Y Genedl Gymreig

r FFGErLlAETH YN' MYSG Y METHODIST- I IAID YN LLEYN. FOSEDDIGIO" Ymddengys n'ld yw y mgemaem iiwvddo yn Lleyn mor gyflym ag y dymunai y && rnisol,. oblegid cymhellir yn wastad yr e,gllITsi i'w derbyn. Bu rhai o'r eglwysi yn cadw taoeiliaid, fel y gelwir hwy, ac y mae y ffaith y bvddai yn anhawddach 'gan yr eglwysi hyny Srvd bugail drachefn yn profi rhywbeth. fiweUom osod bugail ar eglwys yn IJeyn, a chadw rvtarfod ar ei sefydliad, gan ganmol yr eglwys am (Woethineb ei dowisiad, a'r bugail, yntau, yn cael rh ui o'r unrhyw am ufuddhau, pan, mo\fn gwir- loiiedd, na oe reglwys yn gwybod dim nes oedd y cvlarfod misol wedi cytuno. Erbyn hyn, nniid d w yr undeb wedi profi ei hun yr undeb a ddylai fod rhwng eglwys Crist alr gweinidog. C"mgymeriad o'r fath fwyaf pwysig yw, pan y aae eglwys yn dewis un i'w gwasanaethu, iddo mtau feddwl mai i deyrnasu yr oedd wedi ei alw. Da fvddai bod dealltwriaeth o'r ddwy ochr yn udiyich eu rhwvmedigaethau i'w gilydd, y praidd i ymddwvn yn deilwng tuagat y bugail, a'r bugail v' tau oddiar ystyriaeth briodol o bwysigrwydd y svrydd fugeiliol, hyd y mae ynddo, yn ceisio crflawni ei ddvledswyddau. Bugail gwaol yw fvdfl cranddo eyfrif na sofal o'i braidd or.d yn unig y diwrnod cneiflo. Bkytax.

LERPWL. FOŒDDIGj().- Wrth dafill golwg dros y papurau Cvmreig, ami y bydd fy llygaid yn syrthio ar ym- ddiddauion "Gefail y gof," "Gwoithdyyerydd," a "Shop y teiliwr," a thrwy hyn yr oeddwn braidd wedi fy nwn-n i dybied fod y brenhinoedd bychain hva yn llywodraotliu prif lysoedd y byd am newyddion! Ond orbyn heddyiv yr wyf wedi fy aiwhoeddi fod un lie y gellir ei ddal yn gyfoch- roff a hwy, sef, bod yn watchman ar long yn un o dfocian y porthladd hwn. Welsoch chwi erioed gynifer sydd yn galw yr amser hwn o'r flwyddyn, pan y mae cy-naint o gyfleusterau yn cael eu rhoddi yn nghyraedd y werin i fwynhau eu huuain, ae vn eu mysg gwelir llawer o Gymry, a golwg da aninit. Chwareu teg i bawb, byddaf yn falch eu peeled, ae os gwclaf rhyw duedd am dd'od i mewn byddaf yn rhoddi gwahoddiad, er iddynt gael golwg ar yr hen long, o ba un yr wyf mor falch ag lnirhvw foneddwr o'i balas. Pob cared- igrwydd a allaf byddaf yn ei roddi; nid yw hyny ond ycliydio-, gan fod pob peth gwerthfawr o dan sel gan swyadogion y gyfraith.yr hyn a ddefnyddir galllawer cadhen yn osgns da dros ei grintach- r«-rdd, fel pail ofynir am unrhyw beth dibwys, I dvma geir yn fnan, "Y mae wedi ei selio i fyny, Wil Jones." Yr wyf yn caru cyn eb, ,c y Mae I' ?- Ic-n- trwy bydd y Hong y rhan fwyaf o'i l?a???r" lleoedd na bydd siopau na warehouses i'w cael. Ond gormodedd o ddim uid yw dda, ac y mae gormod- edd o gynildeb i'w ganfod a'i deimlo hefyd mewn rhai o'r llongau Cymueigyma, ond trwy drugaredd ca\vn lawnder yn cyd-deyrnasu a chynildeb yn y lluaws ohonynt. Xid llawnder yn y storerooms a chynildeb wrth y drws yu rliwystr iddo ddyfod allan, wyf yn ei feddwl, ond y llawnder sydd i illcwn yu cael ei wasgaru, nes y teimlir fod llawn- der yn y forecastle fel yn y cabin; ae ar yr un pryd yn ymdeimlo nad ces 'yma ddim i'w wastraffu, yr hyn sydd yn un o bechodau mawrion morwyr. Fd y mae goreu y digwyddiad, nid oes overlookers ar y Hong yma, felly nid oes neb i mewn ond yr hen ddyn, (enw cyffredin ar y cadben, gan y monvyr, pe bae ond ieuanc), a minau, ac y mae yn un o'r dosbarth hwnw ag y bydd pawb a wnant un voyage gydag ef eisiau myned eilwaith. Ychydig o'r dosbarth hwn sydd yn bod, felly, Mri Gol., eliwi welwch fy mod mewn mantais (Ida er cael ynigom ddifyr yn awr ac eilwaith, pa rai, os der- byniol, a adroddaf i chwi, ac ymrwymaf na wnant lygru na dryga neb, pan, feallai, y ceir lies. Nid wyf yn bwriadu amlygu dim a glywais yr wythnos hon, ond dymunwn roddi gair o gyaghor i ddynion a merched ieuainc sydd yn bwriadu d'od o Gymru i'r dref hon yn ystod yr haf. Wel croesaw i chwi, deuwch, a chofiwch dd'od i edrych am danaf i'r hen long; ei lienw yw Temperance. Ond dyma y cynghor, coflwch fod yn weddus a sobr. Lie peryglus yw Lerpwl i ddyn meddw, yn fwy felly i ddyn dieithr meddw; ac yn wir i chwi, yr wyf o'r fam ei bod yn fwy felly eilwaith i Gymro dyeithr meddw. Er osgoi hyn, eredaf mai doethineb fyddai i chwi fyned i fyny y dref, lie y gellwch bleseru eich hunain trwy edrych ar rai o brif ryfeddodau y byd, ac nid cymeryd eich perswadio i lechu mewn ystrydoedd i lawr y cref, pa rai sydd wedi ac yn hynodi eu hunain trwy fod ein cenedl yn diraddio eu hunain yn- ddynt. Pa beth sydd yn fwy eywilyddus na sweled bachgen o Gymro yn methu gofalu am dano ei hun cyn pen ychydig oriau' ar ol croesi yr afon, a'r olwg nesaf gawn arno fydd wedi ei adael ar ol gan ei flrindiau, ac yn destyn gwawd i yn- fydion iselaf y lleoedd hyn. Gwir fod yn y cym- ydogaethau hyn dai yn cael eu cadw gan bersonau parchus; ond fel y mae yn rhaid cyfaddef, dewisir y lleoedd hyny nad oes yr un rhith o lywodraeth ynddynt, a pha rai sydd yn fag] i dd nion a merched ieuainc o Gymru pan ar ymweliad a'n tref am ddiwrnod neu ddau,- Er mwyn eich cymeriadau, gofalwch pa fath le yw y lie yr ydych yn myned i aros yud o. Cyn hyn, achoswyd i lawer gwyneb wrido gan gywilydd, a chilio yn ddistaw o'r golwg gyda chalon friwedig, wrth gan- fod llawer golygfa ar fachgen o Gymro, a'r cyfa n o achos diffyg gwyliadwriaeth. liBN Watciimax.

CAPEL SAESNEG CRICCIETH. poNEI,I)Icio*Tua tri MIS yn ol yr oeddys yn cael yn mhapyrau Cymreig a Saesneg Caernarfon, restr o enwau y rhai a fit mor garedig a chyfranu at y capel newydd uchod, a da oedd gweled cy- uaint o sel a haelioni at achos mor detlwng. Yn mhlith y cvfranwyr, yr oeddys yn cael enw Capt, Morris Griffith, William Lovalt, ar y pryd yn Callao. Pan anfonwyd y swm gartref i Capt. Williams, Criccieth, yr oeddys yn anfon hefyd restr o'r rhai oedd wedi cyfranu i Capt. Griffith, ac yr oedd y swm os ydvm vn coflo yn iawn, yn £ 22 10s, ond ll: V rhestr a gvhoeddwyd yn y papyrnu lnije Yr holl swm wedi ci osod ar gyfer enw Capt. Griffith, pin J7 oedd dwylaw y Hong yn disgwyl, os oy. noeefdid rhywbeth am danynt, y buasai yr holl cuwau yn cael ymudangos. Wedi i'r monvyr gyrhaedd y wlad hon, a ehael ychydig o'r hanes, mae yn ymddangos na chyhoeddwyd enw neb ond Capt Griffith ar gyfer yr holl Bwm. Pa reswin sydd i'w roddi dros hyn nis gwyddom, ond hyn sydd sicr, fe gyhoeddwyd enwau llawer o bersonau oedd wedi cyfranu llai na rhai o ddwylaw y llong a fu mor 'haclionus ag anfon y fath swm. Fy lighais ydyw ar fod i chwi gyhoeddi y rhestr ganlynol am unwaith :-Capt. Morris Griffith, Caernarfon, 5p 5s; William Rowlands, first mate, Tyddewi, 2p 10s; Richard Gilbert Jones, second Mate, Bala, lp 10s; John Jones, first carpenter, Portmadoc, lp 10s; Thomas Thomas, boatswain, Caernarfon, lp Is John Huxley, first cook, do, lp Is; Charles Williams, sailmakcr, Caerdydd, lp Is; Robert Williams, first steward, Criccieth, Jp Is; Owen H. Hughes, Caernarfou, 10s; Owen ughes, do, 10s; Griffith Griffiths, do, 10s; David Boaeh, Tyddewi, 10s; William O'Neill, Iwerddon, JOs; Lewis Jones, Liverpool, 10s; Josuah Evans, Caernarfon, 10s; William Vincent, Italy, 10s; "avid Ant Dermugo, Malta, 10s Simon Gibber- Dutch, 10i; Sam. L. Ems, Italy, 103; I'lomaa Hallson, Dutch, 10s; John Birch, Iwer- QQon, 5a. Un O'B Q0ARTEB-CBCK.

