Y Dydd

Hawliau Cymru i Ddadgystlltiad. 1. Yr ydym yn hawlio Dadqysylltiad i Gymru ar y ffaiih fod yr glys Sefydledig yn Nghymru wedi profi yn fethiant.-Yr wyf yn cydnabod fod yr haer- iad yn un hyf, ond yr wyf yn barod i'w ategu A phrofion diamheuol. Beth bynag yr amcenir ei gyrhaedd trwy aefydliad eglwys mewn gwlad, y mae yr Eglwys yn Nghymru wedi methu yn yr holl amcanion hyny. Ai addysgu y genedl mewn gwybodasth grefyddol? Ai dyrchafu y bobl o ran eu moesau? Ai casglu y trigolion ya nghyd i wrando yr efengyl? Ai llenwi yr aelodau â. sal ac awyddfrydam iachawdwriaeth eraill? Os dyna ydyw yr amcanion, yna y mae yr Eglwys yn Nghymru wedi bo l yn fethiant hollol yn y naill a'r llall. Nid wyf yo un o'r rhai sydd yn barod i waeddi am bob cymieithas, a aefydliad, a deddf, eu bod wedi troi yn fethiant oblegid na wnaethant bob peth a obeithid neu a ddymunid iddynt wneud Mae dysgwvliadau dynion yn ami yn eithafol. Ond Did yw yr Eglwys Sefydledig yn Nghymru wedi gwneud eymaint fel y beiddia neb o'i hamddiffynwyr gwresocaf ddadleu dros ei pharhad ar gyfrif ei gwasanaeth i grefydd bur ae efengylaidi yn yr amser a aeth heibio. Diohon y dadleuant ei bod wedi gwasanaethu i amcanion cymdeithasol ac addysgol, ac ond odid na fynant ei bod wedi bod yn rhagfur l'n gwlad rhagPabyddiaeth, ond nis beiddiant wadu nad ydyw, a siarad am (jaoi yngyffredinol, wedi bod yn fethiant hollol i bob amcan crefyddol ao ysbryd- ol, fel "EglwyB y Duw byw, yr hon yw colofn a sylfaeD y gwirionedd." Nid af i'ch blioo ag adrod<5iad o r hyn oedd cyflwr y wlad a llygredigaeth yr offeiriadaeth yn^yr adego'r Diwygiad i rotestanaidd, dyweder, o 15d4 hyd godiad Angbydffurflaoth yn 1639. Mae y ffeith- iau wrth law, wedi eu cymeryd o ysgrifeniadau yr Ealwyswyr eu hunain, a gresynol, yn wir, ydynt. Aeth yn agos i gan' mlynedd heibio yn hanes yr Eglwys yn Nghymru, ac yr oedd y bobl agos yn hollol yn yr un sefvllfa ag yr oeddynt pan dorodd gwawr y Diwygiad Protestanaidd. Tra yr oedd gwiedydd eraill yn mwynhsm y goleuni oedd wedi tywynu,yr oedd Cymru eto yn y fagdrta, oddi- gerth ambell i ganwyll a lewyrchai yn wan, ond a guddid yo ami dan lestr. Aeth yn agos i gan' mlyuodd arall heibio o godiad Anghydffurffaetn hyd godiad Methodistiaeth, ac nis gellir dweyd fod yr Eghrys Sefydledig ya yr ysbaid hwnw wedi gwneud odid ddim er crefyddoli ein gwlad. Bwriodd ei dyn- ion goreu allan o boni, erlidiodd.<hwy trwy ddeddfau creulawn, ac am agos yr oil a wnaed er efengyl- eiddio a moesoli Cymru yn y can' mlynedd hyny, gwnaed ef gan yr Anghydffurfwyr; ac yn Ngogledd Uymru yn neillduol. lie na chafodd Ymneillduaeth ond ychydig o le i roddi ei throed i lawr, ag y cafodd yr Eglwys Sefydledig y maes iddi ei hun agos yn gwbl, nid oe Id eyflwr Gwynedd ar godiad Methodistiaeth, yu mhen dau can' mlynedd wedi y Diwyglad Protestanaidd, end yehydig ya well na'r hyn ydoedd ar doriad y wawr. Aeth can' mlynedd arall heibio yn hanes yr Eglwys Sefydledig yn Nghymru beb iddi wneud ond ychydig i gyrhaedd amcanion ysbrydol bodolaeth Eglwys. Mae