Y Goleuad

NODIADAU WYTXINOSOL. I ^VNEBTP R 7 DdeclHf y^a }n Meirion, wedi rhoddiad Addysg orfodol mewn grym, gyda VY F^WYDR ^EIRION. l' A., r phendertymaa diysgog, a 0 chyn v daillt'nir y liinellau hyn, bydvi Pu yllgor arbenig y Sir wedi cyfarfod yn y ddfcC]lr lelnu ac i roi'r peirianwaith yn ei le i DdyddeUr ar y gwaith ymarferul yn y wlad. P\vy]]a au> yr wythnos ddivveddaf, cyfarfu yn Cenedlaethol yr ymgyrch, a benodwyd pryd °y ynhacI'edd fawr y Bala, yn yr Amwythig, rW '°edd yn bresenol gynrychiclwyr o bob Herberf r rnr-U' ynghyda Mr- Lloyd George, Mr. yr aelod a ^r' ^er^ert Roberts, o fysg Geor&p 3U Cymreig. Dewiswyd Mr. Lloyd tillerv gadeirydd, Mr. S. N. Jones, Aber- ^s&rifen^ir|C'r^SOr^C^ a Mr. E. R. Davies yn Penderf Wedi ystyried cynllun yr ymgyrch, Arbeni/nMyd yn unfryd, cyfarwyddo Pwyllgor h°]] Meirionydd i drefnu ar unwaith i alw draT^ ^mne'l^duol o'r ysgolion enwadol, ac ysg0-ji U y Pwyllgor Cenedlaethol, i ddarparu fod ,,n f ar cyfer mewn cylchoedd unigol, i p°b awjar°d *'w hagor o hyn i ganol Mehefin— gymer r!?Urdod i'w roddi i'r Pwyllgor Arbenig i ^thraj adeiladau a'u gwneyd i fyny, ac i gael ^efyd °n a° an§enrheidiau i'r amcan. Gofynid gyfrif^ Pwyllgor Arbenig dynu allan amcan- i'w e.vfl'aIlw^ °'r draul hyd ddiwedd y flwyddyn, p-istedJ-W,Vno i'r Pwyllgor Cenedlaethol yn ei g.yla nesaf. Penderfynwyd cyfyngu yr ?pel heb gYlJorthwy arianol ar hyn o bryd i Gymru, tloe ofYn i Gyngor yr Eglwysi Rhyddion yn id j&yfranu. Ond, gwnaed yn glir y derbyn- P^nder r°ddion personol o bob rhan. Y ledd ynvk1'3^ oedd' a*w yn&^yd Gynhad- i'w hanerch gan wyr enwog, ac y gw.a;f? hyn, trefnwyd i gael pob enwad i wneyd n'd n Lr y Gynhadledd bwysig n ^Chyf 7W Pwyllgor Meirion wedi bod yn segur, ^rodd'jdd'r y« y -^a^a yr wythnos hon gydag Ca'on°g°l am yr hyn sydd eisoes wedi Vf w a chyda rhagolygon disglaer am lwydd f^old^rC^ ^°n dros rydd*d cydwybod a chyd- ,eb- Mae swm anrhydeddus eisoes mewn Pwyllgor wedi ei godi uwchlaw pob gario am y cymorth arianol angenrheidiol i hYl1 0 allan y cynllun cenediaethol. Ac nid yw J^edj dechreu. Gwneir y swm rhagorol sydd Vol f dderbyn 1 fyn7> yn ddiau, o nifer gym- a{.eC^an ° roddi°n- Nid yw'r apel gyffred- ej werin gwlad wedi ei gwneyd eto, ond heril gwneir, nid oes amheuaeth beth fydd ateb i^u Vmr«, sydd a'i chlod yn ysgrifenedig ar fy]Wjr ei hysgolion ac ar dyrau ei cholegau. r ar yr apel bwysicaf mewn colofn arall. — ♦ fedin Reuodd yr wythnos hon yn Nhy'r Cyff- eydag un 0'r goiygfeydd mwyaf cynhyrfus, HJTS2LyGfa yn R CYFFREDIN. d ilod vw I-- 'h. ac y mae r olygta wedi cyffwrdd yr holl wlad. Bu yr elfenau yn ym- grynhoi yn hir, a'r syn- rifwein-1 ystorra gael ei hoedi cyhyd. Mae'r Preseno^ wec^ myned ar draws pob ^raed eia ° anrhydedd, ac wedi sarnu dan ei fMeidydgHVydd°ri0n mwTaf elfenol moesoldeb ;°d wed" ^'r ^yn sy'n awgrymiadol yw, ei J^eb. p ^Wlieyd hyn oil i osgoi storm a thrych- al, Pa m rx,-3 r hyn gymerodd le nos Lun yn y l^hawsrj 0r s^cr yw ffordd o'r fath o arwain i V°d°d(j^rau rnwy na'r rhai y ceisir eu hosgoi. Mr p .an^awsder a'r cynwrf nos Lun o ateb- fynodHftr1" 1 ^H'est'wn ° eiddo Mr. Soar es. °s Uiew'n Soares a fwriadai y Llywodraeth, Jethoi vn Swyd^ adeg y Gynhadledd Drefedig- i awdurdodi cynrychiolwyr y wlad o-ua S'yda chynrychiolwyr y trefedig- lvr a'i aSt!Wn ffafrau masnachol rhwngy fam- r- Balf0u ln°gaethau dros y mor. Atebodd „ ^wthiWx7j nas.gellid cyfyngu ar y drafodaeth, ydd jnL u lr.SonS1 trwy °fyn id(io ai nid v^dd vn • at e'r'au yn araeth Edinburgh. ^rifwein; jVml^g ar gynwys a thon ateb nacaol 0 y tT^yd 0 i'r cwestiwn hwn, ei fod wedi rftiOcl j'r i fyny arno. Yr oedd hyn yn fatllPbell -p nyddfrydwyr. Yr oedd Syr H. i'r cvfl aTGrman a Mr- L1°yd George yn J wu> a phwy allasai oddef i Brif- vn6yirnas d(?at^an yn groew nad ystyr- ^eft- 0 Hvd r]W^?n ^'w fynegiad diamwys ar y Uti; ei dvni/6 i,dlweddaf' a'r mynegiad hwnw aiHcan a^an yn ofal-us a'i wneyd gyda'r vn ° T?dw ffafrpleidwyr Masnach Rydd Vn-ac yn y w^ad ffaith yw, ar amburgh y mae'r blaid wedi byw a chadw ynghyd o hyny hyd yn awr. Da y gwn- acth Mr. Lloyd George yn ymofyn yn'ghylch y daLganiad Arglwydd Lansdowne yn Nhy'r Ar- glwyddi. Yn hwnw, dywedid yn bendant na ddygid 'preference' i'r gynhadledd drefedig- aeih..1 heb cpelio at y wlad ar y cwestiwn. Nid wyf yn cofio hyny,' oedd atebiad dirmygedig Mr. Balfour i'r ymofyniad hwn. Wedi cyraedd y fath ddyfnder, nid oedd ond galw am ohiriad y Ty i alw sylw at y sefyllfa ddifrifol hon ar beth- au. Yn yr hwyr am naw o'r gloch, cododd Syr Henry i agor y ddadl, a gwnaeth hyny yn ei ffordd dawel a chymedrol, ond er hynyyn hynod o effeithiol. Ar ddiwedd yr araeth finiog hon, disgwylid i Mr. Balfour ateb, ond wele Mr. Lyttelton yn codi yn ei Ie, ac yn dechreu anerch y Ty. Ond ar unwaith, dyma'r lie yn goelcerth. Torodd digofaint y Rhyddfrydwyr drosodd, a boddwyd liais Mr. Lyttelton gan floeddiadau am 'Balfour,' a phob rhyw swn. Am awr gron, bu'r lie yn faes brwydr gethin. Mynid distewi pawb ond y Prifweinidog, ond ni fynai yntau idlio. Ofer fu pob ymgais o'i eiddo i gael cadw ei eglurhad a'i amddiffyniad hyd y diwedd, pan nas ceid cyfle i'w ateb, a bu raid tori i fyny heb ddadl na phleidlais. — -+ BETH sy'n cyfrif am wrthgiliad darostyngol Mr. Balfour o'r safle gymerodd ychydig fisoedd yn SAFLE MR. BALFOUR. ol ? Anmhosibl peidio cys- ylltu y peth a dirprwyaeth Mr. Chamberlain at y Prif- weinidog, am yr hon y bu Z) cymaint o ddyfalu, ac o gylch yr hon y cedwir mor ddistaw gan y prif gymeriadau yn y ddrama. Yr esboniad cyffredin ar y drafodaeth a'i chan- lyniad oedd fod Mr. Chamberlain wedi ei orch- fygu yn llwyr trwy gyfrwysdra Mr. Balfour, ac y teimlai y Prifweinidog ei fod wedi enill digon o dir cadarn dan ei draed i allu anwybyddu, yn gyhoeddus o leiaf, gais Mr. Chamberlain am gyd- weithrediad. Yr wythnos ddiweddaf, datganai y Spectator' pa mor bell o'r gwir yr ystyriai y syniad liwn ac yn uniongyrchol, dyma brawf amlwg nad yw Mr. Chamberlain wedi ei wneyd mor ddirym ag y tybid. Nid oes un amheuaeth nad yw eto yn un o brif golofnau y blaid, ac nis gellir ei anwybyddu ynglyn a'r dyfodol. Er wedi ymddihatru o'i gyfrifoldeb swyddogol, ac er i'w ymgyrch yn y wlad