Yr Herald Cymraeg

JU LLETHU GAN BRYDER -0 "Pe buasai pobl yn edrych ar ol eu gwaed ya lie poeni a phryderu nes byddant yn sal," meddau meddyg enwog ystyrid yn awdurdod ar y nerfau, "ni buasem ni y meddygon yn gweled vstafelloedd ein tai mor llawn o bobl ru dioddef oddiwrth wendid nerfol Mae mwy o bobl yn dioddef oddiwrth bryder a t)hom na dim byd arall." Yr hyn a siaradai y meddyg air. dano ydyw y cyflwr isel hwnw y mae dyn yn syrthio iddo oherwydd gwendid nerfol. Yr hyn sydd yn aohosi y gwendid hwnw yw gormodedd o waith a phryderon y naill ddydd ar ol y llall Fe deimla y rhai sydd yn dioddef oddiwrtb yr anhwylder eu hunain yn flinedi2, yn lludd- edig a di-ysbryd, ac y maent yn analluog i gadw eu meddwl ar unpeth o gwbl. Mae unrhyw dwrf bychan yn effeithio yn fawr araynt. Maent a'u meddwl i gyd ar rhyw ddychrynfeydd echrydus, ac nis gallant gy-sgu yn y nos. Dioddefant, hefyd oddiwrth gur yn y pen, neuritis, a phoenau nerfol ereill, a'r achos o'r cwbl ydyw diffyg gwaed. Mae bwydo'r nerfau a phob math o feddy- giniaethau gwenwynig, yn sicr o fod yn gam- gymeriad mawr. Yr feddyginiaeth oreu ydyw gwella cyflwr eich gwaed a'i wneyd n bur a chyfoethog. "Nid oes ond un ffordd i fwydo'r nerfau," meddai meddyg enwog unwaith. "Nis gall yr ystumog fwydo eich nerfau. Y gwaed. yn Unig all wneyd hyny." IFelly y feddygm- iaeth at ddiffy.g gwaed, gwendid* nerfol, a gwendid corphorol hefyd ydyw gwaed coch a chyfoethog y mae Pelenau Pink Dr. Williams rn ei gynyrchu. Bydd cyflwr eich ieohyd,—gwell archwaeth at fwya a'r teim lad hwnw eich bod yn iach,-yn icr o roddi iboddlonrwydd mawr chwi ar ol chwi gy. meryd Pelenau Pink Dr. Williams am ych- ydig 4ddyddiau. Dectireuwch eu cvmeryd rhag blaen, a pheidiweh a derbvn dim ond pelenau pink Dr. William". YX RHAD.—"Y Nerfau a'u Anghenion" ("The. Nerwes and their Needs"). Hyfr rhag- oroi i bobl yn dioddef oddiwrth wendid oerfol. Anfonwch Ibodyn am øJiPi j Poat Dept. 46, Holborn Viaduct, London.

BUDDI ANAU'R AM4ETH- WYR (AT OTA'G-YDD YR "hkkald CYMRAEG.") Syr,—ucidewcii cfod i sy vv neu ddau ar tythyr Mr. Ihonu.i Roberts, Maesygroes, yn eich rhifyn diweddaf. Gwr eiddisus dros fuuJiannau aeth yw ei, yn sicr dd:gon; ond buaswn yn awgrymu fod budd- iaanau llawer pwysioach mewn perygl y dyddiaa enbyd hyn, ac nid yw'n tare i mi yn hyfryd wel'd unrhyw ddosbarth yn codi ewes- tiyuau cymharol ddilbwys i'r wyneb. Gof- ynnir pa fodd y sicrha'r amaethwyr a drin- iaat dir gwyllt y manteision dyledus iddynt am hyny—"mwynhau y manteision" yw'r geiriau arferir. Yn awr, y mae siarad o safbwynt fel hwn yn profi i mi fod eto yn ein gw ad bobi heb aylweadoli maint ein cytyngder nac wedi gwrando ar yr alwad sydd arnom am aberthu drag ein 6wiad. Nid amser i amaethwyr edrych ymlaen at f w-yilha u manteision" ydyw yn hytrach, dylent o un fryd ac o un gaion amaethu er budd y wlad ac nid er eu budd eu hunain. Y mae datblygiad y cyn- lluii dieflig o eiddo Germani i geisio dinistrio ein trafmdiaeth forswi we^TT dwyxx ei ^wlad- wemwyr i'r penderfyniad y rha;d i m gyn- yrchu mwy o ddeunydd bwyd gaitre, a dyl- ediwydd pob dyn he<idyw yw cymryd ei ar- wain gan y rhai wyr oreu. Rhaid fyddin wrth ffydd yn ei harweinwyr y ma'r un peth yn wir am y Wladwriaeth a'i deiliaid— rhaid i ni feddu ffydd yn ein Iiywodraeth- wyr. Ni chlywa;s i erioed am fiiwr pan sein- iai corn y gad yn mynd at ei swyddog i ddweyd fel hyn: "Nis ge'lir cario allan yr yrnosodiad heb beryglu fy mywyd neu fy aaafu. Pa fodd y sicrheir i mi gdel mvvyn- hau r manteision dyledus i mi drwy fy an- turia»t|h?" (Rihjyw swn ymresymu di-ffydd a giywaf innau yn llythyr Mr. T. Roberts. 0; ) wna Tevrnas y Brenin George a Llvw- odraeth y Prif Weini-dog George gyfiawnder-' Yr wyf fi'n ddigon o w.adgarwr i ymddiried fy muddiannau iddynt. Cte y trii.iaf dir di- ffaith gwn y ca: 60s y peg am wersith a phrid da am da-tws, a gwn y byddaf wedi gwneud rhyvvibeth hefyd i he'pu'm gwiad. Arddwyd 1,300.000 acer o dir yn llai y jlynedd ym Mrirydain nag yn 1895—ugain mlynedd yn ol; a Phrvdain vw'r unig wlad bwyeig yn y b>'d sy'n dibynnu ar dramorwyr am ei chyflenwad bwyd. Hyd yn ot-d cyn codiad chyflenwad bwyd. Hyd yn ot-d cyn codiad y prjsiau drwy'r rhyfe. yr oeddym yn prynu gwerth 257,G00,C00p o gynnyrch tiioeda tru- mor, tra amaethwyr e;n gwlad ni ein hunain yn ymgvfoethogi ar wneud dim ond gwylio'u prdeydd breision. Deued Mr. Roiberts droe- od i Fon a chailf weld fel y mae ffermydd cyhn heb fod troi cwys arnynt ers bliIl- yddau. Y mae rhan ddeheuol yr ynys bron yn gwbl las. Ncdaf rai fferrryid: Llys'ew, Ov'irt, Cefn Mpesoglan, Lledwigar;, Tre- farthin, Rhuddgaer, Plas Penrhyn, Treifan, Treanna. etc. Gynt gosodid un o'r fferm- ydd hyn am 400p o rent ac amaethid hi'n dda; eleni gosodwyd h.n dir pori am dro-s Yr hyn ddyiai'r Llvwodraeth wneud yn ddiymdroi fyddai cymryd y ffermydd hyn a'u hoi'n dir gwenith. Gallwn fyw heb gig, pe rhaid ní gallwn wneud heb fara. Te. galwer cyfarfod cyhoeddus, ond na a.t,.o'n gwladgarwch i ni son mwy ynddo am y pethau "sydd yn dwyn perthynas agos a'n l>udd:annau" nag am yr un peth oll-bwysig sy'n hanfodol i'n buddianau ac i'n dioge "wdh^etmill v rhyfel a chadw'n gw]«d rhag newy*—Yr eiddoch yu wladgar, SIENCYN.

SARN Y FAMAETH.IDeallwn fod y pwyllgor gweithgar wedi sicfhau digon o danyegrif- iadau yn y doebarth i roddi ^alwad i famaeth i'n plith. Oafodd y casglyddion groesaw a chefnogaeth tuhwnt i'w aisgwyliadau pan yn myned o dy i dy, a hyderwn beliach y pen- odir mamaeth a fo'n rhoddi pob boddhad a chymorth i bawb, yn enwedig i'r cleifion.

