Y Drych

YR EISTEDDFOD A'R GYMItA.EG. GAN IDRISWYN. Er fod Eisteddfod Casnewydd yn mhob ystyr yn un o'r rhai goreu a gynaliwyd erioed, yr oedd un diffyg yn amlwg iawn ynddi, sef ei Seisnigeiddiwch. Gwn na ddylid bod yn llawdrwm ar y pwyllgor Pan gofir dref mor Seisnig yw Casnew- ydd; ond yn sicr, y mae'n bryd siarad yn blaen pan gynelir Eisteddfod heb i un o'r areitbiau o'r gadair lywyddol fod yn iaith yr Eisteddfod. Os na roddir terfyn ar hyn nis gellir ei galw yn sef- Ydliad Cymreig, ao fe awn yn wrthrych gwawd i genedloedd eraill am ein bod yn dangos gwendid a gwaseidd-dra. Yr Ydys wedi arfer dysgwyl rhyw ysbryd- iaeth o'r gadair gan ein henwogion hy- awdl, a chodwyd y gynulleidfa lawer gwaith i'r pwynt uwchaf Ond ni chaf- Wyd dim cyffelyb eleni, ae oni bae fod Deon Howell yno fe fuasai y Cymry yn myn'd adref o'u huchelwyl flynyddol heb ddim ganddynt i'w adrodd wrth eu cymydogion, ac ni fuasai son am yr Eis- teddfod mewn ystyr areithyddol. Fe fedr y Deon roddi cynulleidfa o Gymry ar dan, ac felly y gwnaeth ddydd Iau y foment y cododd ar ei draed. Dywedai: Deugain mlynedd yhol, ni cheid dwy dref yn Nghymru mor Seisnig a Chaer- dydd a Chasnewydd-ar-Wysg; a'r pryd hwnw y Sais oedd pob peth, a'r Gwyddel a'r Ysgotyn yn dylyn yn glos yn ei gys- god, a'r Cymro, druan, yn gorfod cym- eryd ei eisteddle tua'r cefn yn ei wlad ei hun. Y mae yr olwyn wedi rhoddi cryn dro er y pryd hwn; a'r diwrnod hwnw yr oeddynt yn cael cynal Eistedd- fod Genedlaethol, yn Nghasnewydd, a phobl Caerdydd bron tori eu calonau eisiau cael cynal yr Eisteddfod yno y fiwyddyn ar ol y nesaf. Yii mhellacli, yr oedd pedwar ugain1 b'' bob cant o rieni 'd Caerclyddeisièû" SaM 'dysgu yr iaith Gymraeg i'w plant. Gan hyny, nid oedd raid petruso gwa'efldi "06s y byd i'r 9 Iaith Gymraeg," danys y mae y Mil Blynyddoedd yn sicr wedi dechreu gwawrio. Yn y pethau hyn, yr oedd tu- edd i osod calon hen Gymro fel efe, a chalon pob Cymro arall, o ran hyny, ar dan. Yr oedd llawer o bethau wedi dyf- od i'w feddwl ef er pan ddaethai i Gas- newydd ddeuddydd yn flaenorol. Pan ddaeth efe yno ddydd Mawrth o ddinas henafol Ty Ddewi-Jerusalem City Cym- ru yn y dyddiau gynt, ac hefyd mewn dyddiau eto i ddyfod—nis gallai lai na chredu fod ysbrydion gwroniaid yn hof- ran yn yr a wyr uwch eu penau; a phwy debygent hwy a welai ef yn eu mysg ? Yr oreu yn eu mysg i gyd oedd bonedd- iges Gymreig, calbn' yr hon oedd yn i!) ,'t llosgi dros wlad ei genedigaeth, a'r hon a noddai gerddoriaeth a barddoniaeth Gymreig mewn adeg pan nad edrychid ar wladgarwch yn ddim gwell na "Ilin yn mygu." Y foneddiges ydoedd Ar- glwyddes Llanofer (Gwenwynen Gwent) o anfarwol goffadwriaeth. Hir y parhao ei henw i fyw. Dychymygai hefyd wel- ed ysbrydion Carhuanawc, Brychan Fach, loan Emlyn, Nefydd, Caradog o'r Fenni, Cynddelw a T. R. Stephens yn eu mysg. Yr oedd yno un uwchlaw idd- ynt oil, a dychymygai weled ei lygaid duon yn fflachio fel fflamau tra yr yd- oedd ei lais yn debyg i'r eiddo angel. Gwrandawer am foment a gallent ei glywed yn sibrwd y geiriau: Gwel, uwchlaw cymylau amser, Gwel, fy enaid, gwel y tir, Lie mae'r awel