Y Genedl Gymreig

YSGKEPAN JOHN I' BROWN, RHIF XLVIII. I CYNWYSIAD :—Qorchestion y Chwiotydd Barddoni yn y Tren.-I}ydft'r Chwarehoyr: Eisteddfod y Gwlttw. —Hanetyn Dydtloroi— Ardal Clynnog —" Cadair Robert Roberts." —Engtynim y Fynwent. Y Tadau Gynt. Gwrhydri y boneddigesau ydyw pwnc y dydd. Mae pob llawryf yn prysur ddod yn eiddo iddynt, a hyfrydwch meibioc dynioo ydywdatgan eu clod. Rhag bod ar ol yr oes, y mae yn llawn bryd i mianau ddweyd gair yn yr an cyfeiriad. Ni fhaniateir t mi roddi yr enwau, ocd gallaf ddweyd cymaint a hyn yn weddol ddiogel: aeth dwy ioneddiges leuanc o Arfoo, yehydlg amser yo ol, i ym- weied a'r Brif-ddiuaa ac yo ngrym pender- fyniad a thrwy ddylanwad cyfria a hudolus prydferthweh parsonoi, llwyddasant i weled llawer o ryfedd ryfeddodau." Yn mysg petbau eraili, cawsvint fyned i'r Mansion tiouse pan oedd Stanley yn anarch yr hufeu cymdeithasel ac er fod y fyaedfa yn cael ei gwylio gan res hirfaith o blisnayu, n d oedd modd atal y ddwy Gymraes. Yr un modd yn Nby y Cyffredin; yr oedd pob porth yn agoryd, a'r aelodau Cymreig yn pledgio en hunain o fodd i arwain ac am dl.ffyn prydferthion Cymru. Gofodaballai i mi ddilyn eu haues rhamantos yn yr ar- ddaogosittd anferth hwnw o weithifyr yn Hyde Park, ac mewn manan hynod ereill; ond o'r diwedd, daeth yr amser i ddychwalyd adref; ac yn y trêo, syrthiodd ysbryd bardd- oni ar y ddwy, a, aethant ati i gyfansoddi o ddifrif. Rywfodd-na holer am y msnylion —:ind rywfodd, daeth y cyfansoddiad i t Ysgrepan, ac y mae yn foddhad mawr i ini gael ei gyhoeddi, heb gaaiatad, fel prawf pellach o alluoedd y rhyw fenyw- jaidd. Diction fod rhai o'r llinellau yn Had dywyll i'r darllenydd cyffredin, oad mae lla cryf i gaeglu fod y llinell- A'n hoff aelod yn ein harwam, yn cyfeirio at Mr Lloyd George.. Gyda hynyna o ragymadrodd, yr ydym yn cyflwyno y farddooiaoth wreiddiol honi Bylw caredig y darllenydd :— Td mlÙ ydym ddawn barddoni, A bod yn rhydd Pan awn adref cawn ein holi, A i- hyd y dydd Rhaid fydd adrodd ein cyfrinion, Bin c illiudau a'n manteiaion, A'n hymdiechion tra yn London/'— Er eu budd. Gwalsom lawor o hynodion (v ddyddiddydd; Gwelsom Stanley a'r Exhibition, Trwy fod yn hyf: Cawsom weled Ty'r Cyffredin, I Dy'r Arglwyddi'r aethom wed'ya, A'n hoff a lod yn ein harwain, Trwy'r llwybrau cuI. Cawsom Suliau gwir gysurus, Heb un pall: O'r mantfision, rhaid oedd dewis Gan fod yn gall. Hugh Prioe Hughes, a Doctor Parker, Ae!h a'n bryd, ao wedi darpar Ctiwsom daith lied faith mown tramear O'r naill le i'r llall. Gwelsom gagtell prydferth Windsor, Ar i hyd: Sydd ddiderfyn yn ei drysor, A'i omau dead: Eton College syddyn ymyl, Mwr, henafol, hynod symyl, Bonedd Prydain sy yno'n oynull Er's llawer dydd. Yn Hyde Park ar nawn ddydd Sadwrn, 'Roedd dirweetwyr: Yn orymiaith o ddwy fiiiwa O wrth-dysfcwyr: Yn protsstio à'u banerau, Acyn dweyd nes crea banllefau, Na roe'nt iawn ar an telerau L'r tafarnwyr, Hyd yna y cyihaedd y gin, ac onid yw "dawa barddoni" yn amlwg yn y cyfan- soddiad? Craffer ar gywreinrwydd yr odi, amrywiaeth y drychfeddyliau, a bywiog- rwydd y desgrifiad, a gwelir ar unwaith fod yr aWltln, yn gyatal ag Addyeg, yn y dyddiau hyn, yn myned drosodd at y chwiorydd. Bum yn Eisteddfod flyoyddol chwarel- wyr Glan-yr-afon-mangre heb fod yn neppell o ben y Wyddfa. Gwlybyrog oedd y tywydd disgynai y gwlaw yn ddiorphwys, a chaddug oedd yn cuddio'r Eryri a phob man arall. Ood daeth nifer da-da hwn- yn nghyd, a chynaliwyd y cyfarfod yn y sheil anferth sydd yn perthyn i'r gwaitb. Cyflawnwyd than y gerddorfa gan Seindotf Bres Waenfawr. Birdd yr Eisteddfod oedd Alarch Gwyrfai: yr oedd ei awen fel pylor. yn ffrwydro'n barhaus. Cnwyd Y Gwaowyo" dan amgylchiadau pur anhawdd y caotorion yn oar debyg i fintai o ieir yn y gwlaw Yr oedd yn bresenol yo y cyfarfod ddau ymwelydd o Paris. (Mae yr Eisteddfodau mawrion yma yo gofalu am ymwelwyr urddasol yn wastad). Enwau y honfddigion y cyfeirir atynt oedd Monsieur Ebs Owen, swyddfa y Qalignmi Meisenger, a Signor Gwyone Thocnae-un o farsiand- wyr dinas Paris. Bu y boneddwr diweddaf mor garedig a rhnddi cia-yn Ffraacaag- ac yr oedd y chwarelwyr yn ei wrandaw yn astnd. M"e Mr Thomas yn Paris er's deng mlynedd, ac yn gallu siarad y Ftrancaeg yn rhwydd ac yn rhngl, ond y mae ei Gymraeg, hefyd, yn bur a dilychwin. Mwynhaodd yr Eisteddfod yn fawr; a pbe y buasai y tywydd yn ffafriol, baasai y ddau gyfaill wedi cael ad-daliad cyflawn am eu bymdrech i dd'od i glywad canu ac adrodd Cyraraeg. Cyn gadael yr Eisteddfod, dymanwa adgofio i'r sawl sydd yn llywodraethu y materion hyn, mai un o amcanion Eisteddfod y Chwarel- wyr ydyw cael yr holl weithwyr yno yn ea diwyg arferol: yn en dillad gwaith, pawb fel y ba, yo ei radd, gvda'i orchwyl beunydd- iol. Yr oedd nifer felly yn Glan-yr-afon; ond baasai yr argraph ya well, pe cawsid yr holl weithwyr yn GD "dillad bob dydd." Da fyddai gweled pjwb o'r cystadleuwyr yn gwneyd hyny yn siwt y chwarel. Carwn i Gmffydd ab Owain, a brodyr craff ereill, gvmeryd yr awgrym, a cheisio cael y peth oddi amgylcb. 0 Dlodi i Lawnder, neu hanes gyrfa bachgen o Wrecsam," ydyw peoawd llyfryn bychan sydd wedi ei gyfieithu i'r Gymraeg, gao y Parch J. Hughes Parry, Caergybi. Yr wyf wedi ei ddarllen fwy nag uawaith gyda phleser gwirioneddol. Mae yr ystori yo un hynod ae yn llawn calondid i garedig. ion yr Ysgol Sul. Digwyddodd y path yn nglyo ag athraw ya Ngwrecsam, lawer blwyddyn yn ol, ac y mae yr adroddiad ohoni gan y gwr yn syml a thoddedig Gwnaeth Mr Hughes yn ddonth iawn ei r/iyfieithu i'r Gymraeg nis gellid cael dim IllWY cyrahwys i'w roddi yn lIaw ath- rawon a dnittaid ein Hysgolion Sabbothol— ac yn arbenie, ein hysgolion cenbadol, yn yr aiieghoo. Bu cyfeillion yn gofyn i mi 010 hyn, beth a gaeut i'w ddodi yn lIaw en hysgolhei^ion i eoyn en dyddordeb, dto. Pù gofynid y cwestiwn i mi y dyddiau hyn dywedwn yn ddibetras, anfonweh am ddwsin neu ddau o hanes "Carly Dick" a. y Parch J. H PHorr" Caergybi, neu Mr G Biyljy, Cr,)es,)-wikllt. Yr wyf yn dweyd cymaint a hyuyua am y rheswm mai nid gwneyd elw 11-1 dim o'r fath oedd amean argraphu yr yatori fechan hon, ond yn hytrach rhuddi cyhoeddusrwyld i ffaith ddylai fod yn ysbrydoliaeth i laforwyr ami yr Ys,»oi Sibbothol, ac y mae yu ddiameti marfetiyyhydd. Mangre ddyddorol a chyffegredig gan Tm- nelllduwyr Oyawa ydyw Capel Uchaf, wtref y seropti-br«i;ethwr, Robert Roberts. Aat bum jno, un