LLANFROTHEN YN GWELiLA.—Y sair diweddaf glywsom yw tod Pte. John Ervans, yr Hendre, yn graddol wella, a llawenhawn yn fawr yn hyny. iBydded iddo gael llwyr ad'feriad a hyny vn hian Y GWHWODDOLW(-iM.-Bu y RhingyU Davies yima yn rhoddi y drill gyntaif i'^ V.T.C. Daet-h 18 yiughyd, a deallwn iddynt fyned drwy Tan o'r ymarferiadau yn hynod o dodJa. IDisgwylir y bydd y nifer yn fwy v tro nesatf gan v deallwn fod Clerc y Uya Apel Ldeol wedi anfon at y rhai a ryclidhawyd o wasanaeth milwrol, yn eu hano, i ymuno yn ddioed.

LLANGERNYW Y NADOLIG.—Bu amryw o'n milwyr lle^i adref dros y Nadolig, un o Ffrainc, eraill o'r gwa,hanol wersiyllfaoedd cartreifol.- Treuliodd yr Eglwyswyr yr wyl ddydd Llun drwy gvnhal eu gwasanaethau arferol. Cyrv- haliodd y Bedyddwyr gyfarfod gweddi nawn a nos Nadolig.—Caed darlith yn Nghapel y M.C. nos Lun y Nadolig, ar "Syr H. M. Stanley, y teithiwr en-wog," gan y Parch. J. H. Eviaiis, Bootle. Ymysg. jdwraiidawyr S ddarlith hon, gwnaed casgliad o JB1 lis at Gronia y Groee Goch.

LLANYSTUMDWY O',R YSGOL YN BIRIF WIEtENIDOG. —Yn y ayfarfod a gynhaliwyd yr wythnos ddi- weddaf i gyfl-wyruo gwobrytwon i iblant yr ys- goil. avTiygijodd Syr Hugh Nanney eu bod yn lawerihau fod un o yagolorion vr ysgoi wedi cyrliaedd v fath swydid urdidasol a phwysig a Phriif Weinidog Prydain Fa-wr, ac with geif- rvozi dy,wedodd y Canon Lewis T buasai un- rhyw ysgol, colej neu athroifa yn falcb o'r fath anrhydedd.

PORTHMADOG OY D-WEDID10.—Foreu a nawn y Nadolig cynhaliwyd cyfarfodydd gweddio und'ebol gan yr Ymneillduwyr. D ARFYiDDODD <X>BAITH.^Nid oes mwy obaith am ddiogelwoli y North Wales a'r Car- ganian. Yn herwydd hyn y -Mae tTaLod mawr mewn llawer teulu. Y NADOLIG.—Canwyd carolau gan blant Y"s(go(l Tanjyigarth. Yr oedd igwasanaathau yn Eglwvs loan Sant, acTn yr hwyr canwyd carolau gan Gor (lyinyldg a chor o blant. Canwyd vr organ gan Miss Lizzie H. Hum- phreys, yr ortganyddes. Datiganwyd unawdau hefyd.

TALSARNAU YL\4JU!Nü A'R LLYNGfES.— Deallwn fod Oalpten Owen a Chapten Williams, y ddau o'r Ynys, wedi ymuno a'r Llyniges a'u bod ar fin gadael v_fro i Yegol Hyffonddiadol Porte- mouth. Mawr hyderwn fod dyfodol diaglaer a llwyddianus i'r ddau wr leuanc caredig a hoff, ac y bydd nodded dwyfol iddynt yn rhan. GWAElDEDfD.— Drwg genym ddeall am waeledd mawr Mrs W. J. Roberts, merch Mrs Roberts, Tynybiyn. Y madT diweddaf, cyn myned i'r wasg. oedd ei bod yn parhau rhyw^beth yn debyg. Gobeithiwn, y daw ne- wyddion cnwell yn fuan, ac T caiff adferiad. Hefvd, hynod wae; yw yr hynafgwr fr D. Davies, Llechorllwyn. Blinir ef gan ddafad wyllt" .fel y'i getwir. ac v Mae ei thvfiant yn effeithio vn drwim ar ei iechyd. Eiddun- wn iddo vntau wellhad o'i boenau yn hwyr- ddydd ei oes.

BRYNCROES YiSGOiLOtR GWYCH.—Dymunwn longy- farch Mr. W. R. Williams, maib Mr. W. T. Williams, U.H., Warrington (gynt o Pen- lech) ar ei yrfa lwyddianue ym myd addysg. Derbyniodd ei gwrs gyntaf o addysg yng "N'gholeg y Botbl," a phan yn 11 oed, enill- odd ysgolonaeth i Ysgo Ramadegol Boteler. Pan yn 14 oed pasiodd yr Oxford Local (Junior) gydag anrhydedd; yn 15 oed pas- iodd y cyfryw drachefn yn y Senior gydag y 11 anrhydedd (honours) y dosbarth blaenaf. Pan yn 16 oed pasiodd matriculation Prifysgol Lerpwl; yn 17 oed pasiodd ei arholiad cyntaf am y radd o M.B., Ch.B., ac yn awr, tra eto ond 18 oed, yn Ilwyddianui trwy yr ail arholiad am y radd uchod. Y'n fuan bellach bydd yn feddvg trwyddedig c\"flawn gyda safle uchel. Eiddunwti iddo hir oes i wneufrhur daioni a pharhau i lwyddo nes eni'l enw bydglodfawr.

DINAS LLEYN M AlRi\OILAETH. — Ddeohreu yr wiytiinos tarawyd :y'ff ardal hon a pihrudd-der pan glyw- yd am ifarwolaeth ay dyn iy jrwr ieuanc llawen a chaxedig. Mr Evan D. Evans, setf mab y diwedSar Mr Evans, ysgiolfeistr, Llaniestyn. Yn Fiflint y cymerodd yr amgylchiad le, Yno yr oedd v gwr ieuanc adldawol wedi cael 11 yn gurad. iHeibrynigwyd ei wedclillion at lwch ei dad a'i ifam i Fynt Llandeigiwning ddydd Mercher. iNlawldd y Naf fyidido dros ei. weddw ieuanc yn ei ph roifedijgaeth chvretw. Un ydoiedd a'i ifron heb trad, Siriol pan fyddai yn siarad. GYMDEITHAS LHNYiDDOL. — Noa Nad- olig, icynhaliwyd oytmdeithaa lenyddol yn Festri v M.C. yn y lib ucihod. Oaed cyfarfod hwyliog a llwyddianus, er y byd a'i denfysjg i 'g¡yd. Wele resitr o enwau y buddugwyr: Adrioddiad, dan 10 oed, 1 Johnny Jones, 2 Griffith Jones; eto, dan 12 oed, 1 Jennie Parry, 2 lanni J|onee; canu, dan 10 oed, 1 Luneth Lindner, 2 Annie Hughes, 3 Jannet Jones; canu, dan 12 oed, 1 Mary Blodwien, 2 Nanw Jones; dadl, Yr Hwemon a'r Mor- wp," Griffith Jones a Sanii Williams; unawd i ifeiibion, "Hen ffon fy nain," W. Hughes, IG. Jones a John Jionee; uniawd i ferched, "Hen fwthyn gwyn iy nihaid," 1 Mary L. Parry, 2 Lydia Si. Jones; darllen adnod, Jane A. Evans; diarllen ilyitihyr, niab yn deil- wnjcr o'r wOlbr; parti, pedwar, 1 parti John Jones, 2 W. Hughes; parti, wyth, parti W. Hughes. Arweiniwyd ry qylfarfod yn fedrus Igan Mr John Rowlands, Yegiol Madryn. Boifrniaid llienyddol, Mri Roibert Jones, Nyff- ryn, a Thoimas Jones, CaeLLoi. Clorianwyd y oantorion gan Mr R. Thomas, A.T.S.C., iDinas. Ymlaen, gylfeillion ieuainc, yw dy- (muniad un oe-dcl yno.