fyth yn dyner, Lie mae'r wybren fyth yn glir; Hapus dyrfa, Sydd yn nofio yn ei hedd. "Ysbryd pwy oedd hwnyna?" gofynai y Deon. Yn y fan gwaeddai llaweroedd, 'Ysbryd Islwyn!' Ie, Islwyn, eryr beirdcl Cymru. Gadawer i ni droi yn awr oddi- wrth y marw at y byw. Na, na, nid marw ydynt, canys y mae hen wroniaid Gwent yn fyw o hyd yn nghalonau Eis- teddfodwyr. Yn mysg y byw yr oedd "Hwfa Mon," yr hwn oedd yn ei ogon- iant yn y cyfarfodydd hyn. Amser sas- iwn iddo ef ydyw. Dyn talentog ydyw ef, yn meddu llais fel udgorn, ac yn an- rhydeddus iawn yn ei swydd; ac am dano ef gellid dweyd: A da yw son na ddaliwyd awydd Archesgob gan uwch ysgwydd. Yr oedd "Mabon" hefyd yn eu plith, ac yr oedd yn hawdd gweled mai nid clerigwyr ydyw yr unig bobl sydd yn myn'd yn dewion. Yr oedd yn dda gan- ddo weled fod eu bechgyn Seneddol yn cael amser pur dda i fyny, ac o galon y dywedai ef hir oes i'r hen dad Abraham. Yn Arglwydd Tredegar yr oeddynt yn cael Ifor Hael wedi ymgnawdoli eil- waith. Yr unig goll ydoedd na fuasai gan Ifor Hael heddyw Forfudd i lywyddu gydag ef yn ei gartref mawr yn Nghym- ru. Yr oedd ganddo un gyfrinach i'w dweyd heb i'r beirdd ei chlywed, am fod arno ofn y canlyniadau. Dyna ydoedd, mai y ffurf uchaf a phuraf ar farddon- iaeth Gymreig oedd emynyddiaeth. Nid oedd yn golygu barddoniaeth grefyddol yn unig, ond hymnau; ac fel engraifft cymerer yr un a ganlyn: Er nad yw 'nghnawd ond gwellt, A'm hesgyrn ddim ond clai, Mi ganaf yn y mellt, Maddeuodd Duw fy mai; Mae Craig yr Oesoedd dan fy nhraed, A'r mellt yn diffodd yn y gwaed. Wrth derfynu dywedodd pe cawsai ef ddewis ei le yn y trigfanau fry, nid yn ymyl Abraham, Isaac a Jacob y byddai, nac yn ymyl Jeremiah nac Ezeciel, na'r apostolion, na'r merthyron chwaith, ond rhwng Dafydd, peraidd ganiedydd Is- rael, a Williams, Pantycelyn, peraidd ganiedydd Cymru. — <» I »

D. R. LLOYD A GWALCH EBRILL. GAN Y PARCH. J. F. EUMPHREY, BEEK- MJNTOWN N Y Newydd prudd ac annysgwyliadwy i mi oedd fod D. R. Lloyd, Freeland, Pa,. ei fedd. Gwyddwn ei fod yn wael ei iechyd er's blynyddau. Anmharwyd ei iechyd, fel lluaws o wroniaid eraill, trwy or-lafur yn y gwaith glo. Pan yn treulio rhan o'm seibiant tua blwyddyn yn ol yn Pennsylvania cefais y fraint o'i weled; ond bychan feddyliwn y pryd hwnw na chawn ychwaneg o'i gwmni ar y ddaear. Cefais fantais arbenig i ym- gydnabyddu ag ef yn ystod pum mlyn- edd a haner, fel gweinidog eglwys Anni- bynol Drifton, Pa., o'r hon eglwys yr oedd ef yn ddiacon ffyddlon a llwydd- ianus. Un o'i gyd-swyddogion oedd y diweddar Daniel James, (Gwalch Ebrill). Meddai y ddau eu neillduolion gwahanol ac am- rywiol, ond yr oeddynt i raddau helaeth o'r un ysbryd, ac yn rhinwedd hwnw, mewn undeb annatodadwy yn gwasan- aethu eu Harglwydd. Yr oeddynt yn athrawon galluog yn yr Ysgol Sul, ac Tn bleidwyr selog iddi. Cymerent ran bwysig a blaenllaw yn y cyfarfodydd gweddio a'r cyfeillachau crefyddol; ac yr oedd eu buchedd bob dydd yn cad- arnhau eu ffydd ac yn addurno eu proff- es. Ymhyfrydai y Gwalch mewn bardd- oniaeth a "Dafydd Lloyd" mewn duwin- yddiaeth. Nid oedd yr olaf yn fardd, ac er ei