Y Genedl Gymreig

BRAWDLYS MON. Ag^rwyr! y brawdlys hwr. yu BeamnariB Qdyrid S.idwro, gerbr JU Barnwr La-vr »ace. LlongytHrchodd li arglwyrtdiaeth yr ucbel- K y fflith riia oedd un carcb-.nr J w but—m2y|,4m(j dymnnnl nad ocad o'r blaen w:1i digwydd yn ei hanes ef er pIn blaen w ?'I i d Ig'vyd'jfy,I :n nee. Priodr lai to itiacl ar y f line. Priodrlai leihad trosedd 4u yn ystod y p ;m: mlynedd di- weddaf ) gynydd cyiijedroldeb yn mblith v bobl a dylanwad addysg.- Cyflwynodd yr nehol-airydd (Mr H. R. Poole), I ar 0 tenvc gwynion i'w arglwyddiaetb.—Yr oedd dan achos Civil I W prdi. Ceir adroddiad cynawn o'r rhai byv. mewn colofnaa eraill.

I YNADON YN YMGECRU. I CYNGHAWS DONIOL YN MRAWD ) LYS MON. I HAWLIO IAWN AM YMOSODIAD A THRESPA8. IY RHEITHWYR YN ANGHYTUNO. Bu y Barnwr Lawrance a denddeg o reith- wyr arbenig am ychwaneg na deog awr yn Mrawalys Benamaris ddydd Sadwrn yn gwrandaw achos o anghydfod cydrbwng dau o ynadon MÔD, set Mr flugli Edwards, R.;se- moaat, Caergybi.a Mr H. Herbert Williams, Trecastell-y ddau yn is-raglawiaid dros y air ac wedi bod yn llinw y swydd o nchel- tiryddion. Hawiiai Mr Hugh Eiwards iawn 0 50op am yuosodiad, tra ar yr ocbr arall yr hawiiai Mr Willia<ns lOOp o iawn oddiar Mr Edwards am ymosodiad tbrespas. Y mae amgylchiadan yr acbos wedi perl cryn lawer o siarad ttwy yr Yoys, a cbymeiid dyddordyb anarferol yn y gwran- dawiad ddydd Sadwrn, Ymddangosai y Mri Clement Higgins, Q.C., a Juhn Bryn Roberts. A.S. (yn cael eu cyfarwyddo gan Mr E. G. Roberts), dros yr srlynydd, a'r Mri E, H. Lloyd a Fitzroy Lloyd (yn cael eu eyfarwyddo gan Mr W. Thornton Jones) dros y diffynydd. Agorodd Mr Higgins yr achos trwy ddweyd lod y diflynydd yn haera hawl i dir ag oedd yn ymylu ar Tywyn Lodge, ty pertbynol i'r erlynydd, lie y trigai yn ach- lysnrul, -rdd a redai trwy y tir hwn adeiladodd y diffyuydd wil i'r hon y gwrthwynebai yr erlynydd a llu- aws o gymydogion oblegid ei bod yn cymeryd ymaith ran fawr o'r ffordd. Cyfododd y diffynydd hefyd wrthwynebiad i risisa a roddid i fyny gan yr erlynydd i arwain o'i dy i Ian y mor. Ar y 26ain o Dachwedd, E90, cytunodd y pleiliau un i Ilymud y grisau a'r llall i symnd y wa) oud tra y cyflawnodd y cyntaf ei ran ef o'r yiu gymeriad Rwrtbodcdd y Hall wneyd hyny. Yo ddilynol, fodd tynag, syrnr.dndd y diffynydd y wal yn ol ar ddiu ,hlysur ODd yr oidd eto yn eefyll ar dir ag yr oudd yr erlynydd wedi avfer crolsi drosto tr's ychwaneg Dug ngain miynedd. Uan fod byn yn drespaa ar ff rdd gyhoeddus, ac na idan^osai y (Hfyoydd unrhyw arwyddion o gidw el aidewid i symnd y wal peadtrfyn- ,d,l yr frlynydd fabwysiidu yr hawla roddid iddo gan y gyfraith i symud yr atolfa 0 ganlynii'.d, ar y 221iin o Ebrill diwM^idaf cyfbgodd yr vrlyuydd ddau o ddyiiion i dynu i lawr y wlli; ond iiid oadd- ytit wedi bad yno yn hir cyn i Mr Williams gyraadd i'r lie auewn tytober wyllt. Pan welodd yr byn oedd yn myned yn miaou aeth Mt Williams i fyuy i Tywyn Lodge, lie yr arhosai Mr Edwards ar y pryd. With glywed siarad nchul ya y ty daeth yr erlynydd i-lawr y grisi:u, a chyfirfyddwyd ef ar haner y ffordd gin y diffyaydd, yr hwn a ddefuyddiai iaitb gref, gau fyned mor bell a bygwth llofrnddio yr erlynydd. Aeth y ddau wedi hyny i'r man lie y safai y wal, pryd y dywe.ioid y diffyuydd, zan chwyfi ) ei law oddiamgylcb, Ni chaiff \ieb gytT- wrdd a'r wal h:n." ft oedd t:au Mr E lw,.rds hefyd ffoa >n 0; Iaw, a chyda hou symudodd gareg 0 ben y wal. Rhutluodd y aiffynydd ato a thgirawodd ef ar ei law gyda'i ffon. Yn ngwyneb y dull yr iii y diffynydd yu mlaen penderfynydd yr achwynydd osid y dynion i wneyd rhyw arcbwyl arall i orphen y dydd. Y diwrnod dilynol, fodd bynag, cyflogodd ddeg 0 ddynion i dynuywJili lawr, a thrachefn daeth Mr W lliains i'r lie, a'r tro hwn yn llawer mwy ffyrnig nag oedd ar y diwrnod blaenorol. Bygytbiodd fyned i ymofyn lluaws o ddynion ag oedd ganddo yn adeiladu gwesty ychydig bbllder oddi yno er troi gweithwyr yr erlynydd ymaith. Yuaofoodd yr erlynydd y torai anghydfod allaa, rhybaddiodd ei bobl ei bun i beidio ymyryd a't diffynydd mewn modd yn y byd, ac aeth i'r ty i ymofyn llyfr tra pheryglus, "Every man's Own Lawyer" (ehwerth'n) Y Barnwr: Nid wyf yu credu, Mr Higgins y dylech ddweyd too. hwnyna yn llyfr, peryglns; efe yw y cjfa ill gorau sydd genych (ekwertbin). Aeth Mr Higgins yn mlaen i sylwi ctdtitfod i'r Ilyfr gael ei dyun allan gyla'r am-.an goreu, a darllenodd yr erlynydd raniu 0 bono a ymwraent a chadwra- th heddweb. Wrth weled y gwaith o ddiuystiio y u hl yn myned yo mlaen, cynyddodd llidiogrwydd y diffynydd, gyda'r hwn yr oead boneddwr arall, a toarawodd yr eilynydd gyda'i ffon ar ei ysgwyddaa. Ni ddychwelodd yr er- lynydd yr ergyd, ac yna tarawodd y diffyn- ydd ef yn ei geg nes oedd yn gwaedu. Hefyd, thatbrodd iddo gan ei daraw yn pi ben gyda pben trymaf ei ffon, gau beri i'r gwaed redeg am hwer o amser. Rhwym- wyd ei beD gyda chadwhau poced y gweith- wyr, a gorfodwyd ef i fyned yn ddioed i Gaergybi at feddyg. Cynyrcbodd yr ergyd ddolurtuadwy fodfedd 0 byd, a chaatikiwyd yr erlynydd i'w dy am rai wytbnosau mewn canlyuiad i'r ymosodiad, yr hwn, fe ddadl enid, nag gellid am foment ei gyfi iwuban, gan fod yr erlynydd, wrth symud y will, yn gwneyd yr hyn y meddai berffaitfe hawl i'w gyfiawni, sef symud at-iifa oddi at ffordd gyhoeddus. Y Barnwr Os mai prif ifordd ydyw, ni feddai y diffynydd hawl i (tdeiladu arDi o gwbl. Y mae yr oil yo dibynn ar ba faint a roddwyd at wasanaeth y cyhoedd. Yna rhoddodd yr erlyBfdd dystiolaetb er cadarnhau anerchiad agoriadol ei ddadleuydd. Dywedodd mai eiddo ei wraig ydoedd Tywyn Lodge. Gosodai y ty o bryd i bryd, ae yn ystod y dauddeng mlytwdd diweddaf yr oedd wedi bod ya meddiant y Milwriad Marshal. Wedi ym adawiad y boneddwr hwnw oddiyao ychydig fisoedd yn ol cariodd yr erlynydd allan nifer o gyfoewidiadau yn nglyn tc ty, ac yn ea plith yr oedd y grisiau y cyfeiriwyd atynt eisoes. Cyfododd y diffynydd wrthwyneb- iad i'r grisiau oblegid eu bod yn arwain i ddarll o dir ag y dywedai oedd yn eiddo iddo ef, a dywedai ei fod wedi adeiladu oddeutu deg Hath o wal er cau y tir hwn i mewn, er yr yasddangosai y cymydagion yn dra gwrth- wyuebol i hyny. Atebodd y tyst nad oedd yn sysa fod y cymydogion yn gwrthwynebu, pan yr yatyrid mor ,»o; ydoedd y ffordd, a'i fod yatau (y tyst) v/e, arfer teithio droll Y tir mewn dadl am okiit. tuP3 mlynedd heb erioed gael ei atal. Foft 1 bynag, cytunodd y tyst &'r diffynydd, y 0.11 i dynu ymaith y grisiac a'r llall i dynu i lawr y wal, Cyf- lawnodd y tyst ei ran ef o'r cytundeb, ond, nid felly y diffynydd. Rhcddodd Mr Higgins i mewn nifer o lythyraa ag oeddynt wedi paeio cydihwng y pleidiau, pryd y sylwodd y barnwr nas gwelodd erioed bethau mor ffel yn cael w. cyflawni gan ynadon heddweh. Mr Lloyd Gwnaed llawer o gynygisn ganddynt i gsisio penderfynu y mater. Y Barnwi Nid oedd gaeddynt fwy o bawl i wneyd cynygion yn uglyn a hyn nag sydd geayf fi er syenud y Wyddfa. Y