Y Genedl Gymreig

I PAN AF MEWN HEDD I'M OLAF HUN. I (CAN qysbqkewo). Fy mywyd sydd fel rhosyu Pan wena'r wawr ymagor wna; « Ond pan ddaw lleni prudd y nos, Fe guddia'i rudd mewn dalen i?.; Ac Ylla disgyn gwlith y nen,— D'd berlau dagrau ar ei ben; A dugrau felly geir gan un Pallllf mewn hedd i'm olaf hun. Fy mywyd sydd fel dalen gain,- Fe gryn yn chwa yr awel fain; ?dg pan ddaw'r hydref ewymob WDa, A gwywa fel gwnaeth rhos yr niL 'Rol colli'r dail prudd gwynvr pren, Ochenaid geir gan wynt y nen; Ochenaid fellv geir gan un Pan af mewn hedd i'm olaf hun. Caernarfon. Gwilym. I

BETHESDA A'R AMGYLCHOEDD. I Mae Bethesda a'r amgylehoedd, Oil yn brydferth ger fy mron; P'le mae ardal tan y nefoedd Mor ramantus ag yw hou ? Bryniau banog, cymoedd dyfnion, Gellt > ild gwelltog, creigiau certh; LIynau I awnion, lfrydiau gloewon, Yn rlniiadru'r llethrau serth. 0 Gwm Idwal i Draeth Lafan, Cawn bob clogwyn, ffrwd, a dol; Yn cofnodi rliyw gyflafan Wnacth ein glewion oesau'n ol; Pan y bu ein dewrion dadau 'N mathru gormos tan eu traed; Myncnt ryddid ae iawnderau Tros gysegru'r tir a'u gwaed. Diffynir Bethesda gan fawrion fynyddau, A'u huchel gopaou yn mro y cymylau; Hwy dalgryf safasant ddrycinoedd yr oesoedd, Gan herio byddinres yr afrif flynyddoedd; Ymwisgant y gauaf mewn llurig o arian, Ae ar eu tarianau y cenllysg a dincian; Diosgant eu harwisg yn heuldes y gwanwyn I brydferth ymdrwsio mewn melfed gwyidd-felyn. Ar hafaidd nosweithiau bydd pobloedd yn esgyn, Hyd lethrawg fochgernau hen Gamedd Llewelyn, Gan sangu ei choryn c;m gyru y wawrddydd, I ddiBodd lantemau y nos a'i liadenydd; A gyru'r tywyllwch a'i ddreigiau anhydrin I chwimmwth ffoi ymaith tros furiau'r gorllewin; Ac yna cawn weled yr Huan mawreddog Yn d'od o'i ystafell mewn ceinder dihalog. Mae cenad y bore yn ngherbyd yr awel Yn sibrwd dyfodiad Tywysog y dydd, A'r wawr yn goreuro ymylon y gorwel A cheinfro y dwyrain yn wridog ei grudd; Esgyna yr Huan aur-xisiau'r fEurfafen A'i wyneb mawr melyn yn gloewi pob glyn, A bryniau ein hardal tau ddisglaer goronau, A mentyll amryliw o wyrddlas a gwyn. Ymddawnsia'r goleuni ar fron afon Ogwen, A chana y dyfroedd beroriaeth di-ail; Mae'r glenydd swynhudol yn fy w gan brydferthweh, A.'r chwaon yn chware ar delyn y dail; Yr irwellt a'r blodau gofleidiant eu gilydd, Tra'r gwlith yn pelydru arluniau o wawl; Ac oriel y goedwig sydd lawn o gantorion Cydwlawiant o'r gelltydd gafodydd o fawl. Cawn weled y llongau dan hwyliau claerwynion, A'r gwyrddion ynysoedd ar fynwes y mor; A gweled gogoniant y wl,, d oddiamgylch, Mae'r cyfan tan ddwyfol addurnant yr lor: Mae'r dlos 6anorama yn nrychau y llynoedd Yn troi y m.vnyddau a'u penau i Iawr- Cymylau y wybren chwimdeithiant waelodion Y dyfroedd mal elyrch claerwynion eu gwawr. Cawn acw y Tryfan mal peiramid uchel, Yn nghyd a'r ddwy Gludar, y Fechan a'r Fawr; Cawn basio Llyn Bochlwyd a'i ddyfroedd grisial- aidd, A gweled Cwm Idwal a Beddrod y Cawr; A Chegin y Cythraul, a'r silffoedd anhygyrch Yn llavmion 0'1 manddail sydd brinionamad; Mae hon yn gyfrin-gell yllysiau meddygol Nas gwelwyd ei heilydd yn un parth o'r wlad. Mae clodydd ein llynoedd, yr Idwal a'r Ogwen, Yn swyno'r boneddion ncs dyfod i'r fro, Lie gwelant y pysgod, mewn gwisgoedd o berlau, Yn chware trwy'u gilydd ar wely o ro; I ddenu y pysgod hwy ant i'rmfin fadau, A'u hirion enweiriau, gan ddal yn ddioed; Nes llenwi eu cewyll ag euraidd frithylliaid, Nas gwelwyd eu hafal yn "Hesbon" erioed. Ar lwyfan o risial rhwng meini y mynydd, Fe gan afon Ogwen ei cherdd am Ÿ mor Nid yw Camedd Ddbfydd a'r banog gIogwyni, I'w rhwystro i'r eigion yn ddigon o ddor; Ymruthra yn ffrochwylit dros ddibyn y Benglog, Yn wynion raiadrau i'r dyfnder islaw, A'i thwrf croch diddarfod fel myrdd d daranau Syfrdana'r edrychydd-ymgilia mewn braw! Ednvfed Fychan. (1'u' barhau).