fod yn ddyn o brofiad helaeth ,barn addfed, a deall clir, ac wedi arfer dar- llen a meddwl llawer, anhawdd oedd cael ganddo ef gyfansoddi traethawd, nac ysgrifenu nemawr ddim i'r cyhoedd- iadau. Yr oeddyht yn Werinwyr selog, ac er eu bod yn hoff o ddefion eu cenedl, ac yn cymeryd dyddordeb mewn pregethwyr a phregethau Cymreig, nid oeddynt mor annoeth a gwrthryfelgar, fel mae arfer rhai, yn erbyn gwasanaeth Saesneg ar gyfer plant Americanaidd y Cymry. Yr oeddynt yn haelionus, ac yn feddianol ar lawer o dynerwch cariad yr efengyl tuag at eu gweinidog ieuanc. Nid oedd- ynt wedi cael Ilawer o fanteision add- ysg boreu oes, ond yr oeddynt wedi bod gyda'r Iesu ac wedi derbyn yn bur hel- aeth o'i Ysbryd Glan Ef. Trwy ddylan- wad Mr. Lloyd yr ymgymerodd Mr. James a'r swydd ddiaconaidd, ac yr oedd profiad y naill yn gynorthwy mawr i ddadblygiad y Hall, ac yr oedd eu cyn, ydd yn amlwg i bawb. Llawer awr ddif- yr ac adeiladol a dreuliodd y ddau i ddadleu dyrysbynciau crefydd a gwydd- oniaeth yn nghwmni eu cyfeillion. Yr oedd y bardd o duedd eang a rhyddfrydig o ran ei syniadau, a hyny yn ami er mwyn tynu allan alluoedd ei gyfaill, yr hwn yntau oedd o duedd geidwadol, yn gadarn yn yr ysgrythyrau; a phob am- ser yn ddifrifol yn ei amddiffyniad i ath- rawiaethau yr efengyl. Dadleuent yn bwyllog, mewn tymer dda, ac er adeil- adaeth i bawb oedd yn bresenol. Gallai Dafydd Lloyd lefaru fel un ag awdurdod ganddo, a chaniateid iddo ddweyd y drefn yn finiog yn erbyn pech- od, heb i neb gymeryd tramgwydd, ac yr oedd ei ddull gonest, difrifol a didder- bynwyneb yn dderbyniol hyd yn nod gan y troseddwyr eu hunain. Nid oedd dim yn fwy adgas ganddo na rhagrith. Cof genyf fod un aelod oedd yn arfer "tynu gwyneb hir" a chymeryd arno ei fod yn grefyddol, un tro wedi troseddu trwy feddwi ar foreu Sabboth, yn Free- land, a phenderfynwyd fod D. R. Lloyd i siarad ag ef. Hyny a wnaeth ar foreu Sabboth y cymundeb. Daeth y dyn ato ar ol y gwasanaeth, a chan edrych yn^ ddifrifol gofynai paham yr ataliwyd y eymundeb oddiwrtho. Yr oeddwn yn dygwydd bod gerllaw ar y pryd. "Wel," ebe y diacon, "eisteddwch i lawr, mae genyf eisiau siarad a chwi. Paham yr oeddych yn absenol bore Sabboth di- weddaf? P'le buoch chi?" "0," ebe yn- tau, yr oedd genyf gur anawen yn fy mhen, a phenderfynais mai gwell oedd i mi aros gartref." "Ftelly," ebe'r diacon, "John, edrychwch yn fy ngwyneb. Oni welwyd chwi, sydd yn proffesu crefydd, a llestr yn eich Haw yn myned i'r daf- arn, ac yn methu cerdded adref gan feddwdod, ac yn gorwedd yn y gwter? Ac yr oedd genych wyneb i ddysgwyl cael cyfranogi o fwrdd yr Arglwydd heddyw ar ol bod wrth fwrdd y cythraul bore Sul diweddaf. Ac heblaw hyny, yn lie oyfaddef eich pechod, dyma chi yn dweyd celwydd i geisio cuddio eich pechod." Nid wyf yn cofio ychwaneg o'r ym- ddyddan, ond sicr yw fod y cerydd yn un o'r rhai mwyaf effeithiol a glywais erioed, ac yn sicr o fod yn gyfryw nad arighofiodd y troseddwr byth. Yn ystod fy arosiad yn Drifton cafodd yr eglwysi Cymreig brofedigaethau chwerwon mewn canlyniad i'r strikes. Cawsom wybod trwy brofiad am effeithiau an- dwyol