PENRHYNDEUDRAETH AiR Y DWP-Ma-e gair wedi dod fod Pte. E. 0. Edwards, Britannia House, ar ei for- daith i faes y gad yn Ftfnaioc. Mae ef yn un o bedwar o frodyrf sydd wedi ymuno a'r fyddin, ac mae un ohonynt wedi syrthio droe ei wiaid. (Bydded cysgod yr Hollalluog iddo yn yr heldTin fawr hon. !\tAiRtWCHLAETH. —<Yr wythnoa ddiweddad hunodd yr hen chwaer, Mrs. Penrhos, Ohurch Place, wedi cyrhaedd oedran teg. Nid oedd ei hiechyld wedi ,bod yn gryif er's amser maith, ond daeth y diwedd "n dra aydyn. Brodores o Wlad y (jwyddel oedd, ond hu vn triigo yn ein path am fly nyddau lawer. Yr oedd yn gymeriad boneddiigaidd iawn. Angladd an- gihyhoedd. Mae cydymdeimlad y fro gyda'r teulu yn eu galar a'u coiled. o FFRAINC.—L.awenydd yw genym gael croesawu gartref y Milwr Ellis Davies, mab Mr a Mary Davies, Berthengron. Derbyniodd glwyfau tost mewn brwydr yoi Ffrainc, ond da genym ei weled yn edrych mor dda er fod nodau y cryftafan erch arno. Hefyd, Private Bobbie Roberts, Pensarn, yntau yn edrych yn grytf a hoew, er wedi bod yn y brwydrau mwyaJf gwaedlyd yn La Bae^iee, y Somme, Y/pres, ac ereill. Mae ganddo ef vn ddiau desitynau i fod yn ddiolchgar aim y rtawdd dwvJbT fu drosto, fe, aig i ailu dod i'n plith hab yr un anaf o bwys arno. CILADtDKDTiGrAETPH.— Y dydd o'r blaen heibryiiigwyd gweddillion v diweddar Mr W. Jones, Pensarn, i orphwys ym Mjpiwent Eg- lwys y Drindod. Claddwyd yn ol v drgn newydd a gwaeanaethwyd yn y ty ac wrth Ian y bedd gan v Parchn W. 0. Evarus, Por%madog; J. R. Roberts, Talsarnau, ac Egwys Jones, TIan Ffest-iniog. Da oedd genym weld hen Ymnei ldawr cadarn yn cael ei roddi i huno o dan v drdfn newydd o gladdu. Dylem fel Yinneillduwyr ddal ein gajfael yn y -rhagwraint hon a gwneyd y dieifnydd goreu ohoni I-el gwaliaoo} enira^au.

LLANIESTYN A DORRWYD YN GYNAR.—Bu felly yn hanes ein cyfaill ieuanc, y Parch E. D. Evans, B.A. Dydd Gwener diweddaf y cym- erwyd ef yn wael, a dydd Sabboth y bu farw er galar i'w briod ieuanc a'r teulu oil. Malb ydoedd i'r diweddar Mr. Evans, a Mrs. Evans, dau fu yn gwasanaethu yn ffyddlon fel ysgolfeistr ac ysgolfeistres yn Llaniestyn, a chof anwyl erys am y ddau yn y Llan. Am eu malb, derbyniodd ei addysg yn YsgoT Sir Bottwnog, ac wedi hyny aeth i Go leg Llan- bedr i barotoi ar gyfer y wemidogaeth. Die- glaer oedd ei gwrs addysgol a graddiodd yn B.A., gydag anrhydedd. Wedi gorphen yn y coleg cynygiwyd curadiaeth Tyddvn Gwyn, Ffestiniog, iddo, ond yr oedd yn rhy ieuanc i'w ordeinio. Pan y daeth i'w oed ordein- iwyd ef ym Mangor yn gurad yn Fflint, ac er mai, ibyr fu ei aroeiad yn y dref enillodd barch nid bychan, a rhoddid gair da iddo fel pre- gethwr addawo!. Ond, fel y sylwyd, rhaid ei restru yn mysg y telynau a dorrwyd yn gynar. Cludwyd ei weddillion mewn modur o Fflint, a gorphwysant bellach yn naear mynwent Llandegwning, Lleyn, wrth ochr Ibedd ei rieni. Gwasanaethwyd yn yr eglwys henafo! ac ar lan y bedd gan y Parch H. R. Iv Roberts, Llanengan a W. Sylvanus vVil- liams, Bottwnog. Yn yr anglaad yr oedd y Parch R. W. Jones, Cilgwyn, ewythr i'r ymadawedig. Trist vw'r amgylchiad, ac an- hawdd ei et'Jbonio, ond ceir gwybod y cyfan ar ol hyn. Heddwch i lwch y cymrawd a'm perthynas hoff.

ABERDARON YSGOL Y CYNGfflOOR.— Nos Nadolig, cynhaliwyd gwyl lenyddol a cherddorol Cephas, Aberdaron, dan arweiniad iBugail- fardd. Cyfeiliwyd yn fedrus gan Mr. J. W. Thomas, Albereoch. Y buddugwyr oedd- ynt: Prif unawd, Mr. G. Jones, Llanengan: prif adroddiad, 'Mr. Henry Elrans, lilan- engan; unawd i b ant, Miss Hannah Thomas, iSarn; englyn, "Panibdeth," a Mr. John Hughes, ronoleu, Rhoshirwaen, yn gyd- padd oreu, ond mae y bardd hwnw yn an- hysbys. Cafwyd amryw ganeuon uwch- raddol gan Miss Nellie Thomas, Sarn, ac eraill. Daeth cynulliad 'luosog iawn fei ar- fer. Elai yr elw at, gynal yr achos yn Cephas (A.), Aberdaron.—Nos Fawrth yn yr un lie bu Mr. E. R. Daviee, Pwlheli, yn egluro dyrus byngciau ynglyn a'r dyfodol gyda golwg ar y rhyfel. Cafwyd swm da o wybodaeth ganddo. Cymerwyd y gadair gan Mr. J. R. Jonee, Tyengan. 'Roedd y lie yn or awn o wrandawyr. YtNYS EMLiLjL—Oynh-aliwyd cwrdd am- rywiaethol nos Nadolig yn yr ysgol, dan ar- weiniad y Parch W. J. Jones. Cymerwyd rhan mewn dadleu, adrodd a chanu gan y rhai canlynol, sef plant yr ysgol: Annie Bloo- wen Wi.liams, Rachel Laura Williams, ac Evan Williams, Nant; Katie Jones, a Grif- fith John Jones, Ty Bach; Ellen Jane Wil- liams, a Mary Lizzie Williams, Carreg Fawr; Robert Hughes, Hugh Hughes, Nathaniel Hughes, a Maggie Mary Hughes, Dyno Goch. Cafwyd dau ddeuawd campus gan Mrs Jones a Mi. Benjamin Jones, Plas Bach. Chwar- euodd Mr. David Jones, Plas Bach, y crwth ddwywaith yn wych iawn, a bu gramo- phone Mr. Love Pritchard ar dro rai gweith- iau. Am ateb cwestiynau ar wybodaeth gyff- redinol enillwyd y wobr gan Mr. John L. Williams, Nant. Efe hefyd gafodd y brif wabr (rhodd Mr. R. Williams, Oarreg lawr), am roddi edau mewn nodwydd. Yn dyn ar ei eawd. yr oedd ei frawd,. EJvan Williams, ac ar eu gwaed yr oedd eu cefndryd, Robert a Nathaniel Hughes. Cafwyd dau adroddiad gan y llywydd, a chatodd y plant anrhegion Nadolig gan yr un rhai ag sydd yn cofio am danynt bob blwyddyn. Terfynwyd cyfar- fod diddorol trwy ganu "Hen Wlad fy Nhad- au" a "Duw Gadwo'r Brenin," y gweinidog yn arwain.