o'r dyddiau a aeth heibio, ovdat amryw gyfeillin# 0 gfffelyb Daws. Yr oftaid y dydd yaitwd a bafaidd a'r ol- ygfo yo wir yablenydd. *dqiUlaadwYd y capel cyntaf ar y llecyn hwn yn 1761--dyna gapel Robert Robai ta adeiladwyd un arall yn 1811, a'r trydydd, yr un presenol, yn 1870. Bellacb,-y mae vestry helaeth yn nglyn &'r caps), a'r achos mewn gwedd gysurus. Gofynasom yn nby'r c&pel ,a oedd rbyw relic perthyool i Robert Roberts yn aros, a chyfeiriwyd ni at y gadair yr oedd un o'r brodyr yn eistedd ynddi ar y pryd. "Pertbynai y gadair yna i Robert Roberts," ebai gwr y ty. Yn y fan dechreu- asom a chraffu arni. Cadair ddwyfraich ydyw, wedi ei gwneuthur o bren tywyll; pur blaen, ond hynod o esmwyth i eistedd ynddi. Hon, yn ol pob tebyg, oedd study cluir y Awr hyawdl a gofir fel un o'r tri chedyrn cyntaf yn mysg y tadau Methodistaidd. Yr oeddym yn falch o gael gweled yr hen gadair, ac hyderwn y aymerir y gofal mwyaf oboni. Yn y cyfamser, beth pe buasai pwyllgor Eisteddfod y Sulgwyn, yn Nghlynnog, ya eymeryd sylw o'r relic dyddorol hwn. Oni fuasai Cadair Robert Roberts yn destyn da ? O'r hyn lleiaf, felly yr ydoedd yn ein taraw ni ar y pryd, a charem weled Glan Llyfnwy, neu Hywel Tudnr yn canu arno, yn debyg fel y g<vnaeth Glasynys i "Awrlais Edmund Prys."—Yn y fynwent, gerllaw, gwelsom gof golofn wenlliw, hardd, ar fedd- rod Mrs Jones, priod garedig y Pirch John Jones, Groeslon. Nid yw y fynwent ond bechan, ond y mae ffrwyth yr awen yn dor. eithiog iawn at y meini cof. Yr wyf yn ad- gofio rhai ohonynt. Er engraipht, ar fedd- faea H. B. Jones, Bronyrerw, a'i frawd, ceir y llinellau a ganlya gan Hywel Tadur 0 Fron yr Erw i Fryn-Mr-MOO-Mthaat, I fan bythol ddiddoi: 0 waelni a hlr y'no3, I le gwych, di-nych, di-nos. Hefyd, ceir yma englyo o eiddo Dfiwi Arfon ar fedd John Owens, Henbant Bach. Efe oedd tad yr Yagol Sul yn yr ardaloadd. Ba y patriarch farw yn 1863, yn 93 bed. Wele y beddargraph Y Selyf hwn fu'n svifaenu,-ya ein bro, Gyda'r brawd Ghdrlti fwyn-gu Yr Ysgol Sabbothol: bul Enaid hen wedi hyny 1 Yma y gorphwysa y gwreiddiol-ddigrif Owen Owens, o Gors-y-wlad. Ba efe farw yn 1877 yn 77 mlwydd oed. Ba'n ddiacon am haner canrif. Ar ei fbdd y mae yr englyn a ganlyn o eiddo y brawd Tadwal:- Gwas gwiw Iesu gwsg isod,-ef oeid wr Feddai eiriau parod: Gwreø ei ddawn wna'r Gore ddinod Yn amlwg mown gloew glod. Yn y fynwent hon, hefyd y gorwedd gweddillion y Parch William Roberts, Hen- dre Bach, y Prophwyd o Glynnog." Bu farw ya 1857, yn 84 mtwydd oed, wedi bod yn pregethu am 53 o flynyddoedd. Eben Fardd a wnaeth ei fedd-argraph, a dyma fe Pregethwr, awdwr ydoedd,-agorwr Geirlau glta y nefoedd: Pur hoff yw d weyd-Proffwyd oedd Yn Uewyrch ei allaoedd. Bu William Roberts yn dadleu ar "Fedydd," lawar blwyddyn yn ol, gyda'r patriarch o Lanllyfni, a dyma un o'r penillion a arferid yn y dyddiau byay Aliwi Abraham i ni yn dad, Nid yw ei had yn aflan Yr oeddynt mewn eyfamod gvot, Ni fwriwyd mo'nynt allan. Clywais Robert Jones yn cyfeirio at yr helynt, ac yn dweyd mai cyfnod y ffraeo oedd y blynyddau hyny. Gofyaai rhywaa i'r diweddar Griffith Hughes ara ei faru ar Robert Jones, Llanllvfni. Dywedir i mi," meddai, ei fod yn oregethwr gwych iawn, ond y mae o yn ffraewr heb ei fath." Ie," meddai G. Hughes, ond rhaid i chwi gofio hyn: pan ddechrenodd Robert Jones a minau bregethu, ftraeo yr oedd pawb, a dase chithe wedi dechre yr adeg hono, buasech yn gyatal ffraowr a'r un o honon ni," Erbyn hyn, y mae y than fwytf o'r hen frodyr glewion hyny wedi cyfarfod yn y wlady mae ei heddwch fel yr afon, a'i ehyfiawn- der fei tonau y m6r." Wedi ysgrifenu yr uchod derbyniais yr ohebiaeth ddyddorol a ganlyn oddiwrth fy hen gyfaill, Hywel Tadur, ac y mae yo sicr genyf y bydd yr hyn a ddywedir ganddo yn werthtawr yn ngolwg y rhai hyny o'm darllenwyr sydd yn earn enwau a choffad- wriaeth "Hen Bregethwyr" Cymru Fu. Dyma fel y dywed y bardd o Giynnog:- Adeiladwyd y capel cyntaf, perthynol i'r Trefayddioa Citfiaaidd, ya Nghlynnog, yn y flwyddyn 1761, a daeth i gael ei adnabod wrth yr enw Capel Uchaf. Ba y capel hwnw ar ei draed hyd 1811, sef am 50 mlynedd. Yr oedd iddo bedwar mar, a r1)wog y muriau hyny yr oedd ty yn ogystal a chapel. Yr oedd y ty yn cyrhaedd o bared y. ront i bated y cefn gyda'r talcen dwyreiniol, ao yn eynWYB cegin a siamber. Yr oedd nen y ty oddimewn i'r capal, ac yn gwneyd llofft i'r gwrandawyr, ac ar hyd ystlya mewool i'r ty yr oedd grisiau yn cyrhaedd ya ei hyd o bared i bared, ao yn dringo o'r llawr i'r llofft. Ar hyd-ddynt hwy y dringai y bobl i'r llofft nwchben y ty, ac arnyot hwy yr eisteddai eraill o'r gwran- dawyr. Yr oedd darn croes bychan yn ngbefo y capel, ae ya hwnw risiau a llofft filch hefyd, a drwa o'r Ilofft i fyned allac i'r fan sydd erbyn hyn yn fynwent, ac o hwnw lwybr i gamfa gerig yn nghongl y fynwent, yn ymyl y llidiart sydd yn arwain at Dan- ygraig. Y mae y gamfa hon wedi bi thynu yn diiweddar, wrth wneyd rhan o far newydd i'r fynwent, I'r darn croes hwnw y byddai trigolion ochr mynydd y Bwlch- mawr yn myned gan mwyaf. Nid oedd i'f capel ond ychydig iawn o seddaa liog, dim ond un res gongio4 gyda'r pared gorllewinol a rhan 0 bared y cefn, ar ffurf llythyrea L, yr oedd dwy neu dair wrth y pwlpud, a meiuciau hyd y llawr pridd. Un felly oedd capel Robart Roberts, Clynnog, ac un felly oedd ei d £ —y ty yn y capal-Robert Roberts yn y ty-yr ysbryd ynddo yntau. Gweisoch ei gadair, 0 bosibl, a buoch yn eistedd ynddl. Nis gellir dweyd ei bod yn gwaethygu dim wrth heneiddio. Clywais yr hybarch Ddr Owen Thomas, Lerpwl, yo adrodd am un hen frawd a welodd gynt yn I, Cupel Uohat yn myned trwy ddarn o bregeth Robert Roberts yn ei glyw, gan ddyawared ei ddull a'i draddodiad yn dda iawn. Dywedai y gwr hwnw wrcho y oofiai wated Robert Roberta yn ughanol gorfoledd mawr y gynolleidfn, yn dyfod i lawr o'r pu!pud i ganol y bobt,i gydorfoleddu. Aeth i wasgfa ar y pryd, a chariwyd ef i'r gadair dderw werthfawr hono; ac wedi eiatedd yn- ddi, daeth ato ei hun, a dechreuodd ganmol ei Ddaw rhag blaen. I Taw, Robia bach,' ebai ei wr..ig.. O! sut y tawa'i,' meddai yotau, 'pwy na ddiolcbai ac na folianai,' Ac. Hir barch to eto i'r hen gadair dderw ddu y bu Robart Roberts ynddi, A'i seraph ddawn 0 fawl yn llawn l'r bendigedig lean, Fu drosto '0 talu r lawn." g2P" Fel arfer, oyfeirier pob nodiad a fwriedir i'r golofn i J OHK BROWN, I G,wdi Office, Caernarfon.