sefyll allan un tro am ddau fis ac eilwaith am haner blwyddyn oer y gau- af.. Arosodd. yr ymadawedig yno yn ffyddlon fel diacon a Christion byd nes y dadgorfforwyd yr eglwys, pryd yr ym- unodd a'r enwad Presbyteraidd yn Free- land, lie y parhaodd yn ffyddlawn a pharchus fel aelod ac athraw hyd ei fedd. Prin y credwn wrth ffarwelio ag ef tua blwyddyn yn ol fod ei diwedd mor agos, er iddo ddweyd wrthyf yn ei ddull ffraeth ei hun-"Wel, frawd, nid tebyg y cawn gwrdd a'n gilydd mwy ar y ddae- ar, ond pe digwyddai i chwi fyned i'r nefoedd o'm blaen un o'r rhai cyntaf yr ymholai am dano fyddwch chwi," a chan wasgu'm llaw yn yr hen ddull gwresog Cymreig, dywedai, "Ffarwel, frawd." "Henffych i'r dydd cawn eto gwrdd Yn Salem lan, odd6utu'r bwrdd." i— .'i ■

—Y mae Owmni Dur Illinois wedi llawnodi y raddfa, a'r canlyniad fydd cychwyniad y melinau yn Chicago, Mil- waukee a Joliet, ar ol bod yn segur am ddau fis. -Cyfarfod Dosbarth Blue Earth, Minn., a gynelir yn Elim, (Coedmawr), Medi 8. Mater y seiat gyffredinol "Ail- enedigaeth," Thomas P. Thomas, Man- kato, i'w agor. Cyfarfod swyddogion am 9:30 bore dydd Mercher. —Dieth y streic yn mhlith y teilwriaid yn New York i derfyniad heddychol, a bydd yn godiad iddynt o 35 y cant. Bydd y rhai oedd o'r blaen yn enill o $7 i $8 yr wythnos bellach yn gwneyd o $10 i$12. Dengys amgylchiadau fod pris- oedd llafur ar hyd y wlad ynigwella. Yr oedd y streic wyr yn rhifo 1,500.

TRO TEW F WLAD Y TATWS, GAN R R. WILLIAMS, L'ANSE MICH Pan yn Columbus, Wis., dywedid wrth- yf mai gwlad y tatws oedd Wild Rose; ac mai "Indian land" y gelwid y lie pan oedd y Cymry yn dechreu sefydlu yno. Wel, ai onid felly yr oedd hi drwy y cyfandir bob modfedd o hono pan oedd y dyn gwyn yn dechreu ei breswylio? Gwnaeth Bardd yr Hendref, yn ei dy ar fy ymadawiad, fap lied gywir i mi o'r llwybr, neu hwyrach y dylwn ei galw yn ffordd, o Plainfield i Wild Rose; ac ar fy nyfodiad i'r orsaf o Portage, y peth cyntaf a welwn oedd gwyneb yr hen gymeriad gwreiddiol a'r diacon William Hughes, wedi dyfod i'm cyfarfod. Nid oedd yn hoffl fy ngweled yn y smoking car; er hyny aeth a mi yn ei gerbyd, ond ni chawn aros dim i brynu defnydd mygyn ganddo. Mae pobl Wisconsin yma yn lied ddiflas eu hymddygiadau at yr arferiad nad oes lawer i'w ddweyd o'i blaid. Gallwn feddwl fod athrawiaeth y dyn sydd ag X yn llythyren ganol ganddo wedi dylanwadu cryn lawer ar fwg drwy y sefydliadau; dylai y gwr hwn lyned i fynyddau Tennessee i ath- rawiaethu i blith y mynyddwyr, lie mae y rhyw deg yn cnoi a mygu y llysieuyn. Wedi cyraedd y sefydliad a chyfarfod y preswylwyr cefais eu bod yn bobl garedig iawn, er nad oeddwn wedi clyw- ed am na gweled neb o honynt yn flaen- orol ond y Parch. Daniel Thomas a John D. Jones, tad-yn-nghyfraith y Parch. D. Davies, D. D., Oshkosh. Pan yn aros gyda y gwr hwn deallais yn ebrwydd ei fod yn wr meddylgar, ac wedi darllen yn helaeth; diangai ami wreichionen allan er mor ddiymffrost a gwyliadwrus oedd. Gwnaethym fy ngoreu i'w gymell allan, ond nid allaswn yn fy myw-er y cefais ryw "shed" bach o'i feddwl. Aeth a mi ,dros "anau o'i fferm