G':ILnI TIHl). -uu _1' y Hentitt mil yr wytnnos UlIl- tTeddaf, gwelais enw Uwilym Tcgid wedi ei restru yu mhlith y "Cymry Fu," hefyd euglyn o'i waith 'r hwn, medd Ithe( Tegid, a gy&M60<M?yd gaa- ddo er's dros i gan mlyuedd, er nad yw fy gh?(1 eto namyn chwe' blynedd a deugain oed. Os d- -1 y wasg sydd yn euog o'r amryfusedd hwn, af heibio iddo ef fel un drwg o'r dechreuad. Ac os direidi chwareus fy nghar Ithel wnaeth hyn, af heibio iddo yntau, gan y rhaid ei fod yntau bellach mewn gwth. oedran, pan yr hona ei fod yn gyfaill ,? d yn ol. i un oedd yn byw er's dros i gan' mlynedd yn 01. R. W. D. O.Y.—Mae yr englyn yn nghydag un arall yn ar- graphedig yn y Cronicl Bach am y flwyddyn 1855, dan y ffugenw "Welsh Kossath.-R. W. D.

STRIKE YN CHWAREL RHOS, CAPEt CURIG. Fonedmoion,—Dyna ydyw testyn siarad y wlad yxua er's tair wythnoo, a mawr ydyw busness dynion anwybodus yn ei chylch, megis drivers y Bettwsycoed, tinceriaid Llanrwst, a ffermwyr y cylchoedd. Maent oll yn deall chwarelyddiaeth yn berffaith; ond y peth sydd yn eu blino hwy yn fwyaf neullduol ydyw Undeb y Chwarelwyr. Maent yn methu deall hwnw, acnid yw y chwarel- wyr ddim am egluro hynyna iddynt hyd nes byddant wedi dysgu y gelfyddyd, ac yna fe gaut eu derbyn i'w hundeb. Dyma ddewrion yn sefyil alian yn erbyn gormes a gorthrwm. Nid ydynt am weithio am y nesaf peth i ddim, fel y maent wedi gwneyd am y pedwar mis diweddaf. Maent wedi gweled amcan y dirwasgsad, sef cael rhwyg yn Undeb ChwarelwyT Gogledd Cymru. Mae yr hen Foel Siabot fel pe yn cywilyddio y gormeswyr ac yn estyn ei phen dros ochr y Wyddfa, ac yn gweiddi ar fechgyn Llanberis a Bethesda, A oes rhwyg i fod i dctechreu yR Chwarel y Rhos ?" Gall- wn ninau eich sicrhau fod pawb yma yn sefyll yn ddiysgog. Peth sobr iawn ydyw edrych ar gi, cath, dafad, buwch, neu rmrhyw greadur cynffonog, heb ddim cynffon; ond peth llawer salwacli ydyw gweled cynffon gan greadur o ddyn, os teilwng o'r enw; ond y mae yma un a chynffon fawr iawn, a barn pawb ydyw ei bod yn rhy fawr, ac fod perygl iddo orwedd ami, ac wrth godi yn ei ddychryn, pan fydd y stiward neu sgogyn o glare yn dyfod, a'i thori yn ei bon. Felly byddai ei ddiwedd yn waeth na'i ddechreuad, ond da genyf dy hysbysu, ddarllenydd, nad ydyw y creadur annynol yna yn perthyn dim i Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru. Nid ocs dim yn debyg y terfynir y strike yn fuan. Gan hyny, bydded i ni fel dosbarth o weithwyr gynorthwyo ein gilydd i wrthsefyll pob trais a gorthrwm. Dylwn grybwyll gydaUaw, mai gwyr a theuluoedd trymion yw y rhan fwyaf o'r gweitti- wyr yma; felly maent o dan anfantais mawri ymdrechu am eu rhyddid, ac mae llawer dichell yn cael eu gwneyd er mwyn i'r siopwyrgau eu siopau yn eu herbyn; ond mae hyny wedi troi allan yn fethiant hyd yn hyn. Prysured yr amser pan y byddo pob meistr a gweithiwr yn gweled, gwerth yn y naill yn ogystal a'r llall. Mehefin 24, 1878. Siencyn ap Sion.

ADRODDIAD "COFNODYDD" O GWALCH- MAI. Foneddigiox.—Yn adroddiad "Cofuodydd" 0 gyfarfod Gwalchmai, yn eich rhifyn diweddaf, gwneir dau gamgymeriad-dibwys ynddynt eu hunain-ond pan eu cyhoeddir mewn cysylltiada'r chwedlau anwireddusadaenirgany "Cofnodydd" hwn a'i gyd-jsgrifenydd, y maent yn dyfod yn bwysig i mi. Yn nghytarfod Gwalchmai cynygid gwobrwyon bychain am gyfieithu. Dewiswyd y damau gan Mr Jones, Board School, a Mr D. R. Jones, y rhai, fel ysgrifenyddion y cyfarfod, oeddynt wrth gwrs allan o'r gystadleuaeth, ond pan ddarllenwydybeirniadaethau hawliai yrysgrif- enyddion y gwobrwyon, ond dywedent na chymer- ent hwy. Hael iawn, wir! yn enwedig gan eu bod wedi enill y clod o guro bachgenos fel fy hunan, ar ddamau o'u dewisiadeu hunain. Dywed "Cofnodydd" mai cynrychioli y buddugwr yr oeddwa y nos. le, Mr Cofnodydd, cynrychioli fy hunau yr oeddwn, acystyriaf ei fod yn ymddygiad anheilwng i geisio fy ysbeilio o'r ychydig glod a enillais drwy hyny. Mae fy ngwawdwyr wedi rhoddi ar ddeall i'r ardaloedd hyn mai cynrychioli fy meistr yr oeddwn; pe buasai felly, ni buasai un gobaith i un o'r ddau gael yswagro mewn plyf benthyg o gwbl; gallai fy meistr yn bawdd eu euro hwy ar gyfieithu a'i lygaid yn nghauad." Hyderaf y cymerant gynghor gan un nad ydyw yn meddwl ei fod yn gymwys i roddi cynghor. Os cant gyfarfod yn Ngwalchmai ryw dro eto, un ai oauor y ddau anesmwyth hyn o'r pwyllgor, neu rhodded Oliver Jenkins ychydig "ras attaliol iddynt, rhag gwneyd eu hunain yn wawd i bobl, ac vn-phwerthin i blantos.—Yr eiddoch yn gywir,  Richard Mplire.,?iier. I BodSordd Board School.

"MEDDWDOD LLAN, FFESTINIOG." Foneddioion.—Gan y priodolir awduriaeth yr ysgrif ar y penawd uchod, a ymddangosodd yn eich newyddiadur poblogaidd yr wythnos ddi- weddaf, i mi (gan gylch 0 bersonau), byddaf yn dra diolchgar i chwi am hysbysu yn amgen. Tra yn teimlo y gwrthwynebiad mwyaf pendant at feddwdod yn mhob ffurf arno, y mae rhyw gyfeir- iadau personol yn yr ysgrif na hofiaf gael fy nghyhuddo o'u herwydd, a chredaf mai teg yw rhoddi yr Eiddo Cesar i Cesar. FFESTINFAR. [Yr ydym ynsiorhau nad oedd dim a wnelai Ffes- tinfab a'r Uythyr o gwbl.—Gol.]

BODDIAD DIFRIFOL YN MYNWY. Prydnawn dydd Gwener diweddaf, aeth backgen bychan o'r enw Charles Llewellyn, rhieni yr hwn a geidw gwesty yn St. Fagan's, ger Caerdydd, i ymdrochi yn y Gamblings, aryr Wy. Yn anffodus, aeth i le rhy ddwfn, a bu foddi yn ebrwydd. Yr oedd yn efrydu yn YRgol Ramadegol Mynwy.

HUNANLADDIAD GOFIDUS YN ABER- TEIFI. Boreu dydd Gwener dryeddaf, canfyddwyd Mr J. S. Williams, marsiandwr, Aberteifl, yn farw ar y llawr yn ei barlwr. Ymddengys iddo ollwng cynwysiad llawddryll trwy ei galon. Ni wyddis yn iawn eto pa beth a achosodd iddo gyflawni y weithred arswydus.

