Y Genedl Gymreig

[Cyfeirier y Farddoniaeth i Eifionydd I Swyddfdr Genedl, Caernarfon],

Y DIWEDDAR MR JOHN HUGHES, I TY'NYMAES, CEMAES, MON. Un cyfion, er dig geufedd-deil enaint Dylanwad ei fuchedd A gw ea wridog anrhydedd Rhawd ei foes uwch rhwd oi fedd. Owirfad dd-ill bri 'i dog yrfa,-wr byglod, Tra eglwys Bethesda; Agwedd ei oas fynega Ei riniau darch tra enw da. Gwir anwyl heaafgwr union,i Dduw Ydoedd was tra ffyddlon Haeldfyw wiwr gorseddfa Ion-yw gwrid dydd Bro'i deg lawenydd uwch brad'gelynion. MACHEAKTH MON. I

MYFYRDOD UWCHBEX BEDD. I Ar fyr yr af i orwedd,-o olwg Anialwoh a llygredd Ac ofn by,i,-caf yo y bedd Galonogol unigedd Huno gaf o dan oi gtfys,— a chodaf Hoi ychydig orphwys Caf loo, a'i wledd caf wêa lwya Deg buredig baradwya Porthmadog. J. HOLT NEWELL.

ODYDDION GARN DOLBENMAEN. 'N Hawn eel dros uchel acbos-mvvy baeddoll 'R)'m heddyw'n ymddangcs; Yn qrand efo'n band beb os, Nid ffyliaid yw'r Oddfnllo's. Mae awydd yo mhawb mwyach,—hoff alwad Ga'r Oddfellows bellach; Ac yn rbydd bydd mawr a bach Yn dyfod i Lodge Dwyfach. Gwiw foddion teg feddant hwy-ar adeg Rndiol am gynorthwy; Cawn sui o'r clyl pan ddel clwy'-y pryd hyn,- Yn angau wed'yn—y gyfyng adwy. R. H. JOiE$:(CHNI' T). I

PWLPUD CYMRU. I Hen bwlpud anwyl Cymru, Maeltb euw di mor gu- Mae'n enyn clod yr awen, Mae'n denu parch y llu Ar ol i greigian C'ymru Falurio byd eu sail, Bydd cof am bwlpud Cymra Am oesoedd rif y dail. Pan ydoedd Cymru'n gorphwya Yn mynwes caddug du, Ac annuwioldeb erchyll Yn difa nerth y llu Dy lais ddsffrodd y lluaw, Pryd hyn, o'u damniol hun, Nes llefain am achubiaetb Yn haeddiant Maby Dyn. Dy dyner lais a dreiddiai Yn agos as yn mhell, A muoedd a ddychwelwyd I arwedd bywyd gwell: Trwy Dde a Gogledd teithiai Rhyw luoedd maith eu rbi', I wrando'r genadvrri Am angau Calfari, Mae Uais hydreiddiol Rowlands- Y seraph tanllyd, clir, I'w glywed eto'n Ranin Yo n«hyinocdd serth ein sir L?'f) WI/hams ae Elias— A Chria'rsm Evans 2vnt. AV Hen D.ilsarn," a glywid Yn adujlJ yn y gwynt. Aeth dyddiau'r cyffro heibio, Ikiae'r pwlpud etf)'r nn, Cyhoedda iachawdwiiseth Yn haeddiaat Mab y Dyn Mas'r hen athrawiaeth ddwyfol Yn aros byth mewn bri, A phawb yn gwybc.d heddyw Am angau Calfari. Boed nodded Duw yn aros Ar bwlpud Cymrn fad, A'i ysbryd eto'n arddel El weisinn mewn mawrhad 0 ddwyf il fryn Catfaria O chwythed nefol wynt, Nes delo yn "ddiwygiad" Drwy Gymra megis gynt. NANMOB WYN, I

CYMRAES YDYW'R GOG. I Cymraes ydyw'r gôg, yn sicr cnwi, Cymraeg o hyd IDas 0 ei gaun Cyairaegl Jedd hi'n ganu ddeng mljnadd ya oJ, A dyna mae'n gauu oleni. Hi ganai'r pryd hwnw ar ywen y Llan Yn ymyl fy nghartref yn Ngbymru, A haeravr hen bobl o amgylch y fan Mai gloew Gymraeg oedd hi'n ganu. Er hyny bu'n crwydro drwy goedydd y byd, 0 gangen i gangen tan ganu Cwcw yw ei chanig o hyd ac o hyd, A gwyddoch Cymraeg ydyw hy y Eleni fe'i cwrddais hi'n mhell o ty ngwlad Yn cacu ei chaciad i'r Saeson; EiOI1Î mae'i chanig, nid oes neb a wad, Yn beiffnith Gymreig ei hacenion. Ni weHr mo honi'o aoghofiÙ hen iaith, Nac ami byth lediaith y Saesnig; Ha bynag yr elo, ffordd bynag ei thaith, Mae'n eadw ei hiaith yn ei chanig Cymraes ydyw'r yo sicr i chwi, I Cymraeg o hyd mae'n ei ganu ()ymraegoedd hi a gannddeng n3lyneddy]3 01, A dyna mae'n ganu eleni. I T. GLWYSFBIN HUGHES.

LLITH 'RHEM O'. -_>1 MP. GOL.-Byddweb fwyned a cnania-u ychydig le i mi yn y Genedl i waeyd cry, bwylliad byr ar sylw neu ddau o Litb Rhen 0'" yo y Genedl am Meheflm 4. yn nehylch "Hell Fedal Eisteddfodol," &c., pryd y crybwyllai-" Yr ydwyf, er chwilio lie vmholi, wedi methu a chael allan yn foddhaol pi»y ydoedd y Tho Roberts II. enillodd y fedal am y eywycill yn Arweat Gwyl Dewi Rhutbyn, yn y flwyddyn 1821. Ond iddo droi i'r Gviyhedydd am Mawrtb, 1824, tudalen 95, dan y panawd Cym. deithas Leen? Rhutbyn, Y°   ereiH ca'ar Wddd a gBnlyn  YMS myn- egodd R. H, Jones, Yaw 'm ?i y cygeithydd goren o'r Msndwy,' gan y Dr arne!l, oedd RAFC&S Davies (Nantglyn), ond gan ?i lod yn groes i reolau y gymdeithas i roddi dsn wobr i'r un.dyn ar yr un diwrnod, hsrnwyd Y wobr i'r ail oren, sef i ThoTuas RXTU oy Gvnwy ffug onw yr hwa oedd Myrddin; ond gan nad ?oedd ?ya ?M?eseno? cvnrychiolwyd ef gan John Clubbe, aelod o'r gymdeithas, a gwis«wyd ef fi r ariaodlwe can Mrs Albert, 0 blas Llanbedr, a rhodd- wvd iddo ddau benadur ??R??obafts, ? Ab'ett Ys" w E?, am Thomas Roberts, Lhyririo ger P wllb eli, yr  dywed 'Rhen 0' am daoo: "Du y gwr hwo farw yn L'nndain, Rhagfyr, 1842." Yr wyf fi yn methu & dirnad 8 at y gall hyno, fad, ean y cynygiai y Cyrareigyddion yn y Seren Gomcr am Awst, 1,?41, wobr am chwe' pn?lyn er r.offadwriaeth am y diweddar Mr Thomas Robt., o Llwynrb,udol tad a sylfaenydd y Cymraigyddion. Rha,d fod Mn?ywirdeb yn rbywle-naiU Qi yn y Veren Gorner ai yn -Rhen O, neu, ynte fy mod i yn pendroni. Modd bynag, carwn yn fawr i'r 'Rhen 0' wneyd ymchwiliad pellach i amseriad marwolaeth Llwynrhudol, yn ngbyda nldi man gorphwysiad ei lwcb, am vr hvn v bvddaf yn ddiolchgar iawn iddo.- I Yr eiddoch oil, SION CHWILOA.