maent wedi bod yn chwareu gyda hawliau y cyhoedd, a'r rhai nid oes a wnelont o gwbl- Mr Lloyd: Nid ydym wedi glywed ond un ochr eto, fy arglwydd. Y Barnwr Ni ddarllenais rCtvih lythyrau ofresyraol erioed. Aeth yr erlynydd yn aalaen i roddi hanes j-r hyn a gyooerodd le ar yr 22aic a'r 233in o Ebrill. Fan ddaeth y diffynydd i'w dy or y diwrnod eyntaf dywedodd wroth y tyst, "Y cachgi, yo myced i fyny y grisiau i edrych arnom wrth y w;1." Atebodd y tyst nad oedd ya ei ddeall. Yr ydych yn gacfcgi ac yn scoundrel," ebai y diflynydd, yr wyf am eich lladd am dyuu i lawr y -.it (chwerthia). Dywedodd y tyet mewn atauiad, Os wyf yn myned i gael fy Uofruddio gwell fyddai genyf i byoy gyineryd lie addiallan nag oddiiewn" (chwerthin adoewyddoi). Yea a-tt, y ddan i'r lie y safai y wal, pryd y sylv--odd Y diffynydd wrth ei gyfaiJl oedd gydy,¡, ef, "Er fod y dyn hwn yn amaethwr, a minau wedi fy nwyn ifyny yn foneddwr, yr wyf fi am roddi curfa dda iddo (chwertbio). Bywedodd y tyst wrtho fod yn gywilydd i ddyn ieaanc o'i oed ef siarad yn y dull hwnw wrth r dlgOD hen i tod yn dad iddo. Wedi ymddiddan pellach o natur gwerylgar taflodd yr erlynydd gareg i lawr oddiar ben y wal, gan adyweyd nad oedd gan y wal fwy 0 hawl i fod yno na rhyw atalfa trail. Yna tarawodd y diffynydd ef ar draws ei law I gyda ffon, gan dd> weyd Dyna on i chwi" (ehwertbin). Tarawodd y ffon y tyet hefyd yn ei linian. Protestiodd y tyst yn erbyn hyn, ac er arbed ychwaneg o bethan o'r fath dywedodd y diffynydd yr atatiai ei I I I- -1 I ddynion rhag myned yn miaen gyaa r Will y diwrood hwnw, ac y rhoddai waith ftrftil I iddyot. Forea y diwrnqd canlynol cyflog- odd y tyst ddeg o ddycion i dyna yr oU o'r wal i lawr ond nid cyot nag yr oeddynt wedi dechren na ddaeth Mr Williams i'r lie, a daeth i wrthdarawiad A'r dyn inn. Fel ag yr oedd y ceryg yn cael eu tynu i !awr taflai y diffynydd hwy ar draed y dynion. Anfon- odd y diffynydd ei was i gyrohn nifer o'i weithwyr ef ei hun i'r lie. Ofnai y tvst i derf) sg dori allan pe y deaai y ddwy fintai o weithwyr ya ngbyd at eu gilydd, a phry surodd i'r ty i ymofyn y llyfr y eyfeiriwyd ato gan Mr Higgins, a darllenodd y rbanau hyny ag a dybiai ef ya fwyaf priodol ar yr schlysnr (cbweithin). Aeth y tyst ) D mlaen i ddesgrifio yr ymosodiadau a wnaad arno gan y diffynydd. Llifai y gwaed i'r fath raddau o'i ben fel y thedodd no o'r gweithwyr ymsith mewn dychryn, er ei fod j yn ddyn mawr o gorpholaeth (chwerthin). Croes-holwyd gan Mr Lloyd: Ni ddarfnm i hawlio y tir hwn fel fy eiddo i, ond yr wyf yn hawlio fy rhyddid i gerdded drosto. Wedi i Mr Williams adeilado y wal cyfyngai hyny yn ormodol ar y ffordd Anfonais lytbyr at fwrdd y prif-ffyrdd yn galf sylw at y wal, a'r atebiad a gefais oedd nas gallent ymyryd yn y mater, Y Barnwr: Y mae yn debyg fod y bwrdd hwn fel Ilawer o fyrddau ereili yn tybied y gallant osod i lawr ddeddfau iddynt eu hnnain. Galbi y bwrdd hwu fed mor gyfeiliornue ag yr oedd diohon iddynt fod. Mr Lloyd: A oedd gan y dynion hyn rawiau a cheibiau ?-Nis gwelais hwy. A ddarfu i bedwar o'r dynion ruthro i Mr Williams, gan ei fygwth, ac a ddarfu un o honynt ddweyd ei fod wedi bod yn Mexico, ac y dangosai ef i Mr Williams sut y trinid y beggars yno?—Ni chlywais yr un sill 0 hynyna. A oedd Mr Mcssop, cyfaill Mr Williams, yn myned i ban bryn o bryd i bryd ac yn dychwelyd i hysbysu fod yr heddgeidwaia ya dyfod ?-Nis gwn; o'r hyn lleiaf ni ddaeth yr heddgeidwaid. A ddarfu i Mr Wiliiams gymeryd gafael ya y dynion, y naill ar ol y llall, 8'U gwthio ymaith ?-Do, lawer gwaith. A ddatfu 1 chwi waeddi, Ffwrdd a hi, hogia, neu ni chewch eicb talu ?"—Do, ffwrdd a hi gyda'r whl ac nid gyda lAr Williams (chwerthin). A. ddarfu i chwi waeddi, Cyroered rhyw wyth 0 nu naw o bonoch ef i ffwrdd r — Na, ni chymeraswn lawer am wneyd y fath beth. gwrthwyneb dywedais wrthynl; am beidio cyffwrdd eu [law arno, Ooid pan yr amgylohyfiwyd ef gan nifer o ddynion, a phan yr oedd mewn perygl, y tarawodd y diffynydd chwi ?—Nage. Daeth Mr Williams ataf i, gaa ddweyd, A ydych yo fy ngalw fi ya wirion, fcyr 1" Nid oflddwn wedi dweyd dim o'r fath beth wrtho. Pa !e yr oedd Mr Mossop 3-Ni ddywed- odd ef air. Y mae genyf bob parch i'r boneddwr hwnw. A ddarfu chwi gyøyg i'r mater hwn gael ei benderfyna trwy gyflafareddiad ? Gwrthwynebodd Mr Higizius i'r cweatiwn gael ei ofyn oherwydd mai trwy lythyr cyf- rinacbol y gwnaed y cynyg. Y Barnwr Os yw y bonwddwr hwn wedi cael cracio ei ben uis gellwch ddisgwyl iddo gymeryd golwg ffafriol iawn o hyn. Mr Lloyd: Gall eich aTglwyddiaeth ei gymeryd fel mater o ffaith fod ei ben wedi cracio (chwerthin). Ail-holwyd y tyst gan Mr Higgins. Dy- wedodd i heddgeidwad o'r enw Owen Jones gyrbaedd i'r lie oddeutu diwedd y cythrwfl. Gofynodd Mr Williams iddo, "A ydych wedi cymeryd yr hen wr yna i'r ddalfa ?" Atebodd y swyddog, "Nis gwn eto pa un obonoch i gymeryd i'r ddalfa (chwertbio). Dvwedodd v bat wrtho am gymeryd y sawl a darawodd gyntaf. Yna addefodd Mr Williims ddarfod iddo graeio pen y tyst gyda'i ffou. Gefynodd yr heddgeidwad i'r diffynydd a oedd rbywan wedi ymosod arno ef, ac atebodd yntan na feiddiai neb wneyd hYDY, Dywedodd hefyd with y swyddog am gymeryd nwau y creadnriaid medd- wou yma." Yn y fan hon dangoswyd y ffon a'r hon y tirawy d yr erlynydd, yr hwn a ddywedodd fod ganddo fare preifat arai. Y Barnwr: Ai gyda'ch pan y gwnaethoch, chwi y marc preifat? (ehwertbin). Ar derfyn tystiolaesh yr erlynydd galwyd ar lnawfi o dystion i gadarnhan yr hyn a ddywedodd. Yn eu plith yr oedd Richard James, Cnwcmelyn, a Robert Jones, y ddaa ddyo a fuont yn tyna y wal i lawr y diwr- nod cyntaf; Owen Jones, Ty'ntywyn,Martin Hall Parsons. Caergybi; Robert Hughes, Owen Jones, John Williams, Henry Parry, Richard Williams, John Cook, Richard Wright, Heddgeidwad Owen Jones, a Dr E. T. Haghes. Mr E, H. Lloyd, wrth aor yr achos dros yr amddiffyrjiad, a ddadleuai yn y He cyntaf nad oedd tystiola^tb weii ei thoddi yn daugos fod y tir bwa yn eiddo i'r erlyeydd nou ei fod wedi caal hawl, again mlynedd yu ol, i fyned drosto. Cvtuaodd ei arglwyddiaeth a'r ddadl hon. Yua dywedodd Mr Lloyd mai y cweetiwn mawr i'w benderfynu ydoedd, a oedd y tir o dao sylw yo eiddo cyboeddus. Cydna- byddai :ei fod yo dra anffodus ddarfod i aoghydwelediad o'r natur hwn gymeryd lie cydrhwng boueddigion o safle yr erlynydd a'r diffynydd. Aeth y dadlenydd dyegedig yn mlaen i ddyweyd mai mewn hanan- amddiffyniad yn hollol y cyflawnodd Mr V-iiliaiiis yr ymosodiad y cwynid o'i her- wydd, h.y., pan yr amgylchynwyd ef gan nifer o bersonau affywodraethns. Dadleuai yo gryf mai tresmaswr, a dim arall, ydoedd yr erlynydd ar y tir hwn. Amgauwyd y tir gan Mr Williams, oddeutu tri nen bedwar mis cyn i'r erlynydd ymyryd. Yr oedd y tir ya mhlith eiddo arall a adawyd i'r diffynydd yo ewyilys ei did, yr hwn a fu farw yn 1869, a bwriedid galw tyatioo i brofi na ddefnyddiwyd y ffordd mewn dadl erioed fol ffordd gyhoeddus ond gan