Y Gwladgarwr

pmrnn HOLLOW AT.—Bheol Bywyd.—T presenol YWJ eyfle mwyaf oymhwye i sylwi ar y pegynau so mae iechyd* pawb yn gorpnwys arnynt. Mae yn rhaid eau allan oli eyfansoddiad yr holl anmhuredd ar eu ymddangosiad cyntaf. Mae gwisgoedd, a bwydydd yr hwn a dreulir yn dda yn y oyfansoddiad dynol, yn rhwym o gyfoethogi y g-waed a'i elftuau meithrinol. Mae rhinweddau y cyf newldiad graddol a weithir gan Beleni Puredig Holoway yn ateb yn ^ywir i'r angenrheidiau hyn, ac y maent yn cryfhau y giau ao yn adfer eylohrediad y gwaed i'w le yt diefnus a rheolaidd. Mae y Peleni rhagorol hyn yn cad* rhallaunaturiol y eorff yn y fath gyfartaledd, fely maent yn atal poen yn y pen o bob math, y beU, twymynau, y elefyd rhydd, (dlarhoea,) a phob anhwylderau cyffe yb TBBHBRBBBT.—Oynaliwyd cyngerdd yn yr Ysgoldy Brytanaidd, yn y lie uchod, dydd Mawrth, Hydref y 4ydd. Cymerwyd rhan yn y programme gan y personau canlynol:— Mynyddog, Llanbrynmair; Eos Hafod, Mr. D. P. Lewis, Mr. A. Lewis, Miss Williams, yn nghyda Chor Blaenlhchau, a Seindorf Pres Blaenllechau, dan arweiniad Mr. Bevan. Gwaethant eu rhan yn dellwng o honynt eu htinain. Cafodd Mynyddog dderbynlad ewzeeog yn mhob ysty r. Llywj ddwyd gan Mr T. Ouraew, Y^w., yr hwn a'i Uanwodd yn au- zhydeddoa.

LLYTHYR 0 RWSIA. New Russia, Medi 5ed, 1870. Perthynasau a chyfeillion, Dan ddwys deimlad o barch difFuant y dymunwyf eich hanerch i gyd. Dymunwyf i chwi estyn y llythyr hwn i Joshua Evans, ac iddo ef ei tldarllen i George Wilkinson, Ysw, achefyd ei ddarllen i'm cyfeillion yn Middle Dyffryn. Byddwch mor garedig a'i estyn i George Jenkins, Cwmpennar, fel y bydd iddo ei ddar- llen i'm cyfeillion yn Mountain Ash. Os gwelant hwy rhyw deilyngdod ynddo, y mae at eu gwasanaeth i'w argraffu. Credwch fi, temlais yn ddwys pan yn ymadael a'm hanwyl wlad a'i llenyddiaeth werthfawr, yn neillduol wrth feddwl fy mod yn gorfod aberthu y iaith fwyaf athronyddol ar y ddaear yn gyfnewid am un oedd mor ddyeithr i mi. Ehedai' fy meddwl gyda chj flymdra ar adenydd dychy- myg i'r gotphenol, pan oeddwn ieuanc a nwyfus yn cydchwaTeu gyda'm brodyr a'm chwiorydd, y rhai na chefais amser i dalu ym- weliad a hwynt cyn fy ymadawiad. Y geiriau diniwed a ddywedodd fy Nghathrine fach, "Come home, father" a wnaethant eu ffordd hyd at wraidd fy nghalon. Awst 14.—Am 8 p.m., ymadawsom a Moun- tain Ash, am byth, hwyrach, gan fod natur wedi cyhoeddi dedfryd marwolaeth ar yr hil ddynol. Cyrhaeddasom Casnewydd erbyn haner awr wedi 10 yr un noson, pryd y cyfar- fuasom a'r anrhydeddua arweinydd yn mher- son Arthur Pryce, Yew., yr hwn aymddygodd tuag atom yn ei ddull boneddigaidd Yr oedd wedi darparu ar ein cyfer tu hwnt i'n dysgwyl- iad, Awst 15.-Boreu dydd Llun cymerasom y gerbydres am Hull, pel lder o 300 milldir. Awst 16.