I AT MR W. H. DAVIES, CAER. .Lu- 1.1 ANWYL SYB-Uan na pnerinjo WI, It,. vdywedais eisioen, draethu barn y naill ffordd na'r llall ar y mater rhwng y ddwy eglwys yn Nghaer, rhaid i mi erfyn arnoch fy esgusodi am beidio ysgrifenu rhagor. Ond yn unig dymunaf eich sicrhau na fu "unrhyw drafodaeth" rbyngof all: un or "ddau achos yn Nghaer, mewn unrhyw tfurf nen fodd," evn nfo, atebiad i'ch holiadau. Da oedd genyf ddeall oddiwrth eich llythyr am y cais sydd wedi bod i uno y ddau achos. Gobeithio na bydd i chwi, ac eraill o'r un yspryd, roddi fyny yr amcan dawnus mewn golwg nes llwyddo i'w sylweddoli. Yr I eiddoch yn gywir, Wyddgrug. T. ROBERTS.

Wei, fy anwylyd, a allaf fi obeitbio y 1 caf, mewn amser dyfodol, y pleaer o'ch gwneyd yn wraig i mi í" Yr wyf yn hyderu hyny, yn aiwr," atebai hithan: canya yr wyf wedi blino erlyn llanciau am doti addewid priodas."

(tolofti Sw«ji)Waet&. I BYRON. I (GAN J. 0. JONES). I M'e Byron bellach yn ei fedd er's dros haner can miynedd. Beth bynag ellir ddweyd am daco, mae un peth yn hollol sicr a diymwad, sef, ei fod yn un o'r llenor- ion mwyaf dylanwadol a gynyrchodd Lloegr erioed. Nii 03dd ond dwy flwydd ar bym- theg ar hngain pan fu farw, ac eto ceifiodd ei enw yn ddyfn yn nghalonau miloedd lawer o ddarllenwyr. Ac yr oedd ei ddylanwad ar y Cyfandir lawn cymaint, os nad mwy nag yn Lloegr. Efe fu y prif offeryn i bobtogoiddio llenyddiaeth Seisnig yn GermaDi a Ffrainc ac Itali. Cydiodd ei farddoniaeth yn dya yn meddyliau enwog- ion blaenaf Ewrop. Ar yr un pryd ni fu cymaint gwahaniaeth barn ymysg bsirniaid am deilyngdod llen- yddol nemawr fardd erioed ag am Byron. Ni ddatguddiwyd ganddo yr un drych- feddwl gwirioi)ediol dda i ddynolryw," meddai Carlyle. Ond meddai Gaitho wrth Eckermann, Ni fu erioed o'r blaen gym- eriad o gymaint unheledd, ac hwyrach na fydd byth eto. Efe oedd dyn mwyaf talentog ein cyfnod ni." "Angel ynte cythraul ?" gofynai Lamartine. T,pyn o'r I ddaa," fttebai Roden Noel. Amheuai Eckermann a oedd Byrau ys enill gwirion- eddol i ddiwylliant par. "Rhaidi mi etch gwrthddweyd," atebai Gcethe; "roae beidd- garweh ac ardderchowgrwydd Byron yn rbwym o weithio er cynydd diwylliant. Nis galiem ya barhaus gyfyngu ein sylwad i'r diamheool bur a'r moesol. Mae pobpath sydd yn fawr yn hyrwyddo diwylliant." I ddefnyddio dywediad Jehn Niccl mae Byron yn "cadw yr enaid yn fyw, os nad ydyw yo ei achub." Mae llawn eymaint gwabaniaeth barn am y dyn ag am y bardJ. Dywedai Mrs Shelley ei fod yn falcb, hunanol, a bachgenaidd." Tystiai Moore na chollodd gyfeillgarwch neb erioed, ac fod y sawl oedd yn gymdeithion iddo yn ei ieuinctyd yn parhan yn ffyddlon hyd y diwedd. Barnai Southey ei fod yn elyn i grefydd, sefydliadau, a moesoldeb cym- deithasol ei wlad." B&rnai Shellay fod ynddo allu i fod yn iachawdwr y ganrif bydredig hon." Pan wnaeth Byron ei ymddangoaiad cy- hoeddus fel bardd, dyrchafwyd ef i fyny i'r uchelderau gan ei gydoeswyr. Ond yn fuan daeth adweithiad i mewn, y trai ar ol y llanw, a darostyngwyd ef i iseldaraa amharch. Mae yn debyg fod y naill a'r llall yn anghywir. Erbyn hyD, gellid dis- gwyl fod ei safle yn mysg y beirdd wedi ei benderfynu gyda graddau lied fawr o sicrwydd. Ddecbren yr wytbnos ddiweddaf, daeth llyfryn bychan i'm 1I0.w, yn dwyn y taitl Life of Lord Byron, wedi ei ysgrifeau gan yr anrhydeddus Roden Noel, a'i gy- hoeddi yn rhifres y Greai Writers gan Mr Waiter Scott. Hwyrach mQi defnyddiolfyddaí ychwinegu mai pris v gyfrol ydyw swllt, Nid lies ynddi bron ddim ffeithiau byw- graphyddol newydd. Mae gwerth y gyfro) yn gynwysedig yn hyn: ei bod yn rhoddi i ni ddedfryd ddiweddaf beirniadaeth ar deilyngdod barddoniaeth Byron. Mae yr awdwr yn un o lenorion mwyaf adnabyddus y deyrnas, ac yn fardd o radd uehel. Felly mae ei syniad ef am Byron yn un teilwug o sylw. Yr oedd yn ddyn a rhywbeth swyu- gyfareddoi o'i gwmpas," meddai, "QC yn tynu sylw pawb ymhob man. Yr oedd yn fwy nag awdwr yr oedd yn ddyn, Rhaid i ni edrych yn drugarog, a chyda chydym- deimlad dynol, ar y colliadau, heb eu gwadu na'u celu, ond yn cyfaddef y rhiBweddau ar yr un pryd, a chydnabod fod anianawd y cyfryw ddyn vn dwyn perthynas agos &'r oU o dda a drwg' allai fod ynddo." Tuedda yr awdwr i edrych yn faddeugar ar wendidau Byron. Tybia nad oedd haner can waethed dyn ag y paentir ef gan rai, ac nad ydyw yr oil o dystiolaeth ei wraig yn gredadwy. Bamai Macaulay oas gellid profi fod Byron yn waeth dyn nag ugeiniau o ddynion sydd yo methu cytuno &'u gwragedd, ac y mae Mr Nool o'r un golygiad. Yr oedd ei dym- her yn afrywiog a chyfnewidiol, ac yr oedd yn un o'r dynion hyny ag y mae awr o'u cwmni yn fwy pleserus nag oes. Eto yr oedd ganddo galon gynbes a charedig, ac ar achlysuron nid oedd dim yn ormod ganddo i'w wneyd ar ran eraill. Aberthodd ei fywyd er mwyn annibyniaeth Groeg. "Elfen fawr hanfodol ei bnblogrwydd, meddai Mr Noel, "ydyw fod ei farddon- iaeth yn llawn o ienenctyd ac aiddgarwch, o fwynhad, o fywyd ac yni cryf, ysbrydol." Eto: Mae yo rhoddi datgamad clir a grymus o feddwl a theimlad cyffredin ei ces, gan ei osod allan mewn cerddoriaeth nwyfu8 a swynol; nid yw, fel Shelley, yn ehedeg uwcbben penau y bobl i awyr rhy deneu i'r cyffredin ei hanadln, nac yehwaitb, fel Wordsworth, yn ymsaddo i ddyfoderoedd tawel tuhwnt i ddirnadaeth ei ddarllenwyr." Nid oedd yr Arglwyddes Byron erioed wedi iawn amgyffred tymher a cbymeriad ei gwr, onide ni buasai yn dyweyd nad oedd ei frwdfrydedd ond ffugiol. Brwdfrydedd oedd ffaith fawr ei fywyd. Ymhyfrydai yn y cryf, yr egniol, v dewr, a r pender- fynol; ymbleserai mewn byw mewn pethau prydferth ac aruchel, ac yr oedd ynddo gariad addolgar at natur oddi allan. Cashai y gorthrymwr, ae vmladdai yn ei erbyn. Grepynai dros y gortbrymedig, yr eg-an, y gwrthodedig, a'r gormesedig. Yrcoaodai yn ddidrugaredd ar deimladau rhagfamliyd au arwynebol, y rhai a goleddid gan addolwyr y duw ffasiynol Parchusrwydd. Os cana i chwi ofidian Groeg, mae ya barod hefyd i gymeryd ei gleddyf i tyny i roddi terfyn arnynt, ac i farw yn yr ymgyrcb. Ac eto, cymysgfa ryfedd o'r pur a'r amhur ydyw Barddoniaeth Byron, fel yr oedd yn ei fywyd. A dichon mai byn ydyw dirgelwch mawr ei boblogrwydd. Ysgrifenodd lawer sydd yn ymborth blusas i greaduriaid aalw a diegwyddor. Y Brifeoodd hefyd lawer aydd yn ddifrifol ac uwchraddol, yn agor ac eangu ein golygon, yn bywhau y teimlad, yn gweithredu er gwirionedd a cbyfiawnder, ac yn cryfhau dynion i ymdrechion pur a dyrchafedig." Ond mae yn bryd i mi ddwyn fy llith fryaiog i derfyniad. Ni chaf ddilyn yr awdwr yn ei aylwadau ar weithiau Byron o un i un. Ceir ganddo ymdriniueth fanwl a diduedd ar ragorion a gwendidau Don Juan, Chitde Harolde, Sardanapufus, Manfred, &c. Hyderaf fy mod wedi dyfynn digon i alluogi y darllenydd i gaufod rhediad beirn- iwhetb ddiweddar gyda golwg ar farddon- iaeth Byron. Ar y cyfan, mae yn hynod ffafriol. Er nad yw Mr Noel yn anwybyddu beiau Byron, nac yn can ei lygaid ar ei wendidau fel dyn a'i golliadau fel bardd, eto barna fod iddo e uebel lawn yn mysg ysgrifenwyr y ganrif hen, ae fod nawer o ddaioni, prydferthweb, ac ardderchogrwydd yn ei farddoniaeth. Yr oadd ganddo allu i swyno y glnst; plthe.i ei airiau a'i fraw ddegau gyda deheurwydd dihafal. Canai allan o'i enaid mawr y world-sorrow oedd wedi ei feddiannu o'i flyuyddoedd boreuaf, ac ymoaodai ar bob ffar a gaa gyda beidd garwch digyffelyb. Rhaid cyfaddef fod llawer o bydroi afiach yn ei farddooheth, a llawer o'r hyn sydd yn apnheilwiig o fardd o'i safle ef. Pe buasai ei ben yn oeracb, a phe cymerasai ragor o bwyll i gyfaosoddi, buasai llawer blotyn yn absenol. Ood nis gallwn ddyebymygu am Byron yn bwyil. g a gofalus. Mynydd tanllyd yrfoedd, yn bwrw ei gynwys,allan heb ofal,"oa phwyll, na threfn, a dyn a helpo'r byd oedd yn ei dder- byn. Nis gallai," medd Dr Hales, "ryn- llunio cynllun IIoluehel a chyfan, a'i gario allan yn ffyddlon a gofalus. Ysgrifenai o'r lIaw i'r genan, meg)8." Proffesai ei hun yn ddisgybl i Pope, ond ni fn neb yn fwy anhebyg iddo yn ei arddull o feddwl a chyfaDSdddi. Ood rhaid terfyna, er fod ilawer eto i w ddyweyd. Cyngboraf bawb i brynu a dar- llen cyfrol fechan Mr Noel. Mae yn ddifyr dros ben, ac yn adeiladol; wedi ei hysgrifenu yn of alas, ac yn cynwyø yr oil sydd yn wybyddueneuyn werth ei wybod o hanes Byron.

