Y Llan

NODION SENEDDOL [GAN EIN GOHEBYDD ARBENIG.] Y CYDSYNIAD BRENHINOL. Yn Nliy yr Arglwyddi, ddechreu yr wythnos ddiweddaf, rhoddwyd y cadarnhad Brenhinol i Fesur y Gyllideb ac amryw fesurau lleol drwy Ddirprwyaeth. Y Dirprwywyr oeddynt yr Arglwydd Ganghellydd, Iarll Latliom, a Iarll Limerick. Cymerodd yr Arglwydd Ganghellydd ei sedd ar y sach wlan am chwarter wedi pedwar o'r glocli. MERCHED AR Y CYNGHORAU SIROL. Cynygiodd Iarll Meath ail ddarlleniad Mesur i ganiatau i fenywod eistedd ar Gynghorau Sirol. Dadleuai mai cwestiwn cymdeithasol ac nid un politicaidd ydoedd, ac yr oedd ef yn go- beitliio, wrth ystyried y Mesur, y cedwid syn- iadau gwleidyddol allan o'r ddadl. Nid oedd dim yu newydd yn egwyddor y Mesur, oblegid yr oedd boneddigesau yn eistedd eisioes ar fyrddau ysgol a byrddau gwarcheidwaid, ac yr oeddynt wedi dangos gallu gweinyddiadol mawr. Dadleuai fod gwasanaeth boneddigesau o werth anmhrisiadwy fel ymwelwyr âg ysgol- ion, gwallgofdai, &c. Fel ymwelwyr ymysg y tlodion hefyd,yr oeddynt o wasanaeth anhebgor, a buasai yn fantais neiliduol i'r tlodion eu cael yn aelodau o'r Cynghorau Sirol. Fod benywod yn alluog o ran cymhwysderau deallol i wneyd yr hyn a gyflawnid gan ddynion a ganfyddid yn amlwg yn llwyddiant ysblenydd Mrs. Butler a Miss Fawcett- keymeradwyaeth)-ac yr oedd Cyngor Sirol Llundain wedi cyflwyno deiseb, yr hon oedd wedi ei harwyddo gan nifer lliosog, yn ffafr ail ddarlleniad y Mesur. Yr oedd ef o'r farn y buasai presenoldeb boneddigesau ar fjridau Cyngliorau Sirol yn foddion ihyrwyddo diwvgiadau cymdeithasol, iechydol, a medd- ygol. Cynygiodd larll Cowper fod y Mesur i gael ei ddarllen ymhen y tri mis, neu, mewn geiriau eraill, ei wrthod. Yr oedd y dyledswyddau a ymddiriedid i'r Cynghorau Sirol mor bwysig, fel nad cedd y cyrff hyny ond ycliydig yn is- racidol i Dv y Cyffredin; a phe caniateid i ferched weithredu fel Cynghorwyr Sirol, ni fuasai yr un rheswm digonol dros eu cadw allan o'r Senedd. Wedi i Arglwydd Jersey siarad yn erbyn y Mesur, ac Arglwyddi Ripon, Derby, a Granville o'i blaid, ymranodd y Ty ar y cwestiwn, pryd y cafwyd Dros yr ail ddarlleniad 49 Yn erbyn 119 Mwyafrif yn erbyn 70 GWAHARDDIAD CYFARFODYDD GWYDDELIG. Cafwyd dadl Wyddelig yn Nhy y Cyffredin, yr hon a gymerodd i fyny holl amser yr eis- teddiad. Cynygiodd Mr. Dillon ohiriad y Tf, er galw sylw at yr hyn a ystyriai yn waharddiad anghyfreithlon o gyfarfodydd, y rhai a fwriedid gynal yn Cashel a Tipperary ar Sul, Mai 25ain. Condemniodd yn llym ymddygiad y Llywodr- aeth ar yr achlysur, a dywedodd y buasai yn anmhosibl sicrhau ymddiried y bobl Wyddelig hyd oni ddysgid i'r lieddgeidwaid nas gallent cbwareu eu hystranciau a hwynt. Canlynwyd ef gan Mr. Balfour, yr hwn a ddywedodd fod yr adroddiadau oedd wedi dder- byn o'r gweithrediadau yn y cyfarfodydd gwa- harddedig yn gwahaniaethu yn ddirfawr oddi- wrth yr hyn a gyflwynasid i'r Ty gan Mr Dillon. Yn ol y cyfrif oedd ef wedi gael, yr oedd pob ymosodiad o eiddo yr heddgeidwaid yn Tipperary ar y diwrnod hwnw wedi cymeryd lie mewn canlyniad i waith y bobl yn lluchio ceryg. Nid oedd ef yn credu fod y gorthrech a ddefnyddiwyd yn ormodol, na bod unrhyw ni- weidiau personol o natur ddifrifol wedi eu