. Cafodd pob un ohonynt, oddigerth dau frawd o'r Ynys Werdd—Pabyddion—gopi o'r Testament yn Gymraeg neu yn Saesneg, gennym Gwrth- ododd y ddau Babydd, ond yn hollol foesgar er hynny, y mae ami i frawd perthynol i Eglwys Rhufain wedi derbyn copi o'r Testa- ment Newydd gyda diolch. Cyn ymadael o'r ysbyty, gofynnais a hoffent i ni ysgrifennu at eu perthynasau, a cheisiodd un ohonynt— oedd wedi ei saethu yn ei ddwylo—gennyf ysgrifennu at ei wraig. Ysgrifennais y nos- waith honno i fynegi fy mod wedi gweled ei phriod, ei fod yn gwella, a'i fod yn gysurus ac yn siriol yn yr ysbyty. Daeth gair yn ol gyda throad y post,—llythyr syml, llawn o deimlad a thynherweh, yn diolch amyr hyn ddanfon- wyd ati ynghylch ei hannwyl briod. Cadwaf y llythyr hwn dderbyniais oddiwrth wraig y milwr clwyfedig. Ymhlith y clwyfedigion yr oedd un o wyr y Royal Field Artillery. Prin y gallai glywed yr hyn a ddywedem,—swn y gynnau mawr yn aros yn ei glyw. Y Saboth.-Cafwyd Church Parade Cym- raeg fore Saboth, yr 8fed cyfisol. Daeth cynulleidfa fawr ynghyd i addoldy Abington Square, er nad oedd ond gwyr 7fed Fataliwn y Royal Welsh Fusiliers (Meirion a Maldwyn) yn bresennol. Yr oedd rhwystrau ar ffordd y 5ed a'r 6ched Fataliwn i ddod. Cymrwyd y rhan arweiniol yn y moddion gan y Parch. D. Hoskins, M.A., Caernarfon a phregethwyd gan y Parch. J. H. Williams, Porthmadog, yn rhagorol. Crynhodeb o'r bregeth gafwyd, gan nad oedd yr oedfa i fod dros awr. Daeth nifer liosocach nag a gafwyd ySabothau blaen- orol i'r Ysgol brynhawn Sul i Ysgoldy Stimp- son Avenue, ac aeth yr awr rhwng 2.30 a 3.30 heibio'n gyflym iawn. Mae i bob dosbarth athro wedi ei ddewis gan aelodau'r dosbarth, a brodyr medrus yn y ddawn o addysgu yw pob un o'r athrawon. Nos Sadwrn, gwelais un ohonynt ym mhabell y Y.M.C.A., yn eistedd wrth un o'r byrddau, yn paratoi ar gyfer ei ddosbarth drannoeth. Yr oedd wedi cael gafael ar Esboniad ar Matthew, ac wedi ym- golli yn hwnnw. Nos Saboth, daeth cynull- eidfa lond Assembly Room y Town Hall- rhwng 300 a 400 o rifedi, sef o filwyr oddigerth rhyw ychydig gyfeillion o Gymry breswylia yn Northampton. Yn eu plith yr oedd Miss Lloyd o Lanrug; Miss Thomas o Lan- beris; Dr. Williams o Dde Affrica, gynt o Gerrig y drudion, a chyfaill iddo o'r un enw, ey'n ddiacon yn eglwys Dr. Clifford yn Llun- dain. Dechreuwyd yr oedfa gan y Parch. R. Parry Jones, Warrington, a chefais innau'r fraint o bregethu. Treuliwyd Saboth tra dymunol. Yr oedd y dydd yn wyl i'r Arglwydd. Goddefer i ni gyfeirio at ganu campus y milwyr. Y maent yn medru canu. Erys ambell ran o emyn fel y cenid hi gan- ddynt gyda ni yn hir a daw adsain ambell linell ganwyd gan filwyr Cymru yma mewn gwlad ddieithr, fel swn o fyd arall i'n clyw. Nid anghofiwn hwy yn canu Pa Dduw sy'n maddeu," etc. ar Huddersfield, yn wefreiddiol ar nos Fawrth yn Wellingborough Road ac yr oedd rhywbeth eithriadol yn eu canu o'r d6n Babel y Saboth hwn, yn enwedig pan yn repeatio geiriau Ann Griffiths, Dwy natur mewn Un Person," eilwaith a thrachefn. Dirwest.