PENILLION Cynwynedigi Mrs Williams, Summer-liiu, Terrace, i Upper Bangor, yr hon a amddifadwyd o'i hanwyl ferch Annie. Lie maer eiddew gwyrdd yn tyfu Wrtli y mur o gylch y Han; Lle blodeua'r heirdd friallu Mewn unigedd—daew'r fan; Draw wrth odrau'r ywen dewfrig, Gwelaf wraig yn crymu lawr, Pan delora'r adar fiwsig- Can o fawl i'r Crewr mawr. Annie anwyldyna ddywed 0 am unwaith wel'd dy wedd, Col'i wnes fy holl gysuron, Pan y'th ddodwyd yn dy fedd: C'lvw dy fam yn uchel wylo, (lweI ei dau liallt yn Ili Nk'. oes yn y byd 'rwyf ynddo Dilim ond ochain mwy i mi. Pan y gwelwvf dy deganau, Pan ganfyddwyf ol dy law, Cofio'th wel'd yn difyr chwarcu Yn y ty a'r ardd gerllaw, Hiraeth dwys a leinw'm calon Cilio wna pob math o hedd, Dagrau wnant fy mhen fel afon, Rhaid eu liarllwys ar dy fedd. Cofio'th wrando'n dweyd dy adnod, Son am gariadlesu gwiw, Pan benliniem gyda'n gilydd o fiaen gorsedd gras ein Duw. Cofio'th lais yn canu hymnau, Dros ein bwthyn dedwydd, cul, Fyth ni'th glywaf eto'n canu Deuwch blant i'r Ysgol SuI! Wele IIngel glan goleuni, 'N araf gerdded oddi draw; At y wraig mae yn dynesu— Gwelmae'n mafhd vn ei llaw cnvyd ei plieu o'r pridd i fyny, liengys iddi'r Nefoedd wen, Dengys i.ddi'r Arglwydd lesu 'R hwn sy' freuin ac yn ben. Dengys yno gor seraphaidd Ar esgynlawr ara- y Nef. Lie mae Annie'n canu'r alto Yu vr anthem Iddo FI;" Hithaii'n llaweu sych ei dagrau, Gwrol sieryd yn ddi-gryn, A chan wenu d'wed el phrofiad Mewn ymadrodd doeth fel hyn Gwel'd yr wrf yn eglur bellach Ryfeddodau ffyrdd fy Nuw; Nid yw 'mhlentyn farw mwyach, Ond yn awr mae'n dechreu byw. Can, f'anwylyd, gerdd y myrddiwn Seinia'th delyn ar dy hedd, Engyl Duw a minau wyliwn, Blodeu blanwn ar dy fedd. j California. Joseph Jones (gyntoFangor).