DAMWAIN RYFEDD YN LLONGBORTII CAERDYDD. Ychydig amser yn ol, adeiladwyd llong-Iwythfa gan Ardalydd Bute, rhwng y Roath Basin a'r Low- water Pier, a gosododd arno gyfleusderau i gyflen- wi y tyn-fadau a glo. Boreu dydd Gwener di- weddaf, daeth un 0 r tynfadau yno i gael gto, ac aeth glowr o'r enw James John i sicrhau y rhaff ar y cei. Yn lie ei rwymo o gylch y post priodol, sicrhaodd y rhaff ar olwyn un o'r gwageni glo. Fel yr oedd y dwylaw ar fwrdd y tynfad, yn tynu y llonggyda'r rhaff, symudodd y wagen, a rhedodd yn erbyn y glowr, gan ei wasgu mewn modd dychrynllyd yn erbyn y post. Bu farw yn union- gyrchol.

AMGYLCHIAD RHYFEDD YN LLANTWIT I YARDRE. Bu Mr Reece, y crwner, yn cynal trenghohad, dydd Iau, ar gorpb dynes ieuanc o'r enw Ann Ed- wayds, 25 mlwydd oed, yr hon a fu farw o dan amgylchiadau rhyfedd. Tystiodd ei mam ei bod yn byw yn Aberfan, ger Merthyr. Bu y drancedig yn dioddef oddiwrth afiechyd er's dwy flynedd-er pan safodd elefvd v crydcymalau. Dydd Llun gadawodd ei chartref i fyned i daluyrnweliad a'i chyfnither, Mrs Israel, yn Llantwit Vardre, ond yr oedd mor iach ag arferol ar y pryd. Un o'i phrif resymau dros fyned i Lantwit ydoedd elywed ohoni am Mrs Jenkins, Ystradbarwig, fel un a allai wella ei chlwyf. Rhoddodd Margaret Thomas dystiol- aeth iddi weled y ddynes ieuanc nos Lun, pryd y cwynodd oddiwrth boenau yn y fron. Oddeutu tri o'r gloch yn y boreu aeth yno drachefn, a chan- fyddodd ei bod yn hollol farw. Ni wyddai fod y drancedig yn feichiog; ac ni chlywodd erioed am y fath beth, ond galwodd sylw Mrs Jenkins at ei hymddangosiad. Rhoddodd yr olaf dystiolaeth i'r drancedig ddyfod yno a chwyno ei bod yn dioddef oddiwrth y dropsy, gan fod ei thraed yn chwydd- edig. Cwynai hefyd oddiwrth boenau yn ngwaelod ei ystumog. Ni amheuodd unwaith fod y dranc- edig yn feichiog. Rhoddodd iddi botel 0 feddyg- iniaeth cymysgedig, yn nghyda blwch o belenau Tystiodd Dr Nauiiton W. Davies, Llautrisant, iddo wneyd ymchwiliad meddygol ar gorph y drancedig, a chanfod ei bod yn feichiog. Gohiriwyd y treng- holiad am wythnos mewn trefn i alluogi y meddyg i ddadansoddi cynwysiad ystumog y drahcedig.

MERTHYR TYDFIL. Mehefin 17eg rhoddwyd datganiad o gantata gysegredig Mr H. Davies, A.C., Garth, sylfaenedig ar y cymeriadau hynod hyny "Moses aJosua," gan gor y Tabernacl, o'r lie uchod, yn y Neuadd Ddirwestol." Tuagat weithio y darn ardderchog allan yn effeithiol, daeth yr awdwr gaUuog i lawr i gynorthwyo yn yr adrodd a'r eanu. Canwyd yr unawdau gan Mrs Hughes a Miss Mary Davies, Merthyr, a Mr H. Davies, A.C. Cyfeiliwyd yn fedrus ar yr harmonium gan ydyn ieuano gobeith- iol, Mr William Evaus, a r cyfan o dan arweiniad Mr ^Thomas Watkins. Ofnid yma gan lawer cyn noson y datganiad mai methiant faasai y cwbl, mewn ystyr arianol a cherddorol, gan fod pobl yr ardaloedd yma wedi cael ou swyno yn ddiweddar gan rialtwch y darlleniadau ceiniog a gwag- ddifyrweh y cyngherddau. Ond cyn bod y cor wedi myneu dnvy y "waith, yr oudd gru-ldiau y dorf y", orchuddiedig gan ddngrau perlog, fel gwlitii Hernicn. Pan ddaetnant at y darn teim- ladol a shyffrous hwnw, "Oi rhai t yfed dvfroedd Mara," turodd afon uimlad y gJIl1111ei{lfa dros ei cheulanau, fel yr aeth y gwrandavv/r yn foddta o ddagrau. Yr oedd yu wir ddrwg genym gael ar ddeall nad ydyw y Gogleddwyr yn gwneyd nemawr ddim o weithiau Mr H. Davies. Y mae amryw gorau tua chymydogaeth Merthyr yn dysgu gweithiau Mr Davies. Llywyddwyd y cyfarfod gan Mr Davies, Glebeland, Merthyr, yn gampus. Yr oedd eynyrch y cyfarfod yn myned i arweinydd y cor, yr hwn, er nad yw ond leuane lawn, a gafodd y fath ganmoliaeth uehel gan awdwr y gantata.- loan Gruffydd.

MARWOLAETH DDISYMWTH MEWN j ADDOLDY. Bu Thomas Evans, "trimiwr" glo, farw yn sydyn yn nghapel y Methodistiaid Calfinaidd yn Llanelli nos Sul diweddaf. Cymerodd ran yn y canu, a phan oedd y pregethwr yn darllen penod gwanddodd "O!" a syrthiodd yn 1 farw. Daeth Dr Bulkeley ato yn ddioed, a chanfyddodd mai y parlys oedd achos ei farwolaeth anuvsgwyliadwy. Gadawodd y traucedig wraig ac wyth o blant i alaru eu colled.

GOSTYNGIAD.YN NGWEITHFEYDD PONT- NEWYNYDD. Hysbysir fod y "bailers" yn ngweithfeydd alean y lie uchod newydd gael eu talu' yn 01 gostyngiad o ddwy geiniog y dunell, heb i unrhyw rybydd gael ei roddi iddynt. Cydsyniodd y dyn- ion, modd bynag, i barhau i weithio o dan y telerau hyny. Dechreuodd dwylaw y felin yr wythnos hon o dan gytundeb newydd, sef nad ydynt i dderbyn tal ond am 95 o focsiadau o alean allan o bob caut a barotoir ganddynt. Y maent trwy hyny wedi ymostwng i ostyngiad sylweddol iawn.

DIANGFA WYRTHIOL YN MAESTEG. Ychydig ddyddiau yn ol, yr oedd Mrs Ferrier a'i dwy ferch yn dychwelyd adref mewn cerbyd ysgafn o amaethdy a saif tua milldir o'r dref. Wedi iddynt gyrhaedd i gymydogaeth eu cartref yn Castle-street, brawychwyd y merlyn; a char- lamodd ymaith yn nwydwyllt. Yr oedd Miss Martha Ferrier ar y pryd yn sefyll ar step y cerbyd, ac yn y sefyllfa hon cludwyd hi am bell- der ffordd, ond llwyddodd o'r diwedd i ymryddhau gydag ond ychydig niweidiau. Parhaodd y merlyn der fforodndd Y-1?y ? IL iw?i 2 t- i,? .1, a hwympodd i garlamu i lawr Trehearne-street, a chwympodd yn farw yn y Llynvi tip. Yr oedd yn werth 30p.

TORI ASGWRN GEN DYN YN NGIIIAER. I DYDD. Yn llys bwrdeisiol Caerdydd, ddydd Sadwm di- weddaf, cyhuddwyd John Morgan, aelod o Gartreflu Morganwg, o dori asgwrn gen dyn o'r enw John North, labrwt yn trigo yn 22, Heol- fiora, Cathay. Ymddengys i'roarcharor, tramewn cyflwr o feddwdod, ddyfod ato ddydd Llun y Sul- gnvyn, i geisio gwneyd ei ffordd i dy yr erlynydd, yr hwn a'i rhwystrodd. Aeth y ddau i ymrafaelio ^-In gilydd, a'r canlyniad fu i'r carcharor daraw yr erlynydd yn ei wyneb. Rhoddodd ddyrnod mor rymus iddo nes tori asgwrn ei fin mewn dau le. Dau fls o garchariad gyda llafur caled ydoedd y ddedfryd a osodwyd ar y carcharor.

DAMWAIN DDYCHRYNLLYD YN I NGWEITHFEYDD RHYMNI. Dydd Sadwrn, lei yr oedd dyn leuanc 0 r enw Daniel Thomas, yr hwn a wasanaethai fel breaks- man yn ngweithfeydd Rhymni, yn "shuntio nifer o wageni yn ngenau y twnel, bachodd ei droed yn y rheiliau, a tharawyd ef i lawr gan buSer un o'r tryciau. Aeth yr olwynion dros ei gorph, a Iladdwyd ef yn y fan.