-Dydd Mawrth aethom i fwrdd yr agerlong Nero, perthynol i gwmpeini Wilson, Son, & Co, Hull. Rhyddhawyd yr agerlong, a hwyliwyd yn araf i lawr yr afon, lie y bwr- iwyd angor yn agos i Victoria N. Pier. Awst 17.-Cod.wyd angor, a hwyliwyd yn araf, a'r pilot yn ymadael ger Goleudy Spurn. Awst 18.—Gogleddwynt cryf, a'r awyr yn glir. Awst 19.—Gwyntcryf, y moryn gynhyrfus, yn myned heibio Goleudy Holeman ar duedd- au Jutland, ac yn myned i fyny y Skagen. Awst 20.-Awelon mwynaidd, hin ddymun- ol, yn myned heibio Goleudy Hestsholls, a'r peiriant yn sefyll am awr i'w adgyweirio. Yr ydym yn awr yn agos 1 dir Denmark, ac ugeiniau o fwthynod pysgotwyr i'w canfod a melinau gwynt. Yn myned oddiamgylch i'r Scaw Light Ship, ac yna fyny y Cattigat. Ar ol cysegru y German Sea ag alawoa Cymreig, aethom helbio Findlen Light Vessel, Ynys Auvet, Knoblin Light Vessel, a'r Goleudy Kole. Awst 21.-Awelon dymunol, ychydig o wlaw, ac yn angori yn agos i EIsmore Castle, Denmark, lie y claddwyd yr hen dywysoz Hamlet. A nfonwyd. bad i'r lan ar ol ymborth, sc yna yn cael ein byrddio gan bilot. Yn myned heibio Copenhagen, prif ddinas Den- maik, poblogaeth yr hon a rifant 170,000. Yn myned i Fallsterbo Light Vessel, a mewn i'r Baltic. Ninau yn canu alawon Cymreig, nes oedd yr holl le yn diaspedain. Yn myned heibio Sandhanmer Lighthouses, ar dueddau Sweeden, ac Ynys Bronholm ar ein deau. Awst 22.—Yr hin yn ddymunol, ac yn myned heibio Ynys Oland a'r Goleudy Ho- burg, yr hwn sydd ar du y gogledd i Ynys J etland. Awst 23.—Yr hin yn hyfryd, yn darganfod tir Rwsia, yn myned heibio Goleudy Sasarett, ar dueddau Rwsia, a Levarett, ar dueddau Finland, ac yn canfod Goleudy Baldera. Yn cael ein byrddio gan bilot, a'n harwain i mewn I Baldera, yr unig fan lie y carwn fyw, yr hwn sydd le iachus a glan, ac yn cael ei boblogi gan bysgotwyr, pilots, &c. Yma y ceir salmons yn pwyso o 50 i 60 pwys. Yn rhy ddiweddar i fyned fyny yr afon Riga. Awst 24.—Rhy fach o ddwfr i'r agerlong fyned i fyny yr afon, a ninau yn cael myned i fyny mewn bad am saith milldir. Awst 25.—Am chwech o'r gloch y pryd- nawn, cymerasom y gerbydres i ddechreu ein taith am 1,500 o filldiroedd drcs y tir. Yr oeddym i deithio gyda thair reilffordd per- thynol i wahanol gwmpeint Y mae cerbyd- au y wlad hon yn tra rhagori yn eu gwneuthur- iad a'u cyfleusderau teithiol i'r rhai Prydeinig. Y maent ar gynllun y rhai America. Gall y teithiwr fyned o'r olaf i'r blaenaf o honynt. Cynwysant hefyd grates, &c., fel os bydd y teithiwr yn myned yn mhell gall fyned a'i obenydd gydag ef, a mwynhau hun esmwyth ar gynffou y ceffyl tan. Gellir cael ymborth, a digon o amse4 i'w fwynhau yn mhob prif orsaf. Yn mhoh un o'r goisafau y mae cloch, yr hon a gan y Rwsiaid dair gwaith yn olynol er rhybudd i'r teithwyr o amser cychwyniad y gerbydres. Y mae yn wlad goediog am ganoedd o fill- diroedd o Riga, ond wrth neshau tua y dean y mae yn ymddangos fel rhyw granary o