-Deil rhif yr enwau ar Lyfr Dirwest ein Hesgobaeth i gynhyddu nid a diwrnod heibio heb i rywrai ardystio. Gan fod rhai cyfeillion wedi cam-ddarllen y cyfeiriad wnaed bythefnos yn ol at Lyfr Dirwest ein Hesgobaeth," goddefer i ni yma ddweyd mai nid at Esgobaeth Eglwys Loegr yn y rhan hon o'r wlad y cyfeirid, ond at yr Esgobaeth sy'n faes llafur y gweinidogion o Gymru sydd yn Northampton. Ceir yma lu o fechgyn heb brofi diferyn o ddiod feddwol erioed,—brodyr sydd yn Nazareaid o'r groth, ond y mae yma nifer yn yfed ac yn meddwi. Bum neithiwr yn siarad ynghylch bechgyn Cymru sydd yma ag Arolygwr yr Heddlu, a'i dystiolaeth oedd fod eu hymddygiadau ar y cyfan yn "very creditable." Dywedir fod rhai, a'r un rhai, yn ol fel yr hysbysid ef gan yr heddgeidwaid, pan wedi meddwi, yn chwythu bygythion ac yn codi cynnwrf. Un noswaith, pan ar ein ffordd i'n llety, gwelem dyrfa o bobl ag arwyddion fod rhyw ymrafael yn mynd ymlaen. Beth oedd yn bod ? Dau yn ymbaratoi i ymladd. Yn wir, yr oedd un ohonynt wedi taro'r Hall, ac yr oedd hwnnw wedi tynnu ei got. Cyferchais hwy yn Gym- raeg, ac wedi tipyn o gymell, perswadiais un ohonynt i ddod i'm canlyn, a chymerodd cyfaill i'r Hall ei ofal, a bu terfyn ar y cweryl rhyngddynt y noswaith honno. Ond ar y cyfan, y mae eu hymddygiadau yn eithaf gweddus. Ar fwy nag un achlysur, clywsom rai o wyr cyhoeddus y dref yn dweyd nas gellid cael A better behaved and a finer set of men than our Welsh Fusiliers." ( hwilio amzt ddoldy. -Cryn drafferth a gaed i gael benthyg addoldy i gynnal yr oedfa Gymraeg swyddogol ar fore Saboth. Cerdd- odd Mr. Hoskins filltiroedd lawer i geisio dod o hyd i rai o weinidogion y gwahanol enwadau, ysgrifenyddion eglwysi, a cheidwaid capeli, er mwyn ceisio ganddynt roddi benthyg eu haddoldy. i ni gael moddion Cymraeg. Eu hanhawster yw fod ganddynt Ysgol ar fore Saboth o flaen yr oedfa, yn ogystal ag Ysgol yn y prynhawn a chan fod eu hysgoldai bron yn ddieithriad wedi eu cymeryd at was- anaeth y milwyr yn ystod yr wythnos ac ar y Sul, a'u bod yn cynnal eu hysgolion yn y capelau, metherit gydsynio a'n cais. Modd bynnag, cafwyd addoldy Abington Square y cyfeiriwyd ato eisoes, ond nid oedd hwnnw yn gyfleus o lawer, a gwelwyd hynny'r Saboth cyntaf yr aed iddo. Ond yr ydym wedi sicr- hau addoldy'r Bedyddwyr ym Mount Pleas- ant, Kettering Road, ac yn y capel hwnnw y bydd y moddion y Sul nesaf. Trafferth fawr hefyd gawsom i gael lie i gynnal cyfarfodydd yr wythnos. Cyfeiriasom at rai cyfarfodydd gynhaliwyd yn y Y.M.C.A. Tents, ond yr oeddem yn awyddus am le addasach i gynnal cyfarfod gweddi a chyfeillach, ac erbyn hyn yr ydym wedi Ilwyddo i gael y Vernon Hall, yn Wellingborough Road—addoldy'r Ply- mouth Brethren, ac ynddo le i tua 250. Pan euthum i weled un o'r brodyr i ofyn am fenthyg y lie, bum dan arholiadau ynghylch fy nghredo, a chredo fy nghyd-weithwyr ac y mae'n debyg i mi fynd drwy'r arholiadau yn foddhaol, ac hefyd roddi boddlonrwydd ynghylch credo fy mrcdyr, oblegid yr ydym i gael benthyg y neuadd dair noswaith o bob wythnos. Mae un cyfarfod wedi ei gynnal yno. Ni ddaeth tnrfa fawr ynghyd, ond yn wir, cawsom gyfeillach wrth fodd ein calon. Yr oedd arwyddion sicr o foddlonrwydd y Net ar y seiat. Edrychir ymlaen gennym at gyfarfodydd eto yn y lie hwn. Ymwelwyr.