yo wir i nifer lied fawr o ddynion nodeiig godi yn yr Eglwys^yn y can' mlynadd yna, y rhai a wnaethant lawer er efengyleiddio Cymru, ao a fyuant alw eu hunain yn Eglwyawyr, ac a lechent ya ei chymun- deb, er mai eu herlid a'u baeddu a gawsaut gan mwyaf gan awdurdodau yr Eglwys; ond am y daioni a wnaethant, gwnaetbaot af y to allan i'r Eglwys, ac ar waethaf ei deddfau a'i rheolau hi. Am y tri chan' mlynedd cyntaf o'i hanes, fel Eglwys Brotestanaidd, ni wnaeth yr EglwYI yn Nghymru, fel Eglwys Sefydledig, ond ychydig iawn er crefyddoli ein gwlad. Nid wyf yn meddwl fod gan yr Eglwya yn Nghymru, trwy y wlad oil y tu allan i'r trefydd, 60 o gynulieidfaoedd y buasai yn werth galw cynulleidfaoedd arnynt. Mewn llawer o fanau ni thrafferthid i agor y drws. Cyfarfyddai y person a'r clochydd, ac wedi gwefed nad oedd yno ueb arall, elent bob un i'w ffordd. Mewn canoe id o Edwysi, yr holl gynulleidfa fyddai y person a'i denlu, y clochydd, yr yswain, a'r rhai oedd yn ei wasanaeth a orfodid i fyned, ac ambell un a elai yno i gadw gwyneb iddynt, ac ychydig dlodion a elai yno er mwyn elusen; ac os ceid cynulleidfa o ddau ddwsin, byddai yn dyrfa fawr. Yn y trefydd, ac yn enwedig lie y cynelid gwasanaeth yn Saeson- aeg; a hyny pan nad oedd gwasanaeth Seisonig gan yr un o'r enwadau Ymneillduol, ceid cynullei ifa*- oedd mwy; ond mewn lleoedd gwledig, Cymreig, Did oedd, haner can' mlynedd yn oi, 30 o gynull- eidfaoedd trwy holl Gymru yn cyfrif cant ae uchod, fel nad oedd yr Eglwys, ar ol tri chan' mlynedd, wedi cael unrhyw afael ar y genedl Cymreig. Ond yn yr haner can' mlynedd diweddaf, ac yn enwedig yn y chwarter canrif diweddaf, y mae deffroad mawr wedi cymeryd lleynyr Eglwys yn Nghymru. Mae llawer o honyot yn cymeryd dy- ddordeb neillduol yn eu gwaith, yn ymgymysgu â.'u plwyfolion, ac nid oes diwedd ar eu bymweliadau a hwy. Teimlant ddyddordeb yo y pethau a berthyn- ant i'w llwyddiant a'u dyrchafiad. Ymroddant yn egniot i bregethu, a ffurfiant gorau canu er ychwanegu swyn y gwasanaeth. Cynaliant gyf- arfodydd clerigol, ae ar adeg diolchgarwch am y cynhauaf, yn arbenig, newidiant bulpudau. Cadwant gyfarfodydd gweddïo a chyfeillachau neillduol; fel, rhwng y cwbJ, y mae yn eu plith swm mawr o weithgarwch; nid yw eu llafnr wedi bod yn ofer. Mae yn yr Eglwys yn Nghymru yn awr nifer o ddynion sydd fel wadi gwneud diofryd y mynant ad-dalu am esgeulusdra eu tadau, a thrwy hyny lwyddo i gael y bobl o'r capeli i'r Eglwysi, ac ym- ddangosant yn barod i wneud pohpeth er cyrhaedd hyny. Nid wyf yn eu beio; yn wir, yr wyf yn eu cymeradwyo am eu hymdrech, ac yn llawenhau yn eu llwyddiant; er nas gallaf bob amser gymer- adwyo y moddion a ddafnyddiant. Nid wyf am ym- ryaon a'r Egtwya fel corJfEagobol. Os tybiant hwy mai felly y gall art wasanaethu crefydd orea, gallaf ddymuno Duw yn rhwydd iddyot. Cvsylltiad ei ffurf Eglwysig &'r Llywodraeth wladol yn unig a wrthwynebir genyta, ac yn erbyn yr EgIwrø fel sefydliad gwladol, ac nid fel corff crefyddol, y gwrthdystiwn. Ond Did yw y deffroad yma yn dyfiant