MORFA NEFYN ODLAU COFFA.—Am y diweddar Evan Roberts, Cae Glas, Mynydd Nefyn. Yr oedd Sr ymadawedig yn corporal gyda'r 1st i.W.F., ac yr oedd ar fin gorffen ei ugain mlyn-edd yn y fyddin pan dorodd y rhyfel allan. Gwasanaethodd ei wlad fel milwr yn y Gatrawd Gymreig yn yr India, Hong Kong a China, ac yr oedd yn bresenol yn y Relief of Pekin, a chlwyfwyd &f yn yr ymgyrch. Tirwm JIW meddwl iddo ejyrffaiio yn aberth i raib y gelyn yn (Ffrainc, pan oedd ar fin cael ei bensiwn. Gedy weddw ieuanc, tri o blant, tad a dwy chwaer i wylo eu colled am dano. Evan anwyl! rhaid yw eilio Odlau coffa ar ei ol; Rhin a swyn ei fywyd effro Sydd mor ber a gwlith y ddol; Wrth dt-oi'n ol dros bennod atgo Cofiaf ef yn fachgen lion Glan ei ra-wd a chwim ei oego, "yda dewrder loa". el Iron. Gadael Gwalia Wen am India Wnaeth ac ef ond ugain oed, Draw ar grasboeth frodir Agna Elwig ydoedd ar ei droed; Dewrder ydoedd nod ei fywyd, Bywyd milwr lanwai'i fryd; Gwelodd lawer Cymro dewrfryd Yn cau'i lygad ar ein byd. Pan ddaeth gwys ei wlad o China, Gormes geid yn trechu'r gwan; Croesodd yno i ryfela, Ac fel gwron gwnaeth ei ran; Er ei glwyfo gan y gelyn Ar y gwaedlyd gadfaes gwyw, Cafodd ddod i Fynydd Nefyn Adre'n ol o'r gad yn fyw. Ugain mlynedd o wasanaeth A aberthodd droe ei wlad; Pan ar derfyn ei arwriaeth Cafodd eilwaith wys i'r gad; Cefnodd ar ei blant a'i briod Gyda hyder yn ei drem; Y ca'i ddod yn ol rhyw ddirwnod Adre'n fyw o'r frwydr lem. Ond fe'i siomwyd! Gyfaill tirion, Er mor nwyius gyda'i gledd; Ar gyfandir oer yr eslron Yn ei ddisgwyl yr oedd bedd; Cwympo yno wnaeth yn aiberth I'r eychedig fidog ddur; Bydd ei enw byth yn brydferth Ar gofrestrrhyddid pur. I'w hoff deulu, 0 y ddyrnod Fu ei golli yn y gad; Duw a fo yn nawdd i'w briod, Ac i'w anwyl .blant yn Dad; Er fod pridd a llaid estronol Ar ei wyneb glan yn drwch; Dirgel law y Duw Anfeidrol A ofala a ei lwch. Morfa Nefyn. CEFNI.

ABERMAW YSGOLION Y OYNGOR.—Cynhaliwyd cyf- artfod misiOl rheodwyr Yegolion y Cynghor yn noslbarth yr Aberanaw yn YegoLdy Chriat Church, Abermaw, dan lyiwyddiaeth Mr Ro- bert Jones- (cadeirydd), Eithirtfynydd, Dyff- ryn. Cyfiwyniodd Swyddog y Ptresenoldèb ei adroddiad am y mis yn da rhiif v presen- oldlelb y cant yn y gjwiahamol ysgolion fel y canTyn :—Arthjog, 80; Aibenmaw (cymysig), 87.8; AJbermaw (balbanod), 88.26; Bontddu, 84.5; Cwimnanteol, 83.5; Dyftryn, 81.7; Fair- bourne, 90.5; Hanlaoh, 87.9; Llanlfair, 83; Llanbedr, 88.7; XJwyngvtril, 90.2; cyifanriif, 85.:5 o'i gymharu ag 84 yr un adeg v flwydd- yn ddiiweddaf. Oadarnhawyd penodiad Mrs Eflizabeith Morgan yn lanhayidd yr vagol yn Arthog. Darllienwiyid cylchlytihyr oddiwrth y Bfwrdd Addysjg yn gofyn barn y rheolwyr ar effeithiau Dedd;r Goleu Diydd o fewn y dos- barth, ai n-mantaia yntie anfentaie ydoedd i'r plant a'u rhieni. Pasiwyd flod v rheolwyr yn mawr gymeradwyo y Ddeddtf a,c yn awgrymu fod iddi ddod i weithrediad o hyn allan ddechreu Mai a diweddu ddiwedd Medi Giofynwyd (barn y cylarfnd ar y priodoldefb o gychwyn vn ddioedi ddtosibarth mewn cogin- iaieth yn y Dyffryn. Dywiedodd y Cadeirydd mai v pend'.iv'iynLad a baeiw^Td' yn y oytfartfod dllwedj&f ydoedd fod y mater i'w bendenfjynu gan y rheolwyr lleol, ond nad oedd y rheol- wyr hyny wedi eu galw hyd o trwbl i ystvr.ed yr achats. Wecli cfodleu brwd pas. iwyd fod y jhieo'.wyT lleol i gaoel eu galw at eu ilydd vn .ddioedi.