) DUWIES, RHYFEL. Ti Dduwies Rhyfel! uttem ?y u ay weaa A'th drem sydd bruddach fllwaith nag yw'r bedd; Er bod yn hen wyt hoenue meg) a llanc Ac nid yw gwlad pi ddigon i dy wane. Dy enau barus sydd fel ffwru o dau, A gwaed dynoliaeth yw'th feunydJiol gan! Ti yfaist ffrydiau mawrion iawn cyn hyn, A phe y caet ti heddyw yfed llyn 0 waed, ni wnaet ti ddim ond cablu'r lor Am ragor; gwn yn dda yr yfet for, I Ac eilwaith ytet y ddynoliaeth all Heb adael un dyferyn bach ar -oll. Dy syched di am waed a'th oersain groch, Achosodd wisgo'r byd a mantell goch. Ysbeiliodd gyfoeth i lwmhau y hyd, Roes wenwyn i ddynoliaeth yn ei chryd. A rychodd fyidd o ruddiau llawen iawn Cyn iddyut wybod beth oedd cyrhaedd nawn; Drawsffurfiodd ddefaid yn rhyw fleiddiaid cas, A dynion cywir yn gythreuliaid bis Elldbybn. I

Rhaofyk 13eg, 1877. Y TyxeyM Jill Nghjnceiriog Tachwedd 21ain, 1877, ganT. Edwards.—Englyn gwallus ei gynghanedd- iad ydyw hwn. Ni wna "gofwyllwm Gauaf llym ar Ferwyn y tro; byddai "gauaf llaith" yn gywir. Ni fyddwn un ainser yn hoffi y terfyniadau awg, awl, &c., ond pan y bydd gwir angen am eu gwasan- aeth, ac ofnwn y tybia llawer fod geiiiau wedi eu hysgrifenu yn anfarwawl, trochionawg, gorawr, &c., yn fwy barddonsl naphan wedi eu hysgrifenu yn anfarwol, trochionog, goror, &c., yr hyn sydd yn gamgymeriad dybryd. A symlach yn nechreu yr englyn hwn fuasai dryciniog, euchiog yw'n cychwyn," na drycinawg, cuchiawg, &c. Ond sylwed y darllenydd a'r awdwr ar linell olaf yr englyn — Gwisg o faw a gwlaw i'r Glyn I "Gwisg o faw! Anhawdd fuasai i'r awdwr lunio ymadrodd mwy annghoeth a dichwaeth na hwn; y mae hagrweh yn croni ynddo. Ai tybed y methem trwy ddyweyd mai cynghanedd a'i gorfododd Pw wneydP Fewnallbawagwlaw" gynghanedd sain, qui wna P ond cofier mai nid yr hyn a wna gynglianedd i fyny a wna farddoniaeth i fyny. DarUened awdwr yr englyn hwn lyfr Dr. Alison ar Chwaeth," yn sicr gwnai fwy o les iddo na Chaledfryn ar gynghanedd. Englynion i Mr a Mrs Jones, Rhos, ar e" hymadtM- iad o'r lie, gan J. J. V. H.-Yn sicr ni ddylid rhoddi cyhoeddusrwydd i'r dosbarth yma o eng- lynion, ac y mae y wasg Gymreig i'w beio yn drwm oherwydd ei chefnogaeth iddynt. Addawr som roddi ein barn yn onest ac eglur ar bob cyfansoddiad a ddeuai dan eiu sylw, a dywedwn am yr englynion hyn nad oes ynddynt ddim cymaint ag uu grouyn o had barddonol. Y mae yna gynghanedd ebai rhywun; oes, ond nid digon hyny. Y mae yr englyn olaf yn wallus ei gyng- hanedd, sef yn y llinell olaf:— Ar ei throion hi'r athrawon aeth." Y mae yn ofynol i'r fair odliadol mewn llinell ddiweddaf toddaid fod yn Iluaws-sill; ond un-sill ydvw aetA yn yr uchod. Ond na ddigaloned y cyfaill hwn, ond aed yn mlaen; ymestyned fwy at farddoniaeth a llai ai gynghanedd. Cyhhaiarn fel Beiniad, gan Beuno.—Englyn eithaf rhwydd a natunol; ond y mae y gynghanedd yn wallus yn y cyrch ni wybu Am wobor, cam, na rhagfam." Er mwyn cadw at y rheolau, rhaid darllen fel hyn:- f" ( ui wybu Am wobr na rhagfarn." E>u/lyn i Ferch Fechan, &c., gan Dewi Hafesp. Mae yn debyg y rhaid i ni addef fod Dewi yn sefyll yn uchaf yn awr ar restr englynwyr Cymru, ond ar yr un prvd rhaid i ni ddyweyd nad ydyw yr englyn hwn yn deilwng ohono ef-nid oes ynddo ddim newydd-deb, ac y mae odl a chynghanedd wedi galw am wasanaeth gormodol oddiwrth y gair ffel. Tasg i ambell un hwyrach yw dyfod o hyd i'r gynghanedd yn y drydedd linell Tecach dy ddwjrudd iach ddel." y Llusern gan Gwilym Lerpwl, a'r Dafarn gan Trebor Mon.