cyf- lawlli. Rhoddodd Mr. Balfour ystadegau yn dangos y cynydd mewn troseddau yn y rhan- diroedd gwaharddedig, ac amddiffynodd ym- ddygiad y Liywodraeth mewn modd effeithiol. Yr oedd amddiffyniad Mr. Balfour yn derfynol, a tharawodd y Ty a syndod a dychryn pan y rhoddodd ddisgrifiad o'r tan-belenau a'r I offer- ynau uffernol' a ddefnyddid gan y I gwladgar- wyr' Gwyddelig, 11 Yr oedd yn rhaid i Mr. Gladstone, pa fodd bynag, gael taflu ei dariau dros ei gynghreirwyr Gwyddelig, a thraddododd araith faith mewn amddiffyniad iddynt. Dadleuai nad oedd Mr. Balfour wedi ateb y cyhuddiadau difrifol a ddygwyd yn erbyn y Llywodraeth gan Mr. Dil- lon, a bod y mater yn hawlio ymchwiliad cy. hoeddus. Nid oedd ef yn'credu, os gwnai cyn- rychiowyr yr Iwerddon y cais, y gwnai Mr. W. H. Smith wrthod ymchwiliad gan bwyllgor o'r holl Dy i'r cyhuddiadau a'r amddiffyniad a wneid ar ran y Liywodraeth. Nid oedd Mr. Gladstone yn teimlo yr anhawsder lleiaf i dder- byn holl haeriadau Mr. Dillon fel "ffeithiau" diymwad, gan ymwrthod a'r oil a ddywedwyd gan Mr. Balfour. Dilynwyd ef gan Mr. William O'Brien, yr hwn, yn mhoethder y ddadl ac yn angerdd ei hdiogrwydd, a, darawodd Mr. Thomas Suther- land, yr hwn a eisteddai isiaw iddo, ar ei ben. Yr oedd yr ergyd ar ei ddiddosben yn un dy- chrynllyd, yr hyn a greodd chwerthin mawr yn y Ty. Yn ei ddiniweidrwydd, dywedodd Mr. O'liriennad oedd yn synu dim fod y Toriaid yn chwerthin am ben di-oddefiadau y bobl Wydd- elig; ond psd edrychasai o'i amgylcli, cawsai weled nad oedd neb yn chwerthin yn fwy calon- og na Mr. Parnell. Parhaoddd y ddadl hyd haner awr wedi un- ar-ddeg, pryd yr ymranodd y Ty, a chafwyd- Dros y gohiriad 220 Yn erbyn 281 Mwyafrif 61 Fel hyn y gwastreffir amser Ty y Cyffredin. MESUR TRETHIANT LLEOL. Ddydd Mawrth, hysbysodd Arglwydd Curzon, ar ran Arglwydd Bandolph, nad oedd yrlolaf yn bwriadu cynyg y 44 cvfarwyddyd oedd yn sefyll yn ei enw, am fod y Llywodraeth yn wrthwyn- ebol iddo. Mewn atebiad i Mr. Gladstone, dywedodd Mr. W. H. Smith fod y Llywodraeth yn bwriadu cymeryd Mesur Trethiant Lleol o ddydd i ddydd hyd onid elai drwy y pwyllgor. Wrth gwrs, gallai amgylchiadau ei gwneyd yn angenrheidiol i ddwyn i mewn yn ei le fnsnes o bwysigrwydd arbenig. 1:) NEWFOUNDLAND. Dywedodd Syr J. Fergusson, mewn atebiad i Mr. John Wilson, ar ran Mr. Gourley, nas gallai Llywodraeth ei Mawrhydi wneyd myneg- iad mewn perthynas i'r ymdrafodaethau oedd yn myned ymlaen hyd oni wnaent ymgynghori â Syr W. Whiteway. Nid oedd ef wedi derbyn unrhyw hysbysrwydd fod y trigolion yn gwrthod talu y tollau Ymerodrol. MESUR TRETHIANT LLEOL. Mewn ychwanegiad at 44 gyfarwyddyd" Arglwydd Randolph Churchill i'r pwyllgor ar y Mesur uchcd, yr hwn a dynwyd yn ol, Rheolodd y Llefarydd ddau gyfarwyddyd arall, y rhai a safent yn enwau Mr. De Lisle a Mr. Arthur Acland, allan o drefn." Wedi hyny gadawodd y Llefarydd y gadair, ac ymffurfiodd y Ty yn bwyllgor ar y Mesur. Cynygiodd Mr. Picton welliant i'r adran gyntaf, yn cynyg fod yr arian a roddid i awdur- dodai-i Ileol i gael ei ranu rhwng siroedd a bwr- deisdrefi sirol ar gyfartaledd i'r swm a godid drwy drwyddedau ymhob sir neu fwrdeisdref, a bod yr arian i gael ei ddefnyddio i ddwya ymlaen welliantau lleol fel