YR EGLWYS YN NGHYMRU. A YDYW YMNEILLDU. AETH YN COLLITIR? ? CYNYGIAD I UNO YR I HOLL ENWADAO. I A YDYW YR EGLWYS YN PROSELYTIO? T WASQ EGLWYSIG 0'1 CHYDMARU A'R^WASG YM- NEILLDUOL. 11 i YMDDYDDAN RffWNG CYNRYCH- I IOLYDD Y GENEDL AC I ESQOB LLANELWY. Y mae ya ddiwrnod teg a hyfryd heddyw, syr," ebai cynrychiolydd o'r swyddfa hon wrth Eegob Llanelwy ddydd Gwener diweddaf ar y ffordd o'r orsaf i'r dr f, gan foes-ymgrymu i'w Arglwyddiaeth a Mrs Edwards, yr hon a'i dilynai. EsguBodwch fi," ebai ei Arglwyddiaeth, "nid wyf ya eich cofio ytfoment yma." Wei, syr," ebai ein cynrychiolydd, "yr wyf fi yn eich cofio thwi ya dda, er nas gwelais chwi ond unwaith o'r blaen yn iy oes. Ood, wrth gwrs, y mae yn haws i mi eich cofi) chwi syr, sydd yo esgob, nag i chwi fy ngbofloi sydd nawyddiadurwr di- nod," meddai ein cynrychiolydd. Maddeawch i mi, yr wyf yn eich cofio yn awr. Mr 0 awyddfar Gened4 onide ?" "la, syr," meddwn inau, gan ofyn i'w Arglwyddiaeth yn mbellach pi un a ydoedd yn bwriada aros yn y dref dros ysbaid. Nac ydwyf," ebai, byddaf yn myned oddiyma gyda'r tren nesaf am Avon Wen. Nid wyf ond yn unig yn myned i fewn i'r dref i aros y trfiu nesaf, sydd yn gadael tuag wyth o'r gloch." "Gyda'ch caniatad, syr, byddai yn dda genyf gael yr anrhydedd a'r ffiifr 9 ychydig fynydau o ymddyddan 4 chwi." I ba bwrpu 7" Er cael etch barn ar amryfal gwestiynau ydd ya cynhyrfu y meddwl cenedlaethol Oymreig y dyddiau hyn." "Pariou," ebai ei Arglwyddiaeth," "gyda'r pleser mwyaf rhoddaf fy mam i chwi ar un- rhywgwestiwn y dymunoch. Yr wyf yn myned i'r Sportsman Hotel am gwpanaid 0 dê. Gelwch yao yn mhen haner awr, a byddaf yn eich dyagwyl." "Diolch i chwi, syr, fe wnaf," atebai ein cynrychiolydd, ac ymaith ag ef. Yn mhan haner awr i'r fynyd yr oedd oin cynrychiolydd yn ngwesty Mr Pugh, ac wedi gofyn am ystafell ei Arglwyddiaetb, clywai lais y prelad dysgedig yn erchi y waiter i ddangos iddo ei ystafell, ac i'w ar- wain i mewn. Gan nad oedd gan ei Arglwyddiaeth ond ychydig amser yn y dref, sicrhaodd ein cynrychiolydd ef na phoenid ef yn hir. Purion," ebai ei Arglwyddiaeth beth yw eich cwestiwn cyntaf ?" gan arddangos y pirodrwydd a'r cwrteisrwydd mwyaf tuagat ein cynrychiolydd. Yr ydych yn cofio ddarfod i chwi dro yn ol gyhoeddi fod Y mneillduaeth yn colli tir yn Nghymru a ydych o'r un farn 0 byd 1" Heb foment 0 betrusder," ebai yr Eagob Edwards, ydwyf. Cyhoeddais ystadegau i brofi hyny. Fel yr ydych yn cofio ag ystadegan y Methodistiaid Calfinaidd yr oeddwn yn ymwneyd ar y pryd, ac yr oedd y rhai byny wedi 611 cyhoeddi gan y Corph eu hunain ac nid yw yn atebiad o gwbl i'm dadl i i ddyweyd fy mod yn cam- gynrychioli ffeithiaa, tra mae fy ffigyrau wedi eu dyfynn yo gywir. With gwrs, y mae yn gyfreithlawn i bob un dyna y casgl- iadau a fyno oddiwrth ffigyrau cyhoeddedig mewn ystadegau swyddogol. Ac yn ngtyn i'r hyn a ddywedais i, gallaf ddyweyd fod y cyfan wedi eu seilio ar ystadegau swyddogol y Corph. Ni ddywedais ac ni awgrymais ddarfod i'r Corph orwoeyd (overstate) na gwneyd rhy fychan (under-state) o'r ffeith- iaa. Ond cwestiwn arall ydyw a yw y gwersi yr wyf R yn en tyna oddiwrth y ffeithiaa yn cytuno gwersi a dyn gweini- dogion Ymneillduol oddiwrthynt." A ydyw eich Arglwyddiaeth yn credu fod yr Eglwys wedi cynydda yu Nghymrul" Yn ystod pa gyfnod ?" Yn ystod y pymtheg mlynedd diweddaf, dyweder ?" "Yn ystod y pymtheng mlynedd di- weddaf," ebai Dr Edwards, yr wyf wedi cael gryn brofiad 0 waith yr Eglwys mewn cymydogaethau poblogaidd yn Ngogledd a Deheudir Cymru. Nid wyf yn ei ddyweyd mewn yabryd ymffrostgar, ond fy argyhoedd- iad cryf i ydyw fod yr Eglwys yn gwneyd cynydd rbyfeddol a sefydlog. Er enghraipht, gallaf enwi plwyfi mawr- im fel Aberdar, Llauelli, Abertawe, Croesoswallt (yr hwa Ie, er nad yw yn Nghymru, sydd yn esgobaeth Llanelwy), Gwrecsam, a Heoedd ereill. Yr hyn a ystyr- iwyf fi yn fwy pwysig na dim arall, y mae cynydd mawr i'w ganfod mewn cymydog- aethau gwledig, ac y mae yn amheus iawn genyf pa un a all unrhyw gymydogaeth berthynol i'r Eglwys yn Lloegr ddaogos y fath adroddiad o gynydd a llafur Ealwysig ag a ddaogouir gan yr Eglwys yn Nyffryn Rhondda, yn ogystal ag yn Abertawe, a'r cymniaa." Ond a ydych yn barnu, syr, fod y dy- chweledigioa newyddion i'r Eglwys yn cael eu dwyn i mewn drwy foddion teg a Chriationogoir 11 Ob 1" ebai ei Arglwyddiaetb, "gwn y dywed rhai fod yr Eglwys ya ceisio prosel- ytio; ond yr wyf yn gwadu hyny yn ben- dant. Y mae yr adroddiadau a wneir fod dirgymhelliadau (pressure) yo cael en harfer, er mwyn dwyn pobl. i'r Eglwys, yn ot fy maro a'm sylwadaetn i, yn adroddiad heb gymaint a rhithyn 0 winonedd iddo. 0 un safle, bath bynag, y mae y eyhuddiad a ,glwye ei bod yn ddygir yn erbyn yr Eglwys ei bod yn Eglwys sydd yn proselytio vo gyhuddiad ho!lol wirionffel. Y mae yr Eglwys Grist- ionogol, drwy ei holl hanes, ac yn ol natur pethao, wedi bod yn Eglwys broselytaidd, yo mhob oes ac yn mhob gwlad, ag eithrio gwlad ei genedigaeth—Palestine." Beth ydyw eich rheswm fod y doabarth iselaf 0 gymdeithas braidd yo llwyr yn perthyn i'r Eglwys ? A