YMWELIAD A LLAN- GEITHO. GAN Y PARCH JOHN EVANS I (EGLWYSRACH). Dyma fan geoedi^aeth, a maes llafar am haoer canrif, yr enwog Daniel Rowlands, prif offeryn y diwygiad Methodistaidd yn Ngbymru.Felymf,e aDfachreai,tAnnibyp- wyr, as Epworth i'r Westeyaid- ae yn wir, yn fwy o lawer nag un o'r dd-in-y mae Llangeitho i'r Methodised Calfinaidd. Ar ol dyheu llawer am egwyl i gael golwg ar y llanercn dyddorol nwn, or aiwuuu daeth y cylfeusdra. Cefais wahoddud car- edig a brawdol, nid am y waith gyntaf chwaith, gan y Methodistiaid Calfinaidd i bregethu ya eu capel hwy am ddiwmod; ac yr oedd yo bynod o dda genyf fedra ei dder- byo. Yr adeg a ddaeth—ac yno yr aetbum; ae nid yn fuan yr anghofiaf y croeaaw a'r hyfrydwih a gefais ar yr hynt. Erbyn cyr- haedd pen y daith, denllais fy mod yn nn o dri a wahoddasid i gynal cyfarfod pregethu am ddiwrnod a haner. Da iawn genyf oedd cael cyfarfod y Parch Evan Phillips, Cas- newydd, sydd mor hynod am ei bregethau byrion, llwvthog o feddyliau, sylweddol, a swynol; a'r Parch D. Lloyd Jones, LIQo- dinam, mab yr enwog Jones, TJyt&M; & chafwyd prawf yn yr oedfaon hyny mai ysglodyn ydyw yr hen flocyn." Mor an wyl yw enw Yr Heo Dalysarn 1" ac y mae adsaio ei besychiad praff, a'i lais soniarns, ac hyd yn oed rhyw adgof am rymusdra a ffrwythlonrwydd ei feddwl mawr a chryf, yn llenwi calon dyn 4 llawenydd oas gallir ei draethu mewn geiriau. Cafwyd cyfarfod pregethu dedwydd a banditbiol, Croesawyd yr holl bregethwyr yn nghyd yn y Cwrt Mawr, gan un o'r teuluoedd mwyaf caredig yn sir Abarteifi. Disgyna Mrs Davies o linach y diweddar Peter Wil- liams, awdwr yr eaboniad; a Mr Davies- gwr y ty-sydd ttyr, fab merch, i r diweddar Charles, Caerfyrddin; ac y mae yn frawd, mewn mwy nag ua ystyr, i'r Parch D. Charles Davies, prifathraw presenol Tre- fecca. Ymaegwry Cwrt Mawr yn uatus heddwch, ac yn aelod blaenllaw o'r cynghor sirol; a mwy na hyny, deil y swydd o tlaenor yn y Corph," yn eglwys y Methodistiaid yn Llangeitho; ac efe, hefyd, yiyw y cyhoedd wr. Oyfiawnodd ei waith yn y cymenad olaf mewn ychydig eiriaa croewon, a hyny yn ddidrafferth, mewn llais hyglyw i bawb. Saif y Cwrt Mawr ar fryn teg, yn nghanol llwyn o goed, yn mbell 0 swo y byd a'i gyffro; ac y mae yr olwg a geir ar y ty ysgwar, a lied helaeth, wrth nesu ato, yn bortread amlwg o'r cartref, yn ystyr uchaf y gair, clyd a dedwydd mewn gwirionedd ag y I ceir ei fed ar ol myned iddo. I CAPEL Y MKTHODISTIAD ydyw yr unig addoldy Ymneillduol sydd yn Llangeitho; ac y mae yn adeilad eang a golygus-hollol deilwng 0 safle yr enwad yn y lie, ac a goffadwriaeth un o brif gychwyn- wyr Metbodistiaeth Cymrn. Nid oes dim neillduol yn ei gynllnn, namyn ei fod yn neillduol o gyfleus, fel pob capel o'i dràs, i I siarad a gwrandaw ynddo. Y mae yn fwy eymosarol-byny ydyw, y mae ei hyd yn fwy, mewn cymhariieth i'w led, o!t'r math hyn 0 addoldai yn gyffredin a chydag oriel heb fod yn uchel nac yn drom, ar y ddwy ochr a'r talcen pdllQf, y mae yr olwg gyffred- inol arno yn gyflens ac eithaf dymuool. Ni cbymerais sylw manwl o'i hyd a'i led ond gallwn dybied yr eistedda ynddo rhwng chwech a saith gatit; 0 laiaf, myfi a gyfrifais wyth cant o bobl yn yr odfa brydnawnol, ac yr oedd bron bawb yn eistedd, ond yn unig en bod yn wedi pacio pob cor yn iawn. Esgynlawr sydd ynddo, ac nid pwl- pud a diolch am hyny. 0 amgylch yr ar- eithle y mae y eêt fQwr-lle yr oistedda y blaenoriaid yn un pan iddi, a'r cantorion yn y pen arall. UQ bynodrwydd ynglyn &'I rhan hwn o'r adeilad ydyw y fynedfa i'r esgynlawr. Y ffordd yr ii y pregethwyr iddo ydyw trwy ddrwB o'r tu cefn, lie y mae porth bychan yn arwain iddi allan. Gwnaed y trefniadau hyn ar gynltnn capel gwreiddiol Rowlands. Peth arall yn tynu sylw preg- 9thwr dyeithr yw deal cedranus sydd wedi ei siorhau ar lintel y ftenestr aswy i'r esgyn- lawr. Diau fod gan hon ei hanes. Arweinia y meddwl yn ol i'r cyfnod cyn i glociau ddyfod mor gyffredin yn y wlad; ae hwyrach i adeg nad oedd awrlais o gwbl yn sir Abertaifi. PANT-Y-BEUDY, HEN GARTREP D. ROWLANDS. Tyddyn bychan ydyw hwn, oddeutu dwy filldir 0 Llangeitho. Saif y t ar wastattir, os nad ydyw yn ychydig o bantle, ar ben bryn lied uebel. Ymleda golegfeydd eang a phrydferth iawn o'i ddeutu i hub cyfeiriad. Dyma an o'r safleoedd goreu i gael golwg ar Ddyffryn Aeron. Perthyna oddeutu chweeb ugain erw 0 dir i lie. Y mae y acnedd presenol yn Had newydd, Safai yr hen dyr yn mhellacb i'r buartb, ac o fewn ychydig latheni i ddrws ffront y ty presenol. Y mae peth o'r hen lawr yno etc, ac yn cyfleu syn- iad lied glir am ffarf a maintioli hen gartref Rowlands. Wr th dalcen pellaf y ty presenol y mae olion perllan, a llechwedd serth o dir nn ochr iddi, lie y dywedir y byddai y pregethwr enwog yn parotoi ei hun ar yfer yr odfaon. Yr oedd D. Rowlands, fel y mwyafrif o'r hen gewri Cymreig, yn chwanog o sngno gwefr a tbAn o'r ddau fyd trwy fyfyrio yn yr awyr agored ac un o r lleoedd mwyaf dewisol ganddo oedd llechwedd per- llan Pant-y-beuty. Enw y tenant presenol ydyw Mr Lodwig ac os nad ydym yn cam- gymeryd, efe hefyd ydyw parchencg presenol y Ile ? n?twn gydnabod yn ddiolcbgar fy rhwym an i'r gwr da a fu mor garedig a'm cymeryd mewn cerbyd i weled y lie hwn, sef Mr Jones, Nant-y-stalwyn. Ceidw ef fwy o ddefaid na neb yn Ngbymru-os nad yn Lloegr hefyd. Bu ganddo ar adegan fwy o henan gwlanog na Job yn amser ei adferiad. Gellid ffutifo rhyw syniad am eu Iluosog- rwydd oddiwrth y ffaith iddo golli tair mil a haner 0 ddefaid mewn un gauaf caled trwy farwolaeth. Y mae Mr Jones yn aneddu yn awr yn ei amaethdy ei hungerllaw Lian- geitho,' ac yn flaenor yn nghspel y Methodistiaid, serch