A I I Tommy wdnts a -f "TANK" full. I #a

HARLECH OY!RfflQA<EOD aAiRTREiF.^Qyrhaeddodd y Cap ten Franik Ellis gartref o Ffrainc. Yno y mae ei lestr a chroesodd yntau y cuLfor mewn agerlong arall. Da genym ei weled yn edrych mor dda. AR YMWEtUBAfD A QHAlRTRlBF. — Gwei, som fod Commander W. 0. Lyne, R.N., soma fod Ooonimajader W. 0. Lyne, R.N., Llys dal oysylltiiad ajgos a'r Llynges. YiN GIWELLA. Deallwn fod y MiLwyr Herbert Rice, Etfan Williama, Penybryn, a Robert Owen, Llechwedd, yn giweila. (YIN CWYiNO. Dyna ydyw hanes Mrs Lloyd, Bellevue; Mrs Jane Thomas, Brony- clojgwyn; Mrs Jane Richards, Grogan; Mr Willie Owen, Hen Dyrpeg Mr Salmon Jones, Ffridd Llwyngwrfil; a Mr John Jones, Ty'r- f,o,in. Dymnmir gwellihad buan i'r oil. iDAMWAJGNT OFIDUiS.—Bu i Miss Simkiss. athrawes gynorthwyol yn Ysigol y Oyrigor, syrthio yn ddaimweiniol yn ei chartreif yn Nyffrvn Ardudwy, nes tori a«giwrn ei braich. Plarodd v newydd ofid i lawer yn yr ardal. YiMWELLAD BYR-zRYBUDD MILWR OLWYFEDIG.— Felly "bu yn hanes y Milwr Johnny Williaims, Machine House. Mewn ysbyty yn Gloucester yr oedd, a daeth gartref bron yn ddirybudd foreu Mawrth. Er yn bur gloff da gweled ei fod yn llawer iawn gwell nag y bu. iGWELNYDDtES YN CWYNO.-d>rwig gen- vm ddeall mai parlhau i gwyno y ma.e y Wein- yddes Griffith. Hiraetha y cleifion am y dwylaw tyner fyddai vn eu hymgelyddu, a dymunig^d ipawib aim iael adferiad buan. Y GWL&FOD DOL.. ilR.-)-!a,e'n ymddang- os fod yr a,dran leol yn ennill nerth o wythnos i wythnos. Pe na bo anigen aim eu gwasan- aeth, gwnaiff yr ymarferiad les i'r oil. RRF-N HAIAIRN.—Y maent wrthi y dydd- iatu hyn yn dario darnau o'r hen long haiarn Turkestan, vr hon sydd wedi bod yn zorwed-d ar draeth Harlech am oddeutu deugain mlyn- edd. Mae'n syn meddwl na wna dim llai na rhytfel mawr y tro i alw sylw ati a bellach troir ei oelnydd i bwnpae rhytfel. MWNlWYiR O'R DIE.—^Ychydig iawn mewn oytmhariaeth a ddaeth i fyny i dreulio y Nad- odijg gryda ni, wedi bod yn gweithio yng nigroimlbiii y ddalear am fisoedd. Teg yw ed- rych tua chartref. Groesaw i'r oil a ddaeth. Y OHWHORJYIDD SYDD AR GRWYDR.— Bu nifer o'r ohwiorydd sydd yn giwelthio yniglyn a cbad-ddiarpariadau gartreif aan dro. lieaUwn nad lie i segura siydd ganddynt, ond ipawlb wrthi a'i holl egni. SANTA CLAUS NQElU FATHER CHRIST- MAS.—' AldiPoddwyd wrthym tua'r Nadolag yma fod boneddiges yn yr ardal mewn ymgom a'i geneth fanah ynglyn a'r Nadolig a'r an- rheigion roddir. Male arnaf oifn," meddai y Cain, na ddaw Father Christmag eleni gan ei fod wedi mynd at y milwyr i Fifrainc." 0, wel," nioddai y faahan, "os na ddaw Father Christmas mi ddaw Mrs Christmas, ac os na all hi ddod anae Miss Christmas yn eåIwr o ddod." Doedd waetfti gan y plentyn pa un o'r teulu flyddai'n dod cyn bellied ag y ca hi lond ei hosan. Chware tag iddi. OOEDIEN NADOLIG. Gwahaddodd Mr Darvison drigolion yr ardal i'r Wernifawr ddydd Marcher, i weled y gloeden Nadolig oedd yno ar oyffer plant-yagol Mr Daviaon Y mae wedi dod a hwy yma o'r slums isaf yn Liundlain, wedi eu haicihulb, ni a gredwn. o'r gynouodig, dan. Yr oedd y goeden wedi ei hiiio a theganau prydfertih a drudfawr, pa rai fydd yn gynortliwy i'r plant bach h,yn yn yr ad a jg^Srennir iddynt rhagllaw. MILWYR AR yMWlELIAD.— Da genym weled Lance-Oorpl. W. J. Walker gartreif dros y gwyliau. Synai welled cyn ileied o eira yma, tra yr oedd yn yr Aiban ctd-euddeng mpdlfead paji oedd ef yn ayichfwyn oddiyruo; m hefyd, v Milwr Richarid Owen, Ty'nllidiart, Lianfoir, ynttau gartreif yn edrych am ei frawd, yr hwn fu irm mrwyidr tfawr y Sorrame. Giwelsom hayd Cajpten J. N. More, Sergt. John Owen, Morilah House; Milwyr Robert Morris, Bnonyelogwyn John Jones, Hendre; a. L oyd, Tymawr, Llanfair, Ooesawn ddewr- lou Gwadiae. GYFARFOD GWEDDI IT-NDEBOL. — Foreu INadolig, ;yn¡g- Nigihapel y Tryfer, y cynlhaliwyd hwn, pryd yr oedd tyrfa luosog wedi dod rvl)jghyd i ertfiyn ar i Llywodraethwi Mawr y byd gyfryngu, modd T byddo "hedd- wch eto fel yr aion a chvfiawnder fel itonnau y mor." Cafwyd ctytfarfod effeithiol. meddir. T'EIR AC WYAU.—Mae yr wyau yn brin rytfeddol, ond ceir dar itih yn y v Cyngor. Hair lech, nos Fencher, Ionawr lOfied, ar y dull mwya,f effeitihiol i faga ieir, a pha ymJborth i'w roddi iddynt modd y bydd ididynt ddodwy yn fwy cyson. Dealliir fod y ddarlith yn Gyimraeie a Saesneg. METHU POB ERGYD-Clywsorn forwr o'r arda yn dwèyd ei brofiad pan ofynasom iddo a welodd un o longau tanilorawl Genr^jy idd ar ei fordeithiau. '(;Do," meddai, eis inyw bytihefnos yn ol pan oddeutu deng milldir a'T hugain y tu&lian i'r Yr oeddym yn teithio ar v pryd rhyw ddennaw milldir yr awr, ac yn sddyn djuia erigyd o wn a swn peen yn mynd heibio i ni. Wedi edrych oamgylch can^yddem fad tanforawl German- aidd rhyw ddwy filldir oddiwrtlhyim. Antfon- wyd y fryeneges 8.0.18. a giwelam ar unwaith iod y gelyn yn anelu am yr hwyJbren, gyda pha un yr anfonem y nages. Wedi iddo ddod dipyn yn nes, ac i ninruau gael golwg g* iriach aino yn y tywydd niwlog taniasom ddwy ergyd ato. 'Er i ni fethu ei daro sudd odd yn uniongyrchol, ond nid cyn tanio chwe' ergyd tuagatom a methodd yr oil a chyrhaedd y nod." Pwy wad nad i'w ein morwyr yn mynd drwy bsthau ofnadwy? O'R FFOSiYOD.—Foreu Merch er, gwelsom filwr yn disgyn yng ngorsaa y rheilffordd yma ac nid oedd eis-au su'lwedydd craff i ganfod ei tod wedi dod ar ei union o'r ffostydd. Yr oedd ei ddryll yn eijaw, ynigibyda'r o-wahanol becynau raid i'r milwyr gario gyda hwy, a llaid o'r ffoeydd a.r4 ei ddilliad a'i esgidiau. Wedi gwneyd ymholiad cafwyd aHaD mai y Milwr J. R. Jones, o Vancouver, ydoedd, ac yn 'berthynas aigos i Mrs Simon Owen, Rook Terrace, yr hon sydd wedi colli dau taib yn y rhylfel, y naill yn Ffrainc a'r llail yn Dar- danelles. Yr oedd y dyn ieuanc yma yn cychwyn o'r ffosydd foreu Nadolig, a difyr ydyw ei glywed yn adrodd am „ parotoadau oedd yao ar gjytfer dathlu y d-ydd-y byrddau yn cael eu hulio, ac yr oedd yno dwrci ac un wydd cydrhwng dros driigain ohonynt. Yr oeddwn vn meddwl, pan yn clywed, tfod yn rhaid i tihywun fwyta yr eegyrn neu fod heb ddim. Yr oedd yno hefyd, meddai, ddau bwdin, ond beth, chwedl yntau, oedd hyny rhwng cyniifer. Pan welodd v becthgiyn v pethau ymollyniga^ant i chwerthin yn a-Syw- odraethus, ac hwiyrach fod hyny cystal a'r wledd. Y mae yn ei feddianft rai pethau a roddwyd iddo gan y carchanorion Germanaidd a gymerwyd ganddynt yn Yipres. Bydd y miLwyr Germ an and d, meddai ef, yn gatyn am fara yn gyfnewid am wyau, a chan na fydd ond ychydig latheni rhwng y pJeidiau nid gwaith anhawdd fydd hyn. Wrth ei glywed yn dweyd, gofivnodd rthywun mewn syndod, A fyddwch vn wneyd hyn?" A'i grwestiwn ef oodd, Pe gofynai rhywun am fara i chwi beth a wnaetheoh 7" A 41woyd y gwir i chwi bydd yn dda genym gael yr wyau, ond pe hebddynt nis gallasem beidio taflu darn o fara i'r newtynog. Pan ddelir carcharorion Germanaidd un o'r 'bettiau oyntaif ddyw,-dent yn gyffredin vdyw Pahain y dyliem ni ym- ladd? Onid brodyr ydiyim i'n gilydd?" Hwvr- aoh v dyagir y gwirionedd hwn maaq o law. Gobeithiwn vn fawr T deiflaynia y midwr ieu- anc hwn les tra yn ein plith. Y mae yn Pfrainc er's tri mis a'r ddeg, ac mae brawd a chetEnder iddo yn gorwedd yn naear v fro hono. IRihaid iddo fod yn ol yn y ffosaid-d arfbyn vr wythifed o Ionawr. iSieryd yn udhel am yimddygiad y milwyr yno, a'u bod yn llawer siriolach nag y tyfbiwn yn gyffredin. GWTLEDD NADOfTG.-NV,di clvwed am v wledd hon. penderfynasom fynii rhan ohoni. deued a ddelo. Gan mai cytfaillion v TaIb- ernacl oedd yn arlwyo, cyichwyinasom i gyf- eiriad eu haddold. mewn pryd, a disgwyiiem weled amlo-,ykho-edd y dnws wedi ei orlenwi, ond braidd yn sioimedig oedd yn y cyfeiriad yma Er fod yno gryn nifer o bobl, aebhorm yn rhwmdd at ymyl v porth. Wiedi aros yno yn jymyneddgar am y^baid dytma'r drws yn agor a chawsoim ein hrnnain ar y ffordd i'r one!- Wedi edrych i gyfeiriad v 1 Iwyfan gweleim fod oddentu haner cant o blant vn ein gwyneibu—a lvla ardlderdhog oedd. Yn gymyaof a hwy ceid ychydiig wedi paaio'r oeidran hwnw. Cawsom beth faeiibiant vn ajwr i edrych ar v dvrfa yn dod i mewn. "Bydd y caipel dan sartg heno," meddeim. ond yn hy-n fe'm s:ormwyd. lET fod tlvrfa -barchus vn bre- nid oedd yr addoldy o giyn lawer yn Itamm, er y dyVsaa fod, a phe gwyibnaisid y fath wledd a gad fe fvddai poib cong] wedi ei Ilamwi Dacw'r awrlais vn baraw haner swr I wedi chwech, ac vreLe'T aitweinvdd, y Parch David Daviee (IDewi Eden) i fyny i'r liwyfan, ac yn rhloddi yr hen emyn adnaba^^us a phriodol i'r dydd allian, "Penaidd ganoud ser y boreu," etc. Wedi gorphen o-alwyd ar Mi% Hilda, Thomas o'r Atwermaw, i roddi alaw ar y "berdoneg a chafwyd darn pryd- j-ertih ganddi yn seiliedig ar "GUydhaiu Aber- dyfi." Wedyn cawd deuiawd, Arwyr Cymru Fu," gan Miss Annie Owen a Mr J. W. Ro- berts. Cafiwyd dadganiad gwresog, a thyb- iem flod y dorf am fynnu icldynt ail-ganu, ond awelai'r arwteinydd fod gwaith pwysig o flaen Miss Owen. Felly ni roddodd ffordd i scais y dorf. Yn dilyn cafwyd unawd alto. "The Minstrel Boy," gan Master Richie Grif- fith. o'r Albermaw. Bu'r gymeradwyaeth a gafodd yn gyfryw fel y bu raid iddo ail-ganu. Wedi ymdawelu caifwyd y pedwarawd pryd- ferth, "iBlodleuyn bach wyf fi mewn gardd," gan Miss Owen, Mrs J. W. Rdberts, Mri WiLie Jloneg a J. W. Roberts. Yr ydym wedi olywed hwn droion, ond credtwn ei fod yn >iwy newydd y tro hwn nag y clywsom ef erioed. Yr oedd toddiad y lleisiau a'r ateirio y-n bolbpeth ellid ddyimtuno a chadwasant y dorf i hongdan megys wrth eu olweifueau i'r di- wedd. I ddilweddn yr adran amrywiaiethol o'r rhiaglen cafwyd detholiad ar y crwth a'r berdoneg gan un o'r Blelfiiaid sydd yn arcs yn yr Abermaw, a Miss Hilda Thomas. Mwynhawyd hwn hetfyd yn fawr gan y dorf. Yn y oytfwnjg hwn oaJfiwyd ^air gan yr ar- weinydd, yr hwn a ddywedodd eu bo wedi sylwi nad oedd ganddynt gadeirydd i'r cyfar- iod y wiaith hon, ac hwyraeh fod hvnv lawn cystal. Fodd bynag, yr oeddynt wedi peidio addoli mammon y tro hrwn, beth bynag (clyweh, clywtcih). SylWodd fod yr eglwys wedi 'bod yn wteithgar iawn eleni yn ,r wedd fewnol ac allanol, ac yr oedd yn d-da ganddo hydbyisu eu 'bod eto eleni wedi llwyddo i gael y bad i'r lan yn yr ysrbyr arianol. Diolcihaa i bawtb am eu caredigrwydd ynglyn a phryn- iant tocrynau. Adjgiofiai y dorf am y bechgyn oedd wedi arier mynychu y oyrddau hyn, eu bod eleni led-:ed v b(yd, a rhai ohonynt naa gellid disigiwyl byth eu gweled etAo gyda mi. Sylwai ym mihellach eu bod bellach wedi dod at bri'f waith y cyfarfod, sef perfformiad gan y plant o "/H]osann)a'r Plant," o waith v Parch P. H. Lewis, F.T.S.C., Aberanaw. a'i fod ef yn myned o'r golwg ac yn gadael y gwteddill o'r cyfailfiod yn llaw Mias Annie Owen, yr hon, meddai, fydd wedi gweithio yn galed i ddwyn hyn oddiaanigyl'ch. Bellsaeh dyma Mists Owteo i'r liwyfan, a chasiglean oddiwrth ei gwedd fod cryn bryder yn ei meddianu. Ar y liwyfan da hi yr oedd Mr Evan Williams gyda'r grw|,h, ynighyda'r Beligiad v cyifeiriasom ato yn flaenorol, yn- t-au gyda'i grwth; Mr Thomas, :>'i- Albermiaw, yntau yn eihwareu y 'cello; Mr E. 0. Wil- iiama gtyda'r orgian a Miss Thomas gyda'r berdomeg. Ar arwydd oddiwrth yr arwein- yddes dytma'r oli yn cytmleryd yr adran offer- ynol agoriiadol, y dorf orblyn hyn yn glustian i gyd, a dyma'r cor i mewn vn y cydgan, MCydlawehhawn." Gyda llaw dyma'r dernyn mwyaf anhawdd yn yr holl waith, a miedd- iannid ni a phieth ,pryder yniglyn a hwn, ond yr oedd .pob ilais yn dod i mewn yn hwylue yn y lleoedd priodol. iNid ydym yn sifcr nad^ y dernyn anhatCddaf ganwyd oreu. Pert "yfeddol oedd axiroadiad nifer o fechgyn chain o ran o Efertgyl Luc. Oymerwyd v trdawd g'an Misses Laura Owen, J. L. Tho- mais, a Diliys Jbnes; deuawdau gan Miss Blodiwen ilanes a Master Ricihie Griffith, a Misses J. L. Thomas ac Olw-en Owen; un- awdau, Miss Blodwen Jones, Miss Dilys Jonies. a Miss J. L. Thomas; adroddiad. Miss J. L. Thomas. Gwnaeth yr oil eu gwaith vn rhaigorol, tic nid oes ball ar y ganmoliaeth a roddir i'r oor a'r artweinyddies fedrus. Yr ydym o dan djdyled iddi am yrogiymeryd a gwaith o'r hatur hwn, ac hefyld am L)ovfl,wyno i'n sylw v gerddorfia, ym hon, ni a obeithiwn, nad vw ond ernes o'r hyn nydd i ddilyn. Pe am tfeirniadu dynvadavn vn ddibetrus fod clod mawr yn ddyledms i'r llais iffif. Yr oedd v gi^aflth drwyddo yn hynod effeithiol. ac un frawddieg, Fv mam gaiff fy serch, a h nl(-,I,ariad gaiff Duw" yn neiillduo] felly. Gyif- eilles, ewch ym-a.en, a pheidiwich boddloni a gwnphwvs ar yr hyn a wnaetilioch Nos Nad- olile. 1916. Iechyd i'eft calon aim fod mor syml.