ydych ya credu eu bod yn myned i'r Eglwya am fod yr Eglwys yo gwneyd mwy 0 ymdrech na'r Ymneilldu- wyr i ofalu am y ttodion I" Ydwyf. Gall y tlodion gael cartref yn yr Eglwys. Mi raid iddynt dala am ea heisteddle. Os methant gyfranu at y casgl- iadau, nid yw eu henwau ya cael eu symud oddiar restr yr aeiodaeth, Ychydig iawo o blwyfydd mawrion a geir yo Nghymru nad oes ynddynt drefniadau arbenig (an, organ- ited system) iymweled t'r tlodioc, ac i wein- yddu i'w haisieu." It A ydyw eich Arglwyddiaeth yn tybied fod y wasg Eglwygig-Gymreig-gyfacdol ac wyboosol-YD deilwng o'r Eglwys 7" Y mae newyddiaduron a chyhoeddiadau Eglwysig Cymru yn llawer Hat niferus iia newyddiaduron a chyhoeddiadau yr Ang- hydffutfwyr; aebyd ofewnyn ddiweddar yr oeddyat yn cael eu dwyn allan gyda llawer llai 0 anturiaeth ac ysbryd cyboeddua j ond er gwaethaf hyn, y mae tone y wug E glwysig-Gymreig wedi cael ei ddal ar dir awn mor uchel ag eiddo yr Ymnciilldnwyr, 0 y mae ya anamgyffredadwy i feddwl un- rhyw E?twyawr y gall y wasg Eg'wysy- Gymreig byth ddirywio i'r fath ddyfnderag i gyhoeddi cycyrch'on fel eiddo Nyth ye Etyr yn y Fawr." # Yaa aeth ein cynrychiolydd yn mlaen i; ofyn barn ei Arglwyddiaeth ar gwestiwn yr undeb enwadol. "Wel," ebai yr Eigob Edwards, "yn I nglyn ftg ail-uniad (re-union) yr enwadau, gwnaed vmgais i'r cyfeiriad yma gan y Prif- athraw T. C. Edwards, Aberystwyth, ac amryw Eglwyswyr yn Neheudir Cymru. Cair hanes yr ymgais hwnw mewo ertbygi o eiddo y Deon Owen yn y Geninen am y mis hwn-erthygl a ystyric genyf fi yn un o'r rhai gailuocaf a ymddangos^d erioed yn yr iaith Gvmraeg. Y mae yr anhawsdem ar lwybr ail-uohd-pa un bynag ai rhwng dan ai ynte rhwng tri o'r enwadau Yinnailtduol —i'w canfod nid yn yr athrawiaethol, eithr yn hytrach y maeot i fesur mawr yo seil- iedig ar gwestiynau arianol a rhagfarnau ae amgylchiadau Ileol. A thybio fod y Dad gysylltiad wedi ei ddwyn oddi amgytch, byddai y gobaith 0 ail-uno yr Eglwys ac Anghydffurfiaeth ya llawer llai. Cwyna yr Ymneilldawyr ar hyn 0 bryd fod eysyllt ad yr Eglwys i'r Wlaawriaeth yn rhoddi uwch- afiaeth gymdeithasol arnynt hwy. Pa beth bynag ail fod y barrier cymdeitbasol hwn, ar hyn 0 bryd, yr wyf yn berffaith sicr na fyddai i Ddadgysylltiad ond ei gryfhau a'i gyoyddu." "Yr wyf yn sylwi," ebai ein cynrychiol- ydd, fod y gair a arferwch am undeb crefyddol yn un gochelgar ac awgrymiadol, sef ail-uniad (re-union). Wrth hyn, mi dybygwn, y golygwch ddycbweliad yr holl enwadau Ymueillduol i'r gorlan Eglwysig?' Tarawodd y cwestiwa hwn ei Arglwydd- iaeth & thipyn 0 syndod, ae y mae yr atebiad a roddodd iddo ya profi fod golygiad eia oynrychiolydd yo gywir. Ni phetrusodd yr Esgob Edwards, fodd bydag, roddi ditgan- iad clir o'i feddwl ar y cwestiwn. Yn ol araeth a draddodwyd gan Dr Charles Edwards, Aberystwyth, yn y Pin- Presbyterian Conference yw Lluudain," ebai ei Arglwyddiaeth, "y mae gwahaniaetbau athrawiaethol y gwahanol enwadau wedi diflanu, ac y mae yr un athrawiaethau yn cael eu pregetha 0 bwlpudau y gwahanol enwadau ar hyn 0 bryd, yr hyn a brawf fed yr awydd i roddi pwysigrwydd goraiocfol a lie rhy fawr i unrhyw un erthygl o'r ffydd wedi peidh a bod ac nis gall amheuaeth fodoli yn meddyiiau y rhai sydd wedi talu sylw i'r mater yn ei wedd ddyfnaf a mwyaf athronyddot nas gall y reddf grofyd.iol yn ein cydwladwyr gael perffaith foddhad yn nghredoiu amser-brofedig, hanesyddol, a cnydbwysol (well-proportioned) yr Eglwys Gatholig ac Apostolaidd. Ar hyn daeth adeg ei Arglwyddiaetn i gyohwyn o'r gwesty am y gerbydres. Cyn ymadael, datganodd ein cynrychiolydd ei ddiolchgarwch diffaant iddo am ei ddull eofn, agored, a baneddigaidd 0 ateb pob cwestiwn a roddwyd iddo. Teg ydyw dy. weyd hefyd fod yr Esgoo Edwards yn ar- ddangos y gofal mwyaf rhag dyweyd dim yn aaml&rchus am Ymueillduwyr ae Ym- neillduaeth. I'r gwithwyneb, siaradai am brif wyr eia Hymneillduaetb gyda'r teimlad o'r edmygedd llwyraf. Ar gwestiwn Chwar- euon yr Oas, yr hwa a ddaeth i fyny yo amgylchiadol cyn yr interview ffurfiol, dy- 'wedai ei Arglwyddiaeth fod ei farn ef ar ymarferiadau corfforol (athletic exercises) yn berffaith adnabyddns. Creda nid yn nnig eu bod yn ddiniwed, ond yn llesol ac yn dueddol i ddadblygiad y meddwl. Un cwestiwn ya unig y dymunai yr Esgob lion- wedd ei osgoi, ac hwyrach fod ein cynrych- iolydd yn cymeryd gormod yn ganiataol wrth ei ofyn. Dyna ydoedd, Batb, yn ol barn eich Arglwyddiaeth, a fydd dylanwad dadgysylltiad ar yr Egtwys yn Ngbymru I" Nid ydym yn rhyfedda ddarfod i'r bonedd- wr dysgedig atal ei farn ar y cwestiwn— cwestiwn oedd yn rhagdybio dygwyddiad na ddymunai efe iddo gymeryd lie. Fodd byoag, credwn y baasai yn ei ateb pe y buasai hyny yn ddymuniad arbenig gan ein cyn- rychiolydd ond gan fod Dr Edwards yn arddangos ychydig betrusder, ni phwjswyd y cwestiwn arno, nen y mae ya sicr nad ofnasai ei arglwyddiaeth ddyweyd ei farn arno yn ddifloesgni. Gyda'r geitiau, Diolch i'ch Arglwyddiaeth am y ffafr a roddasoch aroaf," a r atebiad, "Ni raid i chwi boan y caffom eto gwrdd," yrawahan- wyd, un i'w balas a'r Hall i'w swyddfa.