—Er pan ysgrifennais o'r blaen, bu yma frodyr a chwiorydd o Gymru a Llun- dain ar ymweliad. Da oedd gennym eu gweled i gyd. Bu'r Parch. G. J. Owen (W.) yma ar ran Cyngor Eglwysi Rhyddion Pen- maenmawr, a daeth Mr. Davies o'r un ardal i'w ganlyn. Buont yma ddeuddydd, yn ym- weled ac yn ymddiddan a bechgyn Penmaen- mawr a'r cylch. Bu Ficer Penmaenmawr yma un noswaith. Bu Mrs. Hoskins yma am wythnos. Daeth y Parch. P. Jones-Roberts, Llyfra'r Wesleaid ym Mangor, yma dros y Sul, ac arhosodd hyd ddydd Mawrth bu yntau yn ymweled ac yn ymddiddan a. nifer o'r bech- gyn. Bu Mrs. Lloyd George, Mrs. Tom Ellis, Mr. a Mrs. Herbert Lewis, yma hc-fyd,a threfn- asant gyngerdd Cymraeg yn y Town Hall. Cyngerdd campus ydoedd, ac nid rhyfedd,— yr oedd Miss Dora Rowlands, Miss Davies Miss Morfydd Owen, Mr. David Ellis a Mr Powell Edwards yn canu ynddo, a Mr. Ernest Evans yn adrodd. Cafwyd hefyd anorchiad tra phriodol gan Mr. Herbert Lewis a'i briod, a chan Mrs. Lloyd George a Mrs. Tom Ellis. Galwodd y Parch. E. James Jones, Rhyl, hefyd yma ar ei ffordd i'r Brifddinas. Erys brawd arall yma am bythefnos, y Parch. Richard Jones, B.A., Llandinam, ac eisoes y mae wedi galw heibio i gryn nifer o wyr Maldwyn. Diolch. Diolch yn fawr i'r llu cyfeillion o wahanol rannau o'r wlad ddanfonodd lyfrau, cylchgronau, newyddiaduron, etc., i'w rhoddi i'r bechgyn. Yr ydym yn dra rhwymedig i chwiorydd y Wallasey Welsh War Relief Society am yr hyn ddanfonwyd ganddynt i'w rhoddi i'r bechgyn. Dywed Crist wrthynt Yn gymaint a'i wneuthur ohonoch i un o'r rhai hyn, fy mrodyr lleiaf, i Mi y gwnaeth- och." Cyn yr ymddengys y llinellau hyn, byddaf (D.V.) wedi dychwelyd i Wrecsam, ond danfonaf ysgrif arall neu ddwy. Yn ol y trefniadau presennol, bydd rhai miloedd o fechgyn Cymru sydd yma yn mynd o North. ampton un o'r dyddiau nesaf dros y môr. -0
PA S 606LEDD CYMRU.
PA S 606LEDD CYMRU. Canmol eu byd yn y Rhyl. EFALLAI mai nid anniddorol i'ch darllenwyr fydd gair o hanes y Gatrawd uchod gartrefai yn y Rhyl, ond a symudodd i Landudno ddydd lau diweddaf. Y rheswm drcs y symudiad hwn ydyw mai yn Llandudno~v mae pencadlys adran y Gogledd o'r Fyddin Gymreig, ac eiddo y De yn y Rhyl; felly yn ein cartref newydd byddwn o dan ofal y Cad- fridog Owen Thomas o Fon, Pen Swyddog ein Catrawd ni yw Col. Wynne Edwards o Ddinbych. Nid yn unig mae ein penaethiaid yn Gymry, ond mae amryw o'r swyddogion hefyd o'n cydgenedl, a rhai ohonynt wedi eu dyrchafu ar ol ymuno a'r Gatrawd. Ychydig dros saith wythnos sydd er pan sefydlwyd y Gatrawd, a da gennyf allu dweyd ei bod c:rbyn hyn wedi cyrraedd ei chyflawn rif ond gan fod bechgyn ieuainc y Gogledd yn dyfod ymlaen yn lluoedd y dyddiau hyn, mae'r Cyrnol wedi penderfynu codi Catrawd arall, Yn wyneb hyn, gawn ni apelio am gyd- weithrediad Cymry ieuainc Lerpwl, am iddynt achub y cyfle hwn i wneuthur eu rhan dros eu gwlad, yn enw Cymru, ac ymuno a bataliwn enwocaf Prydain Fawr, sef y Royal Welsh Fusiliers ? Da gennym ddeall fod Cymry Llundain yn dod i mewn fel rhan o'r Fyddin Gymreig, ac y cawn eu cwmni yn Llandudno a llawenydd mawr i'r swyddogion a phawb ohonom fyddai cat 1 cwmni o Lerpwl; ie, ac 0 Fanceinion hefyd, os oes modd. Buom yn hynod gysurus yn y Rhyl, a drwg gennym orfod torri ein cysylltiad a'r lIe ac a lliaws o gyfeillion caredig yma. Buom yn dra ffortunus yn ein swyddogion, a'r cyn- nydd cyflym yng ngwaith y Gatrawd yw'r deyrnged oreu allem dalu iddynt am eu gallu a'u llywodraeth. Ein horiau ar hyn o bryd yw: 7.30 i 8.15. Swedish Drill: 9.30 hyd 