EIN GOHEBYDD O'R DEHEUDIR YN I NGOGLEDD LLOEGR. Yr wyf yn y wlad bell ddieithr hon ar lanau I bywiog y Tees, yr hon sydd yn ysgaru rhwng air- I oedd DIIRHAM AC EFOG, n I bellach er's pythefnos, ac wedi gwelea yma ialwer o ryfedttodau a hynodion, yn nghyda chael cryn ddifyrweh wrth wrande y Yorkshire twang. Nid wyf er hyny wedi ei chlywed yn ei pherffeith- rwydd eto; ond golygaf dalu ymweliad a phentre- fydd ac amaethdai yn y wlad o gyleh yma tua'r wythnos ddyfodol, ermwyn cael mantais i glywed yr iaith, neu y fastarddiaith, yn ei gogoniant. Ceir engreiphtiau ohoni yn Stockton a Middlesbrough, megis "cwrn" am come, "wp" am up, "mwiiey" am money, "nothink" am nothing, a lluaws o bethau eraill ellid enwi. Oddigerth y Cleve- land Mines, y rhai ydynt tua phump neu chwech milltir oddiyma, nid yw y wlad hon ond rhyw un gwaetad-dir mawr ymestynol, a hyny cyn belled ag y cenfydd y llygad. Oherwy dd fod y wlad mor wastad, gwelir ei bod yn anghyfleus yma i gael dwfr i droi melinau, felly y mae yr holl ardaloedd hyn yn frith gan felinau gwynt, y rhai ydynt yn estyn eu breichiau i fyny i dderbyn yr aweloa. Yr wyf yn ysgrifenu y llythyr hwn ar ddydd Sad. wrn, Mehefin 22ain, sef dydd claddedigaeth MR BOLCKOW, A.S. dros Middlesborough. Dygwyd ei gorpn o juun. dain yma ddoe mewn special train, a chyfarfydd- wyd ag ef yn yr orsaf gan dyrfa fawr. Daearir yr hyn sydd farwol ohono heddyw tuag unarddeg 0'1 gloch, yn Marton, tua phedair milltir oddiyma. Y mae Maer Middlesbrough wedi argraphu a gosod cais i fyny ar furiau y dref, am i bob mas- naohdy gael ei gau o unarddeg i un o'r gloch. Am Mr Bolckow, braidd nad allwn ddyweyd mewn un ystyr mai efe ydyw creawdwr Middles- borough o'r hyn lleiaf, gellir bod yn sicr nadyw y drefmor ddyledus i unrhyw berson umgol ag ydyw iddo ef. Daeth drosodd yn ieuanc o Qer- mani i'r wlad hoh, ac esgynodd yn gyflym hyd ris- iau cyfoeth. Nid hir y bu cyn ymuno mewn partnership a Mr John Vaughan, boneddwr o gyr- haeddiadau treiddgar, ac o wybodaeth ymarferol eang ac aeddfed iawa. Adnabyddid y ftrm am flynyddau dan yr enw Bolckow, Vaughan, and Co. Mr John Vaughan fu yii offer) kiol i ddar- ganfod mwngloddiau Cleveland, lle y gorwedd ys- torfa lielaeth o haiam. Y mae cannoedd o flloedd o dunelii ohono wedi eu gweithio, ond y mae mil- iynau ar filiynau eto yn aros i ddisgwyl y mwnwr a'i offer i'w symud tua'r ffwimcisi. Ar ol dargan- fyddiad y mwngloddiau hyn, cododd Middles- borough i fodolaeth fel bwyd y barcud, ac y mae yn parhau i gynyddu o hyd er holt galedi yr am seroedd. Yr oedd yn dipyn o amheithvn i weled glanau y Tees i'r hyn ydyw sefyllfa pethau yn Neheudir Cymru. Fel yr ysgrifenasom yn eich colofnau o'rblaen, 0 holl weithfeydd haiarn Hir- waun, Merthyr, ac Aberdar, nid oes ond gwaith Dowlais yn unig yn meddu arychycIig fywyd. Ond, dim ond i ni gymeryd bad o Stockton i lawr hyd South Bank, rywbedair milltir isla* Middles borough, Geir gweled rhes ar ol rhes o ffumerau yn arllwys allan fwg a than. Y mae yn Wir er hyny fod amryw o'r gweithfdydd wedi sefyll er's cryn amser, ond y mae un ffaithgaIonogltWl i'w chofnodi yn nglyn a Middlesbrough, sef fod gwaith haiarn y Britannia ar gy chwyn, yr hwn fu yn sefyll er's inwy na dwy flynedd. Y manager ydyw Mr D. Roberts, gynt manager yn ngwaith haiam Mr Fothergill, yn Nhrefforest, Pontypridd. Nis gall hyn lai nag arwyddo fod masnich yr haiam yn edrych tuag i fyny. Yr ooodwn yr wythnos hon yn gofyn i gaffer ua 0 Weithiau haiarn Middlesbrough, pa faint yn wythnosol allai pydler enill yma ar hyn o bryd. Dywedai, ond iddo gael gwaith cyson, y gallai enill tua 32s neu 36s yr wythnos, tra nas gall pydler yn Nghymru enill ond rhyw bunt yr wytnnos. jjyweaid wrthym hefyd gan un o'r managers yma, nid oes dim Warier digon 0 anturiaeth yn meddiannu haiarnfeistri Morganwg a Mynwy j onide hwy a gychwynent eu gweithiau gyda mwy 0 fywyd a ciiysondeb. Dywedir foa pig iron yncael ei ddan- fon 0 Ddelieudir Cymru i lanau y Tyne, a bod y mcistri yno yn ei droi yn plates at y llongau rhy- fel a llestri eraill. Os ydyw yn talu ei ffordd i fyned a'r haiarn yr holl bellder o Ddeheudir Cymru i lanau y Tyne, er ei weithio yno a'i ddanfon i'r farchnad, sicr yw y talai yn well i'w weithio gartref, a'i yru yn direct i'r farchnad. Byddai yn dda i feistri haiarn y Deheudir gymeryd hyn at eu hystyriaeth. Y mae Stockton yn le enwog iawn am adeiladu lloHgau. Y mae yno dair neu bedair olongau mawrion yn awr ar waith. Ceir ager-fadau yn rhedeg ar yr afon rhwng Middlesbrough a Stock- ton, a'r rhai yn fynychaf ydynt yn dra llwythog o deithwyr. Y mae gwely yr afon rhwng y ddwy dref wedi ei droi o'i gwrs gwrcictdiol gau law cel- fyddyd, ac wedi ei ddwfnhau fery gall llongau o faintioli anferth fyned i mewn hyd Stockton, tua deuddeng milltir o'r German Ocean. Ar lan y German Ocean, wrth enau yr afon Tees, y saif Redcar, yr hon sydd yn gyrchfan miloedd 0 for- ymwelwyr yn misoedd yr haf. Y mae yma sands ardderehog, a He manteisiol iawn i ymdrochi. Yn anffodus, y mae ychydig yn rhy gynar, onide mi fynem nofio chwarter awr yn y German Ocean. Diau y rhyfedda llawero'ohdarllenwyr fod cynifer o enwau lleoedd yn Ngogledd Lloegr a'r Alban wedi tarddu yn wreiddiol o'r OYMEAEO, yr Ilon a brawf tu hwnt i b ob dadl fod y wlad 0111 gynt yn meddiant yr hen Frutauiaid, Ceir yn sir Gaerefrog gastell o'r enw Pendragon, yr hwu mae'n debyg a adeiladwyd gan Uthr Pendragon, tad Arthur. Awh i fyny eto i'r Alban, a chawn l yno fynydd o'r enw Ben Lomond. Dringodd ac with synfyfyno ar ystyr yr enw Ben Lomond, a bweJ"d pen y mynydd Yh'?Vb ?dyir llysieuaeth yn tyfu Hmo, tarawyd ef ar unwaith fod y gair yn darddedig o'r Gymraeg. Ben lorn neu Lwm. Etr, dyda Beii Nlevis-y mynydd uchaf YI1 yr Alban. Beth feddyliai y darllenydd yw ystyr hwnynaP Wel, dyma yr ystyr gefais i arn^—"Ben is y nef," neu yr hwn sydd yn ben is y nef ar holl fynyddoedd Scotland. Yna wrth odrau y mynydd ceir llyn Loch Lomond —y Lomond yn ddiau wedi tarddu oddiwrth yr enw ar y mynydd. Ond am y lock tardd hwnw o'r gair llochi-neu ddwfr wedi ei groni a'i gasglu at ei gilydd yn y llyn. Y mae y llyn hwn yn dab milltir ar hugain o hyd, tua phum' milltir o led, ae yn amrywio mewn dyfnder o dri ugain i gant gwrhyd. Y mae yn debyg fod golygfeydd swynol a rhamantus tfuhwnt oddiar y llyn, a thra yr oedd yr enwog Dr Chalmers a nifer o gyfeillion un tro yn ynjddifyru ar ei ddyfroedd,gofynodd un ohonynt ei fam am dano. Atebodd nad oedd ef yn sicr y byddai y nefoedd yn berffaith os na fyddai yno Loch Lomond. Dyna dret Perth eto. Gwyr y plant sydd yn chwilio y perthi am nythod adar beth yw ystyr y gair hwn. Dyna Aberdeen wedi hyny. Faint 0 aberau sydd genym yn Nghymru ? Ond dyma aber wedi gwthio ei ben i fyny i Scot- land i ddangos i'r byd fod cenedl yr hen Fkutaniaid wedi bod ryw dro yn feistriaid ar ac yn cyfaneddu y wlad hono. Gan y bydd genym amryw enwau eto i ymdrin â hwy mewn llythyrau dyfodol, ni a'u gadawn ar hyn; a chyn sychu ein hysgrifell gWMwn grybwylliad byr am D'RC CYROEDDUS I Middlesbrough. Rhoddwyd hwn yn rhodd yn rhad ac am ddim ilr drel ganair Bolckow, gwedd- illipn marwol yr hwn a gleddir he<fdyw fel y nod- wyd eisoes. Y mae wedi ei osod allan yn ar- dderehog, a dyma'r tymhor goreu o'r flwyddyn i'w weled pan fyddo'r cyfan mewn blagur a blodau yn gwisgo lifrau haf. Yn y pare hefyd ceir boncyfE heh dderwen, yr hwn a godwyd o'r afon Tees, ac y mae can ddued ag ebenwydd. Mwy na thebyg iddo fod yn yr afon tua mil 0 fiynyddau, ac wrth ystyried ei faint anferth, diau iddo gymeryd mil o flynyddau i dyfu a marw. Y mae yma gareg hefyd yr hon a godwyd o'r afon ac a ddefnyddid gynt i sangu arni wrth groesi. Y mae arni yn gerfiedig enw gwreiddiol y plwyf yn Gymraeg, sef At-lam. Tra y bydd Middlesbrough mewn bodolaeth, a'u miloedd preswylwyr yn tramwyo ei pharc pryd- ferth, pofir am enw a haeliouusrwydd Mr Bolckow yn cyflwyno y fath gaffaeliad i'r dref. Rhydd- frydwr oedd Mr Bolckow, ond y mae y Rhydd- frydwyr a'r Ceidwadwyr yn edrych allan am eu dyn i sefyll o'r ddwy ochr. Gannadoesdimsier- wydd pwy ddaw i'r maes, ymataliwnhyd yr wyth- nos nesaf, rhag ysgrifenu dim ar antur.