denaotiaid formydd pei tbyaol i'r diffynydd. Addefai ddarfod i'r diffynydd gyfiawni ymosodiad, ond ar yr un pryd dadleuai ei fod wedi ei ■arwain i'w gylawni. Rhoddodd y diffynydd dystielaeth 'faith o bartbed i helyntion y ddau ddiwrnod* Ar y 23ain, dywedodd rhai o'r dynion wrth y tyst, Os telwefe chwi i ni, fe beidiwn myned yn mlaen a'r gwaith." Daeth yr erJynydd allan a dywedodd, Myfi sydd yn iawn; peidiwch ereda yr un gair a ddywed Mr Williams Nie gall e( fforddio talu i ddynion fel chwi," Dywedcdd un o'r dyn- ion, yr hwn oedd ychydig mewn diod, Dowch, bogis, ni chawn ain talu 011 na wcawn hyn." Ya cael eu blaeuori gan Mr Edwards daeth nifer o'r dynion dros y wat at y tyst, yr hwn a yrddiwfd o gwmpao ganddynt, a dywedodd yr edynydd," Os oes arnoch eisieu gwybod sut m ,e pethau mi ddarllenaf y gyfraith i chwi." Yoa tynodd lyfr allan a darllenodd y "Riot Act"; (chwerthin). Y Barnwt: Yn Gyrnraeg? Y Tyst: Nage, yn Saas. g. Y Banwr Yna, nid wyf yn eredu ei fod wedi eael llawer o effaith-arnyot (ahwerthin) Dywedodd y tyst ea bod oIL yn siarad Saesneg. Taflodd y dynion geryg ar ei draed, a gwaeddodd yr erlynydd allan, Cymered wyth neu naw o honoch &fael ynddo." Bu y tyst am beth amser yn anerch" y dynion, gan geisio dangos iddynt y canlyuitdau pe torai terfysg allan. Gosododd ei gyfsbill, Mr Mossip, ar ben bryncyn garllaw i foi yo dyst ar balifi o'r ddwy ochr yr ymddygid ya aonheg, ac befyd i rybuddio y dynion, ya awr ac yn y man fod yr heddgeidwaid yn dyfod (chwerthin). Gwaaeth pedwar o'r dynion gylch am dano. Dywedodd an, yr wyf nowydd fod yn ymladdwrniggeraya Mexico, a d3nos»f i chwi pa fodd y gwnant yn y fan hono" (chwerthin). Un arall, yr hWB oedd i raddaa yn feddw, Oa daw tri neu bedwar ohonoch gyda mi ni awa am dano." Tynhaodd an neu ddan ohonynt hefyd eu belts (chwerthin). Mr Lloyd: Rhagarweiniad i waith pellacb, fy arglwydd (cbwerthiq adaewyddol). I Y tyst a aeth yn mlaen i ddweyd i bedwar o'r dynion ymosod arno ar wahanol MtegM. Chlwodd Mf Edwards ef wrth hMwoo enwau anghymwys. Uafodd hefyd ymdrechfa gyda rhai o'r dynion, a tharawodd H, Bdwards gyda'i ffon. Croesholwyd y tyst yn llym gan Mr Higgins, rhai o gwestiynau yr hwn a barasant BTVD ddiarifweb.. I I Mr Higgins: Pan y dywedodd Mr MWMM wrth y dynion am i wyth nea naw ohonynt gymeryd gafaei okonocb, paham na baasent yo gwneyd byny ?-Am nas gallant uno i u gilydd. Apeliais amynt hefyd i beidio. Pa fodd, ai trwy nerth corpborol ?-Nage, apeliais at rai ohonynt ag oeddynt yn forwyr i beidio tynn gwaith ar y gwasanap-th y perthynent iddo, tra yr apeliais at ereill fel Cymry i beidio taro Oymro ar ei dir ei hun (chwerthin), Yr oil a wnaethnm i oedd mewn hnnan amddiffyniad. Mr G. A. Mossop, Oakham, swydd Rutland, y boneddwr ieuanc ag oedd yn nghwmni y ditrynydd ar y dyddiad a nod- wyd, a dystiodd ddarfod iddo ar y 23ain gael ei anfon gan y diffynydd i ben bryncyn i edrych a oedd yr heddgeidwaid yo dyfod. Yr oedd y diffynydd wedi hysbysu y dynion ei fod wedi anfon am heddgeidwaid ac ynad heddweb. Mr Higgins: Yna, fe'ch gosodwyd fel Mur?f i edp" ??h pwy a ymosodai ar Mr Williams a phwy yr ymosodid arno gan Mr William87-Do. Pa beth a woaech tra yn gwylio 1 A oeddych yn sefyll yn llonydd 7-Bwyteais ychydig o doisenau fel byrbryd (chwerthin). A ddaeth rhai o'r ceryg yr ydym wedi clywed son am danynt at eich traed chwi? —Naddo. Yr oeddych yn eo hosgoi I-Nae oeddwn, y ceryg oedd yn fy oagoi i (chwerthin). Pan symudwn i un cyfeiriad teflid y ceryg i gyfeiriad arall. Pa beth ydoedd maint y cerfi P-Nis gallaf eich ateb. A oeddynt yn gymaint a chnau (ehwet- thin)?-O, oeddynt. Mewn atebiad i gwestiwn pellach dywed- odd y tyst fod y ceryg a ddisgynent o gwmpas traed Mr Willhms o faintioli cyd- rhwng orange a mebtt (chwei thin mawr). Y IM lwriad Marshal, Y. tt., a ddywedodd iddo fod yn trigo yo Tywyn Lodge am ddeuddeng mlynedd, ac nid oedd erioed wedi clywed fod y tir mewn dadlyn cael ei ddsfnyddio fel ffordd gyhoeddus. Cafwyd tystiolaethau o natur gyffelyb, yn dangos na ddefnyddid y ffordd ond gan ddeiliad ffarm Penrbyngarw, gan David Williams, Ceryg efail; Lewis Roberts a Mary Roberts, Ty'nyfelin; Mary Ann Shone, Penrbyngarw; W. Williams; J. Roberts, gornchwyliwr etifeddiaeth Mr Williams; W. Roberts, Penrhyngliro; Owen Morris, cad- eirydd bwrdd y prif-ffyrdd, yr hwn a dystiodd na chlywodd erioed am y ffordd yn cael ei defnyddio fel un gyhoeddus; ac 0. Jones, Tymawr. Symiodd y Barnwr yr achos i fyny i'r rheithwyr, gan ddatgaa ei farn y baasai yo llawer dobthach i'r erlynydd ddwyn gwaith y diffynydd yn ade ladu y wal gstbron y brawdlys chwarter, CIVrB trwy yr hwn na buasai yr un ohnr .1\¡ yn cael cracio ei ben, a'r Halt yn cap) yg at ei draed (chwerthin). Dylai ynadon bcadwch fod yn dra gofalps a cheisio bod ya esiampl i eraill, ond ofnai nas gallai y boueddigion hyn fod yn esiampl dda iawn i bobl Caergybi a phobl Mon yn gyff- rediaol. Gyda golwg ar hyn ydoedd ffordd gyhoeddus ya ngolwg y gyfraith, dywedodd na feddai neb hawl i ymyryd & ffordd, pa faint bynag ydoedd ei lied, ag ydoedd wedi ei gosod at wasanaeth y cyhoedd. Pa le bynag y ceid ffordd wedi ei chan i mewn o'r ddwy ochr, y dybiaeth bob amser yn ol y gyfraith ydoedd mai eidde y cyhoedd ydoedd, pa un bynag a oedd y cyhoedd wadi ei dei- nyddio ai peidio. Y ddau gweatiwn i'w hystyried gan y rheithwyr yn yr achos hwn oeddynt, (1), A oedd y tir mewn dadl yu rhan o'r ffordd gyhoeddus) (2), A gyflawn- odd y diffynydd yr ymosodiad y cwynid o'i herwydd i Wedi ymgynghoriad o ddeugain mynnd, dyeb welodd y rheithwyr gan ddyweyd eu bod yn metiin cytuno gyda golwg ar y cwestiwn blaenaf. Ar yr ail gwestiwo bar- nent fod ymosodiad wedi ei gyflawni, a dy- farnent gan' punt 0 iawn i'r erlynydd. Hys- byaodd clerc y llys—(yr oedd y Barnwr wedi ymadael}—fod yo rhaid iddynt ddychwelyd i ystyried y cwestiwn cyntaf. Atebodd un o'r rheithwyr nas gallent byth gytuno, a gofynodd ai oni fuasai y ddwy ochr yn oyd- synio i dderbyn barn y mwyafrif. Gwrthod- wyd hyn, a gorfuwyd y rheithwyr i fynad )0 ol. Wedi absenoldeb o tua deng mynud galwyd hwy yn ol drachefn, pryd y dywed- wyd y derbynid barn y mwyafrif. Yna caed fod saith o'r farn aad oedd y tir yn rhan o'r ffordd a phump yn erbyn. Gofynodd Mr Lloyd pa iawn oeddynt yn ddyfarnu i Mr Williams am drespas Mr Edwards, ond gwrthwynebodd Mr Higgins i'r cwestiwn ar y tir nad oedd y barnwr -wedi ei osod gerbron y rheithwyr. Parodd absenoldeb y Barnwr anghyfleusdra dybryd. Aeth y Mri Higgins a Lloyd allan gyda'r bwriad o weled y barnwr yn ei lety, ond daethant yn ol gyda'r bysbysrwydd fod ei arglwyddiaeth yn aros oddegta mindir o'r dref. Creodd siomedig- aeth y ddaafergyfreithiwr lawer o chwerthin yn y llys. Yn ddilynol, tra yr oedd bys yr awrlais o fewn ychydig i gyrhaedd deg o'r glocb, golljtngwyd y rheithwyr ymaith gyda'r gorchymyn ar fod iddynt ddychwelyd boreu ddydd Lion, er fod orhai ohonynt yn trigo yn Nghaergybi ao eraill yn nghyfeiriad Amlwch.