i ddangos math o geryg neillduol oedd yn helaeth ar fan I: ddangosodd. Pan y'u gwelais deallais mai granite oeddynt oil, a llawer o hon- ynt yn wirioneddol brydferth, fel y gall- esid eu caboli yn ddysglaer; ond yr oedd yn amlwg mai ymfudwyr ydynt hwythau i'r parthau hyn fel y bobl yma, wedi eu cludo i'w safle bresenol yn nghyfnod y "rhew mawr" yr ysgrifenodd yr hen gyfaill E. D. Humphrey, Fair Haven, am dano mor ddyddorol yn y "Drych" am- ser yn ol. Gollyngodd y rhew mawr trwchus hwnw a orchuddiai y Talaeth- au Gogleddol am oesau a chanrifoedd o'i afaelion rhewllyd haenau helaeth o "boulders" drwy y Dalaeth hon ,a syl- wais fod hyn wedi ei wneyd ar dipyn o godiad tir bron yn mhob man, a'r manau hyny lie yr oedd eysgod gwynt, a'r haul yn pelydru yn amlycaf, ac felly yn cael dylanwad ar y rhew nes datod ei afael- ion o'r ceryg. Ai onid y rhew mawr hwn oedd y cawr hwnw, gyfaill, a dyn- odd y graian hwnw o'i esgid ar droed Cader Idris., yn ymyl eich iartref yn Corris, a llawer o fanau eraill yn Nghymru? Pan welaf yn y Dalaeth hon olion y boulder a lynai yn y rhew mawr yn rhigolau eglur ar draws y "formations" a red yn agos o'r dwyrain i'r gorllewin yr wyf yn sylwi fel y mae y rhigolau hyn mor amlwg yn rhedeg o'r gogledd i'r deau ac fel y maent yn feisach fel yr eir i'r deau. Pan yn sylwi ar gruglwyth o'r ceryg hyn mewn un man daeth i'm cof am geryg o'r fath a alwai fy nhad yn "Farclodiad y Gawres." Dywedai wrthyf ar y pryd fod cawres fawr yn cario llon'd ei barelod o geryg ac i lin- yn ei barelod dori nes gollwng y ceryg yn gruglwyth. Yr oedd ei gwr gyda hi yntau yn gawr a chanddo faen mawr yn ei gario, yr hwn a ollyngodd yn ymyl! Wel, onid oedd yr hen Gymry yn dyfalu yn lied dda am waith y rhew mawr yn colli ei afaelion? Rhoddir dau eglurhad pur foddhaol gan ddaearegwyr yn awr am y pethau uchod; ond rhaid yma-tal a son am bethau mwy boddhaol yn yr ardal wyllt hon; wedi adrodd yn unig am un peth a/m tarawodd yn ne- wydd iawn pan y dywedwn wrth deulu caredig Robert G. Roberts fod y tir yn gerygog iawn a thywodlyd: Dyma ddy- wedodd wrthyf, "Wel, oes y mae yma gryii lawer o geryg, ond y mae pwys o ymenyn da yn werth bob careg sydd yma!" CafTvyd amser dyddan iawn gyda'r teulu dedwydd hwn; ac yr oedd yr hen wr yn wir ddoniol pan yn adrodd am ei helyntion yn caru, priodi a phrynu fferm dywodlyd, a threulio ei amser goreu i geisio cyfodi ei deulu a'u haddysgu; ond yn hwyr ar ei fywyd prynodd well tir, ac yma y mae yn gysurus yn hwyrddydd ei oes. a'i blant siriol yn ei gysuro ac j nta <i yn porthi y inoch a'r da pluog vvrth ei bwys-a golygfa gwerth ei gwel- ed ydyw edrych ar Roberts yn nghanol canoedd o dda pluog yn eu porthi. Pan ofynais am eu nifer iddo, "Grogi neb wyr," oedd ei ateb. Cafwyd digrifwch un adeg wrth weled yr hen wr yn curo ar waelod y llestr halen i roddi pupyr fel y tybiai ef ar ei datws oedd ar v plat, pryd y dywedodd nad oedd ef yn gweled ei clatws yn duo dim oddiwrth y pupyr. Y ffaith oedd ei fod wedi gorchuddio ei datws a halen, fel y bu raid eu taflu i'r moch, ac ofnai fod arnynt ormodedd o halen hyd yn nod i'r aflan ei