EISTEDDFOD GADEIRIOL MON, 1878, PORTHAETHWY. Y mae yr uchel wyl bellach megis wrth y drws (cofier y 6ed, 7fed, 8fed, a 9fed o Awst nesaf), ae y mae y pwyllgor wrth eu gwaith o ddifrif, ac os gwir a glywir, y mae y wlad a'r genedl yn mhob cwr o'r deyrnas yn teimlo dyddordeb nid bychan yn Eisteddfod Mon, mam Cymru," y flwyddyn hon. A ganlyn ydyw rhestr o'r ffugenwau yii nglyn a'r cyfansoddiadau ag ydynt eisoes wedi dyfod i law:-)t gollen, Huw ap Huw o Lwyd- iarth, Treborian, Calon friw, Madog, Heber, Noah, Monwr, Galarwr, Nathan, Gomer, Gwyliwr, A Welshman, Ymgeisydd, Architect, Eleanor, Thomas Williams. Oofied y rhai sydd yn meddwl ymgeisio am anfon eu cyfansoddiadau yn brydlon —rhaid iddynt fod yn nwylaw yr ysgrifenyddion ar neu cyn y dydd cyntaf o GorpheDaf, sef y mis nesaf. Hefyd, y rhai a fwriadant ymgystadlu ar y dadganu a'r chwareu offerynol a ddylent gofio fod yn rhaid iddynt anfon eu benwa. neu ffug- enwau i fed yn meddiant yr ysgrifenyddion ar neu cyn y lOfed o'r un mis. Manylion pellach i'w gweled yn yr hysbjsiauau yn y gwahanol newydd- iaduron yn dechreu yr wythnos hon, ac i barhau hyd yr Eisteddfod. YR Ysgrifenyddion.

CYFARFOD MISOL SIR GAER- FYRDDIN. R a Cynhaliwyd cyfartoa. misol y sir non, yr nwn oedd yn gyfarfod pen chwarter, yn nghapel Newydd, Llanelli, y 18fed a'r 19eg cyfisol. Llywydd, Mr John Jones, Llwyngwyn, Llan- stephah. Yn absenoldeb yr ysgrifenydd, yr hwn sydd ar daith yn sir Fon, dewiswyd y Parch Thomas James, Yr Hendre, yn ysgrifenydd am y tro. Derbyniwyd a chymeradwywyd benderfyn- iadau y cyfarfodydd dosbarth. Dewiswyd y personau canlynol i fod yn bwyllgor i edrych dros daflen yr ystadegau, gyda golwg ar eu diwygio: Y Parchn Thomas James, M.A., Llanelli; Thomas Job, Conwil; Thomas Phillips, Siloh; A. Evans, Conwil; D. Morgan, Llandilo; John Owens, Bury Port; MeistriD. Williams, argraphydd, Llanelli; ,J. Havard, Meidryn; J. Simpson, Cross Inn; John James, Llanymddyfri John Jones, Capel If an; W. Wigley, Caerfyrddin. Y Parch John Owens i fod yn gynullydd. I fyned i Gymanfa y Cwm, dewisw/d y Parchn Lewis Price, Llanelli; Thomas Price, Brechfa; Mr Phillips, Roefawr; a Mr John James, Llanymddyfri. Yn gadeirydd am y tri mis dyfodol y Parch John Evans, Llanelli. I bregtthu ar y pwnc yn y cyfarfod cliwarterol nesaf, y Parch James James, Llanddarog. Yn ysgrifenydd y cyfarfod misol am y tair blynedd ddyfodol ail-etholwyd y Parch Thomas Phillips. Penderfynwyd fod y cyfarfod misol nesaf i fod yn Llansadwrn, Gorphenaf y 30ain a'r 31ain. Cafwyd cryn ymdrafodaeth ar gasgliad y genhadaeth gar- trefol, a chwynid yn fawr am nad oedd y goruch- wyliwr yn gwneyd ei waith yn fwy effeithiol, a danfon ei gyhoeddiad í leoedd, ac ma aytoa yn anisgwyliadwy fel ag y bydd yn ami; a phan yn danfon ei gyhoeddiad gofalu am ddyfod iddo. Penderfynwyd fod cais yn cael ei wneyd at y gen- hadaeth am barhad o'r grant at New Inn, Trim- saran a Llandybie, ac hefyd fod cais yn cael ei wneyd am 30p tuagat gynorthwyo yr aohos yn Llangennech, lie y mae achos wedi ei gychwyn a chapel gwerth 400p wedi ei adeiladu, o'r swm hwn y mae 50p wedi eu talu. Enwyd y personau can- lynol i gymeryd rhan yn y moddion cyhoeddus:- Y Parchn W. Jones, Abertawe; D. Lewis, Llan- sawel; D. Lewis, Llanstephan; W. D. Williams, Penelawdd R. Salmon, Llansadwrn; A. Thomas, Llanddowror; D. Lewis, Whitland J. E. Davies, Llanfynydd; Thomas Job, Conwil; W. Jenkins, Penbre; R. Simpson, Caerfyrddin, a W. Meid- ryn Jones, Aberteifl.

 CYMAFA YSGQLION RHAN-DDOS- I. BARTH UWCHGWYRFA1. Cynhaliwyd y gymanfa uchod yn Horeb, Rhos- tryfan, am ddau a chwech o'r gloch, ddydd Sad- wrn, 22ain cyasol, o dan arweiniad y Parchedig T. G. Roberts. Yr arholwyr oeddynt y Parchn. E. Jones, Caernarfon, a G. Parry, Llanberis. Caw- som Sadwrn hyfryd, er nad oedd y cyfarfodydd, =0 11 adranau, ddim i fyny & safon ein dy- muniad. Gellir priodoli hyn i ddiffyg zel a gweith- garweh vr ysgolion yn gyfEredinol. Credwyf na ddaeth yr un ysgol i'r maes gyda'r yni, a'r pen- derfyniad diysgog hwnw a nodweddai un a fynai ragori. Casglwu hyn, nid yn gymaint oddiwrth deilyngdod yr atebion a'r adroddiadau, ond oddi- wrth eu nifer, ae ni buasai yn rhyw anrhydedd uchel i hyd yn nod i un ysgol benderfynol, gyn- yrchu holl lafur ein cymanfa. Ond yr oedd y llafur a gynyrchodd, ar air a chydwybod y beim- iaid, yn tellyngu canmoliaeth uchel, ac y mae hyn yn galondid i'r rhai a lafuriodd, i fyned yn mlaen yn ddiwyrni, nes enill iddynt eu hunain ran hel- aeth o faesydd toreithiog gwybodaeth Feiblaidd, gan hyderu hefyd, cyn y ceir cymanfa eto, y bydd yr ysgolion wedi eu deffro, a'u symbylu i fwy o weithgarweh cyffredinol. Rhag eich blino a meithder, Mri Gol., rhoddaf yma enwau y rtiai a fu'n llwyddianus, yn ol eu teilyngdod. 1. Dysgu allan y Shodd Tad-25 a ymgeisiodd, a gwobrwywyd o'r nifer yna, Lewis Pritchard, Rhosgadfau; Jane Pritchard, Rhos- gadfan; Kate Jones, Horeb; W. G. Owen, Rlios- gadfan; Dorothy Jones, Rhosgadfau; Ellis E. AVilliams, Cesarea; H. Jones, Rhosgadfau; Jane Griffith, Horeb; J. Thomas, Horeb a cbafodd yr olldyst-ysgrif. 2. Arholiad yn hanes Joseph-ym- geisiodd a gwobrwywyd tri, R. Owen, Carmel; J. Jones, Carmel; a P, W. Roberts,Cesarea. 3. Dysgu allan y chwe' benod olaf o'r JIgfforddwr—iallan o wvth ffwobrwjwyd Jane Jones, Horeb: W. W. Roberts, Cesarea; Ann Williams, Horeb; Mary Thomas, Rhosgadfan; W. W. Roberts, Cesarea; Jane M. Jones, Rhosgadfan. Drwg genyf i enwau v rhai a enillodd ar yr arnoliaa o r ayjorzuwr fyned ar goU. 5. Y prif gwestiyau oddiar loan, pen. l-ymgeisiodd 15eg, ac enillwyd y gwobrwy- on gan Owen Jones, Pantgola; 0. 0. Jones, Gru ganddu; a Thomas Jones, Glangors. Rhanwyd yn agos i 12p o wobrwyon. Holwyd y plant y prydnawn gan Mr Jones, a'r ysgolion yn gyffred- inol yn yr hwyr gan Mr Parry. Yr oedd yr holi yn dda, a'r atebion yn iach, cymedrol, a lied an- nghyffredinol; ond ar yr un pryd yn ddyddorol ac adeiladol. Wedi cael anerehiadau byr a phwrpasol gan y Parchn. John Jones, Brynteg; G. Parry, so E. Jones, terfynwyd y gymanfa, wedi cael gwledd o goginiaeth gymedrol a lied flasus. Od oes neb eto ag y mae iddo glod o fewn cylch yr adroddiad yma, ac rid yw, cyfrifed ei anathema ar ben H. Jones, Carmel.