wenith, haidd, ceirch, rhyg, dpe. Llawer gwaith bu y teithiwr yn gofyn mewn syndod pa Ie yr oedd y miliynau a lioblogant drefydd mawrion Lloegr yn cael eu bara, ond unwaith yr egyr ei lygaid ar feusydd Rwsia ca gyflawn esboniad o'r dirgelwch. Nid yw ond peth cyffredin i weled 10 neu 12 par o ychain, a 8 neu 10 o ychain yn mhob par, gan yr un hws- mon—rhai yn aredig, rhai yn llyfhu, ac ereill yn cywain, Sul fel gwyl. Deallasom, er ein gofid, fod ugeiniau o dynelli o yd yn pydru ar y meusydd o eisiau cymhorth llafur. Daethpm i ben ein taith erbyn 12 o'r gloch nos Sul di weddaf. Yr ydym wedi dechreu gweithio er dycld Marcher- rhai L dan y ddaear, ereill yn tori sylfaen ffwrnes flast, yr hon sydd un allan o ddeuddeg, yn ol y cynllun. Bydd y lie hwn yn dref yn fuan. Y mae yma gyflawnder o lo a mwn, yn 50 tzoedfeda o dnrch. Y mae rheilflfordd ein cwmpeini i ddyfod drwy y lle. Y mae yn wlad iachus, a'r ymborth yn rhad. Ceir chwech pwys y gig eidion am ISo; cig manllwyn, o chwech i 7 pwys am Is.; o 20 i 30 o wyau am 6c.; can, 5s. y bwsel; te, 58, y pwys siwgr, 6c. y pwy*. Yr ydym yn go- beithio gweled llawer iawn o'n cydwladwyr yma y gwanwyd dyfodol. MORGAN BOWEN.

BREAKFAST.—EFPS'S COCOA.—GBATXFUL AND OONROM- IKO- The very agreeable character of this preparation has rendered it a general favourite. The Civil Service (fasette rerowks: "The singular success which Mr. Epps attain- ed by his homoeopathic preparation of cocoa hai, never been surpassed by any experimentalist. By a thorough knowledge of the natural laws which govern the oper- ations of digestion and nutrition, and by a careful appli- cation of the fine properties of well-selected oocoa, Mr. Kpps has provided our breakfast tables with a delicately f&vonred beverage which may save us many heavy doctors' b:Us." Made simply with boiling water or milk. Sold by the Trade only in i lb., 0 lb., and 1 lb. tia-lined packets, labelled—JAMS Epps II Co., Homoeopath to Che- mists, London.

TIROEDD PRYDAIN. Y mae y "Pwnc Tirawl yn cynyddu yn flynyddol yn el ddyddordeb, ac yn hawlio ystyriaeth difrifoL Yn wir, y mae yn bwnc ag y bydd yn rhaid i'r Llywodraeth roddi ys- tyriaeth iddo, yn gyntaf trwy ei wneud yn haws ac yn rhatach i drosglwyddo tir, ac yn ail, trwy wneud cyfrelthiau er tlwyn tir anni- wylliedig dan ddiwylliant. Y mae yn gywilyddus fod heidiau o'n poblogaeth alluog o gorph yn cael eu cynal trwy drethoedd, a heidiau ereill yn dyoddef o eisiau, am el bod yn. boddio dosbarth o bobl sydd wedi cael tir y wlad i'w dwylaw i gadw miloedd ar filoedd o erwau o hono yn ddi- gynyrch. Y mae yn achos o lawenydd, felly, fod cymaint o sylw yn cael el dalu i'r pwnc. Y maeSysgrifenyad ynjy TFestnvmster Review am y mis hwnw yn eydmaru y wlad hon yn y pymthegfed ganrif a'r hyn ydyw yn y ganrif bresenol, o barthed perchenogaeth tir. Y mae yn dangos ar awdurdod