hun. Prif adeiladau y sefydliad hwn ydyw ysguboriau tatws; a gwneir yr adeil- adau fel y gellir gauafu miloedd o fws- ieli o'r gwreiddiau maethlon hyn. Prif gynyrch yr ardal ydyw tatws, a thatws rhagorol a geir yma, ond y mae y ddwy fiynedd ddiweddaf wedi bod yn fethiant ar eu masnach drwy nad oedd prisiau y tatws yn ddigon i dalu am eu cynyrchu. Y mae gwell arwyddion eleni am ragor- ach pris. Mae yn y gymydogaeth Gym- reig yma filoedd o erwau o dir dan dat- ws. Mae yn yr ardal ddau gapel gan y Cym- ry a dau weinidog ac un neu ddau o wyr ieuainc ar fyned i'r weinidogaeth; hefyd un arall yn parotoi ei hun i fyned allan yn genadwr. Yn nhy y Parch. Timothy Jones cafwyd ymgom ddyddan am y Parch. S. R. a'i anturiaeth yn Ten- nessee; a phan y dywedais nad oes yn aros ar dir yr hen wron llenyddol ddim o'i olion ond hen simdde a ffynon- pob man wedi ei ail feddianu gan wyllt- edd natur, gofidiai oblegid methiant gwr o alluoedd S. R.; ond nid fel amaethwr' yr anfarwolodd y gwr o Lanbrynmair y ddwy lythyren "S. R." Dywedwyd wrthyf yn Wild Rose mai y llyfrgell ydyw cae tatws y Parch. Daniel Tho- mas, a phan eir i'r ty i holi ei briod am dano mai ei hateb hi yn wastad fydd- "Mae Thomas yn y llofft, oblegid dyna lie mae ei lyfrau." Pan y gwelais Mrs. Thomas daeth yr ymadrodd hwnw i'm cof, "Cariad mwy na hwn nid oes gan neb;" ac yn wir y mae hi a'i phlant yn doraeth o garedigrwydd. Yn sicr, rhyfeddwyf rhyngwyf a mi fy hun at hynawsedd a charedigrwydd pobl hollol ddyeithr i mi, a hyny a mi yn gwerthu llyfr-hen job ddiflas ofnadwy. Y peth sydd yn fy niflasu fwyaf o ddim fel gwerthwr llyfr ydyw ymddygiad ambell i un yn cymeryd y llyfr yn ei law, yn troi ei ddalenau, darllen linell yma ac acw, edrych ar yr arlun, ei droi a'i drosi a holi ei gynwys, a pha hyd y buwyd yn ei ysgrifenu, faint a gostiodd ei brintio, pwy ydyw "Dafydd Morgan," &c. Gwel- ais hyn yn cael ei wneyd unwaith a min- au allan yn y gwlaw a'r llyfr yn cael ei wlychu nes oeddwn i a'r gwr caredig oedd wedi dyfod gyda mi wedi myned tua haner milldir i gael gafael ar y truan; ac wedi ein cadw felly am ddigon o hyd i ferwi gwaed Laplander, dyna oedd yr ateb arafaidd a chlaiar, "Ni fed- raf ddarllen dim Cymraeg ond y Beibl a'r Llyfr Hymnau; ac nid altaf brynu eich llyfr, oblegid mae hi yn amser caled iawn." A dweyd y gwir, yr oeddwn bron a gofyn iddo a roddai ef y llyfr yn 01 i mi a chaniatad i fyned yn fy ol i'r ffordd. Daeth fy hen gyfaill ffraeth John J. Jones, Castleton, Vermont, i fy medd- wl. Pan oedd ef un adeg yn cerdded ar y ffordd fawr, daeth dyn mewn cerbyd heibio iddo, i'r hwn y gofynodd am ride; ond nis cai hyny. Wedi iddo basio gwaeddodd Mr. Jones ar ei ol i aros; a phan y daeth ato gofynodd i'r cerbyd- wr a ganiatai ef iddo gerdded y ffordd hono ar ei ol! Nid allaf wneyd dim yn well wrth adael gwlad y Rhosyn Gwyllt, y tatws mawr, y llaeth enwyn a'r llefrith per- aidd, nad ymuna Duw a'u llwyddo ac a fendithio eu llafur hwyr a boreu; ac am a wn i na ddylwn obeithio y ca y gwr a m cariodd yn ol a blaen, er i'r cerbyd dori, a'r angel eiddalar ei freichiau, gael gwraig wrth ei fodd.