naturiol yr Eglwys ei hun, ond yn gynyrch dylanwad Ym- neillduaeth ami. Cymeryd dalen o'n llyfr ui a wnaeth, fel mai wrthefelychu Ymneilldaaeth y mae wedi enill hyny o dir sydd ganddi, ac y mae nifer o betbau wedi cyd-ddygwydd sydd yn cyfrif am hyny. Mae nifer lied luosog o glerigwyr Cymru am yr haner can' mlynedd diwefdaf wedi en dwyn i fyny o dan aden Ymneillduaeth, a llawer o honynt yn blant Ymneillduwyr. ac yn ami yn blant blaenoriaid Methodistiaid, gan mwyaf o sir Aberteifi-eir sydd yo nodedig am fagu offeiriaid-mor nodedig fel yr j oedd yn ddywediad gynt, fod pob ty yn sir Aberteifi yn magu mochyn a 'fEeirad. Magwyd y dynion o dan nawdd Ymneillduaeth, a deallasant pa le yr oedd eu mawr gryfder, ac wedi mynei i'r Eglwys dechreuasant weithio ar yr un cynllun, a chawsant ef yn ateb. Yr encilwyr hyn, ac yo enweriig y rhai o honynt a fu yn y weinidogaeth Ymneillduol, yw yr Eglwyswyr mwyaf selog, ac y maent yn ami yn rhagfarnllyd ac ymosodol ar Ymneillduaath. Crwydrant yn mysg eu plwyfolion, a chymerant eu rhyddid i alw yn nhai Ymneillduwyr, gan geisio proselytio y cyfryw, ae ymddangosant yn llawer mwy awyddus i enill dynion o'r capelau, nac i fyned arol y crwydredig, y rhai y methodd Ymaeillduaeth eu cyrhaedd. Os deallant fod rhyw aelodyn anfoddog oblegid rhyw siomiant yn y eapel, cyrchant yno ya ddiwyd, a chymbellani ef i ddyfod i'r Eglwys, gall ei sicrhau fod ei eisteddle yn baroi iddo, a hyny ya d sid&l; ac mai trwy ddychwelyd i'r Eglwys y bydd iddynt lonyddwch. Y siomedigion gwrthgiliedig hyn sydd yn gwoeud i fyny ran fawr o gynulleidfa* oedd yr Eglwys yn Nghymru, gydag eraill a fwriwyd allan o'r capeli am eu drwg fuchedd, %o ychydig o bobl ffroenuchel, a adawsant y cspeli, am y tybient fod yr eglwys yn fwy respectable. Bu y ferch am ychydig flsoedd mewn boarding school, yno cymerid hi i'r Eglwys,ac wadi y dychwelodd gartref,yr oedd wedi ei llygad-dynu gan barchusrwydd yr Eglwys, ae yr oedd wedi clywed rhywuo yn son am y 'beautiful service,' a dyna oedd bellach ar ei thafod hithau; a mynai fyoed i'r eglwys am fod hyny yn fwy respect- able, a hudodd ei rhieni penfeddal i fyned gyda hi, ac ond odid na fu gwenau rhyw guredyn yn help i brysuro hyny. Mae llwyddiant yr Eglwys yn Nghymru yn mheU o fod yn llwyddiant iachus, er y cydnabyddwu fod yn yr Eglwys yn Nghymru filoedd o bobl grefyddol a chydwybodol; ond y mae yn eu plith hefyd luaws o siomedigion y capeli, neu y rhai a adawsant Ymneill- duaeth er mwyn coegbarchusrwydd, neu gan dybied y buasai hyny o ryw fahtais iddynt yn eu hamgylch- iadau by do!. Nid yw yr eglwys erioed wedi cael gafael ar galon y werin Gymreig. Ni bu erioed,ao nid yw yn awr, yn Eglwys y bobl. Mae wedi metbu yn hollol yn amoan bodolaeth Eglwya; ac nid oes gan Eglwys, sydd ar ol 350 o flynyddoedd o brawf, wedi troi yn fethiant, hawl i ddysgwyl parhau fel Eglwya Sefydledig ein gwlad, ond y Mae genymoi oblegid ei methiant truenus, hawl i ofyn am ei dadgysylltiad, a dyna ein dadl gyutaf dros hawlio dadgysylltiad yn arbenig i Gymru. (I'w barhau.)