mai Bedyddiwr ydyw ef o ran barn ac ymlyuiad enwadol. Ar y ffordd 0 Langeitho i Bont y Beudy, daethom at dyddyn a elwir Troedyrhiw, lie y mse CAREG FBDD DANIEL ROWLANDS YN I GAREG AELWYD I Dyma un o'r pethau mwyaf dyddorol a welais yn yr ardal. O'r bron nad alwn hwn yn ddarganfyddiad: o leiaf nid oes air o son am y gareg hon mewn print, hyd y gwelais i, er cymaint a ysgrifsnwyd am Daniel Rowlands ac rid wyf yn tybied fod nemawr neb, namyn y tenant, yn gwybod am ei bodolaeth. Modd bynsg, yno y mae, yn sicr ddiameu ac y mae iddi un genad- wri led bwysig. Y tyddynwr ei hun, yr hwn fa safai wrth ei giat pan oeddym yn myned heibio, a grybwvllodd am dani ac a gynyg- iodd yn garedig ei dangos i'r "gwr dyiithr." Beth sydd ganddo, tybed," ebai Mr Jones. A chan sibrwd, Beth bynag sydd ganddo, mynaf ei weled," dilynaia fy arweinydd 11 ty ac i oruwch-yatafell, lie yr oedd careg fedd Daniel Rowlands yn gareg aelwyd. Careg fflat ydyw. oedd yn gauad beddgist; y mae oddentu un tan o dair ohoni o dan y pared a'r gtit ae feallai fodfedd a haner j o'i hochr arall wedi ei nadda yuisith ac at 1 y ewbi y mae hi wedi hollti ar ei cbanol j ond y mae enw Rowlands ami yn amlwg, j dyddiad ei farwolaeth a'i oedrao.yn nghydag adnod lieu ddwy, ac enw rbyw S. Jeokins ar y gwaelod-y saer maen a'i gosododd neu y dyn a dorodd y llytbyrenau arei, y debyg. Yn yr iaith Saesnig y mae yr oil, "Llwybr y cyfiawn sydd fel y goleuni" ydyw un adnod "A tbrwyddi hi y mae efe, er wedi marw, yn llefaru pto," ydyw y llall. Y mae damau o enw Daniel Row- lands, ac un o'r adnodau, naill ai o'r golwg dan y wal, neu wedi eu tori i ffwrdd yr ochr arall; eithr erys digon o'r llinellaa ar gael i wneyd yr ystyr yn amlwg. YN MHA FLWYDDYN Y GANWYD ROWLANDS P,vy eydd yn gwyboi? Gwyddom pa bryd y ba farw ond y mae gwahaniaeth barn o barthed i'w oedran pan y ba farw. Bu farw yn 77, ebai ei holl gofhntau, a 77 (dwy-ar- bymtheg-a-tbrigain) sydd ar ei gof-adail, ger Haw y capel. Ond 79 sydd ar y maen coffa sydd y tu allan i bared yr enlwys. Pwy sydd yo gywir, tybed? Pwy a fedr ddwyn prawf penderfynol ? Deallwyf nad ydy-v yr hen gofrestrau ar gaeL Beth yw tyatiolaeth yr hen gareg fedd sydd yn gareg aelwyd Troed y-rbiw ? Yr ateb ydyw, Aged, 79 (hed- war-ar-bymtheg-a tbrigain oed) mor groew ag sydd boslbl. Gellid barnu ei bod yn hen gareg-y gareg a ddodwyd gyntaf ar ei fedd -ac felly, fod ei thystiolaeth yn gryfach na'r gofadail, ac na'r maen coffa sydd ar dalcen yr eglwys. A oes yna rywbeth ar gael sydd 0 avich awdurdod na hon gyda golwg ar oedran D. Rowlands ? Os oes, hoffwn wybod. Os derbynir tystiolaeth hon. yoa, yn 1711, ac nid yn 1713, fel y dywedir yn gyffredin, y ganwyd Rowlands. PA FODD YR AETH Y GAREG HON I I BANT-Y-BEUDY ? Hawdd ydyw ateb yr ymholiad hwn. Yn 1819, aeth eglwys L'angeithc (dan adgyweir- iad llwyr. Yr adeg hono, ymddengys fod y clerigwr-sef, y Parch Thomas Edwards—yn preswylio yn Mbant-y-beudy. DeaUwyf mai efe oedd percbenog y lie, y pryd hyny. D:cbon iddo symud y gareg, a'i gosod yn gareg aelwyd ei fyfyrgell, yn ei dy ei hun; yn amser ail adeiladiad yr eglwys-o barch, gobeithio, i goffadwriaeth Rowlands. Gorch- wyl pur lednais yw symud careg fedd neb ae y mae yo anhawdd dyfalu ar ba dir yr hOJai parson Llangeitho fod ganddo hawl i ymyraeth fel hyn A beddfaen Rowlands. Diau ddarfod i't cwbl gael ei wneyd a'i gadw yn burddistaw; ac mai hyn yw y cyfrif am anwybodaoth y bobl yn ei chylch hyd nes y trosglwyddwyd y tyddvn lie y mae, trwy werthiant, i ddwylaw Mr Herbert. Credwyf y dylai y gareg hon fod yn 'meddiant ym- ddiriedolwyr capel Methodistiaid Llan- geitho o hyn allan, i gael ei chadw gyda gofal a pharch gyda'r hen ddeial" a gweddillion eraill yr anfarwol Daniel Row- lands. I Y GOFADAlt. Saif ho-a yn ngbivr y fynwent Ymneill- daol, gerllaw y capel, ac y mae yn bardd a chostns iawn. Talwyd am dani ar draul haeliooi edmygwyr ei goffadwriaeth ac os deallais ya iawn, mai prif ysgogydd y symud- iad oedd Golygydd Trytorfa y Plant. Gwnaed gwaith celfyddgar a gofalus ami; ac y mae yn glod i bawb oedd A lIaw yn ei chyfodiad. Gwrthddrych arall a dynai ein sylw oedd yr eglwyø-er nad oes dim o'r adeilad a safai yn amser Rowlands ar gael heddyw. Bu efe farw yn 1790 ae fel y nodwyd o'r blaen, adeiladwyd eglwys newydd ar safle yr ben, yn 1819. Y peth sydd yn taraw meddwl dyn wrth edrych ar hon yw, ai tybed nad yw yu ilawer llai na'r eglwys lie y gwasanaethai Rowlands? Pymtheg Hath wrth saith yw hon, tu fewn i'r muriau, fel nad yw ond adeilad fechan, ac yn cynwys ond ychydig i eistedd ynddi. Addefaf y dylid darllen y geiriau 11 canceld a miloedd" y dyddian gynt gyda gochelgarwch ond er gwneuthur pob lldihad rhesymol yn nifer cynulleid- faoedd Rowlands, anhawddydyw dychmygn pa fodd y gallai gyflawni. y mawr waith a wcaetb, os nad oedd yr hen ddeilad yn j eaffgach na'r egIwys bresenol. Ai tybed nad oedd yr hen adeilad yn fwy 0 lawer, ae yn ymestyn dros fangre bedd Rowlands, a'i deulu, sydd yn awr o'r tu allan i'w mur gorllewinol 1 Gofod a ballai. Hyfryd a fuasai ymdrin gyda hen safle y ficardy- eglwys anwes Llan bad ar io odwyn-Yatradffin —y Ceunant yn y coed, lie yr arferai ym- neillduo, a lleoedd eraill a anfarwolwyd gan enw y Diwygiwr mawr. Y mae sir Aberteifi yn nghanol Cymru, a Llangeitho o fewn ychydig i ganolfau sir Aberteifi, fel yr oedd y lie mwyaf canolog yn Nghymru i grochan berwedig y diwygiad gael ei drefnu ynddo. A rhyfedd y ffyrdd lawer sydd yn cyfarfod yno, o bob cyfeiriad yn y Dywysogaeth. Meddai Llangeitho bob cyflousdra daear- yddol i fod y peth eg ydoedd at adgenhedln y Dywysogaeth. Hir a molusi gofiaf fy ymweliad i'r lie.