13 IDr)2cbt A WEEKLY NEWSPAPER, ESTABLISHED 1851. Sssaed Every Thursday Morning. • KHQMAS J. GRIFFITHS, Proprietor, UTIOA- II, y. -0- IMPORTANT TO ADVERTISERS I-The attention of business men in general is called to Y DRYOR- COLUMBIA as a superior advertising medium, being read by thousands who cannot be reached by any other publication. It has a large circu- lation, with subscribers in every State and Ter- ritory of the Union, in Great Britain and the British Dependencies. It is the recognized Na- tional Organ of the Welsh people.

GWERINWYR PENNSYLVANIA. Harrisburg, Pa., Awst 26.—Cyfarfu cynadledd Gwerinwyr Pennsylvania yn Harrisburg, Pa., dydd Iau diweddaf, pan yr oedd 863 o gynrychiolwyr yn bresen- ol ac enwyd James S. Beacon, o Sir Westmoreland, am Drysorydd y Dalaeth a Major Levi G. McCauley o Chester am Auditor Cyffredinol. Cadarnhawyd ban- lawr y Gynadledd Genedlaethol yn 1896, yn St. Louis, a llongyfarchwyd y blaid ar basiad mesur tariff Dingley. Dad- gana y banlawr fod y gwenith wedi dym- chwelyd damcaniaeth y rhyddfathwyr; condemnia Cleveland am gamddefnydd- io y gwasanaeth cyhoeddus; cymerad- wya egwyddorion gwleidyddol pur ac uniawn; a chefnoga yr Arlywydd a'i weinyddiaeth yn galonog.

Y PARCH. HENRV PRITCHARD. GAN Y PARCH. H. P. MORGAN, W1LKESBARRE Gwelais yn y "Drych" grybwylliad byr am farwolaeth sydyn y gwr da uch- od, ac aeth y newydd trist at fy nghalon mewn modd ag a barodd i mi wylo fel plentyn. Dranoeth wedi darllen y "Drych" daeth i fy Haw lythyr oddiwrth y Parch. J. M. Owen, Ferndale, yn fy hysbysu yn nghylch yr amgylchiad chwerw. Ymddengys fod Mr. Pritchard, ar ol bod ar ymweliad a'r Canary Islands er mwyn ei iechyd, yn dychwel- yd timg adref ac wedi cael ei gymeryd yn bur wael ar y mor. Pan gyraeddodd Lerpwl yr oedd yn wan iawn ac mewn poenau dirfawr. Wedi cyraedd i bres- wylfod ei gyfaill mynwesol y Parch. John Hughes, (Glanystwyth), aeth I'w wely yn fuan a gwaethygodd yn gyflym, ac er gwneyd pob ymdrech meddygol I ddiogelu ei fywyd bu farw mewn tang- nefedd nos Fawrth, Awst y 3ydd. Y dydd Gwener dylynol cymerodd yr ang- ladd le, a rhoddwyd yr hyn oedd farwol o hono i orphwys yn nghladdfa gy- hoeddus Abertawe. Cafodd gladdedig- aeth anrhydeddus, ac yr oedd yn deil- wng o hyny hefyd. Gogleddwr ydoedd Mr. Pritchard, ond yn y Deheudir y treuliodd ei holl fywyd gweinidogaethol, ac yn ei farwolaeth ef y mae Wesleyaeth Gymreig wedi colli un o'r dynion goreu yn ei hanes. Dech- reuodd deithio fel gweinidog yn 1886; a phan nad ydoedd eto ond dyn ieuanc yr oedd yn eglur i bawb fod ynddo gym- wysderau arbenig i wneyd y gwaith yr ymgymerodd a'i gyflawni. Am 31 o flyn- yddoedd efe lafuriodd gydag egni mawr yn y Dalaeth Ddeheuol ac ar hyd