LLYS MAN-DDYLEDION CAERNARFON. Yn y llys uchod ddydd Mercher, gerbron y Barnwr Syr Horatio Lloyd, apeliodd Mr R. O. Roberts am gostau ar y raddfa uchaf mewn achos a beaderfynwyd yn y llys blaenorol, pryd y gorchymyawyd y Mri Evans a-Sake, Caernarfon, i dain 18p o iawn i Robert Williams, Cse eithio, Llanwnda, am fod fstordy a adeiledir ganddynt yn effeithio ar dy sperthynol i'r erlynydd. Gwrthwjrnabwjd y cais gan Mri J. T. Ro- berts, yr hwn a awgrymai ar fbd i bob plaid dalu ei -chostau ei hun. Penderfynodd ei anrbydedd ddyfama o blaid yr erlynydd am 18p gyda chostau ar acbos eyffrodin.- Erlynid Cwmni y London and North Wes- tern Railway gan John Roberts, Manchester Hoose, Llanllyni, am 5p o iawn am i nwyddau.gael en cadw am ameer afresymol tra ar en ffordd o Fanceioien. Ar ran y diffynyddion hysbysid mai gwaith anfonwyr y nwyddan yn paidio rhoddi cyfeiriad di- gonol arnynt a fa yr achos iddynt gael ta cadw. Ermwyn rhoddi cyfle i'r erlynydd i wneyd ymchwiliad pellach gehiriwyd yr achos. Ymddangosai Mr J. iT. Roberts dros yr erlynydd, a Mr R. M. Preston droa y cwmni.—Ymddangosai John Jones, Ty isa'rhos, Ctroeslon, yn idiffynydd mewn dan achos a ddygwyd mewn perthynas & pherchenogaeth eiddo yn y fferoa dan sylw. Yo yr achos cyntaf hawlid y dodrefn a stoc y ffe-rm-gan- J. L. Jones, Bangor-street, Caernarfon, o dan bill of sale, ae befyd gan I Mr Cliarles If. Bees, cyfreithiwr, i'r hwn yr oedd John Jones yn ddyledas. Ceirid dadleu mai twyll ydoedd y bill of salt, ond cyraev- odd y barnwr olwg wahanel ar y mater a phendarfynodd o blaid J. L. Jones, yr hwo, tfudd bynag, a orchymynwyd i data csstau y airydd. Ya yr ail aohos vr eiddo mewn dadl ydoedd cageg, yr hoa a hawlid gan Hugh Ellis Jones, mab John Jones, a chan Mr Rees. Cafwyd tyatiolaeth gan y mab tn&i efe, ac nid eioiad ydoedd tPerchenqg yr anifaiL Dyfarnwyd yn ffafr y mab, ond oblegid fod amgylcbiadaa yr aehos yn ym- ddasgos braidd yn amheos, gorchymynwyd ef i dalu yr oil o'r costau. Cynrjchiolid J. L. Jones a H. Ellis Jones gan Mr J. T. Roberts, a Mr Rees gan Mr Herbert Wil- liams, bargyfreithiwr.- Hawiiai Williata Robertg, Ty'nyco«d, Bontaewydd, y swm o 16p oddiar William Jones, Brynbeddatt, B^ntnewydd, dyledus ar nodyn o addewid. Rhoddwyd dyfarniad o blaid yr erlynydd, dros yr hwn yr ymddangosai Mr Herbert Williams (yn eael ei gyfarwyddo gan Mr C. H. Rees). Ar ran Mr J. T, Roberts, yr hwn a gynrychiolai y diffynydd, cydsyniai y barnwr i beidio rhoddi ei ddyfarniad mewn grym ar nawaith.