uchel, fod Prydain yn y cyfnod cyntaf y cyfeirir ato yn hynod trwy Ewrop am nifer ei freeholders, ae am Iwyddiant cyffredinol el thrigolion. Dwy ganrif yn ddi- weddarach yr oead y meddianwyr tirol yn parhau yn ddosbarth Iluosog. Yn 1688, yr oedd yn Lloegr 40,000 o deuluoedd, yn free- holders o'r radd llaenaf, a 140,000 o freeholders o ddosbarth is neu lai, YJhai gyda'u gilydd oeddynt yn ]80,OOO,:odeuluoedd yn berchenog tir ac etifeddiaethau. tirol, Nid oeddid yn cyfrif ya y rhai hyn uchel foneddigion ein gwlad, barwnau, aiarchogion, yaweiniaid, a boneddigion, y rhai aydd yn cael yn rhestri ar wahan, ac yn rhifo 16,500 o deuluoedd, a'r oil yn berchenog ar fwy neu lai o dir. Wrth gymeryd y cyfrif yma o deuluoedd tir-feddian- 01 o bob dosbarth, sef 196,000, y mae yn ym- ddangos fod un teulu o bob pedwar yn free- holder yn y cyfnod hwnw o'n hanes, tra yn bresenol y mae un haner o'r wlad yn cael ei meddianu gan 150 o deuluoedd, ac yn agos i ugain miliwn o erwau o Scotland yn cael eu meddianu gan ddeuddeg oberspnau. Y.mae yr ysgrifenydd yn sylwi fod hyn yn cynwys cyfnewidiad pwysig, ac o bartbed i'r effeithiau, y mae yn dyfynu awdurdodau uchel er dangos fod y cyfnewidiad wedi bod yn un hynod an- ffafriol, ac mewn llawer ystyr, yn un andwyol i'r wlad. Yn marn yr ysgrifenydd cyfeirieaig, nid oes un rheswm paham nad allai y wlad hon, ar y foment bresenol, gynyrchu digon o ymborth, a mwy na digon, i'w phoblogaeth Nid oes, dim angen tir, canys allan o'r 771 milwn o erwau aydd yn y Deyrnaa Gyfunol, nid oes ond 45| dan ddiwylliant, neuborfa barhaus; tra y mae y 32 miliwn arall yn gorwedd yn ofer, er fod o leiaf un haner o hono yn gyfryw ag a ellir ei ddiwyllio.

YR EISTBDDFODAU A'R PWYLL- GORAU. Mr Golygydd,—N id rhyw lawer wyf am ys- grifenu ar y pwuc uchod, ond y Mae amgylch iadau yn dyfod i gyfarfod a dyn ac yn dweyd ei fod yn rnwym o'i wneud, i'r peth yr wyf amdroi ato yw hyn. Y Mae llawer o Eis- teddfodau i fod tua'r Nadolig yma yn mhob cyfeiriad, ac y mae un o honynt I fod yn A ac y Mae cor y capel i ba un y per, thyn yr Eisteddfod (pa rai hefyd vdynt y pwyllgor) yn bwriadn cystadlu. Wei, yn awr, a ydyw yn beth naturiol i gorau ereill fyned i'r dranerth o ddyagu damau corawl trymion i gystadlu a'r pwyllgor ? Nac ydyw, yn ol fy mam i, a barn y wlad hefyd, mi debygwn ac yr wyf am gynyg hyn i'r cantor- ion, se^ na fyddo i un cor fyned i gystadlu i Eisteddfod os bydd rhy# gor mewn Cysyllt- iad ag ejf, ac nad oes neb o'r pwyllgor i gystadlu ar uu cyfrif: heb hyn, nid wyf fi yn gweled fod niodd i ni gael cyfiawnder; am hyny, y mae yn bryd i. ni ddeffro bellaoh olb- cwsg. Os bydd i'r cor dan sylw gystadlu yn ei Eis- teddfod, bydd i ddau gor ag y gwn i un dan- ynt beidio a dyfod. Gan hyny, terfynaf yn awr gan obeithio na fydd angen ysgrifenu rhagor ar hyn o bwnc. Yr eiddoch mewn pryder, CONDUCTOR.