Y CYFREITHIWR A'R I RHEITHOR. "GOLYGFA" MEWN LLYS. I Dydd Sadwro yo Llys Heddgeidwadol Colwyn Bay, o flaen y Parch W. Venables Williams ac ynadon eraill, daeth achas y Parch D. Morgan Thomas, rheithor Ltanal ian, yn mlaen. Dyg d yr achos yn mlaen gan Mr Riehard Williams, tretbgasglydd, yo erbyn y rheithor am dretk ar ddegwrn yn ei blwyf. Ba ei achos ya cael ei wrando fia yn ol yn Abergele, ond gohiriwyd y dyfarniad hyd y llys hwn. Ymddangosai Mr Wallis Davies dros y tretbgasglydd. Y Cadeirydd Yr ydym yn myned i roddi eia barn ar y mater. Mr Wallis Davies: Ynayr wyf yn tyan yn 01 y Wd, yn gymaint ag nad ymddangos- odd yr amddiffyoydd. Y Cideirydd Darfu i ni, yr ynadon, ddyfod i ddyfarniad, a pheaderlynasom- Mr Davies: Ond caniatewch i mi. Yr wyf yn myned i alw y wý-s yn ol. Y Cadeirydd Yr ydym wedi penderfynu tafia yr ah08 allan, ao yr ydym yo seilio ein dedfryd ar —— Mr Davies Ond arhoswch, os gwelwch yn dda. Y Cadeirydd: Yr ydym yn seilio ein Yr Idaymm plugh yn eibyn dedfryd ar achos "Lamptugh yn erbyn Norton ac eraill." Mr Davies: Ond nid yr un ynadon sydd yma ag yn Abergele. YDa darllenodd y eadeirydd lythyr oddi- wrth Mr Herbert Roberts (un o'r ynadon oedd yn Abergele) yn cytuno &'r dyfarniad. Mr Wallis Davies: Yr wyf yn gwrth- wynebu i'r Parch W. Venables Williams i eistedd ar yr achos. Mr Davies a wrthwynebodd drachefn i Mr Williams. Yr Ysgrifeaydd(Mr George) a ddywedodd iddo ystyried y mater yn llawn, a dadleuai fod gan y cadeirydd bawl i eistedd ar yr achlysur. Y Cadeirydd Yr ydym wedi penderfynu taflu yr achos allan. Mr Davies: Ond yr wyf yn gwrth- wynebu. Y Cadeirydd Eisteddwcb i lawr. Mr Daviss: Na wmf. Y mae genyf gymaint o hawl a chwithau i setytt yn y llys hwn. Y cadeirydd a ddywedodi ua wybu ya ei holl br fiad fel ustus i aeiod o'r swydd anrhydeddus ddirmygu y faino ynadol fel eg a wnaed fis yn 01 yn Abergele ac ar y diwrnod hwn bafyd. Tybiai y byddai ar y cyfreithwyr gywilydd ohonynt eu haoain i wybodtidarfod Mr Davies: Dylasai fod ainoch chwi gywilydd obcoooh eich hunau-hwi sydd yn awdwr y Uythyr athrodus a arwyddwyd ?n P"= qui 030 meruit fart "-a athrodai frawd o glerigvvr. Nid ydych yn gymhwys i eistedd ar y fainc, heb eon am bregetha mewn pwlpud. Ni wnaeth y cadeirydd unrhyw sylwo eiriau Mr Davies. ————

Araeth øyawyrlaw;, mrdd Uadmeryd? yn y y? c'f 'Z)</? a ?radd?,ivryil, n y! PMchR. W. Grii?th, WT ,h ymdd iewyl. fod yn gadeirydd Cymanfa Annibynwyr ai Gaernarfon.

11 0 FLAEN YR ALLOR." Ni raid i ddyn fod ond sylwedydd a-- wynebol iawn i weled mai yr ymdrech bwysicaf yn Lloegr y dyddiau hyn ydyw yr ymrlrech nid Ihwllg Rhyddfrydiaeth a Cheidwadaeth neu Undebaeth, ond yr ymdrech ihwng Protestaniaeth a Phab- yddiaeth. Curir y frwydr hon yn mlaen ar faes E-lwys Sefydledig Lloegr. Ki raid meddu golygon tieiddiol iawn ychwaith i ganfod fod y frwydr yn prysur droi vn ffafr Pabyddiaeth. Llyfr bychan yw yr un y ceir ei enw uchod a gyhoedu- wyd yn Lhindain a Rhydychain, ae y mae ei gylcbrediad wadi bod yn eang. Gaii gredu fod ei gynwys yn ddangoseg teg o'r hyn sydd boblogaidd yn Eglwys Loegr, hedtlyw cuisiwu csod gerbron y darlleuydd rAi o'i berlau. Y niae y bennod gyutaf ya dwyn y teitl "Talfyriad o ErthygJau Ffydd." Yma cawn dan y rhif wyth- Reol Ffydd Yr Eglwys yn unig, nid personau unigol, all benderfynu ystyr y Beibl, lie y mae yr ystyr yn bwnc o ddadl, a'r hyn ydyw y Ffydd," Dan y rhif naw cawn y Saciameutau. Heblaw y sacra- ment o Fedydd, nen yr Ailenedigaeth," a sacrament y Cymun Sanctaidd, lie y mae "corph a gwaed Crist yn wirioneddol bresenol ar ol y cysegriad dan lea y Bara a'r Gwir: eiiiN,ii,(I)y Bedydd Esgob, drwy ba un y cadarnheir Den y nevtbir ni drwy dderbyn yr Yspryd Glan, drwy arddodiad dwylaw yr esgobion, olynwyr yr Apostol- ion;" (2) Sanctaidd Briodas; (3) Madd- euant, drwy ba un y derbyn yr edifeiriol ar ei waith yu cyffesu ryddhad oddiwrth ei bechod drwy rin y galln a roddwyd gan Grist i'w veinidogion; (4) Eneiniad y Ciaf: (5) Urddau Sanctaidd. Dan y rhif un-ar-ddeg cawn Cymundeb y Saint," yn mha un yr ydyra "yndal cymdeithas &'r Saint yn y nefoedd, yr ydym yn diolch i DJuw am ei ddoniau iddynt, yn gweddio am helaethiad eu gogoniant, ac yn erfyn am ran yn en gweddiau." Yr ydym yn cymdeithasn a'r saint yn Mharadwya (lie gwahanol, wrth gwrs, i'r Nefoedd a enwir uchod) drwy offvymu gweddiau drostynt, ar fod i'w gwynfydedigrwydd gael ei fwy- hau a'i berfleithio, gan ei fod hyd yma mewn cjflwr anmherftaith." Yn nesaf daw adran hynod ddyddorol ac adeiladol ar "Seremoniau ac Addurniadau yr Eg- lwys." Dodwn yma rai o Emau Dnw- inyddol" yr adran hon. Gwedi egluro yr IInghen am y" Seremoniau," noiirhwy yn y drefn a ganlyn 11 (1) Arwydd y Groes, yr hnn a wnaed amom gyntaf yn y Bedydd Sanctaidd." Gall y Cristion "wlJeud lion yn fynych arno ei hun gyda mantais, yn enwedig ar ddechreu neu ddiwedd unrhyw Waaanaeth, ar ddiwedd y Credoau, &c." (2) Yr Allor. Y gwrth- rych cyntaf a ddylai dynu ein sylw ar ein mynediad i'r Eglwys ddylai fod yr Allor a'i Chroes. Yr Allor ydyw y lie yr off- rymir arno Aberth y Cymun. I gyfeiriad yr Allor gweddus yw moes grymu ar ein dyfodiad i 110'11 hymadawiad o'r Eglwys, ae, os bydd y Cymun Bendigaid ami, plygu y glin. (3v Gwisgoedd. Mae y gwisgoedd hyn i "gynryehioli y rhai a wisga ein Harglwydd pan sefydlodd y Cymun Sanctaidd, a phan gondemniwyd ef i farw." Dyma wardrobe yr Eglwys: "naill ai gwyn, arwyddlun o ddysglaerdeb a phur- deb," ar wyliau neillduol, megys "dyddiau yr Angelion, y Forwyn Feudigaid, &e:" 41 cocb, arwyddlun o'r tafodau tanllyd, ar y Sulgwyn, ac o dywalltiad gwaed, fel ar wyliau merthyron i" gwyrdd, arwyddlun o gynydd Cristionogol mewn sancteidd- rwydd; porphor, arwyddlun o dristwch, ar dymhorau edifeirweh. (4) Goleuadau. 