PRIODAS RAMANTUS. ,I Y mae mllwr parthynol i'r Royal tfrat Regiment yn awr ya yr Iwerddon, yr hwn a gymerodd ran yn rhyfel diweddar y Nile. Yn ystod ymladdfa yn y Soudan, gwelodd gyfaill 0 filwr yn syrthio, ac mewn paensu mawrion. Aeth ato, gan ei lusgo o'r neilldu, a rhoddi dyferyn iddo i'w yfed. Dechreuodd y clwyfedig ddiolch iddo, gan gymeryd locket oddiam ei wddf a phan yn ei estyn i'w gymwynaswr, tarawyt1 ef yn ei ben fi phelen, a lladd vyd ef yn y fan. Cymerodd y milwr y locket o'i law, a chafodd ei fod yn cynwys darlnn merch a chydyn o wallt. Cadwodd y milwr y locket tra yn y SondaD ac wedi iddo ddycbwelyd adref, daeth o hyd i berchen y darlun-chwaer i'r milwr a laddwyd-ac y maent yn awr wedi priodi.

DIRWYO CLERIGWR AM FEDDWI. Dydd Llun, yn ynadlys Cirencester, cy- huddwyd y Parch Frederick Gevan, rleithor Oaksoy, swydd Wilts, o fod ya feddw tra yn ngofal cerbyd a march, yn Cerney ary 19eg cynfisol. Cafodd ei ddewis 0 dalu dirwy o 40s a'r costau neu bymthegnos o garchariad. Feallni mai ymdeimlad o ddiffyg ysprydol- rwydd a barodd i'w barchedigaeth ymlenwi ftg ysprydion poethion.

AT Y BEIRDD.-Fel hyebysiad yn unig y oyhoeddir anerchiadan priodasol, cotrad. wtiaethol, &c. Ni chymerir teilyngdod Sarnau llenyddol felly I ystyriaeth. Am y telerau, ymofyner ft'r cvhoeddwyr.

Y GWANWYN GWYRDD. I Mae'r gwanwyn swynol wedi d'ol, I Ding doog, ding dong; A phawb drwy'r wlad yn canu'i | Ding (long, diog dong. A welsoch chwvr fatb both etioeil Mae'n crogi tlysau ar y coed; Yn paentio'i dy yn wyrdd ei wawr, A chwrlid gwyrdd ddyd ar y Uawr Ding dong, ding dong; A chredu'r ydwyt; frfl 'rwy'n fyw, Wrth liw ei gob, mai Gwyddel yw. Yr an hen wanwyn yw o byd, Ding dong, ding dong; 'Run wiag oedd ganddo ddechreu't byd, Ding dong, ding dong; Fel 'deryn bach yn gwneyd ei nyth, Nid oes cyfnewid arno byth I Fe panai Addt yn yr ardd," Gerdd genir heddyw gan ei fardd, Ding dong, ding dodg Mae'r jlWQowto Bwynol wedi d'od;" Dy law, hen auaf, tad yr od, So long—s'lcng." Coalburg, 0. T. J. POWELL. I

ENGLYN. I Priodas Mr Hugh Menander Jones, Carmel, Ilandwrog Uchaf. Hardd lenor o ddylanwad-deg unwyd Ag anwyl fun ddifrad Cartref ei serch yw'r ferch fad,— Dvma deml cydymdeimlad. CYFAILL. I

LLYN Y FYRNWY YN LLA. I WDDYN. Anwyl ydyw i wladwr-ei hen le I Yn ei wlad ddiddwndwr Trwy waith yr anturiaethwr, Y Liao ddaeth yrjllyn o ddwr. I LLWYDLAS.