y byddai y Cynghor- au yn ystyried yn ddoeth. Cynygiai hefyd fod rhan o'r arian i gael ei roddi yn flwydd-daliadau i heddgeidwaid. Gwrthwynebwyd y gwelliant gan Mr. Ritchie, a gwrthodwyd ef drwy fwyafrif o 64. Cynygiwyd gwelliantau eraill gyda'r unig ddyben o orchfygu y Mesur, y rhai a wrthodwyd oll. MESUR (ATALIAD) CLEFYDAU HEINTUS. Ddydd Mercher, yn Nhy y Cyffredin, bu y Mesur hwn dan ystyriaetb. Yr oedd y Mesur wedi ei ail gyflwyno fel ag i alluogi Mr. M'Laren i gynyg gwelliantau i rai adranau neillduol. Wedi peth ymdrafodaeth, pasiodd y Mesur y trydydd darlleniad heb wneyd un cyfnewidiad ynddo. MESUR CYFRIFOLDEB CYFAR- WYDDWYR. Cynygiwyd amryw welliantau i'r Mesur hwn, a gohiriwyd y ddadl. Amcan y Mesur ydyw diogelu y cyhoedd rhag rhoddi eu harian i qwmnïau ffugiol a di-ymddiried. Y mae gwir angen am ddeddfwriaeth i amddiffyn y wlad rhag anturiaethwyr masnachol a hud-ladron (sw,i,ndlers). MESURAU YN NHY'R ARGLWYDDI. Ddydd Iau, yn Nhy yr Arglwyddi, darllenwyd yr Industrial Schools Bill, y Reformatory Schools Bills, a'r Youthful Offenders' Bill y drydedd waith, a phasiwyd hwynt. Darllenwyd hefyd Fesur Addysg plant dall a byddar (cyfyngedig i Ysgotland) yr ail waith. HYD AREITHIAU SENEDDOL. Cynygiodd Arglwydd Denman ail-ddarlleniad 11 Mesur yn cyfyngu hyd areithiau yn Nhy yr Ar- glwyddi i bymtheg munyd, ocldieithr yn achos Gweinidogion a chynygwyr ac eilwyr Mesurau. Yr un oedd y Mesur a'r hwn a ddygwyd i mewn ganddo ar amryw achlysuron blaenorol. Cynygiodd yr Arglwydd Ganghellydd fod iddo gael ei ddarllen ymhen chwe' mis i'r diwrnod. Hawliai Arglwydd Denman ymraniad, ond methodd a chael cyfrifydd {teller), a'r canlyn- iad fu i'r Mesur gael ei wrthod. Y LLYTHYRDOLL 0 AWSTRALIA. Mewn atebiad i Syr George Baden-Powell, dywedodd Mr. Raikes fod y mwyafrif o'r Tref- edigaethau Awstralaidd, yn cael eu cynrychioli mewn cynhadledd yn Adelaide, wedi datgan eu bwriad i ostwng y Uythyrdoil i 2 1 c. am lythyrau i'r wlad hon. Yr oedd cynygion eraill hefyd dan ystyriaetb. Da iawn. YMDDISWYDDIAD MR. MONRO. Y mae Mr. Monro, Dirprwywr yr Heddgeid- waid yn y Brif-ddinas, wedi ymddiswyddo. Dywedodd Mr. Matthews, mewn atebiad i gwestiwn, ei bod yn ddrwg ganddo fod Mr. Monro, Prif Arolygydd yr Heddgeidwaid yn y Brifddinas, wedi rhoddi ei swydd i fyny, a bod ei ymddiswyddiad wedi ei dderbyn. Yr oedd anghydwelediad wedi bod rhwng Mr. Monro ac yntau ar gwestiynau o ddeddfwriaeth a gwein- yddiaeth, ond nid oedd ef (Mr. Matthews), ar y pryd, yn barod i roddi y manylion. Dywedir fod yr ymddiswyddiad wedi achosi cryn gyffro ac anfoddogrwydd yn yr heddlu yn y Brifddinas. MESUR TRETHIANT LLEOL. Adnewyddwyd y ddadl yn mhwyllgor ar well- iant gan Mr. Acland, yr hwn a gynygiai fod yr arian a roddidgan y Llywydraeth fel compensa- tion i gael eu defnyddio i ddibenion amaeth- yddol a masnachol, ac at addysg gelfyddydol yn Lloegr a Chymru. Cefnogwyd y gwelliant gan Syr Wilfrid Lawson. Dywedodd Mr. Ritchie fod y Mesur wedi ei ddwyn ymlaen gan y Llywodraeth fel cam, pa un bynag ai bychan ai mawr, yn nghyfeiriad sobrwydd. Parhaodd y ddadl ar y gwelliant hyd un o'r gloch. PARHAD Y DDADL. Y cyntaf ar ei draed nos Wener oedd Mr. Caine, yr hwn a gefnogodd welliant Mr. A. Acland i gyflwyno