GARN MARfW.—Ar ol ychydig ddyddiau o gys- tudd bu farw Mr. John Pritchard, Clawdd- rhoe, ddydd Gwener, Rhagfyr 29ain, yn 72 mlwydd oed. Bydd y g addedigaeth yn Doi- benmaen dydd Iau neeaf. HEDDGEEIXW.kID.- Bu Mr J. 0. Wi14 liaans, Llwynonn, a Mr Robert Jones, Pen- bryn, o fliaen yr ustusiiaid ym Mhorthmadog yn cael eu tyngu i fewn yn heddgeidwaid neillduol i'r Garn. Y mae ganddynt yr un awdurdotd ag sydd gan yr heddgeidwaid swy- ddogol. OWAiELElDID.—iDa genym fod rhai o gleif- ion cyltch yn gwella eto. Y mae yatna lawer o waeledd. Y mae Mrs Owen, Danycoed, a'r ferch yin bur wael eu hiechyd, ac wedi bod felly am rai misoedd. IDyma achoe teilwrsg o gydymdeimlad, a da genym ddeall fed car- edigrwydd mawr wedi ei ddangos vn barod. Y mae Mrs Griffiths, Tyddyn Madyn, wedi ei dal gan henaint ac afiechyd, ac ar hyn o bryd yn wanaidd « DY'RCHiAiFIAp.— Llawentydd genym hys- (bytsu dyrdiafiad Pte. W. P. Williams, unig fab Mr a Mrs R. P. Waliliame, Cambrian Ter- race. Y mae wedi cael ei benodi yn arolygwj canteen y gatrawd. Arno ef y mae gofa prynu a darparu holl angenrheidaiau y milwyr sydd .n v aanteon hwnw. Y mae hefyd wedi ei wneyd yn gonporal ac wedi derbyn dwy stripe yn arwvdd o hyny. Llwyddiant iddo of 8I i holl feilbioin dewrion y Garn, YR ELLTSM. AU.-Dyd;d Gwyl Sant Tho- mas, bu y Parch Cbllwyn Morgan, rhieithor, Mri J. 0. Williaims. Llwynonn; John Grif- fith, Rhwngddwyryd; Robert Jones, Pen- bDyn; ac Edward Davies, Llythyrdy, Pen- morfa, ym rhanu olusenaii plwyif Dolibenimaen a Phen.morfa rhwng y rhai oedd mown amgen am help. Yr oedd y deilbynwyr yn rhifo 65 a'r oil yn ddiolchgar iawn am danynt. Y GWYLIAU.-ER y tywydd caled a'r prisiau ulchel y Mae cysuTon llawer aelwyd raddanx ym uwch ar ol cael glo gan y bon- eddwr haelionns o Lwynonn, ac arian Gwyl Domos, ac ychwanegiad yn y blwydd-dal. Dywedodd rhywun fel yma: Mae Lawer drwy'r ardal vn fawr ac yn fan, Yn teiimlo'in gysmrus .fod fr&nddynt hwy dan I dreulio y gwyliau yn llawen eu bron, Am hyny diolchant i deulu Llwynonn- Ar deulu Llwynonn, ardeulu LlwYlIlonn- Boed bemdith y Nelfoedd ar deulu Llwynonn OL ADDEDIGAETH.—Dyd d Gweser, Hyd- ref 22, bu farw Mrs Griffith, Tyddynmadryn, yn 80 mlwydd oed. Dydd Mercher diweddaf claddwyd ei gweddillion ym mynwent Dol- benmaen. Gwasanaethwyd yn y ty gan y Parch Collwyn Morgan, rheithor, ac yn yr eglwys ac ar Jan y bedd gan y rheithor a'r Parch E. Joseph, Garn. Arweiniwyd y canu gan Mr. R. Williams, Ymwlchbach.—Yn Nhyddynmadryn y magwyd Mrs Griffith. Bu yn Ffestiniog am ychydig fiynyddaii, ond daeth yn ol i amaethu y fferm hon lie y treuliodd ei hoes. Yr oedd yr angladd lliosog yn profi ei bod yn uchel ei pharch yn mh'ith ei chydnabod. Gellir dyweyd fod Mrs Griffith yn un o ddinasyddion Sion, yr hon oedd a gwir yn ei chalon, heb absennu a'i thafod, ac heb wneuthur drwg i'w chym- ydog. Gadawodd un maSb, Mr Hugh Grif- fith. mewn galar a hiraeth ar ol mam dyner ac anwyl. Cydymdeimlir ag ef yn ei golled.