41 Dylai fod canwyllau wedi eu goku ar yr Allor dros amser y Cymun, fel arwydd o 1 groesaw Uawen in Brenhin, yr hwn yr adeg hono sydd yn dyfod i'n mysg, ac i ddynodi golen ffydd, &o." (S)Cloch. (6) Arogldaith ar brydiau; arwyddlun o weddi, aberth, a defosiwn. Ychydig yn mlaen cawn benno(I o Gynghonon i Gymunwyr." Dan y rhif pump eawn a ganlyn: Eter bob amser gan ymprydio, felly eler i Gymun boreuol. Mae y fath eugraifft ddiftifol o Ifreoleidd- dra a chymuti hwyrol, a dyweyd y lleiaf, yn groes i arferiad a gorchymyn yr holl Eglwys Gatholig. Mae yn ymddangos fod y ihai a gyfranogant o hono yn syrthio dan furn condemniad y bedwaredd erthygl ar ddeg ar hugain, yn erbyn y rhai, drwy farn borsono!, a dorant yn gyhoeddus dra- ddodiadau a seremoniau yreglwys," Druan, San hyny, o grefyddwyr syml Cymru, a ?ruan hefyd o'r cwmni bychan hwaw fu lawer blwyddyn yn olyn derbyn y bara a'r gwpan o law eu hathraw y nos y brad- ychwyd af, a hyny newydd fwyta y Pasg, mewn goruwchystafell yn Jerusalem draw! Ha, ddisgybliou hoff, e.vch i ymofyn sachlian a lludw, rhwygweh eich dillad. a gwaeddwch Aflan, Allan, Aflan dyma gledd "traddrnJiadau a seremoniau yr Eglwys" wedi ei ddadweinio i'ch dieneidio! oCy.mru, pwy a gifidi, yr eglwys" ai ,Crist 1 Wedi hyn cawn gyfarwyddiadau pa fodd i gyfranogi o'r Cymun, yn eu plith a ganlyn: "Peuliniwcfa yn unioasyth, heb ,orblygu, co: ph. Derbyniwch gorph yr Arglwydd ar glodr eich Haw, gan fod yn oulus i beidio gadael na goilwng i lawr ddim briwsion Yn mhellaeh yn alaon cawn nifer o weddiau sydd i'w harfer yn ystod Gwataineth y Cymun. Mown gweddi ar y Drindod ceir y dymuniad canlynol: Bydded i'r seintiau, eoffadwr- leth pa rai a ga iwn ar y ddaear, ein cofio gerbroli Dy Ortedd yn y Nefoedd, a chael i ni drugaredd." Wedi hyny ceir gweddi dros y tfyddloDifcid ymadawedig" W byn.- Cofia hefyd, 0 Arglwydd, enoidiau y ffyddloniaid ymadawodig, enwedig 1'r rhai hyn ac i bawb a orphwysant yn Nghrist caniatta, ni a attolygwn arnat, le o adloniant, goleuni, a heddwch, drw y yr un Crist eiu Hargtwydd.' Na feddylied y darllenydd mai dinoethi hagrwch Eglwys Rhufain yr ydym na, Gymro gonest, dyna athi-awimeth y Wir Ejlwys yr wyt ti yn cael yr anrhydedd o dalu degwm at ei chadw yn fyw. Mawrha dy fraint! Ar ol gwylaidd dtoediaw drwy "Litani'r Cymun," &c., dauwn at hyfforddiadau yn nghylch y pwnc o Edifeirwch. Dan y rhif dau, mewn anogaeth i archwilio ein bywyd er gweled pa bcchodau sydd yn ein herbyn ar Lyfr y Cyfrif," eawn a gan- lyn "Os gwyddom ein bod cisioes wedi archwilio ein bywyd hyd at fan neiUduoi, yn enwedig os gwnaethom gyffes onest o flaen offeiriad, ac os derbyniasom faddeu- ant" (h.y., gan yr offeiriad), "nid oes angen am i ni fyned yn mhellach yn ol na'r pwynt hwnw." Am y gyffes a'r maddeuant dywedir: "Maecyffes o bechod i weinidog Duw yn ffordd drwy bi un y gall eneidiau gwir edifeiriol sicrhau hedd- wch da, a maadeaant neillduol o'u pech- odau drwy ras yr Yspryd Glin." Dywedir hefyd fod "Eglwys Loegryn rhoddi i'w hoffeiriaid, drwy orchymyn Crist, allu i faddeu pechodau." A dyma ffurf y gyffes: wedi gwneyd arwydd y groes dyweder, Cyffesaf i ti, Dduw Dad, Dduw Fab, a Duw Yspryd GIAn, gerbron holl lu y nef, a cher dy fron dithau, 0 dad" (sef yr offeiriad) i mi bochu yn ddirfawr mewn meddwl, gair, a gweithred, drwy fy mai, drwy fy mai fy hun, drwy fy nirfawr fai fy hun. Yn neillduol mae yn gof genyf gyflawni y pechodau canlynol er fy nghyffes ddiweddaf, yr hon a wnes yn ol." (Yma enweh eich pech odau). 0 berwydd y rhai hyn a' m holl bechodau eraill, nas gallaf yn awr eu cofio, yr wyf yn drist o gaton, ac yn llwyr ben- derfynu diwygio, ao yr wyf yn gofyn i ti, 0 dad," (yr offeiriad)"am benyd, cynghor, a maddeuant." Ni .(Jdyfynwn ychwaneg. Dyma yr athrawiaethau sydd heddyw yn prysur esgyn i fri yn Lloegr. Dyma gyffes ffydd yr eglwys y mynir iti, Gymro glân, gredu am dani mai hi yw "y gwrth- glawdd cadarn sydd yn atal llifeiriant Pabyddiaeth rhag gorlifo y wlad." Drwy ba ffordd, atolwg, y gwna hyny Ai drwy ollwng hanfodion y grofydd Babaidd i fewn i'r addysg a gyfraiiii ganddi ? Dyna a wna yn Lloegr heddyw, ac mor sicr a hyny, dyna wna yn Nghymru yn fuan, os nad yw eisoea wedi decbreu. Edryehir ar Babyddiaeth yn Lloegr heddyw mewn goleu hollol wahanol i'r hyn yr edrychid ami yehydi- flynydd- oedd yn ol. Mae yr adgasedd ati wedi cilio. Mae y duedd i ddibrisio y Diwyg- iad Protestanaidd yn myned ar gynydd. I fwyafrif deiliaid Eglwys Loegr heddyw mae y gair Protestant" yn ffieiddboth. Ychydig flynyddoedd, yn ol yn nghyfar- fod blynyddol Undeb Eglwys Loegr," gwnaeth y cadeirydd, Arglwydd Halifax, y sylw canlynol Rhaid i ni ymegnio am undeb, yn enwedig i'r Eglwys fawr Ladinaidd, oddi wrth ba un y gwahanwyd ni gan bechodau yr unfed ganrif ar byjntheg." Argraph- wyd y geiriau yn" (ya ol tystiolaeth un o Esgobion yr Eglwys) yn y Church Times. Yr Eglwys fawr Ladinaidd, wrth gwrs, yw Eglwys Rhufain, ac enw yw pechodau yr unfed ganrif ar bymtheg" ar y Diwygiad Protestanaidd. Gwir nad oes Uawer o bwys bob amser ar eiriau hyd yn od wr o fri, ond dyma sydd yn arwyddocaol, fod y gymdeithas yr oedd Arglwydd Halifax yn siarad o'i ehadair lywyddol yn rhifo yn mhlith ei haelodau dair mil a dau gant o glerigwyr, ac ugain mil o wyr lien, ac nad yw yn wybyddus fod neb ohonynt wedi amlygu yr anfodd- lourwydd lleiaf. Y gwir yw hyn, mae yr elfenau Pabyddol a ddeibynir gyda'r fath barodrwydd i ddysgeidiaeth Eglwys Loegr yn troi yn hoffder ynddi at Eglwys Rhufain. Yn He bod yn wrthglawdd yn erbyn Paby idiaeth, mae Eglwys Loegr heddyw yn llawforwyn ddefnyddiol i Babyddiaeth Nid rhyfedd, gan hyny, yw genym glywed yn barhaus am luaws o wyr dysgedig o Eglwys Loegr yn 11 llithro" i Eglwys Rhufain, oblegid mao y ferch yn gwneyd Pabyddion o honynt yn mhob peth ond mewn enw, ac y mae ei dysgeidiaeth yn naturiol yn ou cyflwyno i fynwes eang yr Hen Fam" o Rufain i'w dwyn drwy bair y purdan i ogoniant,