DR. HUNTER'S Special Lectures to Young Men, on HEALTH, ITS RESTOR- ATION, AND HAPPY MARRIAGES.—When to marry, with advice to those who contemplate marriage, pointing out certain impediments which render married life mhap IT, and directions for their speedy removal. Should be read by all who value health, strength, and man- hood and wish to attain a happy old age.—Poist free on receipt of two stampa.-Address, Secretary, Institute of Anatomy, Birmingham. HAFOD.—Oynaliwyd cyngherdd yn y lie uchod nos Lun, y lOfed o Hydrei Gwasan- aethwyd ar yT achlysnr gan fand y 4th G. R. V., Miss M. Wiiliams, Miss M. Gower, MrJ. T. E. Thomas, W. Samuel, cyfeillion y Tonic Sol-fa yn Nhreforis, a Glee Party Glandwr. Dechreuwyd am wyth o'r glcch, ac aeth pawb trwy eu gwaith yn ibagorol o dda.»—IOAN GLAN TAWE.

Y TRUCK SYSTEM. Mr. Gol.—Mawr y twrw a elvwir y dyddiaa presenol yn n.hylch y Truck System, yn her- .vydd yr ymchwiliad srdd wedi cael ei ddwyn yn mlaen yn ddiweddar yn Nghaerdvdd. Wete fi. yn anturio, y goreu medraf, i gyfieithn y der- cyn canlynol o weithrediadau cyfarfod dydd Mercher. Yr unig dyst a holwyd y diwrnod hwnw ydoedd Mr. Brough, a^olypydd mwnau iros ddosbarth de-ddwyrelniol y deyrnas. Got-Beth yw eich barn chwi am y Truck. System ? Ateb.—Yr wvf wedi gwneuthur barn ar f Truck System, a'r farn hono yn anffafriol iddl, lie bynag y bydd y gweithwyr yn caei eu di- wallu yn uuiongyrchol neu yu anuniongyrcnol o nwyddau gan eu meistri. G.-Pa beth yw eich rheswm dios eich gwrthwynebiad ? A.-Wel, syr, yr wyf yn credu eu bod yn rhanol yn arwain, neu o hyn leiaf wedi arwain, i'r peilder sydd yn bodoli rhwng meistri a gweithwyr. Y mae rhyw deimlad chwerw rhwng y gweithwyr a'u meistri, fel pe bai rhyw gainc wedi ei daro rhyngddynt. Nid wyf yn credu fod y fath deimlad yn bodoli Ue nad yw y fath siopau i'w cael; ond ar yr un pryd, y mae pethau ereill yn bodoll rhyng- ddynt lie nad yw y cyfryw. G.—A gawsoch erioed y cyfleusdra i glywed bam y gweithwyr ar y Truck System ? A.—Naddo; nid y w fy swydd i yn fy nwyn i gyffyrddiad a'r fath beth. Y maent yn gwybod yn eithaf da nad oes gallugan yr ar- olygwr i'w cynorthwyo. Nid oes neb'o honynt wedi bod yn siarad yr un gair a mi yn en cylch. G.—A ydych chwi dJim erioed wadl meddwl paun ai taHadau wythnoaol, bymtheg- nosol, neu fisol ydyw y goreu ? A.—Y mae yn well, yn ol fy marn i, i data bob bymthegnos, oherwydd buasai rhwystrau i dalu bob wythnos, am na fuasent yn gailu mtsur a dyfod a phob cyfrifon i atob yn wyth- nosol, ac am hyny y mae yn woll genyf y tal- iadau bymthegnosol, a chasl rhyw swm yn wythnoso!, os bydd cu hangen, ar gyfrif y bymthegnos. G.—A ydyw y Truck System yn bodoli mewn rhanau ereill o Ewrop? A.—Yrwyf wedi bod yn gweithio yn Spain, Belgium, ac Awstria, ac hefyd yr wyf wedi bod lawr yn y mwnau a elwir y Sbyrian Alpine Mines. Pan bo y gweithwyr yn y lleoedd hyn yn enill eu harian y maent yn cael eu talu agarian y wlad. Ni chlywais erioed am y Truck yn y lleoedd hyny. G.