y swm o £ 850,000 i ddi- benion addysgawl, yn lie ei roddi fel ad-daliad i dafarnwyr. Rhoddodd y credyd mwyaf i'r Llywodraeth o fod yn wir awyddus i hyrwyddo achos sobrwydd, a dywedodd mai yr egwyddor yn hytrach na'r cynygiad ynddo ei hun oedd yr hyn a ymleddid yn ei gylch. Dywedodd Mrr. W. Russell nad oedd efe yn ieall safle y diwygiwr dirwestol, yr hwn oeddyn dadleu dros ddiwygio y meddwyn ar draul Jinystrio y tafarnwr. Yr oedd Mr. Gladstone yn gwrthwynebu y Mesur, am fod, o dan y gyfraith bresenol, lawer ) fanteision a chyfleusderau i wneyd daioni ac rn ail, am fod y cynygion yn y Mesur yn linystrio y cyfryngau a'r manteision hyny, heb- aw eu bod yn ychwanegiad dirfawr at werth iddo neillduol yn y wlad. Y nesaf i siarad oedd Mr. Goschen, a throdd byrddau yn I&n ar ei wrthwynebwyr. Dadl- euai, pe diddymid tafarndai heb ad-daliad, y buasent yn euog o'r hyn a alwai Mr. John Bright yn droi y digartref i'r heolydd. Ni fu yr un achos, yn ei g6f ef, yn yr hwn yr oedd mwy o gam-ddarluniadau wedi eu gwneyd, ond yr oedd y Llywodraeth yn gobeithio y buasent yn alluog i gario y Mesur drwodd. Wedi i amryw eraill siarad, ymranodd y Ty- Dros y gwelliant 243 Yn er%n 275 Mwyafrif yn erbyn 32

Nodion o Ddeoniaeth y Rhos. COLWYN. Mewn cyfarfod a gynhaliwyd gan Eglwyswyr y lie uchod tua phythefnos yn ol, cyhoeddodd y Gwrthddegymwyr a'r Dadgysylltwyr oedd yn bresenol y buasai iddynt hwythau gynal cyfar- fod ar y 12fed. Ein bwriad yn bresenol yw rhoddi gerbron y cyhoedd ychydig hanes o gy- meriad y cyfarfod a gynhaliwyd nos Iau, wyth- nos i'r diweddaf, yn Ysgol y Bwrdd. Teg yw dweyd yn y cychwyn, na. welwyd nemawr un o aelodau mwyaf parchus Anghyd- ffurhaeth yn Ngholwyn yn bresenol. Y mae yn ddiddadl fod ganddynt resymau priodol a chymeradwy dros gadw ymaith. Y cadeirydd y tro hwn oedd Mr. Jones, gweinidog yr Annibynwyr. Yn ei frawddegau agoriadol, dywedodd mai prif amcan y cyfarfod cyntaf oedd ateb yr areithiau a draddodwyd gan Mr. Helm yn ystod y gauaf. Y gwyr a gymer- asant arnynt eu hunain yr addasrwydd o wneyd hyn oedd y Mri. J. Parry, Llanarmon, a Spinther James, Llandudno. Nid oedd yr un o'r ddau hyn yn bresenol yn nghyfarfodydd Mr. Helm, eto, syned y darllenydd, yr oeddynt yn ymgymeryd ag ateb ei ddywediadau! Dywedodd y cadeirydd ei bod yn afresymol cysylltu crefydd a'r Wladwriaeth. Chwareu teg i Mr. Jones, y pregethwr, y mae yn bosibl na wyddai yn well. Pan yn siarad fel hyn yn ei annealldwriaeth, y mae yn wrthddrych i gyd- ymdeimlo ag ef yn hytrach nag i'w geryddu. Beth am gysylltiad crefydd a'r Wladwriaeth yn hanes y genedl Iuddewig ? Pe y buasai wedi myned i'r drafferth i chwilio ar dudalenau hanesydfiaeth, fe gawsai weled mai'r Wladwr- iaeth oedd yn y cychwyn wedi ymgysylltu wrth yr Eglwys, ac nid yr Eglwys wrth y Wladwr- iaeth. Nid yw y Wladwriaeth ond plentyn a fagwyd gan yr Eglwys, ac o ganlyniad, nid oes ond yr annoeth a'r creulawn am eu dadgysylltu. Yr Eglwys yn gyntaf, a'r Wladwriaeth yn ail, medd hanesyddiaeth. Dywedai eto ei bod yn annheg gorfodi fferm- wyr, ac eraill, i dalu tuag at gynal ffurf o grefydd sydd yn groes i'w cydwybodau. Wrth fyfyrio ychydig uwchben y dywediad hwn, yr ydym yn rhwym o weled ei fod yn golygu yr un peth yri gywir