I ACHOS DUNCAN. j YN t FEAWDLYS. I YN 'l FRAWDLYS. I [GAN UN OBDD YNO.]  Yn onion wedi deg o'r gloch iorea Mawrth I ghs ore: =dIl I I I diweddaf cyfeiriMa fy ngbamrau tua Neuadd Sirol CMtnarfoo. Cyrhaeddais yno pan yr loodd 7 Barawr, I I SYR JOHN COMPTON LAWBANCB, yn cychwyn, yn nghobyd Mr Barker, yr nchel?ydd. i'r 8WMM.eth YD Eglwyø Crist. Boneddwr til, lied deneu, heb ddim oad cndyn bychan 0 gernflew, ydyw y Barnwr Lawrance. Dyrchafwyd ef 1 r fame farnol ychydig fisoedd yn 01, ac nid yw eto lawn tdagain mlwydd oed. Tybir mai oberwydd ei waaanaeth gwleid.  Yn hytra.ch aag 8m  gyfraith y ivnaed af yn farnwr. Wadi mynecl i meWD i'r Ilys, cefais Ie manteisiol i it.dd a  i ys- fwrsio. OadaohosDMCMoeddynp?o ar ein meddyt?..c ois gallem edrych ar yr oediad byd baner awr wedi nn M-dde? heb raddau 0 ddigter. Daethum 1 r casgliad Mai I SKREMONI AFRBIDIOL ydyw pregeth y caplan i'r barnwr yn y brawdlysoedd. Yn y frawdlys ddiwedaf yn Nghaernarfon nid aeth y Barnwr Wright i'r eglwys o gwbl, a gofidiwn na fuasai y Barnwr Lawrance wedi dilyn ei esiampl yn y mater hwn. Ond ofer gofidio am yr byn nas gallwn ei helpio. Nis gallem ondgo- beithio y byddai pregeth y caplan yn tyr, beth bynag am felus. Gallaf grybwyll yma nad oes wir yn y stori mai yn Gymraeg y pregethodd y Parch J. Morgan, Llandudno, o flaen y Barnwr. Chwedl ddisail befyd ydyw iddo sylwi yn ei bregeth arydymunol- deb o gael barnwyt Cymreig i gynal brawd- lysoedd Cymru. Yr oedd y llys yn prysnr lenwi, a r oediaa ya dyfod yn fwyfwy anhawdd dygymod ag ef. Tyngu y rheithwyr i fewn, ao ymddang; osiad yr uchel reithwyr gyda'u true bill" yn erbyn y gwahanol garcharorion oeddynt yr unig bethau a dorasant ar ddinasdod y diagwyl. Tua haner awr wedi un ar-ddeg disgynodd ar ein clustian swn udgyrn, yn arwyddo fod pregeth y Parch J. Morgan wedi terfynu, ar Barnwr wedi cyrhaedd y Neuadd. Yn mhen ychydig fanydau cymerodd ei eis- teddle ar y fainc. Y cwestiwn yn awr ydoedd, enw pa garcharor a elwid gyntaf gan glerc y cyhuddiadau, pa an ai Dancau ai ynte rhyw garcharor arall. Er siomiant chwerw i bawb rlywem Mr Crompton yn galw allan enw un Owen Jones, a gwnaeth oreadnr pur ddi-ras yr olwg arno ei ym- ddangosiad yn y doc, yn cael ei wylio gan Mr Parry Jones, prif geidwad y carchar. Cyhuddid Owen o ladrata corkscrew arian, ac er boddhad i'r gwyddfodolion cyfadd- efodd ei enogrwydd. "Twelve calendar months" meddai y Barnwr, ao i lawr ag Owen drnan yn ol i'r carchar. Yoa cododd Mr Crompton eilwaith ar ei draed, a galwodd allan enw I RICHARD COOLIDGE DUNCAN. Daliodd pawb ei anadl, a mawr eedd y dis- gwyliad am weled atwr llabyddiadDolwydd- elan yn y doc. Gwr ieuanc tair-ar-hngain oed ydyw Duncan, llai na'r cyffredin 0 ran taldra, ac o ymddangosiad boneddigaidd a diwyg hardd, ddi-wall. Yr oedd ei wYDeb yn welw fel y galchen, ond ni ddangoaM fawe re Brwyddion pryder meddwl. Yr oedd yn wybyddus er's dyddiau mai ar y ddamcaniaeth o waUgofrwydd y seilid yr amddiffyniad, ac edrychai pawb ar ben Duncan, er cael gweled a oedd yn debyg i ben gwallgofddyn. Ood aid oedd dim ynddo allan o'r cyffredin. Yr oedd yn lied I fychan ac ysgwtkr—dyna'r cyfan. Ni fuasai neb yn meddwl oddi wrth ei ymddangosiad fod Duncan yn wallgof. Wedipledio "di- euog eisteddodd i lawr, ac ni syooudodd na migwrn nao asgwrn yn ystod gwrandawiad ) yr achos. Edrychai yn syth o'i flaen i lawr at fwrdd y bargyfreithwyr, heb droi ei olygon gymaipt ag unwaith i'r un cyfeiriad arall. Unwaith yn unig y gwelais ef yn codi ei law at ei wyneb, a hyny pan wnaeth ei frawd, y Dr Dunean, ei ymddangosiad yn y boos. Y bargyfreithwyr erlynol oeddyot y Mri Baukes a. Honoratus Lloyd. Rywbryd tnag 1 ugain mnnyd i ddeaddeg cododd ycyntaf i draddodi ei anerehiad agoriadol, yr hwn a gymarodd ychydig lai na haner awr o amser y llys. Dyn o ymddangosiad ieuengaidd ydyw Mr Bankes, yn siaradwr cUr a rhwydd, ond heb fawr 0 hyawdledd na grym. Gwnaeth ei waith yn yr achos poenus hwo gyda KEDS AC URDDAS I neiHdool, a boneddigeiddrwydd dihafal. Afreidiol ydyw myned dros yr hanes ya y fan yma. Gwfddem oil beth oedd gan y tystion cyntaf i'w ddweyd-landlord y Benar View Hotel, meistr gorsaf Dolwydd- elan, y pomr vn L!Mdadno JaMtion, y badwr o Landuduo, Evan E?cs, CMnoatyo, y RhiDgyH Watkin Owen, a'r tri meddYI o Flaenau Ffestiniog,-Robert Richard Jones, Roberts, a Richard Jones. Ni chododd dadl yn nghylch cyflawniad y wcithred ysgeler gan Dancan, ac ni fa croesholiad y tystion uahod gan Mr Kemp ond byr. Yr eedd y rhan ddiweddaf o dystiolaeth y Dr Richard Jones, fodd bvnag, yn ymwneyd Ag ystad meddwl Duncan, ac o hyn yn mlaen i'r diwedd fe wylid yr achos gyda'r dyddor- deb mwyaf. Oroeaholwyd y meddyg gan Mr Kemp, a dywedodd ei fod wedi tynu y casgliad fod Duncan allan (fi bwyll pan cyflawnodd y weithred, ac nad oedd yn foeioUgyftifol am yr hyn a wnaeth. Ar ddi- wedd croesholiad y Or Jones gohiriwyd y Ilys am haner awr. Wedi ail-gyfarfod galwyd enw.,tyst otaf yr arlyniad, aef y Dr Cos, o Wallgofdy Diobych. Ond nid oedd y Doctor o fewn cyrhaedd galw. ao 0 ganlyniad gofyn- odd y Barnwr i Mr Kemp draddodi ei aneffchiad agoriadol ar I YR OCHS AMDDIFFYNOL. I Dyn thi, trwm, yn tueddu at fod yn dew ydyw Mr Kemp, gyda gwyaeb llawn, di-farf; siaradwr lied rymcs a chlir, and heb fod yn hyewdl; ac yn meddu ar fedr neillduol i osod achos o flaen rheithwyr yn ei liwiau mwyaf ftafriol. Trfid iddo ddau gant a haner o banan am ei gynorthwy er Duncan yn wallgof ddyn. Gydag ef yr oedd Mr J. Bryn Roberts, A;S. Siaradodd Mr Kemp am tua haner awr. Addefai fod Dunoan wedi ame&nu llofraddio ei wraig, ond dadleuai ei fod yo wallgof, ac nad eedd felly yn gyfrifol an) ei ysgelerwaith. Yna daeth Dr "Cox ymlaen i roddi ei dystiolaeth. Trenliodd taa diwrnod a haner, gyda Dancanyn y carchar, ac er ei fod yn un o'r tystion erlynol dywedai fad yn rbaid iddo gyfaddef fod Duncan allan o'i bwyll. Bu ycbydig fftwgwd rhyagddo air Barnwr ar un pwynt. Dywedai nad oedd Duncan yn gwybod y gwabaniaeth rhwng da a drwg. Yna," gofynai y Barnwr, paham y ddarfu iddo ceisio CELU Y WMTHREID ?" NiB gallai Dr Cox ateb ar y fnnyd, ond cymerodd Mr Kemp ef mewn llaw drachefnl (Jydag un neu ddaa o gwestiynau cafodd ef i egiuro nad yw gwallgofddyn, os bydd ya >hnrtyn perff&ith, yn waUgof bob amser, ond y bydd ar adegan mor synwyrol ag undyn. Datganodd y Barnwr ei fod ilon- rwydd a'r eglurhad hwn, a gadawodd y meddyg y bocs heb yr un cwmwl ar gyfan- rwydd a chysondeb ei dystiolaeth. Wedi hyny gilwyd ar y tystion Aiyerioan- aidd. Y cyntaf oedd DR KEMPSTEH, I un o brif feddygon yr America, ac on o'r awdurdodau uchaf ar wallgofrwydd. Dyn o daldra canolig ydyw y Doctor, yn gwisgo yn ol y ffasiwn Americana,.dd 0 ran olsr a shadaoh gwddf. Gyda'i wyoeh llawn a di- farf edrysha yn debygach i chwareuydd nag i feddyg. Rhoddodd ei dystiolaeth mewn modd clir, dibetrus, a diamwys, ae eglurai bethau dyrys gyda'r symledd a'r rhwyddineb mwjaf. Amlwg oedd i bawb ei fod yn feistr ptrffaith ar y gangan 0 wyddoniaeth yn mha un y mae wedi enill "y fath enwog- rwydd. Swm a Bylwedd ei dystiolaeth oedd fod Dancan yn wallgof o leiaf er y flwyddya 1888, a'i fod ef ya y flwyddyn hono wedi Icyfighori ei deulu i'w roddi mewn gwalloof- j dv. Gallaf grybwyll yma fod Dr Kempater drosodd yn y wlad hon ynghylch rhyw faterion rhwng Uywodraethau yr Unol Daleithau a Lloegr. Ni ddaeth yma yn an awydd i roddi ei dystiolaeth 0 blaid Dun- can. 1 Y tyst nesaf oedd ( MISS BRADLEY, I I cyfnither i'r carcharor, geneth ieuanc, fon- eddigaidd yr olwg, tuag ugaia oed. Rhoda odd hithau ei thvstiolaeth mewn modd tra chymeradwy. Yr oedd yn adnabod Duncan er pan yo fachgen, a byth er y codwm ar y rhew yn 1884 yr oedd wedi newid trwyddo draw. Credii fod y codwm wedi effeithio ar ei ymenydd. Yna daeth brawd y car- charor vo mlaen. sef., Y PROFFESWE DUNCAN, I o Brifysgol John Hopkins, Baltimore, II chafwyd ganddo regor o hanes ei frawd-ei gychwyniad disglaer, ond ei ddirywiad meddyliol mewn canlyniad i'r codwm yn 1884. Bu unwaith yn efrydydd diwyd a galluog, ond collodd ei yni meddyliol, ac nis gallai ddyfal-barhan gydag unrhyw orchwyl nac ourbyw frydiaeth, Dilynwyd y tysthwn gan Dit RUKE; I y meddyg Llundeinig bydenwog, a'r awdurdod ucbaf yn y Deyrnas Gyfunol ar wallgofrwydd. Gwr wedi tynu yn mlaen mewn dyddiau ydyw Dr Take, gyda barf wen hirilaes. Yr oedd yntau wedi gwneyd ymchwiliad ar Duncan, ac wedi dyfod i'r casgliad ei fod yn wallgof, Erbyn hyn yr oedd yn tynu at bnrap o'r gloch. Cymerodd anerchiadaa Mr Kemp a Mr Bankes, ynghyda summing up y Barnwr, oddentu awr 0 amser. Bn y rheithwyr yn absenol o'r llys am agos i again munyd. I [ GUILTY," meddai y foreman, sef y P/offeawr Gi ay, o Fangor, pan ddyehwelasant, ac eisteddodd i lawr. Syndod mawr a ddaeth ar bawb yn y Hys. ODd gwelid ryw gynhwrf ymhtith y rbeithwyr, a dan am dri ohonynt yn troi at y Proffeswr ac yn sisial rywbeth wrtbo. Ail ofynwyd y cwestiwn arferoli'r rheith- wyr, ac yna darllenodd y Proffeswr y rheith- farn oddhr ddarn o bipyr, yr hon oedd i'r perwyl eu bod yn barnu Dancan yn EUOG, OND GWALLGOF, I Ac os yn wallgof nis gellid ei gosbi fel troseddwr. Y ddedfryd cedd fod iddo gael ei gadw yn rhwym yn ol pleser y Frenhines. Ni chynyrchodd datgamad y Barnwr an- rhyw gyffro yn y carcharor. Cerddodd i lawr o'r doc yn hoyw a hollol ddidaro.