12.45, Battalion a Company Drill, etc., hefyd o ddau hyd 4.30 a rhai prynhawniau, bydd- wn yn cael darlith yn y Pavilion-dydd Sadwrn, byddwn yn gorffen am un. Bore Sul bydd y Parade i'r Eglwys a'r gwahanol gapelau, a llawn rhyddid i bob aelod fynad i'r eglwys neu'r capel a fynno. Ar forfa y Foryd y byddwn yn drilio, ac ni byddai modd cael man iachach, a mawr yw'r mwynhad o gael ambell hanner awr yn rhydd i gymryd i mewn awel iach y mor mewn tawelwch ac nid yw fawr ryfedd fod golwg mor iach ar bawb o honom. Bywyd lied ddieithr i'r rhan fwyaf ohonom yw'r bywyd milwrol; ond er ei ddieithrwch, ar Iwybr dyledswydd mae yn troi yn bleser, a gallaf eich sicrhau ein bod fel Cymry a'n calon yn gyflawn yn y gwaith, ao yn y paratoad hwn yn llawn penderfyniad a brwdfrydedd i wneud ein rhan dros am- ddiffyn ein teyrnas. Mawr y gofal a gymerir ohonom lletyir ni yn nhai goreu y Rhyl, a phawb ar eu goreu yn ein gwneud yn hapus a chartrefol. Am y bwyd, cawn gyflawnder o ymborth, a hwnnw o'r math goreu, canys telir 23/6 dros bob un ohonom caiff pob un ei wely ei hun, a chyfeillion yn aros gyda'i gilydd yn yr un ty.. Rhagorol y gwnaeth- (ch i ni." Gan ein bod mor hapus yn ein llety a'n gwaith, dyma gyfeillion caredig y Rhyl yn gofalu amdanom yn ystod ein horiau hamdden neuadd y dref at ein gwasanaeth i gynnal cyngherddau, etc ysgoldai y gwa- hanol eglwysi a chapelau yn agored, ynghyda. Ilyfrgelloedd y gwahanol glybiau politicaidd yn estyn croeso i ni, a rhyddid inni fynd i mewn ac allan. A mawr fu gofal y gwahanol enwadau drosom ar y Saboth ac yn ystod yr wythnos, y gweinidogion a'r swyddogion yn gwneud yr hyn oil a allent i bcrin bod yn gar- trefol, ac yn yr holl gapelau fe sefydlwyd dos- barthiadau arbennig yn yr Y sgol Sabothol ar gyfer aelodau'r Gatrawd. Bu'r Parchn. John Roberts a G. H. Havard yn hynod ofalus a gweithgar gyda ni. Nos Sadyrnau, fe gyn- helid cyfarfodydd adloniadol yn ysgoldy Warren Road, a mawr yr hwyl gawsom gyda'r canu, adrodd a chystadlu. Cynhaliwyd ym- gomwest yn yr holl gapelau, a chafwyd un hynod iawn yn Clwyd Street nos lau ddi- weddaf,-y lie yn orlawn o'r Pals, ynghydag amryw o Gatrawd y Rhondda, ac fe synnech y talentau canu. adrodd, a chanu penhillion oedd yno, a Chdr Meibion o'r Pals yn canu droion ac fel y dywedai'r cadeirydd, Yn ddiau mae dynion ieuainc goreu a mwyaf talentog Cymru yn cael eu cynrychioli yn bur gyflawn yma heno." Gallwn ysgrifennu llawer ar garedigrwydd cyfeiHion y Rhyl yn gyffredinol, ond mae yr ysgrif eisoes wedi mynd yn faith yr wyf yn sicr fy mod yn datgan teimlad y Gatrawd pan yn dweyd fod yn wir ddrwg gennym orfod mynd oddiyma. Os daw rhai o fy nghydgenedl yn Lerpwl atom i Landudno, gallaf sicrhau iddynt groeso calon a chartref cysurus gyda'i gilydd ac os dymunai unrhyw un gael gwybodaeth bellach, byddai'n bleser gennyf fod o wasanaeth iddynt, end iddynt anfon gair ataf C/o North Wales Battation, R.W.F., Llan- dudno." Byddaf yn edrych ymlaen at y BRYTHON bob wythnos, i gael hanes eich symudiadau yna, a da gennyf ddeall fod Eisteddfod Plant Bootle i'w chynnal a mawr hyderaf y gwnaiff eglwysi y cylch eu rhan i ddarparu y plant eto y flwyddyn hon, i gefnogi mawr sel a ffydd- londeb y Pwyllgor a'r Swyddogion.—Yn gywii iawn, EDWARD JONES. Rhyl, 16eg Tarhwedd, 1914.