a dweyd ei bod yn annheg i ddynion dalu eu dyledion. Pan y mae'r fferm- wr yn gwrthod talu'r Degwm, nid oes ganddo sail mwy sicr dan ei draed wrth omedd nag sydd ganddo dros beidio talu ei wasanaeth-ddynion llwyddiant yn y cyntaf a dry'n llwyddiant yn yr ail. Y mae Ysgoldai Cenedlaethol yn gorfod talu ardreth tuag at gynal Ysgolion y Bwrdd, ond ni chlywsom am yr un erioed o'r bobl hyn sydd yn siarad cymaint y dyddiau rhai'n am gydwybod, yn dweyd yr un gair am anghyson- deb ac annhegwch y peth. Fe delir y gofyniad hwn yn ddistaw a didwrw gan Eglwyswyr am eu bod yn teimlo fod yn ddyledswydd arnynt ufuddhau i'r gallu gwladol Dywedodd y cadeirydd eto, nad oedd raid i Ymneillduaeth ofni, am fod yna hanes disglaer iddi yn y gorphenol. Pa un a yw ei hanes gor- phenol ai peidio yn ddigon rhag iddi ddychrynu, fe feiddiwn ddweyd mai dyma yw yr unig be a weinydda iddi ychydig le i ymffrostio. Pan gychwynodd Ymneillduaeth ei thaith yn Nghymru tua dechreu y ganrif bresenol, yr oedd yn meddu ar gymeriad tra gwahanol i'r hyn sydd ganddi heddyw. Y mae Ymneillduwyr y dyddiau hyn wedi colli ysbryd eu cychwynwyr yn lan, ac wedi colli golwg hefyd ar yr amcan pan y sefydlwyd Ymneillduaeth. Bwriad y cychwynwyr oedd cydweithio a'r Eglwys, ac nid gweithio ar wahan i'r Eglwys. Yr oedd Ymneillduaeth yn ei mabandod, yn gwisgo delw a chymeriad yr hen Fam, ac o ganlyniad yn wynach ei gwisgoedd, a phurach yn ei hamcanion o lawer nag ydyw heddyw. Yn mysg y rhai hyny o'r Ymneilldu. wyr y clywir eu lleisiau mor uchel heddyw, y mae eu crefydd yn gwisgo agwedd Phariseaidd, ac yn orthrymedig gan lywodraeth diegwyddor y set fawr. Y nesaf i gymeryd rhan yn y cyfarfod ydoedd Mr. Parry, C.C., Colwyn Bay. Yr oedd ef yn sur iawn. Yr oedd geiriau Rheithor Dolwydd- elen, yr wythnos flaenorol, wedi gwneyd argraff dwfn ar ei feddwl, ac yr oedd yn disgwyl yn awyddus am fantais i agor llif-ddor llidiogrwydd i gael dial ar ei wrthwynebwr. Gan mai ymgais at ymosodiad personol oedd gan Mr. Parry, ni wnawn ddisgyn mor isel a gwneyd yr un sylw .1 y pellach o hono ef. Y nesaf i esgyn y llwyfan oedd Mr. Spinther James. Y gorchwyl cyntaf gymerodd mewn llaw ydoedd ceisio cadarnhau yr hyn a ddywed- odd mewn cyfarfod blaenorol o berthynas i estroniaeth yr Eglwys yn Nghymru. Y mae Mr. James ar ol yn y rhedegfa Ddadgysylltiol. Nid yw ond lloffa rhyw ychydig o'r hyn mae ei ra-redegwyr wedi bod yn geisio ddefnyddio er gwyrdroi golygiadau y Cymry. Yn y lie cyntaf. y mae yn anwladgarol ac yn yr ail le, y mae yn anghywir wrth geisio gwneyd hyn. Pan ddaeth Awstin yma gyntaf, yr ydym yn darllen iddo gael Eglwys, a hono yn Eglwys yn cofleidio gwirioneddau penaf Cristionogaeth. Cyn i'r un Awstin ddyfod i Brydain, yr ydym yn darllen am esgobion yn myned oddiyma i gynrychioli y deyrnas hon yn y gwahanol gynadleddau. Rhoddir anwau tri o esgobion oedd yn bresenol o Brydain yn Nghynhadledd Aries, yn y flwydd- yn 314, sef Elorius, York; Restitutus, Llundain; ac Adelfius, Caerlleon. Y mae hanes y terfysg a'r blinder a achosodd heresy Morgan, neu Pelegus fel y'i gelwid, hefyd yn profi fod yma, yn foreu yn y bumed ganrif, Eglwys yn meddu ar esgobion ac offeiriaid. Haerai Mr. James yn y lie nesaf, na ddarfu i'r Llyfr Gweddi