DIWTCfio DEDDF CAUB TAFARNAU AR Y I SUL. Da oedd genym sylwi na chollodd Mr John Roberts, A.S., amser i dynu allan fesur er diwygio Deddf Oau'l Tafarnau ar y Sul yn Nghymru. Seilir y gwell- iantau ar yr awgrymiadau a roddwyd yn adroddiad y Ddirprwyaeth a benadwyd i edrych a oedd aeddf 1881 yn cael ei gweithio allan yn deg. Bwriada hyr- wyddwyr y Mesur iddo ddyfod i rym ar y lOfed o Hydref, 1890. Yn mblith rhai obrif ddarpariadau y Mesur, ceir y bydd raid i deithydd a geisia ddisychedu ei hun ar y Sabboth roddi prawf boddhaol i'r tafarawr mai nid lwhio er mwyn cael "diod" a ddarfu. Bydd raid i'r hwn a geidw drwydded Sabbothol gadw llyfr, ac ynddo rhoddir enw a chyleiriad pob person a ddaw i mewn i'r ty ar y Sul i geisio diod. Bydd gan heddgeidwad, pan deimla mai ei ddyledswydd yw hyny, hawl i fyned i'r dafarn, ac archwilio y llyfr. Os peidia y tafamwr a chadw y llyfr, ac os gomedda ganiataii i'r heddgeidwad i ddyfod i'r ty, ac archwilio y Hyfr, gesyd daliwr y drwydded ei hun yri agored i gael ei ddirwyo yn drwm iawn—5p im y waith gyntaf, a lOp am bob tmsedd di lynol. Ceir yn y Mesur dditrpariadau ar gyfer clybiau a'r shobeest-sefydliadau, o drugaredd, nas gftyrGogledd Cymru fawr am danynt, oad y rhai sydd yn blino y Do yn ddirfawr. Ni chredwn pan ddygir y Mesur o flaen Ty'r Cyffredin, y dangosir gwrthwynebiad iddo ddyfod yn ddeddf rhag blaen, a diau mai ei effaith fydd gwaeyd diota eyhoeddus ar y Sabbath yn i wy anhawdd nag erioed. ■ I

Mr Thomas Evan Jacob, Lluadaiq, gifiKid y wobr o gan' pan; (thoddedig gan Mr G. W. Taylor) am y traetbawd goreo ar ye Ksgob Morgan a'i Atmerae." Dywed yr Alliance Ntnoi forIyr aelod an. ihydeddas dros FwrdeisdreS Arfoo gUr Lbyd George), wedi rhoddi eyaorthwy IlHwr i'r blaid ddirwestol yn ei hymdreei ddiweddaf ycerbya Mesur liwn i Difara- wyr. Yn ystod yr ychydig ddyddian a i.asiodd ba yn aaercb cynulleidfao«dd mawrion ya rhai o brif drefi Lioegr ar y I mater, &0 cto haerid gan y Toriaid na ftdrai JI Mr George'' siarad 84ocog ya dda."

COLEG ANNIBYNOL BANGOR. Y CYFARFOD BLYNYDDOL. Cynhaliwyd cyfarfod blynyJdol y tan- ysgrifwyr i'r coleg uchod yn Mangos ddydd Gwener, 0 dan lywyddiaeth y Parch Dt Harb?r Evans. Y diwrnod blaenorol tra. ddododd Dr Jones-Morris, Porthmadog, anerchiad i'r efrydwyr ar "Ytuarleriad corphorol i efrydwyr." Cyflwyoodd yr ysgtifenydd (y Parch J. M..chretb Rees, Penygroes), yr airoddiad blycyddol, yr hwo a ddangosai fod y fl«yddyn ddiweddaf wedi bod yn un 0 gyn- yid tncl ond sicr yn mhob adran 0 waith y coleg. Llawecycbai y pwyllgor fod iachyd y Prifathraw (Proffeswr Lewis), yr bWD. ar y cyntalf, oedd yn anffafriol, wedi gwe!la eyma;nt fel ag i'w Wluogi i gyflawni ei ddy edswyddau gyda'i Iwyddisnt arforol. Rljodi idd deuddeg o'r efrydwyr eu presen- oldeb raewn doabarthiadau yo N holeg y Brifysgol, ac yr oedd t4r.)d,ii,i(i y Piif- athraw Ruichel ar y gwaith yn hynod ffafr- 10I. Eiiillodd un o'r efrydwyr, Mr S. R. Jankins, lenfuddiant gweith 10(>. Sicrhaodd y pwyllgor barhad gwasanaeth y Parch Ddr Herbef Lvins fel dadithydd mewn p e ;athwriacth, ac eiddo y Parch M. 0. Evans f61 dailit'jydd mewn Saes- nfg. Arholwyd yr efrydwyr a rodd- asanteu presenoldeb gyda'r ddaaddarlithydd a fnwy t gan y Parch T. R. Davies, Burnley, mawn pie^ethwriaeth, a chan y Parch D. Adams, R.A., Bethesda, mewn pynciau Seisnig, &c. Sylwai Mr Davies yn ei ad- roddiad ar girdyniadau yr arholiad fod y Mri J. B. Griffiths a J. W. Jones yn sefyll ya uchel yn y dosbirth hynaf. Hyderai y byddya yn alluog i sicrhau gwasanaeth Dr Herber Evans yo mhellaeh. Dywedai Mr Adaaia yn ei adroddiad ef fed y papyrau a anfonwyd i mewn yn dra boddhaol; ond cwyuai fel y flwyddyu flaenorol fod amryw o'r efrydwyr yn analluog i ddatgan eu golyg- iadau mewn Sieeneg cywir, a galwai ar yr athrawon a'r efrydwyr i dalu mwy 0 sylw i'r iaith iSe'snig. Ar y cyfan gallai yu hawdd iocgyfarch y prif athraw a'r efrydwyr ar y gwaitti oedd wedi ei gyflawni. Dyfarnod y pwyllgor wobr y flwyddyn yo y dosbarth hymf i Mr J. B. Griffiths, ac yn y dosharth ieuengaf i Mr S. R. Jenkins, gan roddi gwobrwyon ychwane^ol i'r Iffi T. D. Jones a Noah Bevao. Dyfamwyd y wobr am Brvgethwriaeth i Mr T. D. Jones. Ym- sefydlodd yr efrydwyr canlynol mewn eglwysi ya ystod y flwyddyn ;-Mr H. P. Thomas yn Llanelli; Mr O. V. Jones yn Llan. elltyd; Mr J. foigln yn Penmaenmawr (Saisnig), a Mr T. T. Jones yn Maendy, Morganwg. Wedi astudio ffysigwriaeth am flwyddyn yn Edinburgh, yr oedd Mr R. Roberts am fyned allan i Midagascar fel cenbad wr, a bwnadai Mr D. M. Keas hefyd fyced i Edinburgh i'r un amcan ac oddiyno i Madagascar. Gwnai y pwyllgor svlw o'r ffaith mai dyma y cyfarfod blynyddol di- wodjaf 0 dan yr amgylchiadau presenol, gan fod y pwyllgor unsaig yn cynrychioli y coleg hwn a choleg y Bala wadi gorphen trefnu eu cynllun i uno y ddau sefydliad, a deuai y cyfryw i rym yn mis Medi nesaf. Yr uedd yr boll eidlo yn awr mewn ymddiriedolaetb, a bydilai yn ffynonell 0 lawer 0 gyfalaf i'r coleg. Yr oadd yr uaoliaetli a arddangoa- wyd yn y pwyllgor unedig yn arwyddo ya dda er luddwch dyfodol yr enwad, yr hyn oedd ganddynt mor agos at eu calon. Mabwysiadwyd yr adroddiad uchod, ar gynygiid y Parch D. G. Davies. Diolchwyd i Dr Jones-Mori is am ei anerchiad i'r efryd- wyr i'r Henadur Williams (Merthyr Tydfil) am weithredu fel cadeirydd y pwyllgor am y flwyddyn i'r arholwyr a swyddogion y coleg yo gyffredinol; i Fwrdd y Gronfa GynuUeidfaol am barhad o'u grant baalionus tuagat y coleg ac i Dr Herber Evans am lywyddu y diwrood hwow.