Siarada golygydd y Mcdicai Ann&W yn y modd uwchaf aa COOOA C.\II:i1JRvÎel diodi ymborth i gleiflon ya herwydd ei uriab, el ansawdd nohal, a doddadwyacth mawr; a chynghora yr Alwedigaeth Feddygol i gofto, wrth gymeradwyo CoCOA, fod enw CADBOHY ar ■ nnrhyw boeviLO.Oforwwig.o biardsik

CYMANFA DINBYCH, FFLINT A MEIRION AC ATHRAWON. Sm,-Yo ystod cynadledd y gyMtct? uchod gwnawd rhai haeriadan y aymnaaf O'-Nidwyfyn&dwimln 'M'V k ?- (] i.. ?l. Nid oes no dyn o'r enw wed! I bod yn yr athrofa hon o gwbl. 2. Nid wyt erioed wedi clywed Dr Davies, prifathrtW yr athrofa hon, yn dyweyd gair yn wrt h wynebol i K'ethgymQndeb ond yr wyf ttWM gwaita wedi ei Iywed yn siarad yn arbya cymysgaeth llawer o eglwysi Lloegr. A phs. y pregetha y myfyrwyr gyda Thaenellwyr, r mae bob amser yn ea rhybuddio, os byd« cymundeb ar droed, na fyddo iddynt gyd- gymuno. Yr wyf fi fy bua wadi bnd M ynyddan yo bleidiot ) gMtbym!lodeb, M wedi addysgu r myfyrwyr yn yr on cyfeiriad;. nii o ran teimlad ond 0 ran barn. Y mM yndrMmfodbrodyrda, gydag amcan da yndd)amhMo) yn dywdyd yS gyhoeddM yr byn na wyddant, a'r byn, yu yr Lgrsipht  4  ydyw yu -r.-Gjipiwysaf, yr eiddoch, &e., J. WITTON DAVIES, Athrw Cit,$Urol, &C. YrAthr?.H.1????'.? GorpheDaf 16.

YR HEDDGEIDWAID YN SWYDD- OGION GORFODOL. MR GOL.DeAllaf y bydd y mater E drefnu yr heddgeidwaid yn swyddoioJ1 gorfodol mewn pUyfydd gwledig yn dyfod o flaen cyd-bwyl!gjr Arfon yn y cyfarfoi ddydd lan nesif. Gan fod y wlad yn galw am hyn, ac i'r Cynphor S rol diweddaf drwy dair rau « bedair basio ptnderfyniad ffafriol i'r cyfnewidiid, yr ydyw yn gobo;thio y gofala holl gefnogwyr y cynygiad am fod yn bresenol ddydd lau, ac y ceir mwyafrif dieonol o'i blaid. GWLADWR.

GJ^IRIAU. Un o'i pethau rhyf-ddaf yn nglyn ftg iaith ydyw lluosowgrwydd ei geirian llen- yddol ar ua llaw, ac an-imlder ei geiriiitt llafared g ar y !law arall. Cymer flynydd- oedd lawer i blentyn ddysgu defoyddio mil o eirian. Nid fydd p jbl gyffredin, yn enwedig rbai anllythrenog, yn defoyddio mwy nag o fit i ddwy fil o eirian. Er y cyf- tifir fod mwy na 225,000 o eiriaa yn yr iaitb, Saesneg ni ddefnyddir mwy mewn ym- 1 ddyddan nag o chwech i wyth mil ohonynt hyd yn nod gan bobl ddysgedig. Y safon 1 gyffredin yn amser Sbakespera oedd dwy fit a haner. Yn ein haniser ni mse'n debyg fod jsgrifenwyr adt.abyddug yndefoydlio tua deng tnil at hugain. Yn yr Encyclopaedia Britannica ceic deng mil 0 eiriai ûo. welir • mo'oynt yn yr un o'r geiriaduron cyffredin, Y mae yo y Century Dictionary ddeng mil a thriugain o eiriau heb fod yn yr un geiriadur arall. GeIlir crybwyIl yma ffaith ddyidorol arall: nid oes heddyw yr nn dyn yn ddigon dyagedig i ysgrifenu gymains ag un tadalen o'r geiiiadur hwn. Cyfrifir fod tua mil 0 eiriau newyddion yo cael bU., II bathu ten ea mabwysiadu bob blwyddyu gan wyddouwyr.

rCrfeuriM y Farddoniaeth i Eifionydd, Swyddfa'r (Jenedl, Caernarfon],

CYMRU FYDD. Ar edyn cbwiru dycbymyg clir Ebedais i'r mynyddol dir, I cbwilio drwy ei dircead pell Er gwybod u fu amser gwell At Gyroru vug y sydd; Ac at wybrenuu oesciodd gynt, Gweddilliou en gcrphencil hynt, Yo aralwg mnwn llythyrenau aor Canfyddais ffurf y friwddeg glaor-, Cymra fydd, Cyi rv fv-M. Tra syllwn ar y gz,,i,u L. Daeth sain ymchwyddol dros y bryn, Ac vo y sain tni dybiwti fod Syniadan gwlad yn ceisio d'od 0 rwymau trais ya rbydd; Ac wrth glnttieinio tua'r He Mi glyw'n his fel taran gre', Yn bloeddi,, yn Gymtaeg i gyd, Y geirian glywyd gan y byd— Oymru fydd, Cymrn fydd. Yn ol dychwelais gyda brys, gan holi pjwb mewn Han a llys, Am ragolygon Oyoira lan, Dyfodol :.ywyd gwlad y glo, Pan ddaw y lobi yo rhydd; A'r hen 3'r ieuainc yn gytun, Yr nchel wr &it ise1 ua, Yn rhwydd atebent i fy ngbais, Pob un mewn p-ndei fynol laís- Gymru fydd, Cymru fydd. Ar fryo edrychais yn y blaeo, l'r gwagle Bydd byth byth ar dlleo, A gwelais oesau lyrtid yu d'od, o un i on ft < it th at nod, O'r gwylll uipu dydd; Ac ar wybcenau t es iu fil Canfyddwn enw huff ein bil; I A'm gobaith glybu uchel lef Yn adsain dros ororan rief- Cyiuru fydd, Cymrn fvdd. R. J. DSRFEL.

Y CYFRIFIAD AM GAERGYBI. Llawer ydyw y siarad sydd wedi bod yo! ddiweddar 0 berthynas i boblogaeth Caer- gybi o'i gydmaru 6'r hyn ydoedd ddeDg mlynedd yn ol, ond yr ydym yn bresenol yn alluog i roddi y ffigyrau. Yn cihlwyf 1 Caergybi y mae cynydd 0 153 er y flwyddyn 1881, pryd yr oedd y boblogaeth ya 9029, tra y mae bresenol ya 9182. Yn mhlwyf Rhoscolyn y mae Ueihad o 38, sef pcblogaeth o 400 yn bresenol, tra yr oedd yn 438 ddeng mlynedd yn ol. Poblogaeth holl Undeb Caergybi ddeng mlynedd yn ol ydoedd 19,294, ond yn awr nid yw ond 19,110, feUy y mae yn yr holl undeb leihad o 184. Y mae wedi ei grybwyll ya Nghynghor Sirol Mon, a lleoedd ereili, fwy nag unwaith, fod poblogaeth Caergybi wedi lleihau, ond gwelir oddiwrth y ffigyrau uchod mai nid felly y mae, ond fod cynydd o 153 wedi cymeryd lie yn yatod y deng mlynedd, ac I hefyd rhaid cofio nad oedd yr agerlong ddim yo y porthladd yn yatod y -eyfrifiad di weddaf.