Gyffredin dderbyn awdurdod y Confocasiwn. Nid yw dweyd hyn ond dangos anwybodaeth. Beth am y llyfrau seliedig ? Onid yw y rhai hyn yn ein harwain yn ol i'r amser pryd y cadarnhawyd ef gan y Senedd a'r Confocasiwn yn y flwyddyn 1662. Y mae un o'r llyfrau seliedig i'w weled yn awr, os ydym yn cofio yn gywir, yn llyfrgell Llanelwy. Pan yn siarad am y Llyfr Gweddi, bu Mr. James mor annoeth ac isel ei chwaeth a cheisio gwawd- io ei gynwysiad. Dywedai, yn ngeiriau rhyw hen falad, "fod peth o liono'n wir, a pheth yn gelwydd." Fe gymerodd y gofal mwyaf rhag ceisio profi hyn. Gwyddwn o'r goreu mai an- mhosibl fyddai'r ymgais i gadarnhau y fath anwiredd. Ar ol bod yn gwawdio, aeth yn y lie nesaf i gellwair. Pan yn siarad fel, y gwnai am y person yn ail eni a maddeu pechodau, pwy a wad nad oedd yn cellwair ? Yr oedd ei eiriau yn rhyfyg o'r gwaethaf yn nghlustiau Cristionogion. Yr oedd y person yn gwneyd hyn, ac amryw bethau rhyfedd eraill, meddai, yn ol athrawiaeth a gorchymynion y Llyfr Gweddi. Yr ydym yn methu gwybod sut y mae gan Mr. James wyneb i ddweyd y fath bethau uwch ben cynulleidfa o bobl mown gwlad Efengyl. O'r canrifoedd y mae'r Llyfr Gweddi wedi bod mewn arferiad. Mr. James yw'r cyntafy clywsom am dano yn dwyn y fath gyhuddiadau cyfeil- iornus i'w erbyn. Gwae a ddychymygo anwiredd." Yr oedd cyd.sectyddwyr Mr. James oedd yn bresenol yn gostwng eu penau a gwasgu eu clustiau pan yr oedd yn siarad mor rbyfygus. Yr oedd yn ymddangos fel un heb ofn tuag at Dduw na pharch tuag at ddyn. Dywedai Mr. James fod y Frenhines yn Ben yr Eglwys ymhob ystyr o'r gair. Nid oes yna yr un iota o ysgrifen o fewn cyraedd Llyw- odraeth Prydain a allai brofi fod y Frenhines, fel y dywedai ef, yn ben ar yr Eglwys ymhob ystyr o'r gair. Fel y mae pob darllenwr a myfyriwr yn gwybod, nid yw y Frenhines yn ben ar yr Eglwys ond mewn ystyr ddaearol; a hyny trwy ragoriaeth ei swydd. Felly Moses ar yr Eglwys Iuddewig. Pe buasai y Frenhines yn ben ymhob ystyr ar yr Eglwys, yna gallai, er engraiift, bregethu a gweinyddu y Sacrament- au. Ni oddefir i neb wesanaethu yn yr Eglwys Sefydledig ond y sawl sydd wedi eu neillduo i wasanaeth y cysegr, a derbyn urddau Eglwysig. Y mae'r Frenhines yn ben ar Ymneillduwyr fel ar Eglwyswyr. Fe brofodd Mr. Williams hyn i foddlonrwydd trwy gyfeirio'r capelwyr at eu trust deeds. Y mae'r capelwyr mor rhwym gan y gallu gwladol yn y trust deeds ag yw'r Eglwyswyr yn y Llyfr Gweddi a'r Erthyglau. Y mae yn rhaid i'r naill fel y Hall lynu wrth y rhai hyn, neu oddef y canlyniadau. Ceisiai Mr. James ddweyd nad oedd a fyno'r Llywodraeth a'r capelau yn fwy na rhyw eiddo arall. Y mae Mr. James yn gyfeiliornus iawn yn y fan hon eto. Nid amddiffyniad cyffredin y mae'r gallu gwladol yn roddi i'r capelau yn unig. Y mae yn amddiffyn credo ac athrawiaeth yn ogystal. Os na fydd i'r un athrawiaeth gael ,oy ei phregethu mewn cap el ag sydd yn y trust deed, y mae gan y gynulleidfa hawl i gospi'r pregethwr. Yn y lie nesaf, dywedasai Mr. James mai creadur y Liywodraeth oedd yr Eglwys. 