CRICCIETH Y OYNGOIR TREFIOL.-Noo efrcher, Mr O. T. Williams yn y ga&ir.-Pasiwydpl,eid- laie o gydymdeimlad a Mr a Mrs Hughes., Ynysigain Bafch. ar farwolaeth eu malb yn v rhvifel.—(Cynygiwyd gan y Cadeirydd, eu bod vn llongiylfarch Mi* Lloyd George ar ei ddyrch- afiiad i fod yn Brif Weinidog. Cefnogwyd gan Mr R. bavie- Ategwyd gan amryw a phasiwvd.—Un oedd wledi marw yn ystod y mis, a hwnw yh 90.iiiTmlwydd oed. Nid oedd

SURGICAL AND RUBBER APPLIANCES. OUR 1917 ILLUSTRATED :<>-page Catalogue of r Surgical & Rubber Appllanoes, Belts, Rubber Qoodaot every description, with Free Samnleand "THE MANUAL OF WISDOM," s an interesting book, if you write mentioning this paper. Le Brasseur Surgical 00. Ltd., (Dept. H.L.), Geoffrey Buildings, John Bright 8treet, BIRMINGHAM. Works: Passy-Paris, France. Telegrams: "8urgical, Birmingham" and "Ardeshir, Paris."

afiechyd heintus yn y doeibarth.-Ar aynyw. iad Mr H. R. Gkuififydd a chefnogiad Mr Har- lech Jones, penderfynwyd gofyn i'r Llywodr- aeth wneyd tai i weithiwyr.—.Gwynai Mr J. X. Jones mewn ilytihyr fod oyifaatfod eithriadol yn catet eu cyritad yn, y LJyfn Dreifol, yr hyn oedd yn gmes i aimodau y brydlos.—Aufon- wyd y mater i B w y Jor y Lilytfrigell.

PENISA'RWAEN AlDRtEF.—Yh ein plith am dro dos wyliau y Nadolig, yr oedd y Mri. John William Owen, Thomas Edwards, Daniel Williams, R. F. Thomas, Henry G.-Owen, Misses Mary C. Roberts, G asgoed, a Annie Williams, Arthur Terrace; John Griffith, Pentai- croesion. LXAV YIXD.—Un o hen linach Penisarwaen yw Miss Mary Jones, Isfryn, Rhyddallt Ter- race, Llanrug, yr hon yr wythnoj ddiweddaf a aeth drwy arholiad y Central Midwifery Board yn llwyddianus. Llongyfarchwn hi yn galonog. iEJCH GOHEBYDD.—piolcha eich goheb- ydd a Iluaws sydd wedi ei gynorthwyo i gael ei nodiadau at eu gilydd. Dymuna idynt barhau eto. Nid yw yntau mwy nag arall yn gwybod pob peth. Felly aeth l'awer he;b:o heb ei sylw, ond gallwn sicrhau nid yn fwriadoL IEr gwel a, dyger mwy iddo, ao fe ofala yntau wneyd ei ran. Dymuna idd- ynt un ag oil Flwyddyn Newydd Dda. CYWJRlIAD.—Drwg genym i ni wneyd nodiad yr wythnos diweddaf fod yr hen chwaer Mrs Griffith, Brynderw Bach, wedi marw ac y cleddid hi ddydd Sadwrn. Nid, eich gohebydd eydd gvfrifol, ond sicrhawyd ef brydnawn Iau fod y ddau elorgerlbyd yn mynd yno, sef un y rhan uchaf a'r rhan isaf, ac wrth gwrs ystyr dau elorgerbyd yw dwy balbel bridd yn cael eu cludo ar yr un pryd. Middeuer y sylw.