Oannoeddo JACEDI Brethyn i Ferched yn yr Aix Aui.

BERM. ;fl, MARWOLAETH A Chlauded! ,AtTK Miss, Richards, I —Bu farw Mehefin 17, 18, yn 57'mlwydd oed, Miss Eleanor Richards, meivh y diweddar Mr Evan Richards, adeillld "del, Glanaber House Dygwyd y drancedig i fyuy gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, a bu yn aelod ffyddlon ac amlwg mewn crefydd hyd ddiwedd ei thaith. Bu yn garedig tuagat weision ei Gwaredwr trwy roddi ei thy yn agored, a derbyniad croesawgar ac yiogeledd gymwyó i bregethwyr Gogledd a De tra ar eu teithiau, a byddent yn galw gyda hi fel y prophwyd gynt gyda'r Sunimees, a cliameu iddi fwynhau llawer o adyddanweh iddi ei hun wrth weini arnynt hwy. Yr oedd yn un wir grefyddol er yn ieuanc, ac yn un dduwiol egwyddorol. Darllenai lawer, ameddai at feddwl treiddgar a gwreiddiol. Fel athrawes yn yr Ysgol Sabbothol, ychydig a fyddai hi a'i dosbarth yn ei, ddarllen, ond byddai bob amser a'i hell alluoedd yn chwilio i feddwl y gair, a phil addysg a allai hi a'i dosbarth gael o Air yr Ar- glwydd. Er fod ganddi lyfrgell lawn yn ei medd- iant, eto ei dull cyffredin hi wrth chwilio am feddwl adnod fyddai cymeryd rhan arall o'r Ys- grythyr i'w esbonio. Yr oedd yn un ffyddlawn yn holl gylchoedd crefydd. Er ei bod wedi colli ei thad a'i mam, pa rai a fuont garedig o'i blaen hi, ac a "wnaethant ddaioni yn Israel tuagat Dduw a'i dy," ffrydiodd yr un rhinweddau iddi hithau. Pe y digwyddai fod pregethwr heb fod yn un gwir ailuog mewn eyfansoddi a thraddodi ei bregeth, ei gair bob amser a fyddai, "Oni ddy- wedodd ef lawer o bethau da P" Cofus genym tua 38 mlynedd yn ol iddi adrodd dernyn o bregeth y diweddar Enoch Lewis, Abergwaen, ar y geiriau "Ydwfr a roddwyf i iddo a fydd ynddo," &0. r oed def yn dyweyd am yr afon," meddai, ei bodyn cychwyn o ffynon fach yn ngodreu un o foelydd anghysbell Cymru, a cliyda y byddai y dafn cyntaf ohoni wedi cael y lan, dyna a glywid, Mor i mi, ond y gair nesaf a fyddai, "Rwyt am wneyd ami i gymwynas ar fy ffordd. Yr wyf am ddiodi rhyw luoedd o greaduriaid, &c., troi ami i olwyn er mwyn rhoi bara i ami un o deulu Eden, ond ar fy nhaith y byddaf, ac ni orphwysaf hyd oni chyrhaeddaf fynwes fy nhad (sef y mor). Meddai un hen flaenor wrthi, Beth oeddit ti yn ei weled yn y dywediad yna, Ellen fach pit "Wet" Capten Griffith, "yr wyf fiuau am gael N efoedd yu y diwedd, ac heblaw hyny, yr wyf wedi pender- fynu gwneyd a allaf o ddaioni ar y ffordd tuag yno." Y Nefoedd fawr a'th helpo i gyraedd dy amcan, meddai yntau, a diameu iddi gael ei dyinuniad yn hyn, er iddi fel [eraill o anwyliaid y N at gwrdd ag awelon croesion a llawer o siomedig- aethau tra yn teithio yr anialwch a dringo rhywiau aerth hen wlad Assyria. Yr oedd ei hiechyd yn wanaidd er's blynyddoedd, ond byddai yn gwneyd pob ymdrech i gael moddion gras hyd o fewn ehwe' wythnos i'w hymadawiad. Fel ag yr oedd yn neeau i swn y dyfroedd, yr oedd y trysorau a gloddiwyd o fynyddoedd aur y Groes yn rhoddi digon o nerth iddi wynebu glyn cysgod angeu heb frysio na brawychu. Felly glaniodd yn dawel ym yporthladd nefol heb lithro ar gabol-feini yr afon. Y dydd Gwener canlynol, ymgasglodd tyrfa fawr i weinyddu ygymwynas olaf iddi. Dangosodd tljgolion y dref yma barch uchel iddi. Cauasant eii masnachdai, dodwyd lleni y ffenestri i lawr gan bawb trwy y dref tra yr oedd yr angladd yn my-ned yn araf trwy y dref tua thy ei hir gartref. Dodwyd ei chorph i orwedd mewn cromgell yn gyfochrog S'i thad a'i mam ynmynwent Llanaber, fie yr erys hyd y boreu pryd y daw llychlyd gar- charorion angau i'r lan o'u rhwymau yn rhydd.- M. W. (Her. Oerfluir).