44 Y Liywodraeth oedd wedi ei chreu, oedd wedi rhoddi pen iddi, oedd wedi rhoddi cyffes ffydd iddi, oedd wedi rhoddi i'w phersoniaid pa beth i'w ddweyd bob Sul," meddai. Ni wyddom am yr un hanesyddwro safon a ddywed mai creadur y Llywodraieth yw yr Eglwys, ac nid oes yr un Cymro gwir wladgarol chwaith yn gwneyd y fath honiad. Y mae hanes yr Eglwys yn y wlad hon, yu enwedig ymysg y Cymry, yn llawer hynach na hanes y Wladwriaeth. Ar lawer adeg yn hanes ein gwlad, yr ydym yn cael y gallu gwladol yn gorfod rhoddi ffordd i'r gallu Eglwysig. Dyma y gallu a orfododd y Brenin loan i lawnodi y Magna Charta, yr hwn roddai i'r werin ryddid oddiwrth gaethwasiaeth bren- liinol a barwnaidd. Sut y mae yn bosibl, ynte, haeru mai y Wladwriaeth a groedd yr Eglwys, pan y mae y ffaith am ei gallu mor -foreu ag amser y Brenin loan, ynghyd a ffeithiau eraill, yn profi uwchlaw amheuaeth ei bod yn fwy galluog na'r Wladwriaeth ? Ni wiw i Mr. James wingo yn erbyn y oymbylau--y mae hanesyddiaeth yn beth rhy eglur iddo ef na neb arall ei adael yn ddisylw, a cheisio ei guddio drwy bentyru anwireddau at ei ben. 0 berthynas i ben yr Eglwys, fel y dy- wedai Mr. James, 44 y Wladwriaeth sydd wedi rhoddi hwn eto iddi." Y mae yn wir fod y Wladwriaeth wedi penderfynu i'r brenin fod mewn un ystyr yn ben i'r Eglwys, ond nid fel y dywed Mr. James. Yn y flwyddyn 1531, yr hyn a ofynwyd i'r Confocasiwn ydoedd cydnabod y brenin yn ben can belled ag y goddefai cyfraith Crist. Nid oes dim yn wrthwynebol yn hyn. Y mae trust deeds y capelau, ynghyd ag erthyglau yr Eg- lwys, yn gorfod cydnabod pen-arglwyddiaeth y Frenhines can belled a hynyna. Dywedai Mr. James mai y Wladwriaeth roddodd i'r Eglwys ei chyffes ffydd. Nid yw hyn yn gywir chwaith. Archesgobion, Esgobion, a dysgedigion eraill a drefnodd y Llyfr Gweddi Gyffredin. Cymerad- wywyd y trefmad gan y Confocasiwn, ac yna rhoddwyd ef mewn grym gan y Senedd. Er i'r Senedd loddi caniatad i'w gylchrediad, a grym i'w arferiad, eto, nid yw hyny yn profi mai y Wladwriaeth a'i rhoddodd i'r Eglwys, ond yn hollol i'r gwrthwyneb. Aelodau penaf yr Eg- lwys a'i tref nodd, y Confocasiwn a gadarnhaodd y trefniad, a dangosedd y Llywodraeth ei bodd- lonrwydd iddo drwy estyn iddo ei nodded. Y gyfraith, meddai Mr. James, roddodd i'r person beth i'w ddweyd bob Sul. Y mae yr hyn a ddywedwyd yn barod yn profi hyn. Y mae yr hyn sydi yn cael ei ddweyd bob Sul yn yr Eglwys yn argraffu ar feddyliau y bobl egwydd- t, y orion crefydd, ac yn eu dwyn i garu y gwirion- edd. Tra y gwneir hyn, y mae genym sicrwydd am gadwedigaeth y ffydd. Ond ymhlith Ym- neillduwyr, nid oes yno beth cyffelyb iroddi lie iddynt gredu fod ganddynt hwy hawl i ddisgwyl gweled eu ffurfiau hwy yn parhau yr un, Heb ffurf, fel eiddo yr Eglwys Sefydledig, y mae athrawiaethau y gwahanol enwadau mewn am- ser yn rhwym o wyro, a myned yn gyfeiliornus. Erengraifft, y mae atlirawiaeth Calfin mewn llawer cynulleidfa, nid yn unig yn Geneva, ond yn y wlad hon, gogledd Iwerddon, ac America, wedi rhoddi lie yn raddol a distaw i Sosiniaeth noeth. 