—Dim barddoniaeth. Y Bwthyn ger y tti, gan Gwilym.—Tri o benillion tlysion yw y rhai hyn, ac arddangosant deimlad naturiol iawn. Pedair llinell hapus iawn yw y rhai hyn i ddyddiau mebyd "Dyddiau oeddynt heb ofidiau, Swn y mor oedd swyn i mi; Rhoddwn groesaw i bob bo'reu Yn y bwthyn ger y lli P" Gwrandawer eto:— "Tybiaf wel'd y blodau peraidd Gylch y drws islaw y bryn; Ac o'm blaen mae'r draetheU euraidd Lie y cesglais gregin gwyn. Mwy o ganu tebyg i hynyna frodyr. Nid yw y ddwy linell gyntaf o'r pedair hyn yn Gymreig eu harddull:— 1' A phan angau ddaw i'm galw, Pan ymadael raid i mi, Fy nymiiuiad yw cael marw Yn y bwthyn ger y lli ?" Oni fuasent yn well fel hyn ? 'Pan y byddaf yn ymadael, Pan ddaw angau ataf ii, &c. F.nqljnton Priodasol, gan Elidirfab. Y mddengys nad ydyw y cyfaill hwn yn hidio ond yehydigiawn mewn cadw at saith-sill wrth ddiweddu englyn, yr hyn ni dybiwn a -brawf fod cynghanedd yn dipyn o faich iddo. Nid gwaith hawdd ydyw rhoddi barddoniaeth wir n^wn amgylchiadau priodasol, ac felly rhaid maddeu ychydig i Elidirfab fel i eraill. Nid ydym ar un cyfrif yn foddlon i roddi cymeradwyaeth i fardd am wneyd llinell fel bon: 0 dusw, rhyw small edition. Os na ellir cadw tipyn o ddonioldeb o fewn ter- fynau chwaeth, gwell o lawer ydyw gadael llonydd iddo. Dyma ddwy linell fywiog iawn:— "O ganfod y deg wen-ferch, Lluniai sant benillion serch." Carol Nadolig, gan R. S. H.-Nid oes dim neill- duol yn y garol hon ond meithder. Y mae yr awdwr yn traethu y gwirioneddau pwysig yn nglyn ag amgylchiadau ymddangosrad Duw mewn cnawd yn hynod o ddifywyd. Y mae y garol yn wag o'r eneiniad a'r vsbryd bywiog hwnw sydd yn ofynol i ganu ar y fath amgylchiad. Dywedwn unwaith eto nad ydyw barddoniaeth yn gynwysedig mewn gallu rhoddi y meddwl allan mewn odl a chyng- hanedd. Pan fydd R. S. H. yn myned i wneyd carol eto, treiddied yn ddyfnach i ryfeddodau di- hyspydd yr ymgu9.wdoliad;. y mae yn y pwnc pwysig hwn ddigon o faes i awen y bardd mwyaf ysprydoledig i guro ei hadenydd ynddo am drag- wvddoldeb heb unrhyw berygl iddynt daro ar ei derfynau. EL,

COLOFN Y BEIRDD." I FONEDDIGION,-Caniatewch i mi ofod fechan i gyhoeddi ychydig sylwadau ar fater sydd dipyhyn bersonol. Yn eich cyhoeddiad am Rhagffr 20fed, mae rhyw ysgrifwr a lawnoda ei hun El," yn cymeryd arno feirniadu englynion o'm heiddo ar Haulwen Haf." Ond y mae yr un berthynas rhwng sylwadau "El" a beirniadaeth ag sydd rhwng clegar cHugwydd a hyawdledd Demosthe- nes, Cioddefwch i rai hysbysu yr ysgrifwr El," yn cyntaf-Pe buasai gronyn, cymaint a gronyn o had mwstard, o gryfder beimiadol yn ei goryn, y buasai yn canfod ar darawiad amrant fod amryw, os nad yr oil, o'r beiau a noda yn wallau y swydd- fa, ac nid yr ysgrifenydd. Y llinell Yn filiwn i orfoledd," a ddylasai fod fel yr ysgrifenwyd hi yn "Yr filiwn i orfoledd." A dylasai unrhyw un a wyddai ddim am gynghan- edd weled hyny ar