FFESTINIOG. Damwaik.—Dydd Llun, y 17eg cylisol, cytar- fyddodd Evan Davies, Glanaber, a damwain ddifrifol, trwy i ddarn o'r graig dd'od i lawr ar ei gefn yn chwarel Lord. Er ei fod wedi ei anafu yn drwm daeth yn well nag y disgwyliai llawer o'i gydweithwyr, a chyfrifent, pan ganfyddasant ei fod yn fyw, fod hyny fel gwyrth, ag ystyried o'r fath le y daeth allan ohono. Mae yn dda genym hysbysu ei fod yn gwella. Cynghekdd MAWREDDOG.-Nos Iau, yr 20fed cyfisol, cynhaliwyd cyngheidd mawreddog yn yr Assembly Room, Blaenau, gan y Philharmonic Society, dan arweiniad Mr D. G. Davies, Bethania. Cyfeilydd, Mr R. R. Owens, yn cael eu cynorthwyo gan yr Orchestral Band, dan arweiniad Mr R. H. Williams (Rhydderch o'r Cwm). Cyn dechreu ar y dadganiad o'r dernyn prydferth Judas Macca- bams, cafwyd ychydig o hanes y genedl Iuddewig gan y Parch T. J. WTicldon, B.A., Tabernacl. Dechreuodd gyda phrif ddigwyddiadau y genedl o amser rhaniad teyrnas Alexander Fawr yn mlaen, a dangosodd dan ba amgylclfladau y cyfododd Judas i fod yn waredwr i'r genedl, yn nghyda'r cyflwr isel ag yr oedd y genedl ynddo ar y pryd. Hefyd, y gwrhydri mawr a wnaeth Judas fel arweinydd iddynt mewn rhyfeloedd, &c., ac eglurodd wrth fyned yn mlaen ar ba ffeithiau yr oedd y darnau Wedi eu cyfansoddi. Teimlai pawb fod hyny yn gynorthwy mawr tuagat ddeall y darnau yn well wrth eu dadganu. Dangosodd y cor eu bod wedi llafurio yn galed, onide ni buasent yn gallu rhoddi dadganiad mor ardderchog o ddernyn mor anhawdd a chlasuroL Mae y cor hwn yn bwriadu cynal cyngherddau o'r natur hwn yn flynyddol. Dywedai y Parch T. J. WheldoL, B.A., fod. yn ddrwg ganddo weled cyn lleied wedi dyfod yn nghyd, a hysbysodd y gynulleidfa pa bryd bynag y gwelir ei enw ef yn nglyn a chyng- herddau y gallant fod yn sicr na welent mohono ond yn nglyn fi cherddoriaeth fydd a'i thuedd i ddyrchafu chwaeth yr oes, a gobeithiai y byddai y dydd wedi gwawrio yn fuan pryd ag y gwelir cerddoriaeth bur a dyrchafedig wedi ysgubo o'i blaen bob sothach sydd yn iselhau chwaeth ac yn Ilygm cymeriad yr oes, ac hefyd ddifodi y man gyngherddau sydd yn cael eu cynal o bryd i bryd. Adgyweirio Abdoldai. Sabboth diweddaf, gorfu i eglwys a chynulleidfa y Tabernacl (M.C.) fyned i gapelau eraill yr onwad- i addoli,—rhai i Bethesda, yr hen fam eglwys, eraill i Garreg-ddu, y ferch eglwys,—am eu bod ynadgyweirio y capel. Cynulleidfa Jerusalem (A.) oeddynt yn addoli yn y schoolroom dan y capel, oherwydd en bod yn helaethu y capel. Cynulleidfa Salem (A.), Rhiw- bryfdir, oeddynt yn cynal eu gwasanaeth yn hen gapel y Methodistiaid yn y Rhiw, am eu bod hwythau yn paentio eu haddoldy. ADDOLDY NEWYDD i'r SABSON.-Mag y Saeson ag sydd vn awr yn cynal y gwasanaeth crefyddol yn hen Ysgoldy Frytanaidd Dolgareg-ddu, wedi penderfynu adeiladu addoldy newydd. Y maent wedi cymeryd tir yn rhanbarth Fourcrosses. Mae y Parch T. J. Wbeldon, B.A., wrthi yn casglu a'i holl egni tuagat eu cynorthwyo. Bwriadant gael cyfarfod mawr i roddi y gareg sylfaen i lawr, ac y mae llawer o ddieithriaid wedi addaw dyfod yma. Dychwemad Hit W. O. THOMAS. Yn ein papyr lleol, Y Rhedegydd, mae ysgrif dan y penawd uchod yn ein hysbysu fel ardalwyr am ddychweliad y gwr a nodwyd, ac yn ein hysbysu am ychydig o hanes Mr Thomas yn deuluol yn gyntaf, yna am ei deithiau anturiaethus trwy ranau helaeth o gyfan- dir America, De a Gogledd, Ynys Madagascar, Affriea, Ewrop, ac Ynyo Prydain. Cofied pawb mai un o brant Ffestiniog ydyw Mr Thomas. Dyma ddywed yr ysgrifenydd:—" Trodd meddwl ein gwron, W. O. Thomas, at anturiaethau mas- nachol a theithiau sydd yn hafal i hanes gwron- iaid y ganrif, megis Cameron, Livingstone, a Stanley, gyda llai cyhoeddusrwydd yn ddiau. Ai ni ddylid cael cyfarfod cyhoeddus yn Ysgoldy Dolgareg-ddn, neu yr Assembly Room, i glywed ychydig o'r pethau rhyfedd a all ein cyfaill eu traethu wrth i hen gymydogion." Wei, yn ddiau, carem glyvfed un ononom ein hunain megis yn dyweyd ei hanes, ac un hefyd ag sydd yn arddelei hunan yn Gymro trwyadl. Nid pawb sydd yn teithio sydd yn gwneyd hyny. Hyderwn y cymer; rhywun hyn mewn llaw, i diefnu am gyfarfod lluosog, cyn i Mr Thomas droi ei wyneb ymaith. Feallai mai dyma v tro diweddaf am bytli i gael cyfle i'w glywed yn adrodd ei hanes. — Llwydfab.

GL YN CEIRIOG. Cylchwyl Gerddorol.—Dydd Llun diweddaf, cynhaliwyd seithfed gylchwyl Undeb Cerddorol Glanau Ceiriog yn nghapel Soar, Glyn Ceiriog, o dan arweiniad Mr John Thomas, Lianwrtyd. Cynhaliwyd cyfarfodydd am ddau a chwech o'r gloch, pryd y canwyd y tonau canlynolSt. Leonard, Dolwar, Gwahoddiad, Twjywyn, Bethel, Gethsemaue, Syria, Bohemia, ac Ardudwy, yn ngliy,dalr Salm-dônllu Rliif 2 a 5 o lyfrein diwedd- ar arweinydd parchus, Ieuan Gwyllt., Yranthemau a ganwyd oeddynt" Moeswch i'r Arglwydd" (J. Thomas), Bendigedig fyddo Arglwydd Dduw IsTael (J. Thomas ), yn Bghyda ?M<«M gynull- fiidfaol Dr Parrv ?r cof am Ieuan Gwvut. afwyd tywydd ffafriol, cynulliadau lluosog, -a chanu ar- d-derchog mewn ystyr gelfyddydol, a gwell na'r oyfan, cafwyd gradd helaeth o'r eneiniad oddi- wrth y Sanctaidd hwnw." Ofnid gan rai y darfu- asai am y gylchwyl ar ol colli ein diweddar arweinydd, Ieuan Gwyllt; ond credwn, er maint y golled hono, a bayru oddiwrth y teimlad hyfryd a'r naws nefolaidd a nodweddai y gymanfa uchodj fod y tan cerddorol a gyneuodd ef yn ein plith parhau i losgi, ac y mae erbyn hyn wedi cynyddii yn 11 fflam angerddol gadarn gref," ae fe bery, ni a hyderwn, am amser maith i gyneu nes ysu yn llwyr y rhagfarn hwnw a goledda rhai personau tuagat gerddoriaeth, i gefnogi y brodyr ffyddlawn a lafuriant gyda cherddoriaeth, ac uwchlaw y cyfan, i ddenu aelodau newyddion i, ac i feithrin teimladau a plirofiadau crefyddol yn Eglwys Crist, er gogoiliant Duw. Nis gallwn lai na chrybwyll fed y dadganiad o'r hen d&n Bohemia, y Salmf donau, HBendigedig I ddo" &c., a'r Muwm ya hynod darawiadol ac effeithiol, fel y profa y flytah ?bwodi eu dyblu a'u treblu amryw weitmau. Yr oedd anerchiadau Mr Thomas, yr arweinydd, .??i ddifyrns ac adeiladol dros ben, a d, udd Uido gael ei foddhau yn mhell tuhwnt i'w ddis- gwiliadan yn y canu, a rhoddodd luaws o gynghor- ion lgwerthfawr. Da genym ddeall fod yr Undeb. weqi sicrhau ei wasanaeth fel arweinydd eto yn y gylchwyl nesaf, a hyderwn, ar ol y fath lafur tuagat, a'r fath ganu ardderchog ago a gMd yn y gylchwyl bresenol, y bydd arwyddion amlwg o gyriydd i'w gweled yn, y nesaf. Disgwyliwn o hyn. alisjb y cawn ganu Salm-don o leiaf unwaith bob Sabboth. Cymered y gwahanol arweinyddion -J1, awgrym yn garedig. Yn ystod y cyfarfodydd, cafwyd anerehiadau tra phwrpasol gan y cadeir- ydd, sef y Parch E. Davies, Tregeiriog, yn nghyda'r Mri Richard Jones, Edmund Parry, Humphrey Williams, John JoRes, Einion Ddu, a J. Jones, Rhosycoed. Trwy dalu diolchgarwch i'r arwein- yd4, terfynwyd, ni a anturiwn ddyweyd, y gyihanfa ganu oreu a gynhaliwyd yn Nyffryn Ceiriog erioed.-H. M. H.

GOLAN, ger TREMADOG. Cynhaliwyd cyfarfod blynyddol yn y lle uchod, Mehefin 17 a 18. Gwasanaethwyd gan y Parchn Joseph Thomas, Camo; William O. Williams, Lerpwl; a Hugh Roberts, Lerpwl. Yr oedd yr hin yn ffafriola'r cynulliad yn lluosog, fel y gorfu- wyd cynal rhan yn yr awyr agored, trwy fod y capel yn illy fychan. Yr oedd y gwrando yn astiid ac effro, a'r weinidogaeth ag arddeKad amlwg ami*.—Qohelj<dd.