FFESTINIOG. I LLWYDDIANT. Yn Nghytarfod Jttisoi Gorllewtn Meirionydd, a gynhaliwyd yn y Tabarnacl, ddydd Llno, hysbyswyd fod Mr John D. Jones, Manod road, Ffestiniog, yr hwn a godwyd yn Ni?hapel y Presbyter- iaid Seisnig, Blaenau Ffestimog, a Mr O. Davies, yr hwn a godwyd yn Peniel, LIao Ffestiniog, wedipasio yrarholiad yo Ngboleg y Bala yn anrhydeddus. ANFFAWD DDIFRJFOL I BLENTYN. Digwyddodd damwain ddifrifol i blentyn byehan, 10 oed, i Mr Edward Jones, Fron View. Y mae yn ymddangos fod y plentyn, yn nghwmni plant eraill, yn chwaren ar ben craig nchel yn ymyl Cwmbowydd, un o'r lleoedd mwyaf peryglus, pan y cwympodd i lawr gan falurio ei ysgwydd a thori ei fraich, a derbyn niweidian eraill. Y mae yn awr dan ofal Dr Evans, Fonrcrosses. CYMDEITHAS HEDDWCH.—Yr ydym yn dealt fod y Parch J. Rhydwen Parry, Beth- ania, Blaenau Ffestiniog, newydd gael ei l apwyntio fal oynrychiolydd y Gymdeithas Heddwch dros Ogledd Cymrn. I AGOR CHWARELAU NEWYDDION. Yr I ydrs yn cael ar ddeall fod Chwarel Braich ) Din, Trawsfynydd, yr hon a fu am hir amser yn sefyll, yn awr wedi ail ddechreu, ac fed golwg obeithiol ami, a dysgwylir y bydd amryw yn ychwaneg yn dechreu gweithio ynddi cyn hir. Hefyd disgwylir y bydd ichwafel,-ara',I, a adcabyddir wrthyr enw Ty Cerrig, yn dechreu yn faan ar raddfa eang, ac fod gobaith i lawer am waith yno, ae fe hyderir y gellir nyrcha oeryg y bydd galwad cyffredinol am danynt. Prysured y dyddiau. Y SHINDORF.-Brydnapn ddydd Sadwrn ba Seindorf Arian Oakeley yn chwarea damM bywi !g a awycol ar y New Market Square er adloniant y cykoedd. Diamheu y bydd eu presenoldeb mynych ar yr ysgwftr brydferth hon yn cael ei groesawu gan y cvhoedd. -1 GWEITHWYB Y LLZCHWEDD. Ddydd Mercher cynhaliodd gweithwyr y Llech-, wedd gyfarfod yn y chwarel hono i ystyried cynygiad y Mri Greaves a C. W. Roberts, sef os y byddai iddynt bwy gyfranu 6p y flwyddyn tuagat gronfa er galluogi deg o'r gweithwyr, y rhai a ddigwyddent fod wedi en dal gan wendid a llesgedd iechyd, i fyned i Landudno i'r Cartref Iachusol (convalescent j home) am dair wythnos, a fyddai y gweith- wyr yn foddlawn i gyfrann y swm o ddiaiai yn y mis ar gyfer pob aelod. Derbyniwyd eynygiad y boneddigion gyda diolchgarwcb. Ar ddiwedd y cyfarfod darllenwyd llythyr oddiwrth y Meistri Greaves yn amlygu en gofid oherwydd sefyllfa isel Cymdeithas Cleifion y chwarel, yn nghydag addewid y byddai iddynt da?yBgoSo y swm o 20p yn flynyddol i'r drysorfa. Derbyniwyd y myn- egiad hwn befyd gyda chymeradwyaeth galonog. Pasiwyd pleidlais o ddiolcbgarwch I. i'r Meistri Greaves am y sylw teimladwy oeddynt yn gymeryd o'r gweithwyr, a'n caredigrwydd sylweddol bob amser i'r gwan a'r inethedig- DAMWAIN ANGRUOL I FRODOR MBWN GWLAD BELL-Nos Sadwrn, gyda'Rtien 0 Mount Carmel, cyrhaeddodd gweddilLoll maluriedig Richard Roberts gartref ei pita yn East Bangor. Mab ydcedd i'r diweddar Mr W. Roberts, Glanypwll, Ffeatiuiog, G C, ac ewythr iddo ef ydyw Mr Evan Koberts, Glanypwll, diacoo defoyddiol a pb arch as er's blynyddaa lawer yn eglwvs y Method- ) istiaid Calfinaidd, Bangor. Towr llechau ydoedd ei alwedigaeth, ao i'r amean hwnw y symndodd dair wythnos yn ol, dranoeth wedi priodi, i'r lie uchod. Ymddengys tra yr oedd ef lie ertlill ar nen adeilad uchel iddynt gael en goddiweddyd gan ystorm enbyd o fellt a tharanau, ac i'r trjeilwynt chwalu yr holl adeilad yn ysgyrion, gan | ladd chwech a chlwyfo llawer. Dywedir fod Roberts a'i baitner pan ganfyddwyd j kwy yn cofleidio ea gilydd-h,ynw yrt farw ond Roberts yn fyw, er yn metho yngan gair. Yn mhen awr ehedodd ei ysbryd yntau at Ddnw. Ei oedran ydoedd 23 mlwydd, ac iddo y mae mam anwyl, a pbriod ieoauo weddw, alia njawr 0 berthyn- asau anwyl a pharchas. Bo farw ei dad yma ychydig flynyddoedd yn ot.- Dryell.

I CYMDEITHAS mHADOL GYMREIG I I'R ANNIBYNWYR. ) 'iYR,-Mewn cyfarfod rheolaidd o gynull- eidfa eglwys Annibynol Blulah, Lllinerfyl Maldwyn, pasiwyd yn nnfrydol yr hyn a ganlyn:—"Yn gyinaint a'n bod IIi fel eglwyø yo Beulah, a llawer eraill, oherwydd rhyw resyman, yn peidio a chyfranu at y genhadaeth er's blynyddoedd, oni fyddai ya well cychwyn cenhadaeth Gymreig yn ein mysg, ag y teimlai pawb ag sydd yn cam llwydd teyrnas y 3waredwr, yn ddedwy. d i gyfrann1 A oes leb yn ein plitb, fel enwad, a gymer arnyot eu unnain y gwaith 0 ddwyn byn i ban, d, wy IIodi ysgrifenydd a thryaorydd darbod 1, hyd nes y ceir ymgynghoriad pellach — Atwyddwyd dros yr eglwys, JOHN ERFYL JONES, Ysg.

AT Y BMDl).-Fel hysbysiad yn unig y cyhoeddir anerchiadau priodaso4 coffad wriaethol, &c. Ni chymerir teuyngdod darnan llenyddol felly i ystyriaeth. Am y telerau, ymofyaer A!r cvhoeddwyr.

LLANGRITHO. Mae ambeil dref yn Nthytiru fad Yn enwog am ei chestyll, Ac aabeli faea yn faes y gad Me-n nw byth yn ,,efyil Ond pan bydd trefi Gwalia i gyd A'u ctstyll wedi syrthio, Bydd Bwyn y nef yn saw clyd Hen fartref bach UingLitLo. Er Da fa yno dywallt gwaed, Na chledd at gledd yo tincian, Na thwrf byddinoedd ar eu traed I ryfol yu myn'd &Ilan Ac er na fa masuachaetl gu Erioed yn gwenu IUnO, Y mae .nuflautdig fri Gun beutref baob Llangeitho^ Tangnefedd sydd o'i fewn yn byw Fel y»brydi liaeth pefol, A'r tryniau fel cerubiaid Daw O'i gylch yn wylwyr nerthol; Nid oeM ond symledd gwledilt wadd Fel diwall wisg am dano Ond eto ce>r btrddomu sudd Enwogrwydd yn LI tngeitho. Enwogrwydd y?wftiad?u Dow, BDwrgrwydl oymar»f'*nedPa,, Y pur enwogrwydd syr'd yn byw Y" ddaear hyd y nefoedd; Enwogrwydd glan uddclisd myrdd I'r nef ar ddagtau'n nnfio Yw'r gwyn enwogrwydd syd^d yn urdd Ar bentef bach Llangeitho. Y mae y ffyrdd o'i amgylch ef I gyd ya gysegredig, Fel lleoedd ba angylion nef Yn gwrando nefol fiwsip;; GweddiauV ss.rt wrth fyi'd a d'od I'r cyiaundebau yno, Pan ydc,i E,)wiaadii ei giod Yn s'igt-1 yn Llangeitho. Os yw AiuenWr amaer gyot A'r tnoii wedi tpwi, Abth lhwer enaid ai e: hyot 1'( i;, f at ot ei wcddi; A mola llu yr oclu draw Am Waed y (lioes heb fiino O'r rhai a KawMMt yu cu braw En by. yd yn Llaugeitho. T. CYNFKLYU BtXJAMIN.