brofi yn anmhoblogaidd, eto nid yw heb fod yn chwareu rhan bwysig yn ngwleidyddiaeth y dydd, ac hwyrach mai y rhan bwysieaf oil yw yr hyn sydd yn myned ymlaen y tu ol i weithrediadau Mr. Balfour a'r Llywodr- aeth. Gwna yr amgylchiad hwn yn amlwg fod y Prifweinidog a Mr. Chamberlain yn cydym- deimlo ac yn cydweithredu, pa mor gudd bynag, a hyny i amcanion yr olaf. Ond dyma'r cyd- weithrediad wedi dwyn Mr. Balfour i argyfwng, ac nid oedd ystorm y Senedd ond dechreuad gofidiau. A fydd iddi brofi hefyd yn ddechreuad y diwedd ? Cyn hyn, yr oedd y son am ddad- gorfforiad wedi distewi i fesur, ond nis gall y cyffro hwn lai na gwneyd bywyd ansicr y Llyw- odraeth yn ansicrach fyth. Disgwylid yn bryd- erus am nos Fawrth yn y Ty, ond aeth pethau heibio yn dawel, ac addawodd Mr. Balfour roddi noswaith i ddadl ar bleidlais o gerydd ar y cwestiwn. —— CYNHALIWYD cyfarfodydd blynyddol y Cyngrair Rhyddfrydol Cenedlaethol yn Newcastle, lau a Y CYNGRAIR RHYDDFRYDOL. Gwener diweddaf, a chafwyd cynulliadau lliosog a chyfar- fodydd tra llwyddianus. Agor- wyd y gweithrediadau bryd- nawn lau. pryd y traddododd y Llywydd, Mr. Augustine Birrell,' ei araeth o'r gadair,—araeth lawn o obaith ac ysbrydiaeth. Ar ei therfyn, ail-etholwyd Mr. Birrell yn Llywydd y Cyngrair. Yn y penderfyniad cyntaf, oedd dan ufal Mr. Burt a Mr. Ellis J. Griffith, cyfunid datganiad o ymddiried yn yr arweinwyr Rhyddfrydol yn Nau Dy y Senedd a galwad ar y Llywodraeth i apelio am farn y wlad ar eu polisi. Yna daeth pender- fyniad cryf ar Fasnach Rydd, yn cael ei gynyg a'i gefnogi gan Mr. Furness a Mr. Mc Kenna. Yn hon gwrthwynebid pob ymgais, dan ba enw ac ymha ffurf bynag, i ymadael a Masnach Rydd fel polisi cenedlaethol Dilynwyd gyda datgan- iad cryf ymhlaid hawliau llafur, gyda chyfeiriad arbenig at hawl y gweithwyr i ymuno ac i wneyd eu hundeb yn effeithiol,-hawl sydd wedi ei gwneyd yn ddirym i fesur helaeth trwy ddyfarn- iadau yn y llysoedd. Ar yr oil o'r cwestiynau yr oedd y Gynhadledd yn un, a phasiwyd y pender- N"e fyniadau yn frwdfrydig. Cwestiynau pwysicaf yr ail ddydd oedd diwygiadau trwyddedol, Addysg, diwygiadau deddfau'r tir, yr etholfraint i ferched, a diwygiadau etholiadol. Mae'r tir gymerir gan y blaid ar yr holl gwestijnau hyi; yn hysbys ddigon, ac nid oedd anghydsain yn y datgan- iadau yn Newcastle arnynt. Yn nghyfarfod mawr hwyr olaf y gynhadledd, anerchwyd gan Syr H. Campbell Bannerman, ac yr oedd yr araeth yn derfyniad teilwng i'r gynhadledd fawr, gyfarfyddai ar un o'r adegau pwysicaf yn hanes gwleidyddol y deyrnas. Heblaw beirniadaeth gyrhaeddgar ar y Llywodraeth, cafwyd gan Syr Henry amlinelliad rhagorol o'r diwygiadau cymdeithasol sy'n disgwyl eu hawr, yn nychwel- iad Uywodraeth Ryddfrydol gref i'r Senedd. v PROFA y naill ddyfarniad ar ol y Hall yn y llys- oedd, pa mor lwyr ffafriol i'r fasnach y llwydd- Y DDEDDF DRWYDDEDOL. odd Mr. Balfour i wneyd y Ddeddf Drwyddedol. Cyf- eiriwyd droion yn y colofnau hyn at achos Birkenhead, yn yr hwn yr acth dyfarniad Llys yr Apel yn erbyn yr ynadon ac ymhlaid y bragwyr a'r tafarn- wyr. Hyd yma, nid yw