LLANGWYRYFON. Copa-dail BWRDD Ysgol.—Yn yr ysgoldy uchod, nos Wener, Mehefin 14eg, bu rhai a brif Rydd- frydwyr y gymydogaeth hon yn cymeryd i ystyr- iaeth y moddion goreu i ddysgu yr ardaloedd hyn mewn pynciau gwleidyddol. Daethpwyd i'r pen- dedYHiad o iurflo cymdcithas Ryddfrydig yn pehyn i'r He hwn, yr hon a fydd yn cynhal cyf- arfodydd cyhoeddus, dim yn amlach nag un waith y mis, i areithio ar brif bynciau y dydd. Dewis- wyd y swyddogion canlynol am y chwarter cyntaf: —Llywydd, Mr David Jones, Troedyfoel; is- lywydd, Mr Jenkin Williams, TalwnyThogfaen; ysgrifenydd, Mr Humphrey Ellis, Tynant; ysgrif- enydd cynorthwyol, Mr Edward Evans, Lluest- newydd; trysorydd, Mr Edward Evans, Pistyll. Bydd yswyddogion hyn yn caeleu cynorthwyo gan bwyllgor addewiswyd ar y pryd, yngynwysedig o'r personau a ganlyn:—Mri T. Davies, Glangors; W. Davies, Tanyfron; B. Edwards, Pantyn- amlwg j R. Ellis, Pantlloiniau j J. Evans. Maes- newydd; T. Evans, Rhosyrolchfa; J. Griffiths, Tyrnyd j J. Jones, Dolaugwyrddion; a J. J. Wil- liams, Llwynbedw. Ar y swyddogion a'r pwyll- gor y bydd holl waith y gymdeithas yn gorphwys, ac y mae yn dda genyf ddyweydeu bod wedi cydio yli y gwaith o ddifrif. Y maent wedi sicrhau gwasanaeth y ddau ddyngalluocaf a mwyaf dylan- wadol yu yr holl gymydogaethau hyn, sef y Parch John Morgan, Rhiwbwys, a Mr James James, Pentremawr, i areithio yn eu cyfarfod cyntaf. Nis gallasent feddwl am neb yn well. Y mae y ddau wedi bod yn ddiweddar yn y He hwn yn ar- eithio ar fater pwysig, ar yr hwn y bydd genyf air i ddyweyd rywbryd eto, ac y maent wedi enill iddynt eu hunain enw da, trwy eu doethineb a'a pwyll gyda y mater y eyfeiriaf ato. Gobeithiaf y bydd yr hyn ag y mae Rhyddfrydwyr y lie hwa wedi ei wneyd, yn cael ei wneyd mewn lleoedd elaill cyffelyb. Y maent yn dyweyd fod yn yr amgylchoedd hyn ryw bedwar cant o bleidleiswyr, nad oes gan r. perchyllyddion na'r stiwardiaid brchain ddim i w wneyd iddynt, yn gymaint a'u. bod ar dyddynod yn eiddo iddynt eu hunain. Y may arwyddion yr amserau" yn dangos yn am- lvg y dylem ni fel Rhyddfrydwyr yn gyffredinol barotoi i'r fiwydr. Yn adeg yr etholiad, y mae y bobl yn cael eu dyrysulgymaint gan y ddwy blaid, fel na wyddant beth i'w wneuthur. Yn ngwyneb pethau fel hyn, bydded i niaddysgu'n gilydd mewn pryd, gan ddangos y cyfeiriadau, a'r treuliadau aruthrol a berthynant i'r Weinyddiaeth bresenol. Hyn oedd ein gwendid ni y tro diweddaf yn y sir hon, sef, ymddiried gormod yn ngwybodaeth y bobl, a hwythau heb wybod, a thrwy hyny nid oedd eu cydwybodau yn eu condemnio yn y dirgel. Da iawn genym weled fod blaenoriaid y bobl yn y lie hwn yn deall y pethauymaac yn eu gwneuthur. Llwyddiant a ddilyno eu liymdrech yw ein dy- muniad.—Un afu yny Cynulliad.

LLANBERIS. CWMNI Llongau Eryri.—Prysurwn i gywiro camgymeriad pwysig a wnaethom yn ein hadrodd- iadau ar y pen hwn yr wythnos ddiweddaf. Yn lIe fod gwerth y llongau yn ddeng mil ar hugain, dylasem ddyweyd eu bod yn eynryehioli eyfalaf 0 driugain mil o bunnau. Gwelir wrth hyn fod y eWInni yn gryf iawn, ac yn ol pob arwyddion yn debyg o fyned ar gynydd, trwy ychwanegu at nifer ei longau a SWIn ei gyfalaf. Dirwest.—Da iawn genym hysbysu y parha eymdeithas ddirwestol y chwiorydd i lwyddo a chryfhau mewn nerth a dylanwad daionus. Caw- hr t Y? na 0? 7 ?odydd mwyaf effeithiol yr wyth- nos ddiweddaf, a'r eneiniad ar yr holl wasanaeth yn gyfryw fel nad oedd llygad sych yn y gynull- eidfa. Roddodd Miss Williams, Grove House, anerchiad gwir alluog a tharawiadol ar annghym- edroldeb fel yr eglurer ef yn hanesiaeth y Beibl. Canodd Mrs Owen, Castle View, "Mail wrth y bedd yn wylo," nes gorchfygu pawb. Yr oedd arogledd esmwyth a gwlith tyner hafaidd ar wasanaeth dechreuol y cyfarfod mewn darllen rhan o air Duw a gweddio gan un o'r chwiorydd ieuanc. Y maent hefyd newydd orphen canvasio yr holl ardal am gefnogaeth adnewyddol ychwior- ydd, a llwyddasant i ychwanegu tua chant at nifec eu eymdeithas. Gwnaeth sefydliad y gymdeithas les anrhaethol yn barod, a gwir deilynga gefnog- aeth goreugwyr yr ardal o bob enwad a sefyllfa— Y mae bellach wedi goroesi gwawd a chilwg dos- barth a dueddent i'w dirmygu ar y cyntaf, a chyda ffyddlondeb parhaus yn yr aelodau, IIIi chalonogiad gan ddynion dylanwadol o'r tu allan, gwna y gymdeithas waith y rhaid i'w hardal yn y diwedd gydnabod llaw yr Arglwydd yn ei ddygiacl o gwmpas. Nos Wener diweddaf, cynhaliwyd cy- farfod dirwestol cyhoeddus yn y Capel Coeh, dan lywyddiaeth y Parch. J. O. Jones, pryd yr areith- iwyd yn gryf, eglur, a dylanwadol, gan Mr Wil- liams, athraw y Board School. Yr oedd ei effeithiau yn gryfion, a'i eglurhad arnynt yn siorhau astud- rwydd i wrandaw, a nerth a dylanwad effeithiol yn dilyn. Yr oedd plant gwahanol Bands of Hope yr ardal Yi bresenol, ae yn rhoddi amrywiaeth hyfryd yn y gweithrediadau trwy eu caneuon melus dan arweiniad liri. Evan Hughes a John Roberts. Cafwyd cyfarfod siriol a hwylus, a phawb yn teimlo mai daioni oedd bod yno. Dydd Gwener diweddaf, eynhaliodd gweithwyr Pone Pen Diphwys, chwarelau Dinorwig, eu gwyl lenyddol. Llywyddid y cyfarfod gan Mr Thomas Jones, Ardd Gron, Llanrug. Ton gyffredinol. Anerchiad gan y llywydd. Can, Drws y Bedd," gan Humphrey P. Jones, Penisa'rwaen. Araeth ar Y ffolineb o dyngu a rhegu," gan Griffith Hughes, Saron. Can, "Henffon fy Nain," gan Benjamin Phillips. Beirniadaeth loan Peblig ar yrenglynion i'r "Hen Lane;" goreu, Richard Williams, Felinheli. Can, "Gwialen fedw fy mam," gan Robert Phillips. Cystadleuaeth mewn areithio difyfyr ar Pa beth yw y rheswm dros farweidd-dra masnach ar hyn o bryd; buddugol, John W. Jones, Caehopsyn. Can, Gwroniaid Gwlad y Gan," gan Griffith Phillips. Beirniad- aeth John Phillips ar y traethawd ar EfEeithiau niweidiol Tobacco;" y buddugol ydoedd Hem J* Owen, Llainwen-terrace. Can, Wyt tin cofto'c lIoer yn codi, gan Robert Evans (Yr Eos), Ceu- nant Coch. Araeth ar y Gwag-siaradwyr, gan Hugh Williams, Bryn'refail. Can, Y* Golomen Wen," gan Thomas H. Owen, LlainwenJ Beimiadaeth John Mathews ar y penillion i'e Gath;" goreu, Robert Pritchard, Coch-h;r. Anerehiadau barddonol gan Thomas Evans, 'Rallt Goch, Oliver, ac loan Peblig. Can, Oes y byd i'r iaith Gymraeg," gan John Roberts, Ty Coed. Cafwyd cystadleaaeth mewn hollti ceryg. ynl. geisiodd deg. Goreu, Ellis Owen. Can, "Y gardotes fach," gau William Jones, Fachwen. Beirniadaeth Robsrt Roberts, ovcrhnker, ar yr arholiad ar Ddaeareg; goreu, Thomas Evans Long-tail-terrace., Can, "Bauer ein Gwlad" gan John Morris, gof. Cafwyd cyfarfod rhaiforol a hwyliog. Wedi talu y diolchiadau arferol i bawb a iu yn gwasanaethu, ymwahanwvd wedi treulio dwy awr a haner yn ddifyrus iawn.-I. Eryri.

TALYSARN. Cynghbrdd. Cynhaliwyd cyngherdd yn yr Assembly Roem, noswener, Mehefin 21, cadeirvdd Mr Owen Jones, Mount Pleasant, a'r llywydd Mr Thomas Lloyd Jones, Brynafon. Prif arwyr v cyngherdd ydoedd v Waenfawr Glee Party, Ior- werth ap Ow?mt, Miss Jemimah Hughes Mr Robert Brodie, Nantlle Vale Brass Band. Cyfeil- ydd, Mr R. D. Thomas, Penygroes. Cawsom gy- farfod gwir dda o'i ddechreu i'w ddiwedd, ac en- coriwyd amryw weithiau. Cawsom anerchiadau rhagorol gan y cadeirydd, a'r llywydd, a'r Parch R. Williams, curad, Talysarn. Yr oedd y cymS iad yn ganolig, nid cyatal ag v buasem ym disgwyl, gan 3 fod yr elw yn myned i dalu am yr harmZiium, perthyHol i'r cor. Mae yn ddrwg genym fod v cor hwn yn cacl gan lleied o gefnogaeth yn ein hardal, He y buaswn yu disgwyl y buasai pawb fel un gwr yn en hfmrhydmMu, ond fel aralf y mae, fel mat pawb yn gwybod ar ol y cyngherdd hwB —Qohebydd.