TOWYIs, CEINEWYDD. Urddiad.-Nos Fawrth a dydd Mercber, Rhagfyr 4ydd a'r 5ed, cynaliwyd cyfarfodydd urddio Mr. D, Jones, o Goleg y Bala yn weinidog ar yr eglwya uchod. Pregethwyd ar Natur Eglwys gan y Parch. D. Adama, B.A., Hawen; siars i'r gweinidog gan y Parch. W. Evans, Aberaeron, a'r eglwye gan y Parch. T P. Evans, Pontardulais. Holwyd y gofyn- iadau gan y Parch. R. P. Jones, Pencader, ae offrym- wyd yr urdd-weddi gan y Parch. T. Rees, Maeny- groas, a chafwyd pregethan arferol gan y Parohn. R. P. Jones, Pencader; T. P. Phillips, Llandysul; W. P. Hughes, B.D.. Beulah; J. Thomas, Lampeter, a T. Selby Jones, Aberdare. Gwelwyd amryw eraill o weinidogion, pregethwyr, a myfyrwyr yn bresenol, Cafwyd pregethsu rhagorol a chynulleidfaoeJd 11 u- osog iawn.

ABERCARN. Angladd y Parch. W. Williams.-Ddydd LIun yr wythnos ddiweddaf, dolwyd gweddillion y Parch. William Williams, marwolaeth yr hwn a gofoodwyd yn ein colofnau yr wythnos ddiwedd- af, i orphwys yn nhy ei hir gartref yn nghanol galar a thratwch nifer lloosog o berthynasau a chyleill- ion. a rhai a ddaothant yn nghyd i dalu y dejynged olaf i goffadwriaeth un oedd mor anwyl yn eu golwg. Cymerwyd y corff i gapel y G"rn, lie bu y tiancedig yn gweinidogaethu am gynifer o lfyny Idau. Yma, cynaliwyd gwasanaeth o dan arweioiad y Parch. T. J. Hughes, Maesycymer, a thraddodwyd anerchiadau eyfaddas i'r achlysur gan amryw weinidogion. Ar 01 dyfod allan o'r capel, cerddwyd ya orymdaith drwy Newbridge, tua chladdfa y Tynfewydd (New Bethel), Mynyddiawyn, lle y claddwyd gweddilhon ^t&C^nan/* y Bedyddwyr Cymreig.—Cynaliwyd cy- manfa y Bedyddwyr Cymreig yn Nwyreinbarrh Morganwg yn nghapel y Gadlys, yn y dref hon, ddydd Mercher diweddaf, o dan lywyddiaeth y Parch. J. W. Maurice, Blaenycwm, Treherbert. Yr oedd y gweinidogiOn a roddasant eu presenoldeb yn y cyf- arfodyn cynrychioll oddeuta 15,000 o gymuawyr, Gwnaed darpariadau ar gyfer ceisio lleihau y ddyted drom sydd ar gapel yr eowdd yn y GiUachgooh. Pasiwyd penderfyniad o blaid cynygiad Mr. Dillwyn i ddaigysylltu a dadwaddoli yr Eglwys yn Nghym- ru, yn g\ stal ag o blaid y owrs a fabwysiadwyd gaa gyngor Coleg Caerdydd yn eu hymlyniad wrth y bedwaredd adran o'r cyfansodaiad, aef yn erbyn di- arddeliad v Proffeswr Tanner. Rboddwydllytbyrau trosglwyddiad i'r Parchn. R. M. Humphreys (Caer- dydd), a J. G. Watts, (Llantrehywel). Argymhell- wyd y blaenaf i Gymanfa Dinbych, Fflint, a Meirion, a'r olaf i gymanfa sir Fynwy. Ar derfyniad y gy- nadledd, cynaliwyd oedfaon yn ngwahaaol gapeli yr ardal. Yr oedd y pregethu yn rymus a'r gwrandaw- iad yn aitud.