44 Nid oes yr un cysylltiad rhwng yr Eglwys sydd yn awr a'r Eglwys oedd cyn amser Harri yr Wythfed," meddai Mr. James. Mae plant ein hysgolion dyddiol yn gwybod ei fod yn anghywir yn hyn. Yr un ydyw yr Eglwys yn awr ag ydoedd ganrifoedd cyn geni Harri yr Wythfed. Y mae wedi cael ei phuro a'i glanhau lawer, inae'n wir, or yr amser pan ydoedd 61 lwylaw y Pab arni. Ni wnaed yn amser y Di- wygiad ond golchi ymaith y budreddi oedd wedi ymgasglu am dani. Er iddi fod yn aflan oddi- allan, eto yr un ydyw heddyw, ar ol iddi gael ei golchi a'i phuro, ag ydoedd cyn y Diwygiad Protestanaidd. Yn ystod ei araith, dywedai Mr. James nad yw y casgliadau a wneir ynddi yn dangos ei bod yn werth i'w chadw. Gwnaeth ddefnydd o ffigyrau dychymygol Mr. Osborne Morgan, gan ddweyd mai £4,788 a gasglwyd y flwyddyn ddiweddaf yn Nghymru mewn 748 o Eglwysi a chapelau. Cymerodd ofal Irlia- dweyd yr un gair wrth y rhai oedd yn bresenol am yr hyn ddywedodd Esgob Llanelwy am Mr. Osborne Morgan a'i ystadegau anghywir. Feallai y bydd mor garedig a rhoddi i ni ychydig o olyg- iadau'r ERgob Edwards ar y pwnc y tro nesaf. Er mwyn rhoddi un engraifft fechan o'r cyf- eiliornadau erchyll a wnaeth, dymunwn ddweyd fod yna dros X350 wedi cael eu casglu yn y plwyf hwn yn unig yn ystod y flwyddyn ddiweddaf gan yr Eglwys. Ac os yr amheuir y ffaith hon, y mae yn sicr genym y bydd y Ficer yn barocl i ddangos ei gyfrifon. Y mae yna bump, o leiaf, o gapelau yn y plwyf. A cliyfrif yr oil a gasglwyd ganddynt hwy, ai tybed y darfu iddynt gasglu cymaint a'r Eglwys ar ei plien ei hun? Fe garem glywed Mr. James yn traethu ei wybodaeth ar y pen hwn, ar ol ym. chwiliad. Gofynai Mr. James, A ydyw yr Eglwys yn tystiolaethu rhyw wirionedd neu wirioneddau nad yw yr un enwad arall yn ei wneyd ? Mewn atebiad i hyn, dywedwn ei bod. Y mae yn dysgu mae'r un ydyw heddyw ag oedd cyn i neb freuddwydio am sefydlu Ymneilldu- aeth. Y mae yn dysgu hefyd ei bod yn fwy unol ag athrawiaeth y Beibl na'r un sefydliad arall. Y mae yn fwy hen o ran ei hanes, ac yn fwy cywir o ran ei hathrawiaeth, na'r un cyfun- drefn arall. Hi roddodd athrawiaeth i wahan- 01 enwadau. Ar ei herthyglau hi y mae eu credoau a'u hathrawiaethau yn gorwedd. Y mae ynddi fwy o allu, o ran ei chyfansoddiad, i gadw yr hyn sydd angenrheidiol yn ddiogel rhag dwylaw dinystriol y gelyn. Yr Eglwys yw'r unig sefydliad a all ddweyd yn onest fod ei chyfansoddiad a'i hawdurdod yn gyfryw ac a'i galluoga i gadw egwyddorion sylfaenol crefydd, ynghyd a'r Beibl a ymddir- iedwyd iddi, yn well a sicrach na'r un sefydliad arall ar wyneb y ddaear. Fel y tynai Mr. James tua diwedd ei araith, yr oedd yn teimlo yn dwymn a hwyliog. A thra yn hwylio o dan awelon anwybodaeth ac atgasrwyddd a bwriad drwg, dywedai "fod llwybr yr Eglwys trwy'r oesau wedi cael ei farcio gan waed, a'i bod wedi Ilanw carchardai y wlad fel nad oedd yna le i lofruddion a drwg-weithredwyr." Y mae yn beth hawdd cyffwrdd a theimladau'r anwybodus wrth wneyd defnydd o eiriau cyfeiliornus fel hyn; ond pan elwir arno i brofi yr haeriadau hyn, fe'i ceir, naill ai yn gwadu iddo eu dweyd, neu yn gomedd rhoddi yr un atebiad. Dywedai y Cadeirydd, ar y diwedd, mai dau gynllun oedd gan yr Eglwys i ymddwyn tuag at y bobl. Yn gyntaf, erlid; ac yn ail, tynu llaw dros eu gwar a'u denu. Yu ol ei dyb ef, yr olaf oedd y gwaethaf. Pa beth yw cynllun, neu gyn- lluniau ei enwad ef, fe garem wybod ? Gan fod Mr. Williams, Dolwyddelen, yn bwriadu dyfod yma ar yr 20fed, i wrthbrofi haeriadau Mr. James yn gyhoeddus, ni wnawn ymhelaethu y tro hwn. Bydd genym ragor y tro nesaf.