MENAI, BARAN Y PARCH. T. SHANKLAND, WYDDGRUG. Mis oed yn gymwys ydyw—Menai baco>— 0 mae'n beth clws, gloyw O gofrestr plant digyfryw, Mor wba, Ion, mor anwyl yw. Mai, 1890. E.

SEINIAU CAN SY'N Y COED. Peraidd. ddi-fASwaidd fiwsig-yw nodau Man adqr y goedwig Treiddiol gerdd trwy ddol a gwig, FAI adlais nefol odliw. EIKIASDER. Bowydd Viow, Ffestiniog.

Y MEL. (Buddugol yn Eiataddfod Clynog, y Sul- gwyn, 1890). Hylif iachns, melimf, -yw y Me', Yu llawn maeth pereiddiaf; Darbodaeth helaeth yr haf, Rhag gwewyr oer y gauaf. Gyfelog. J. E. OWEN.

SYMUDIADAU AGERLONQAU THOMAS, BAECLIFFB Co., CAERDIDD I Uaerdydd, Menena o, iaau. GWENLLIAN THOMAS s.s., wedi (yrhaedd Huelva o Gibralt-lr, Mehefin 5. IOLO MOROANWO, s.s., wedi gadael Gibraltar am Bilbao. Mehefin 4. ANNE THOMAS, S.S., wedi pasio Gibraltar am Antwerp, Mehefin 3. KATB THOMAS, S.P., weJi cyrhaedd Galatz o Gaerdydd, Mehefin 3. WYNNSUY, s.s., wedi cvrhaedd Antwerp 0 Brazil, Mthefio 3. WALTEK THOMAS, S.S., wedi gadael Caer- dydd am Port Said, Mehefin 3. BALA 8, B., wadi gadael Barry Port Said am Movorossisk, Mehefin 5. W. J. RADCLTPFE, o a., wedi oyrbaedd Barry 0 Rotterdam, Mehefin 3. OLAKISSA RAIIOLIPTB, e.g., wedi cyrhaedd Venice o Gaerdydd, Mehefin 2. SABAH RADCLIFFK, S.S., wedi gadael Port Said "m Constantinople, Mehefin 3. MARY THOMAS, 8.8.; wedi pa8io Gibraltar am Rotterdam, Mehefin 4. JANE RADCLIFFE, S.S., wedi pas:o Sulina am Ibrail. Mehefin 5. DOUGLAS HILL, S.S., wedi cyrhaedd Caerdydd o Antwerp. Mehefin 3. LLANRERII,4, B.S., wedi gadael Caerdydd am Ancona, Mal 24.

t e Y' Y "D "Sut y mae y llythyren D fls) modnry 1" gofynai boneddiges ieuangc i'w c h a r w r, yr hwn oedd mot ddwl a'r cyffredin o'i ryw yn y fath sefyllfa. 0 herwydd," meddai y fetch, naa gallwn briodi hebddi!"

WATCHE fdynt y Gw. rth Go'eu, y Cryfaf, mwvaf pMhau?, ar c.wirat am gadw amser a wcaed =P, &'r c) wirat am gadw am t!er a Wraed k,n wA'1 1 (il 1 IF A woeir ar Gyfundrefn Well- tnfol Nid ydynt yu agored i f, hu, n aent 0 Gryfdtir ychw,.n,g,)I, yu tw\' rliVdd oJ.Jiwltl1 ddamweiiiiau tra mae r Gost 0'11 gwaeyd wedi ei 11' s ma. J1ArJ:r¿j LADY'S "LUDGATE" WATCH Ydyw y L" r Seunig Pit f a gorau a wnaei erioed am y pi i. Mewn Cloriau Arian. Mewn Cloriau Aur Hcf .-røJ ?MTTnW C.9 c1!l' ?7<S?? ?  Gwneutburiad Llundeinig goreu; Three. quarter Plato I ever Seiscig. cyfinwii-eirawfr. Chronometer Balance, Barrel Mwyhail. Cylchrwymyn Breintebul rhag Llweh a Lleithder. Cymeradwyir yn arbeaig i'w gwi go gan foneddigesau. f Ceidw vr amser yn fmwl. Gwerthwyd mil- oedd. Y ddidda il y Gwerth Goreu a wn;.ed. Pris lOp lOs" mewn Clorinu Aut ISet, gyda Gwydr Grisialaidd. Mewn Clori su Arian Pur, 5p 5s. Gwarentir eugweithredladau, Anfonir yn rhad a dyoael i bob parth o'r byd. a/rløJlJ(}'JM "LUDGATE" WATCH Y Lever Seisnig Gryfaf, Oreu, a Rhataf a wnaed erioed am p 5s. Dihafal am Gywiideb, Parbyrl, a Gwerth. Mewn Cloriau Arian. Mewn Cloriau Aur 18ct. <'MJS Gwneuthuriad Llundeinig goreu; Three- quarter Plate. Lever Seisnig, cyflawn emawg. Chronometer Balance, Barrel Mwyhaol. Cylchrwymyn Breintebol rhag Llweh a Lleithder. Ceidw well amser, ae y mae 0 ddwbl Nerth a GweJth unrhyw Oriawr 5p 5a a wnaed eto. Mewn Tri Maintioli. Bychan (fel y darlur) i Fonoddwyr ac Ieuengctyd. Canolog i Weithwyr yn gyffredinol, a Mawr i Fwnwyr a Dynion y RheilffVTdd. Mewn Cloriau Trymion 0 Arian Bithol, gyda gwydr Gricidlaidd, 5p 5s. Mewn ^loriau Aur gyda Gwydr Grisialaidd, ma ntioli Bone d- wyr, 12p 12s. Gwarenter eu Gweithrediadau. TYSTIOL ■ AETHAU oddiwrth FILOEDD o u GWISG- WYR. Anfooir yn rhad a dyogel i bob parth o'r byd. &, Cf"" A erfyn yr Oriadnron uchnd, gyda Gvr,ir- antrwydd am fyned a chaiw amst-r eywir, I unrhyw barth o'r byl, yn rh* l ac ar ei gyfrif- oldeb ef, ar dderbyniad P.O.O., taled g yn y G.P.O., Draft ar Ariondy, neu Arian. AWRIJEISIAC Tai, o bob mat! mawn -,Y.i.th ..?r a..4yat newydd, 0 1p ,5W". AWET.EISIA.U EGLWYSI a THYRAU Ameu- ? gyfrifon a cbyngor am ddim. Newydd orphen A?IL,isimu Mawriou i Neuad 1 Drefol porhmoutb, E\w. Blwyfol Aahtou-under.Lyne^a iluawa ere?ll' 1 LESTKI AHIAN, fel aarhei?ion ao t ddyb?'i.. LLJ¡iI;.cl:hB;h\ c,7.: ypatrymauprydti?rthatn'rdefnyddgoreu,m bis,?u eymed-1. nhLYSATJ, mown Gemau hardd neu Aur Plieu o'r TL ¥thrid r\int:eu.uA ;wPJ1d'i' ncwyddbefhau. am hrísiu y gwneufhurwyr. T?T?DRWYAU DYWEDDTOL, n?,Y-i.s?h i»x di^erfyn, yn cynwys y Geumi hard«iaf» ac of g?eathurif?dL;uu,i?iniggoreu. ModrvvytuD:szi?r Arbenig am 3p, I0p, a 2up. Gellir cael dewisiad a? ddim dd?, byi.d ?yf?, r?b. PAMPr.LEI) BENSUN,y mwyd a'r gorcU o'r fath,m cynwys yn azim 1, 00 0 duaal?nau 0 Wr .i.n" Do" iunia? ?? J?:?h 0 fttIAD?RO?.AWULEISIAU CADWYN?U.TLYSAU.T.LKSTEt ARIAN, THWE, A WKLELSIAU, a anfooir yn dlidmul drwy y Ilythy? dy ar gais at S'.f ?di- ,d Gwneuthurwr i'w Mawrhydi y Fren'nines <>r TeuIuBrenhtM), y Morly, 8wyddf/. Kh*Wi Swyddfa'r I' dia, &c., &c-, yr Ager,wneuthurla, 62 a 64, Ludgate Hill, Norton Hoirse, La Belle Sauvage Yard, a I, Boy Court, E.C. 25. Reyal Exchange, a West End Ho ase, 25, Old Bond Street, W., Llundain. CLYBIAU ORIADUkON. &c._C<chwyii" wydy chbiau liyn yn wreid diol gan J. Benson dros 40 mlynedd Y' ,I d. Gwahoddit ceisiadau i fod yn Oi uch» ,'viw yr. ManyliOD \lawn yn rha'i drwy'r llytb I I drwy'r llytb vrdv. GUNN BUOTHER^, MERCHANT TAILORS, HOLYHEiAD