—Pa le bynag yr ydych yn canfod y Truck. yn bodoli, fel rheol, a oes trefn yn mhlith y gweithwyr ? A.—Yr wyf yn credu fod bod olaeth y Truck, lie bynag y mae, yn gwneuthur aunhrefn. Y mae gauddynt ddrychfeddwl am y Truck Act a'i darpariadau, ac y mae yn anmhlogaidd yn eu mysg. G.-Paham, ynte, na wrthwynebant hi, a sefyll strike fwy mynych yn ei herbyn? A.—Ahi peth gwrthun iawn yw strike; y mae yn beth sydd yn effeithio ar bob cym- deithas. Y mae strike iddynt yn meddwl newyn. G.-Os ydyw Truck yn gasbeth, oni buasech yn dysgwyl canfod strikes yn fwy eyffraft A.-Nid oes ond ychydig o lowyr yn safio arian am hyny, y maent yn afradloni y ewbl a enillant. Y mae rhai gweithwyr synwyrol yn medru cynilo, ond eithriadau vdynt. G.—A oes gan yr Undebau (Unions) ddy- lanwad yn y parthau hyn o'r wlad ? A.—Yr wyf yn credu nad oes. Y maeut wedi gwneuthur pethau ysgafn a Chymru. Yr wyf yn credu nad oes fawr ddylanwad pn- ddynt ar lowyr a mwnwyr Cymru. Y mae dirprwywyr yn dyfod yma, ac yn areithio iddynt, ond yr wyf yn meddwl nad ydynt ym Uawermwy Rwyddianus. G.—A ydych chwi yn meddwl fod y rheswm yna yn peri fod y Truck yn bodoli? A.—Gall hyny fod. Nid oes dim Truck yn Ngwlad yr Haf. Y mae y gweithwyr 1 gyd yn cael eu talu mewn arian. G.—A ydych yn meddwl fod y Truck yn cynyddu yn Nghymru ? A.—Nac wyf. G.—A ydych yn meddwl y diflana y Truck o hono ei hun yn Nghymru heb ymyraeth y Llywodraeth yn mhellach 7 A.-Fe gymer amser hir i wneud hyny. Yr wyf yn groes i siopau cwmni, a thalu dynion mewn nwyddau. Dyna fy marn i am danynt er's amser bellach. Yr oedd yn anhawdd ganddo i ddweyd am y Truck System ei fod mor ddrwg, fel ag JT oedd eisiau i'r Llywodraeth ymholi yn ei chylch ai peidio. Cafodd Mr. Brough y di- olchgarwch mwyaf am ei dystiolaeth werth- fawr, ac wedi hyny ni chafodd un tyst ei frffi yn mhellach. Cafodd rhai tystion eu holi yn ychwaneg na Mr. Brough dydd Mercher, ond dyna yr unig un o bwys ag yr oedd y cynrych- iolwyr yn dal arno. UNDEBWB.

Holloicay't Ointment and Pills.—Diseases of the Bowels. A remedy, which has been tested and proved in a thousand different ways, capable of eradicating poison- ous taints f. om ulcers and healing them up, merits a trial of its capacity for extracting the internal corruptions from the bowels. On rubbing Holloways Ointment repeatedly on the abdomen a ras (i appears, and as it thickens the alvine irritability subsides. Acting as a derivative unguent to draws the surface, releases the tender intestines from all acrid matters, gnd prevents inflammation, dysen- tery, and piles, for which b istering was the old fashioned, though succesful treatment, now from its psinfulness fallen into discse, the discovery of this Ointment having proclaimed a remedy possessing equally derivative, yet. perfectl, painless powers. Cymerodd dwy ddamwain le ar y reilffyrdd ddydd Sadwrn diweddaf. Un yn agos i Gloucester, pryd y rhedodd cerbydres perthyn- 01 i'r Midland i Gerbydres perthynol i'r Great Western. Niweidiwyd ugain o bersonau. Rhedodd y naill gerbydres i'r llall hefyd rhwng Thitok a Easingwold.