PENMORFA I, Y GYLCHWYL LLENYDDOL. Cynhal- iwyd cylchwyl lenyddol undebol Bethel, eleni yng nghapel Sion, Penmorfa, dydd Nadolig. Yr oedd y. cynulliad yn lliosog a chaed qys»- tadlu da ymhob adran. eWIe enwau'r buddugwyr: Cerddorol: Dadganu y don Hermon, parti Mr. R. Rowlands (Ap Per- ydd cystadleuaeth Cor plant, cor Pent- morfa. o dan arweiniad Mr. R. Rowlands; unawd baritone, Mr. J. Ellis Jones, Tre- madog; unawd soprano, neu denor, goreu Miss Nell Rowlands, Penmorfa; unawd i blant dan 16eg oed, 1, Nellie Eyians, Cefn Peraidd; unawd i fechgyn dan 16eg oed, Id- waJl Pierce, Tanyrhiw, gryda chanmoliaetb' uchel; canu gyda'r tannau, rhanu'r wobr rhwng Ap Peryddon, Mijfe Nell Rowlands, — Miss Maggie Rowlands, a Mr. Richie Row- ™ lands, Penmorfa; unawd i blant dan 12eg oed. "Gweddi'r Wyn," 1, Bessie Pierce; 2, Elizabeth Jones, Penmorfa; triawd i blant dan 8 oed, "Dewi Sant," 1, Elizabeth Jogien Ieuan ab lorwerth, a Griffith O. Jones-, or- fartal ail Peredur ab Iorwerth, Dewi Glynr dwr Pierce. Richie Williams, a Jennie W. Roberts, Sydney Williams, Bessie Glyn Pierce; darllen y modulator, Idwal Pierce; sain y gluat, cydradd, Idwal Pierce, H. T. Parry, Nellie Evans a M. A. Roberts. Ad- rodd, i bob oed, "Parchu'r Tlawd," Mis* Roberta, Hendre, Rhoslan; i blant dan 12eg- oed, 1, Maggie Ellen Roberts; cyfartal ail. Eifion Davies a R. Meredydd Roberts; i rai dan wyth oed, "Dwy Spectol Nain," 1, John Robyns Jones, 2, Elizabeth Jones; cyfartal 3vdd, Peredur ab Iorwerth, a Jennie Wyn Roberts. Tira^thawd, "lOryrihodeb o Hanea Josuah," 1, Nellie Evans, Cefn Peraidd; 2, Ellen. O. Jones, Tyddvn Dicwm; adrodd, y", tori fer, Mr. Rob Hughes, Ynys Pamdy. Arholiadau ysgrifenedig, Capel Seion, safon II., cyfartal oreu Elizabeth Jones a Dewi G. Pierce; 2, Rhode Pritchard; Safon IV., 1. Bessie Pierce; Safon V., 1, David G. Wil- liams, 2, Jennie Jones, Bryn v Wern; Safon VII, J Williams a R J Williams; Safon VIII Maggde Rowlands. Ysgol Gerisim, dosbarth dan 23ain, 1, Mr W. 0. Jones; 2 Miss Neil 0. Jones; 3. Mips Lizzie Evans; Dosbarth dan 18eg, John Jones, Tyddyn Dicwm; Dos- 1 barth dan 16, Owen Griffith, a D. Pugh Jones yn gyfartal; dosbarth dan 14, 1, Henry T. Parry; 2, Ellen Jones; dosbarth dan 12, Annie Griffiths; doebarth dan 10, 1 Rhian- poij J>avies; 2, Wm. 0. Jones ac Eifionna Da vies. Ysgol Bethel, dosbarth dan 14eg, 1. (Ellen EvanS» 2* Ji Piero^ ] dan. 12eg, M. A. Roberts, Penclogwyn, a M. A. Roberta, Pengarnedd, yn gyfartal, dan 10, 1, Aswie Evans, Cefn Peraidd; 2 R. Meredydd Rxv berts; 3 Mary Roberts. Penclogwyn, ac Euronwy Pierce, Tan Rhiw. Yn yeftod y cyetadleuaeth baritone, "Y Milwr dwy- fedig, gwnaed1 coffhad am ieuenctid yr ar- «al sy'n ngwasanaeth eu gwlad ar feusvdd v gad. Arferai amryw ohonynt gymeryd rhan amlwc yn y cyfarfodydd hvn. o flwvldvn i flwyddyn, ao y mae gwaith y gylchwyl vn V agos at eu calonau bob amser. Ond ,yr oedd rhai ohonynt hwythau eleni yn filwyr clwy- fedig. Beirniadwyd yr adran gerddorol gan Mr. J. Lloyd Humphreys, Porthmadog, yn fedrus, ac i foddlonrwydd pawb. a'r adradd- iadau'r un modd gan y Parch Morris Thomas B.A., a Mr. Ifor Evans, Llangollen, a ohy- feiTiwyd gan Miss Pariy, Wern Lodge, Pen- morfa.

MANB?R!S GW.A TJ} DI). — Mae air r- yn dioddef oherwyrM Ma w ymrwel- ed a p' b ->• tiavkd a chyfoethog vr iin modd gwyr cvlioeddus a rhai anighyihoedd yr un ffunud. Felly v mae yn ymweled a'n cymydogaeth ni v dyddian hyn. Gwvr adnaiba^dms yn cael eu cadw i mewn, rha-i rhwr t rv^M"^ion eu gwelyau; yr hen a'r grwan yn teimlo'.n fawr oddiwrth erwindyr hin. CYFARIFYDtDIAD DAMWIEENIOL. — Tra yn cael ychydig amser iddo ei hun (off duty) vn Havre vn Ffrainc, ac yn crwydro yn sylw- gar hyd un o v«trydoedd dref hono, yn ddamweiniol iawn cyfaiifyddodd Gunner J. BrWynOg Jones a Mias Williams, Plas Coch. a'u gilydd. hithau yn gwasanaethu gyda'r Groes Goch yno—y ddau wedi eu geni a'u Ina,-mu o fewn ychydig latheni i'w gilydd, ac wedi dilvn yr un moddion yn yr un addoldy ar hyd eu hoes-y ddau mewn gwlad estronol. dan amigylchiadau neillduol ac hynod eith- riadol ",cyffarfoa eu o-ilydd. DARI^dTCH.—Yn Y^oldy Dolbadatn bu Mr Rowlands, o Ysgol Madryn, yn traddodi dar- lith ar y moddion goneu i gadw gwmyn. Deallwn fod ei sylwadau yn dra gwerthfawr. aA yn cymhell i sylw pwyntiau tra dyddorol a buddiol i'r giwenynwyr. Wrth roddi cip- drem yn ol a ch^jsio oofio am wenynwyT ein hardal, ofnwn mai tipyn yn aflwyddianua yd- ynt wedi bod yn y goriphienol. Cawsant "run" am ychydiig amser, yna rhyw aflwydd yn dod i mewn i'r wenynfa. ac yn fuan yn ei difodi. ILle roedd y drwg ni dheisiwn ateib. Hwyraeh nad yw ein safle ddaearyddol yn bolbpeth dymunol i fod yn llwyddianus. Pa un bynatg am hyny, bydd sylwadau Mir Row- lands yn gymhorth ychwanegol i gario'r gwaith, yma ymlaen yn y dyfodol. .Nos FWwrtlh, v 19eg cynfisol, bu farw Mrs Mary Ervan^, Talavon, yn 79 mlwydd oed. Yr oedd vn wanaidd ei hiechyd er'" tro. ond ni chafodd ond byr gyetudd. Yr oedd yn enedigpl o Leyn, a cle)eth i waaan- aeth yn yr ardal hon pan yn eneth pur ien- anc. Tua 54 mlynedd yn ol ymibriododd a Mr Efran E/vans, Tai Cwm Brwynog, nn. f < fechgyn y fro. Oanwyd iddynt dri o feibion ac un ferøhf Mrs Jones, Station Itouse. Griffith's Crosennig. Bu vn weddw am vn as i 45 mlynedd drwy i'w phriod gyfarfod a damwaan angeuol yn (Jhwarel Dmorwig, »■ yn gadlael i'w grofal y pedwar plentyn. Ym- dafliodd o ddJfrif i'r gwaith a'r oyfrifoldeib newydd a osodwyd arni, ac ytndrechodd vn ddiwyd. GafaeJodd yn byd a'i drafferth- ion. ac ni vmJollynigodd i'w drugaredd. Bu yn llwyddianus i'w dwyn vmliaen: y maent wedi enill safleoedd anrhydeddus fel gwerth- wat diwyd a medrus, a chawsont v fraint o daln yn ol i'w mham am y trafferthion a gym- *,Il lrwynt drwv roddi !"vtw ,ofal T^TTsybf iddi wedi hpirvynt.. a IN-4,4 hlin ei d,1. Yi-nddv-,o--odA --n svnhwVrol ao amvnedd- t gar. Treuliodd ei ibywvd mewn di- wvdrwydd. opkf. N'Hdai yn fVfalii« i hvfFnrddi a chynghori Tbi-nnt Hwylbnvu rhinwedd. Cafodd croe-an a ehwerwon bywrd, aeth d'-wv-^dv^t yn ""1' d^iwel hoffai Iwybrau t?T«-rwydd. Bi^ddai vn crwarcihod eartreif yn d-da. air yn brin wvd yn ofalus. Yr oedd Tn gytnvdrwps dawel ate yn fam dir- ion a ePmlmt. fFTwfiwv'd ei nh<wch atM1 ei human hyd dvmhe<»tloedd hvwvd, hyd"i t" ddi«wel. (71amwmd wn Mynwent v Plwrf, Heddw<4i fyddo i'w Hwrih. a £ rof.aJ Duw dros y piawt yn nydd eu profiadilgaarth.