PENILL COFFADWRIAETHOL 1\01 Oadben. William Williams, xs, OJUIU Pdnrallt, Caernarfori, yr hwn a fa farw yn Karrickfergus, gar Belfast, yn 48 mlwydd oed. Ah I Er cot" am William Williams, Ydyw cwmwl dudew sydd Yn awyrgylch drom ei deulu, Yn del nos barbaus heb ddydd. Diwyd ydoeid fel gwenynen, A charedig ffll yr baul, Sydd yn tywallt ei belydran, Ar y ddaear yn ddidraul. Cerid ef gan bawb o'i ddeutu, Am ei Ion ddyatawrwydd mwyn Ond mae angau erbyn heddyw, Oddiarnom wedi ei ddwyn. Caernarfon. DEWI GLAN TKIIJI.

Y SIGNALMAN AR Y MIDLAND. Tebygol fod yna oddeutu miliwn o ddyn- ion yn cael eu cyflogi mewn gwahanol sef- yilfaoedd ar Reilffyrdd Prydain Fawr-nifer digoo mawr, pe buasent yn filwyr, i oreogyn Ewrop. Ar ddealltwriaeth, ffyddlondeb, a sefyllfa gorphorol y fyddin fawr hon y di- byna bywydau y tyrfaoedd sydd yn teithio yn barhaus ar y rheilfifyrdd. Pe y digwyddai 1 un ohooynt gael ei anallnogi yn aydyn a difrifol, gallai damwain ddigwydd a achosai i ganoedd o deulmedd fyned i'w galarwisg- oedd. Gan fod y cyhosdd wedi arfer cael eo cludo yn ddyogel a chyflym o'i naill le i'r llall, prin y maeut yn sylweddoli y ffaith boo. Gan hyny' darllenir yr banesyn byr a ganlyn, pa un sydd yn hollol wir, gyda dyddordeb Ar Reilffordd y Midland, tair milldir ar huga'n o Carlisle, mae yna orsaf fechan a elwir Culgaitb. Mae yma arwydd-dy yn mha un y gwelir y Signalman Andrew Agge ar ddyledswydd yn ddyddiol. Fel pob ar. wydd-dy ai'ftll, cynwysa yr un hwn yr holl gelfi angenrhcidiol i roddi a derbyn arwydd- lor. Mae Mr Agge ar ddyledswydd ages br-b dydd, ac yn cymeryd lluuiaeth heh adael oi waith. Mae yn ddyn nerthol 35 mlwydd oed, mown iechyd da, ae ni wnaed unihyw gftyn erioed yn ei erbyn gan y Ownmi na chan y cyhoedd eto cymerodd digwyddiad Ie ychydig flynyddan yn 01 a fa agos a'i amddifadu o'i le ac o'i fywyd, Nid oedd yn teimlo yn dda er's peth amser, ac arwedd waethaf a mwyaf peryglus ei an- hwylder ydoedd math o benysgafndra a'i meddianai yn annisgwyliadwy, ac fed y des- grifiai ef y petb, "yn pari i bobpeth symud a throelli oddiamgylch." Dywedodd y meddyg wrtho yn blaen mai arwydd ydoedd hyny o anhwylder mwy gwreiddiol a dwfn a achoswyd gan ormod o gaethiwed, a'r at- feriad afreolaidd o fwyta a chysgu, ae mai gwell fuasai iddo adael ei waith am yspaid, a rhoddi prawf ar cewid golygfa. Ond yr oedd hyn yn hawddach i'w ddy- wedyd na'i wneyd. Yr oedd ganddo deulu i'w cadw, ac nis gallai hyfforddio y mwyth- add o gymeryd seibiant. Nid oedd yn deall unrhyw alwedigaeth arall, ae nis gallai redsg y perygl o golli ei Ie. Modd bynag, yr oedd bob amser yn gwneyd ei waith, gan nad pa fodd y teimlai. Ond nid yw ond teg dweyd ddatfod iddo gael llawer awr bryderus uwch ei ben. Erbyn hyn darfu i'w anhwylder, yr hwn a ddealbdd oedd diffyg treuliad, ddechreu dangos arwyddion mwy difrifol. Sirrhaodd meddyg yn Appleby ef fod yna anhwylder difrifol ar el elwlod a'i yswigen. 11 Canlyniad ydyw," meddai y meddyg wrth y Signalman, sefyllfa eich peirianaeth euliawl. Mae eich gwaed wedi ei wen- wyno gan eich cylla, ac y mae pob organ yn eich corph wedi ei aombaru ganddo." Yr oedd pethau yn edrych allan yn bur druenus ar Agge, yr hwn a ddychwelodd i Culgaith gydag ond ychydig gefnoga?th i fyned yn mlaeg gyda i waitn. jfir nyny gat- aelodd ynddi oreu allaj, a daliodd ati hyd un boreu amryw wythnosau ar ol hyny. Yr oadd gyda'i orchwyl fel arfer pin y darfu i boeo dirdyao) ymsaethu drwyddo fel pe buasai wedi oi drywann & cbyllell. Syrthiodd ar yr eisteddfan, a gorweddodd yno drwy y boreu mewn gofid ac arteithiau erchyll. Ar y pryd nid oedd ei waith ond p-th ail-raddol ganddo. Gan ei fod yo an- alluog i aros yn y sefyllfa hono yn hwy, gor- weddodd a rholiodd ar y llawr. Yr oedd y poenau yn ei ochrau a'i gefn mor ddirdyn- 01 fel y cydmarai hwynt i fel pe y buasai yn cael ei doi i & cbyllill diawch. Yr oedd Agge wttbo ei hun pan y daeth yr ymosodiad, a chan na chaniateid i neb oddieerth swydd- egion y rheilffordd i fyned i'r arwydd-dai, buwyd am gryn amser cyn deall ei sefyllfa adfydus. Modd bynag, o'r diwedd daeth y gorsaf-feistr i mewn, galwodd y cymydogion yn ngbyd, a rhoddwyd y dyoddefydd mewn cerbyd, gan ei gludo i'w gartref, oddeutu b,Aner milltir oddiyno. Bu yn wael ars wyth- ndAii, a bu am gyfran o'r amser yn anym- wybodol. Ar ol i'r meddygon ddefnyddio eu 1\011 adnoddau penderfynwyd nad oedd di- wedd y Signalman ond cwestiwn o ychydig amser. Dyna ydoedd ei safyllfa pan y cymerodd amgylchiad hynnd le. Dwy neo djir blyn- edd yn flaenorol, pin oedd Agge yn teimlo yr arwyddion cyntaf o'i anhwylder, yr oedd wedi cymeryd meddyginiaeth a l cynorthwy- odd, ar ol myned yn well rhodiodd y botfil o'r neilldu, yr hon oedd yn haner llawn ar y pryd, ac anghofiodd hi yn gyfangwbl. Yn awr, pan ei fod agos mewn sefyllfa farwol, deffrodd ei gof un diwrnod, ac adeil- iodd yn mha lo vr oadd wedi ei rhoddi, Chwiliwyd am deai, a daetbpwyd o hyd iddi. Daifui'r Signalman g'irweddlog ddechreu ei defnyddio, ae er syndod i'r meddygon a'r CF ydogion, yroedd yn 8"\10 i fyned allan ?ntY yn mhen ychydia ddyddiau. Gallwn sylwi mai y fediijgio'ietb ydoedd y ddar- } pariaeth adnabyddns, M taer Saigel's Cura- tive Syrup, er mai nid hysbyeu y newydd hwnw ydyw prif amcan yr hanesyu hwn. Fel mater 0 ffaith, dlrfu i'r Signalman Agge ddal ati i ddoctorio ei hULl ag ef, a gwell- baodd ef gan nad beth oedd ei natur. Mae wedi myned yn 01 at ei waith era talm, ac argreffir yr adroddiad hwn mewn trefn i'r darllenydd wybod mwy am ymeriad a phrofiad corpb mawr a ffyddlawn o swydd- ogion cyhoeddvs.