yr achos hwnw wedi ei anfon i'r Llys uchaf oll,-Ty yr Arglwyddi. Nis gall caredigion sobrwydd foddloni heb y dat- ganiad terfynol hwnw ar y cwestiwn pwysig a fedd yr ynadon allu i wneyd adnewyddiad trwy- dded yn amodol. Dydd Llun, gwrandewid nifer o apeliadau eraill yn troi o gylch hawl yr ynadon i anfon i Chwarter Sessiwn yn gwrthwynebu ad- newyddiad trwydded ar y tir ei bod yn ddiangen- rhaid. Dyfarniad y Llys ydoedd, na fedd yr ynadon hyd yn nod yr hawl hon i reportio' i'r Chwarter heb i'r achos fod ger eu bron yn ffurf- iol mewn Ilys, gyda thystiolaethau ac amddi- ffyniad. DDYDD Mercher, bu Mr. Chamberlain yn anerch cynhadledd cangen llafur o'r Tariff Reform t, MR. CHAMBERLAIN A'R GWEITHIWR. League yn Llundain. Add- efai nad oedd ganddo ddim newydd i'w gynyg ymhlaid ei gynllun, a'i ymdrech fawr oedd apelio at y dosbarth gweithiol am gefnog- aeth. Heb help y gweithiwr, gwyddai nad oedd ond methiant llwyr yn aros ei gynlluniau. I geisio cael gafael ar y dosbarth gweithiol, un o brif ystrywiau Mr. Chamberlain yw ceisio dangos fod y dosbarth gweithiol yn anghyson a hwy eu hunain os yn ymlynu wrth Fasnach Rydd. Gwna bob ymgais 1 argyhoeddi'r wlad fud egwyddor yr Undebau LJatnr yr un ag egwyddor Diffyndollaeth. Nid oes un arwydd y bydd i weithwyr y wlad gymeryd eu twyllo gan unrhyw ffiloreg o'r fath. Un o nodweddion amlycaf cadgyrch Mr. Chamberlain yw ei ymgais barhaus i gysylltu ei heresi It mudiadau iach a phoblog- aidd. Ond er pob ymgais, mae'r apel yn ofer hyd yn hyn. ♦ — NID oes unrhyw newydd o bwys am hynt y llyngesoedd gelynol wedi cyraedd pan ysgrif- RHYFEL Y DWVRAIN. enwn. Lledaenwyd sibrydion gwylltion y dyddiau diweddaf am farwolaeth y Llyngesydd Rwsiaidd. Ond nid ymddeng- ys fod unrhyw sail iddynt. Adroddid ddiwedd yr wythnos fod ei iechyd wedi tori i lawr, a'i fod wedi gadael gofal y liynges i'r Is-lyngesydd. Wedi hyny, nid oes ond distawrwydd am y symudiadau ar y mor. Gall fod sail i'r adrodd- iadau am ystad ei iechyd, ond nis geliir pender- fynu dim am y manylion. Diffyg newyddion, yn gymaint a dim, mae'n debyg roddodd fod i'r sibrydion diweddaraf. Gellid tybio fod brwydr fawr y mor erbyn hyn wrth y drws. Gwelir arwyddion fod adiJewyddiad ar y gweithrediadau yn Manchuria. Adroddir am amryw ysgarmes- oedd o'r I 7eg i'r 2ofed. Edrydd y naill ochr a'r llaJ1 am rai yn ffafriol iddynt eu hunain. — TRODD dyfarniad y Llys yn achos y Denaby Strike' yn ffafr yr Undebau Llafur. Yn yr achos HAWLIAU LLAFUR. hwn hawliai y meistri ^150,000 o iawn gan yr Undebau am L, gynllwyn i dd wyn streic y glowyr oddiamgylch, ac yr oedd y Bar- nwr Lawrance wedi rhoi ei ddyfarniad o blaid y meistri. Ond yr oedd dau o'r tri barnwr yn Llys yr Apel o'r farn. nad oedd gwaith yr Un- debau yn talu arian i'r dynion pan allan o waith yn un prawf o gynllwyn i ddwyn y streic oddi- amgylch. A gadarnheir y dyfarniad gan Dy'r Arglwyddi, os yr anfonir yr apel yno ? Yn ol dyfarniadau diweddar, y mae tir y gweithwyr a'u hundebau wedi ei wneyd yn dra sigledig, ac y mae'r Llywodraeth wedi profi mai ofer disgwyl am unrhyw ddiwygiad yn y ddeddf.