EISTEDDFOD PENYR- ORSEDD, NANTLLE. Caff d i y gyntifo eisteddfodau blynyddol a fwriedir eu cadw yn eglya â Chwarel Pell- yrorseiid.ei chynal ddydd LIuo (ddee), mewn adeilad cyfleus perthynol i chwarel Cloddfa'r Lon oitsryd cychwyniad y cyfadodydd hyn yn u-hel am chwaeth gweithwyr y chwarel bwystg hon, a hyderwn y daw yr eisteddfod yn allu ryf ac atdyniadol yn y-Dyffryn. Ya anffodus bu gorfod i hyrwyddwyr y symad- iid frwydro yn erbyn yr aofantiis fawr 0 dyw/dd anffafriol. Er hyn, fodd bynag, deailwn i'r gweithrediadau dyddorol a gy- merasant le atdynu cynulleidfaoedd lluosog. Cymerwyd y gadair yn nghyfarfod y pryd- nawn gan Mr W. A. Darbishire (parchenog arolygyddol y chwarel), ae arweiniwyd gan y Parch J. Machreth Rees, Penygroes. Yn yr hwyr llanwyd y gadair gan Mr John Ro- berts (IlU 0 arolygwyr y chwarel), a gwasan- aethodd y Parch Wm. Williams, Talysarn, fel arweioydd. Un ffaith deilwng 0 sylw mewn cysylltiad a'r eisteddfod ydoedd fod nifer «i,gh,vffredin wedi ymgeisio ar y traeth- awd ar Ddaeareg," beirniad yr hwn ydoedd Mr J. J. Evans, Caernarfon.

ILLADRON CYFRWYS YN NGHAERNARFON. Dydd Sadwrn tilvyd ymweliad å Chaer- narfon gan ddau ienanc. Buobt mewn am- ryw dafarnau, ond yn y Trumpet Inn y deallwyd eu neges. Aeth un ohonyot i fyny i ystafell-wely, a cbymerodd oddiyno oriawr aur. Gwelwyd hwy gaa bobl y ty. Pan wybuwyd golli yr oriawr, rhoddwyd hys- byerwydd i'r heddgeidwaid. Daliwyd un o'r diau gan y Rhingyll Pritchard yn dyfod o'r Alexandra Inn. Cymerwyd ef i'r ddalfa. Nos Sidwrn deallwyd ty llallfwedi ei ddal yn Mango gan heddgeidwiid 0 Gaergybi, yn yr o!af le hWIl yr oedd y ddau "yn eisieu" i ateb cyffelyb gyhu liiiadau. Dydd Llun dygwyd yr un a ddaliwyd yn Nehaer- narfon (rboddai ei enw yn George Williams) i lys y maer, a gobiriwyd ei aebns am wyth- nos, er cael allan ei hanes. Prydnawn yr un diwrood dygwyd ei gyfaill i garchar y drof. Barnir i'r ddau ddyfod drosodd o'r IwerddoD, a bod lladrata yn broffoswriaeth ganddynt.

I CODI 5s AM (JYFlbHraU r GYMRiEG. Yn llys hedd^aidwadol Colwyn Bay. ddydd S dwrn, cyhudd wyd un David Ro- berts, ceitiwr, 0 ladrata gl., oddiar ei feistr, a Thomas Jones, gof, 0 dderbyn yr diddo ac yntau yn gwybcd iddo gael ei ladrata. Dirwywyd y ddau i Is a'r costan yr no. Dywedodd clerc y llys (Mr George) ei fod yn codi 59 am gyfieithu y dystiolaeth. Gwrthwynebodd Mr AllIn Llnvd (cyfreith- :wr yr amddiffynwyr) yn gryf yn etbyn y tàl, M ypbwanegodd y ga wai -ylw Cynghoi ,8irol Dinbych at y matei-Dywedodd y cadeirydd (y Parch W. Yau.-A lcs Williams) ei fod yn methu gweled p^ham yr oedd dyn yn caet ei gosbi oherwydd na fedrai siarad ond yr iaith Gymraeg. N; ch tniatai efo i'r clerc godit\ am gyfieithw, un fe iy y bar odd y iiys wneyd.

I YMGUDDIO 0 DA.N Y GWELY 0 flaen ynadon Bkr)g,r. yr wythnoaddi- weduaf, cyhuldwyd M'iry ?.mM, dynes 5 n trig acuu yn \mbro-e.st,;eef, rtirael, 0 fod yo nhafarn yr Old EogUud. Lmpofcty, ar on u angbyfreithlawn. Ymwelwyd 1'V ty gan uu o'r swyddogion chwarter i ddeuddeg un n.swaith ac ar i'r gwr wadu nad oedd 0 end y forwyn a liettywr. daetbant 0- d) rddtSynyd,dea wedi ymguddio o dan an Or gwelyau. Dirwywyd y dliffy-nyddes, yr n 11 m wnaeth ei hymdeiangositd, i iOa a'r cosiau.

00-00- !== West, a M Rhydd- PXvr sir Ddinbych yn bogk eu h?hu. SJ\ etholia.1 mawr y Gogkdd yn yr ym- ?. ?ffydd?tyn dd?u yr ethol- ?,nMwrdeisd!e& Dinbych ac Adon. ? ??r.isdree Adon, y mae y Toriaid, noj (jelyisia(i Syr John Pulestou, wedi ym. ii yn yr ysbryd yn ddirfawr, ac :pt wrthi yu gweithio fet gwcnyc ^vfer a'r cofrestriad. Gobeithiwn fod ?Rhydrl!'vdwyt hwythau yn egmo1 yn I .n o beth. Ie, eniUir y fuddugo?eth ?fvn y bwrdeisd.-bS hyn yn Hysy ?re<trn; ac nid oes ?mser i'w golli i ?oi ? g?er y dydd hwnw. Da gellym dde11 MMrLioydG??? yr ? sydd yn brysur enill enw iddo ei L vn LIje?r, ac hefyd yn ychwanegu ?einerth gartref, ei hunan yn edrych yu aWl' ac yn Y man ar ol y trefn;adau ar crfer y coirestm yn y gwahanol fwideis- drefi Ond rhaid i ni yn y frwydr agoshaol wrth waith pob Rhyddfrydwr all fforddio ac ymdrech, a hydorwn nad ydyw bnv-lfrydedd yr othohad di- weddar wedi myned heibio.