"PAN ELO DYN I DY EI HIR I I GARTREF." 11 -1 1'- MR (JOL.Us nad ydyw goiyn am air u eglurbad ai y geirian uchod y tui allan i gylch yr byn a ystyriech yo fuddiol a phriodol i ymddangos yn y Genedl. Gymreig, teimlaf yn dra diolcbgar os byddweh mor gareiig a cbaniatau i mi i ofyn yn ostyng- edig i rai o'ch darllenwyr sydd yn hyddysg i raddau mewn esbooiadaeth Feiblaidd i roddi eu barn ar y fravi ddeg, gan fod hen gymydog parchus i mi, yr hwn ei hunan sydi fel Apolos yn wr cadarn yn yr Ys. grythyrau, yn teimlo yn awyddua iawn am gael cadamhau ei farn ei hunan ar y frawddeg ucbod, non gael goleuni pellaob, fel y gallo newid ei farn. Barna ef mai nid y bedd, fel y tybir yn gyffredin, sydd i'w olygu wrth yr bir gartref, ond mai y cyfnod hwnw mewn henaint a methiant pan nad ydyw y dyn yn gallu myned ond ychydig oddi cartref, pryd y mae y cymydogion yn gallu dyweyd yu eofn wrth y diaithr y bydd yn sicr o gael yr henafgwr gartref, oherwydd mai yno y bydd yn wastadol, pan y mae eraill o aelodal1 y teulu hwnt ac yma ar hyd y byd. Fe allai hefyd fod yr hir gartref yn golygu y cartref trsgywyddol yn y byd ysbrydol. Pa un o'r tri syniad hyn sydd agosaf i'w le tybed,—y bedd, sefyllfa gar- trefol yr henafgwr, neu y byd ysbrydol, neu ynte a oes eaboniad arall gwell na'r un o'r tri. A fyddai yn ormod gpfyn i rai o athrawon duwinyddol y wlad i ateb ambell gwestiwn Beiblaidd, fel y mae y cerddorion, y beirdd, a'r hynafiiethwyr yn ateb cwes- tivnau vn eu priodol gylchoedd hwy 1 DISGYBL. I

I GWARCHEIDWÃJiJ_CAERGyBI AC I AD-DALIAD I DAFARNWYR. SYR,-Gwelais adroddiad o weitnrediadau Bwrdd Gwarcheidwaid Caergybi, yn yr Observer am yr wythnoa ddiweddaf. Yr wyf yn credu mai teg ydyw i drethdalwyr yr undeb gael gwybod yn mhellaoh pa fodd yr .db gael gwybc,d rcik sio air y cynygiad o y darfu i bob un bleidlcisio ar y cyoygiad o yru gwrthdystiad yn erbyn compensation clauses y Llywodraetb. Fel y canlyn y pleidleibiodd y gwarcheidwaid: dros y cynygiad, Mri Richard Willsama, Treban (cadeirydd), 0, Parry, Bwlchyfan; O. Morris, Penybryn (is gadeirwyr); iJr R. P. Williams, Caergybi; Mri O. Hughes, eto; O. H. Foulkes, Bodrwyn; W. Griffith, Plasyglyn; Robert Jones, Gwalchmai; Richard Evans, Tynyllan, HenAglwys; Hugh Jones, Bodedern; W. Williams, Llandry- garn; John William, Pare Newydd; J. P. 13wiands, Cefndu Bach. Yn erbyn y cynygiad, Mri J. R. Jones, Bodfeurig; Richard Hughes, Plafi, Llangwyfan; Capt?n; iaid G. Lewis, Caergybi; J. Owen, eto; Mri R. Gardnar, Valley; E. R. Owen, Bodowyr; a Robert Williams, Caer Elen. Ni ddarfn i Mr J. Lloyd Griffith' bleidleisio. I HEN DRETHDALWR. I

ICYMANFA DDIRWESTOL GWYNEDD. Cynhaliwyd pnmed cyfarfod y pwyllgor gweithiol, Mai 27ain. Yr oedd yn bre- seno), y Parchn J. E. Owen (cadeirydd), Ishmael Evans, L. Williams.. H. Davies, Mr Thomas Palestina Lewis, A S,, Dr Roberts, Dr Jones Morris, Mri J. Davies (Gwyneddon), P. R. Daniel, a'r Ysgrifen- ydd. Wedi cadamhau y cofnodau, rhodd- odd yr ysgrifenydd adroddiad o'r hyn a wnaed er gwrtbwynebu cais y Llywodr- aetb. Hysbyandd Mr T. Lewis, A.S., fod llawer o ddeisebau wedi cyrhaedd, a bod ganddo fwndel yn barod eto. Galwodd Mr Lewis tylw at amryw f&n bethau yn peri anffurfioldeb yo fynych mewn deisebau, a gofynwyd i'r ysgrifenydd gael slips o'r cyfarffjfddiadau wrth law. Penderfynwyd I anfon deiseb yn erbyn yr adraaau oddi wrth I y pwyllgor hwn, a chyfarwyddwyd yr ysgrif- eavdd i d-dinfon-at aelodau neillduol ar v mater. Fod dymuoiad ar i'r wlad ddeisebu ar unwaith ac yn gyffredinol, ac anfon llyt-yrau personot at aelodau Seneddol. Ceir eto ycbydig o wytbnosau i wneyd hyn. Deffroar ar unwaith. Fod i'r gymanfa nesaf coel ei cbynal yn Llanrwst, os gellir, yr wythnos olaf yn Medi. Penodwyd cyn- rycbiolwyr i Gymanfa y Deheudir, Medi 17eg a'r lRfed. Pasiwyd penderfyniad o gydymdeimlad dwfn i Phlenydd yn ei gystudd maith, a hyder am ei adferiad buan. J. EIDDON JONKS, Ysg. O.Y.—Dymunir cael canlyniadau llais y boblo bob man mor fuan ag y gellir. Hefyd, bwriedir cymaryd camrau i sefydlu cymanfa- oedd dosbartbiadol i Leyn, Arfon, Dyffryn Conwy, Dyffryn Clwvd, a sir Fflint.