yr am- ser hwnw bu yn weinidog da i Iesu Grist, at yr Hwn y cafodd y pleser o ar- wain canoedd o bechaduriaid. Hir gofir am y diwygiad gymerodd le yn Nhrefeglwys, Swydd Drefaldwyn, chwe blynedd yn ol, trwy ei offerynol- iaeth ef a'r Parch. D. Jones, (M. C.) pan yr ychwanegwyd dros ddau gant at rif y ddwy eglwys yn y He. Diwygiad dystaw a digynwrf ydoedd, ond gwnaed gwaith pwysig mewn ffordd dawel, ac fe erys yr effaith am flynyddoedd lawer. Gweithiodd ein cyfaill yr adeg hono o dan lawer iawn o.anfanteision oblegid yr oedd y pryd hwnw ac hyd ddlwedd ei oes yn dyoddef oddiwrth anhwylderau poenus. Pan yn llafurio ar gylchdaith Tredegar torodd ei iechyd i lawr a chyngorwyd ef i fyned am daith drwy ranau o'r Aifft a Chanaan. Gwnaeth hyny, ac yr oedd gryn lawer yn well pan ddychwelodd. Cofiwyf yn dda y noson y daeth adref o r daith hon. Yr oeddwn yn aros gyd- ag ef y noson hono ac yn pregethu yn ei le y Sul. Mor ddifyr ydoedd yn adrodd hanes ei daith nes yr aeth nos Sadwrn heibio yn ddiarwybod i'r oil o honom, a gwawriodd y Sul cyn i neb o'r teulu noswylio. Dechreubdd ar ei waith yn ddiymdroi, ond buan y bu raid iddo ei roddi i fyny a chael "supply," oblegid pallodd ei iechyd drachefn. Ar ddiwedd ei dair blynedd yn y lie uchod efe a symudodd i Ystalyfera, cylchdaith Aber- tawe, ac er ei holl awydd i weithio a phregethu, bu raid iddo ymneillduo a gadael y cyfan. Aeth i ffwrdd drach- efn, ond y tro hwn i hinsawdd gynes yr ynysoedd crybwylledig, gan feddwl dychwelyd adref wedi ei lwyr adfer, ond gwelodd yr Arglwydd yn dda iddo gael myned i'w gartref tragwyddol a gor- phwys oddiwrth bob llafur. Pe yn meddu ar ddigon o nerth corfforol buas- ai wedi myned ar ei union at ei deulu anwyl yn Ystalyfera, yn hytrach nag aros yn Lerpwl; ao y mae ei fod wedi huno yn yr angeu tra oddicartref yn ychwanegu at alar ei weddw a'l blant, serch y gwyddent nas gallasent wneyd iddo ragor nag a wnaed gan y teulu a'r cyfeillion caredig fu yn gweini iddo yn ystod ei gystudd olaf. Yroeddyrymadawedigynsefynyn amlwg a pharchus yn mysg gweision y Goruchaf, a phan y, cymerwyd ef oddi- wrthynt diffoddwyd un o'r ser dysgleir- iaf yn ffurfafen y pwlpud Cymreig. Do, collwyd un o'r gwylwyr dewraf a mwyaf llygadgraff oddiar furiau Seion. Tetm- lir yn ofnadwy oddiwrth ei absenoldeb yn holl bwyllgorau y Dalaeth, oblegid yr oedd yn awdurdod terfynol ar lawer iawn o gwestiynau dyrys a phwysig, a phan yn dadleu dros faterion o bwys, efe a droai bob dylanwad o'i blaid. Y mae yn y weinidogaeth heddyw ddynion ieu- anc gobeithiol a fuasent wedi eu 11 wyr wrthod gan y Gynadledd Brydeinig oni- bai ei fod ef wedi eu eario trwodd pan yn dadleu yn wresog a phenderfynol drostynt. Nid efe oedd y dyn i roddl