CWYMP LLEWELYN. Hit wyla Gwalia ar ol i'w gelyn Lethu'r hawl h:¡wlili i'l\" t!ê( Lawelyn: Ocbain a wisga, a'i chau ni esgyn, Yn nghyfoeth alaeth anghufiai tbelyn! Hoffai bttlyntasdd bywyd ei t Uleutyn, A bri hi girai Wk,bi'WVO 'i goryn; Yo ddihalog g-vnat 't ddttyo.—ond, cwymp- odd!- Oddiwrthi hunoddl ei biraotb enyn. Yr anhardd Fradwr yn "we ddifrodoid Ein gwlad, dlÍNynaw ei golud fynocld Hon a wrthodai, ei tieith a wawdlodd, A Gwalia'n warthus i'w gelyn weitbodd. Ar ei gwych urddas, ar ei gwse chwarddodd, A thau o aliawr mellriith enilload; Rbaniadan y sain nodlldd,-ac aogau Yng nghwmni ilengju i mewn ollyngodd! Argraph llaw hslrn?. gotph Llewolyn Acw osadir 0>v t-i aranc: sydyn Rhodda yr osgotdd HwrlJ" i esgyo Uweh ei wan an-.il, a'i chan a enyn Ddial, rhy Raled! i ddwylaw gelyn, Heb nawdd, o'i ysgwydd ei ben a ddiegyn Draw a ag ef i'w "Dwr Gwyn "-Ylllfyruig, Ac e'n dotedig—yn wawd i'r adyn! Ar y twr garw hwtir y gwro), Ar hyd ei fariau a'i waod difecol! Ar ei wyn wyneb milwr anynol Ddewr iawn darawa ei ddwrn dirywiol A thrwy yr awyr ti-itbwyr yr heol Ato argydieut I, Ra! Ha!" 'r rhai gwawdiol! UBt yr aanuw e!!trollQl piid, gwylia. Fy enaid ferwa-fi nid wyf farwol. TKYFANWY.

YSGRIFENYDDI GYMRCF Y mae yr aelodau Seneddol Cymreig wedi dwyn meaur i Dy'r Cyffredin o bisiol penodi Ysgrifenydd i Gymru, sefydlu Swyddfa 'Addysg Gymreig, a Chyngor Cenedlaethol, a chael rhyw fesuro Lywodr- aeth Leol i'r Dywysogaeth. Wfth g-)vre, nid yw yo debygol y caniateir hyn, ond bydd y cais yn gyfle arall i ddadteu o olaid cenedlaetholdeb Cymreig.

CYFARFOD MISOL ARFON. NEBO, LLANLLYPNI, GOEPH. 13 A 14, 1891.— Yn absenoldeb Mr J. Davies, U.H., Caernarfon, penderfynwyd fod y Parch 0. W, Owen, Ysgoldy, i lywyddu yr oil o'i cyfarfod hwn. Caed ymuria. iaeth ar y testyn penodedig, "Diweirdeb," yr hwn a agorwyil yn y modd egluraf a mwyaf priodol, gan y Parch John J mes, Bethesda, i'r hwn y rhoed diolcii unfeydol y Cyfarfod Miiol.—DaVlljit- wyd adroddifidau o'r gwahanol Gyfarfodydd Dos- barth am yr hyn a wneir gyda golwg ar leihao nifer y hÍ<,rndai, drwy y rhai y gwelid fod graddau uchel o ddeffroad mewn rhai lleoedd. Penderfynwyd, Ein bod yn adnewydda yr anog- aeth ar i'n awyddogion a'n haelodan drwy yr holl wlad ymddeSro 0 ddifrif, a rhoi ar ddeall i'n Hynadon y gellir diddymu lluaws o'r tafarnan sydd yn awr yn bod, ac y byddai hyny 0 fantais ddirfawr i foes a rhinwedd yn ein plith.-Gwnaed coffad serchog, (1) Am y diweddar Barch H, Roberts, Bangor, a fu farw mewn oedran teg, wedi gwasaaaethu ei genhedlaeth yn dra ffyddlawn, gyda phregethau cyflawn 0 Ddnwinyddiaeth bur, a chyfrolau gwertbfawr o ysgrifeniadau rhagorol, y rhai a barhant yn werthfawr ddyddiau naaith. (2) Am y Parch E. Owen, Talysarn, Rwr 0 ysbryd tra hynaws, o ymioddiad cysegredig i waith ei Arglwydd, ac y bu ei weinidogaeth dan arddelUd amlwglawet gwaith.—Penderfynwyd "Fod i ni anfoll cufnocilad 0'0 cydymdeimlid at berthvnasau ein hanwyl frodyr hyn."—Cadarnhawyd yr >idred. iad canlynol ° wt> thrediadau pwjllgor cynorth- wyo yr efrydwyc Y swm sydd wedi dyfod i law ydyw 36p 11a 10c Penderfynwyd rhoddi 4p yrnn i naw o efrydwyr. Yn nglyn u byn gofya- wyd a oedd y pwyllgor benodwyd amser yn ol i ofalu am yr efrydwyr yn Ngholeg y Brif Ysgol yn Mangor yn gwneyd ei waith. Gan nad oedd weledigaeth eglur, penderfyawyd ein bod yn gofyc i'r pwyllgor hwn gyftwyno adroddiad am en gweithrediadau i'r Cyfarfod Mittol nesaf. Cyf. Jwynwyd i sylw adroddiadan y Cyfarfod Dosbiirth gyda golwg ar sefyllfa yr YMlol. Sabbothol yn ein plith, y rhai a adangosetit fod i ni wnth mawr yn y cylcb yma yn aros i'w wneyd a chan na ellir parotoi un toldiad ) weith oddiwrth y gwahanol adtoddiadau, cydolygwyd fod pob adroddiad i'w ddarllen ac i'w ystyried yn y Cyfarfod Misol ei hutian, a <;arllenwyd aaroddiad Cyfarfod Dosbartli Olynnog, gan ddymuno ar i'w wyuwys gael yatyr- iaeth ddyladwy. Cydolygwyd hefvd i ddarllen y gvtddill o'r adroddiadau yn y Cyfarfod Misoi uesaf. Cadarnhawyd yr adroidiad canlynol parthed cofnodau y Cyfarfod Misol: "Bin bod yn argymell y Cyfarfod Misol i awdurdodi yr ysg-if- enydd i geiaio priaiau gan swyddfeydd y Goleuad, yr|Herald, a'r Genedl am argraphu 15G y mis o gofnodau y Cyfarfod Misol, a bod i'r cynyg isaf gael ei dderbyn (heb fod dros 2a 6c y mis) a bod i'r cyftyw gael eu hanfon gyda th efuitii y Cyfarfod Misol i r gweinidogion alrleglwyaj. Hyabyswyd mai o swyddfa y Genedt y cued y p,is issf.- Cafwyd hanes yr achos yn Nebo. Arweinidn yrr,ddiddan a'r ewyddogion gyiia bywiogrwyJ, gan Mr Lloyd, Hermon, yn ei ddull nodwejdiuc ot ei hun. Pruddder a th 1 istweh i raddau sydd a Ilanw CiÙOD ? yn lJctbu vspryd yr eglwy? yn Nebo, oherwydd eu dyl,?.1 dr.?, ac amgylchwL g,.??,g?digT)yffry.N..til. P,,yb-s,.amgylch, fad;dfáfe :d;03fî' ;m ni fU8sai y ?yt.illion yn pitruso nemawr er y ddyled droia ac hyd yn "od er Y" amgrlchiadau aflwyddianos yn y cloddfeydd. ni buasent ys petruso dim oil pe na buasent wedi nryned i Oiofed gacth gyda r adeilad, ao i dranl drom oherwydd y brofedigauth hono. Cydymdeirclai y Cyfarfod Misol yn ftwr ft lu'ynt.—Cyflwynwyd Mr G, Solomon Griffith, o Uti.-a, i'c CyfwfcA  C%fwyd rdd° ra' ??'"? ?y?o?o: &W Fethodistmeth AMeriO% -) tadtenwyd Uythyr ?awyn.a.dy Parch Re? Lewis, o Dd?'n Meirionydd, yr hwn sydd wedi ymsefydlu yn wemidog yn Salein, a ihoed iddo dderbyniad un- frydol, gsn ddyrnuno ei lwyddiant yn ei facs I newydd. Yroedd hefyd lyti yr cyflwfniad wedi ei dderbyn i'r Parch W. u. Jones, 0 Fon. yr hwn syd,i wedi ymsefydlu yu neimdog yn y Gato- nou«e,-Gyda lawenydd y dmllwvd fod Syr Edward Watkin wpdi eyfraiju 5p i Eglwys ?B?thM.a, HeddK.Ie.t, ac yn aid?SpynHyn- yddo], ac hefyd eu hanrh-gu k darn 0 dir at eu j !?capeti. Y mae y .hod wed t ?oi a'r haul eto yn tywynn ar Bsth-ima. Penderfvnwyd i ni anfon I aadgamad 0 n dioichgarwch i 8yr E. Watk-n — Cyhoeddwyd i brtgBtlivi: i archn W. 0 Jones, B.A., Waenfawf; T. Mnrg.m Jones, Middles: borough; D. Jones, Dirfgvylfa; T. GwvnedJ j Roberts, Rhostryfan; W. Elias William^. (Penygroes; a W. Wiliiams, Talysarn