unwaith. Felly hefyd amryw linellau eraill. Buasem yn ysgrifenu i gywiro amryw o'r gwallau cynganeddol ond fy mod yn teimlo y gallai y darllenwyr wneyd hyny eu hun- ain, gan fod amryw o'r gwallau mor amlw,; yn wallau y wasg. Yn ail-Petll hollol ddibwys i mi Yllyw til 11 ul iaeth "FJ" yu gystal a'i sen. Nid wyf yn gwyh Ii ddarfod i mi erioed ofyn am ei glod, a ■ ar oi d;1 lien ei druth coeglyd ac anroi-sgar, bydd-vi yn » | genyf fod dan ei sen na'i gauiuoliacth. Os u, rhyw un yn Nghymru yn tybio fod sylwadau li l eiddo "El" yn dwyn unrhyw berthynas. a beirn- iadaeth, Duw a'i helpo-mae allan o gyraedd eyn- orthwy dyn. Beimiadaeth trwyn twrch yw ayiw- adau "El" o'r dechreu i'r diwedd. Buasid yn disgwyl fod y "Bitrddoniadar" wedi alltudio y gwarthliin ynil o teirniadaeth allan o'r wlad erbyn hyn; ond umlwg yw ei fod eto yu y tir. Mae hen arfer, fel hen gast mewn hen geffyl, yn bur an hawdd i'w gwella. Yn drydydd,-Trwy ba awdurdod y mae El, mewn dull mor goeg gynhefin, yn ymgymeryd a'r gwaith o gynghori bardd adnabyddus ar dro- Ithwy ei hen ddyddiau," a hyny drwy gyfrwng y newyddiadur? Mae yn ddigon amlwg fod cyng- horion JIrs Grundy yn bethau mwy cydnaws ag athrylith "El" na beirniadaeth er Tiyny, pan ddaw a'i gynghorion dialw am danynt i oleu dydd ar glawr newyddiadur, mae yn anmhosibl peidio eu galw yn tmlgar impertilltncea. yr nyn yayntmewn gwirionedd. Pe byddai i El" arfer yr hyfdra coeg ltwn mewn cymdeitlias 0 ddynion diwylledig a moesgar, fe ddygai arno ei liunnn gerydd cyf- addas mewn munud," YR dywedai IorwerthGian Aled. Ond yn olaf-Os yw R. J. Derfel yn dewis difyru ei hun ambell htlner awr i wneyd bras englynion, yr wyf yn tybied fod ganddo hawl i wneyd hyny heb ofyn cenad "El" na rhoddi awdurdod i El" i'w geryddu na'i gynghori am wneyd hyny. 'Does fawr o berygl i wneyd llawer o waith yn y mesurau caethion, am y rhesymau ag wyf wedi eu. cyhoeddi er's llawer o flynyddoedd yn ol. Mae fy meddwl am y gynghanedd a'r mesurau cacthionyrunheddyw agoeddynty pryd hyny. Ond waeth hebgeisiogwaduffaith. Maeynjffaithfodswyn mewn cyngbanedd. Mae yn ffaith hefyd fod llawer o ghancddionyn hollol naturiol yn yr iaith Gymraeg. Mae dynion yn fynych yn cynghaneddu mewn siarad cyffredin heb yp wybod iddynt eu hunain. Dyna un rheswm, feallai, fod beirdd Cymru i gyd yn ymwneyd rhywfaint a'r gynghanedd, ac y mae yn Bier genyf y cynghaneddir yn Gymraeg tra byddo yn cael ei hysgrifenu. Ond nid yw hyny yn un rheswm dros bathau caethiwed y gynghanedd na'r mesurau.. Yn fy meddwl i, mae llawer o'r pethau a elwir yn feiau, yn feiau yn unig mewn enw, a goreu pa gyntaf y tetlir hwy i'r widd ac i'r ystlumod, er mwyn yehwnnegu rhyddid y rhai sydd yn dewis cynghaneddu. Ond nid yw "El," mae yn eithaf amlwg, yn deall y cynghaneddion a'r goddefladau cysylltiedig a hwy. Mae y dyfyniadau a wnaeth o'r englynion ar Haulwen Haf yn profl hyny. Mae wedi dyfynu llinellau fel rhai gwallus ag sydd mor gywir a dim llinellau a wnaed erioed. Ac ar wahan i bob ystyriaeth o'r fath yna, goddefwch i mi ddyweyd, pe bawn yn awyddus am xagOri fel bardd cynghaneddol, mai y peth cvntaf a wnawn fyddai gwrthryfela yn Jerbyn rheolan y cynghan- eddion ar yr un pryd. Mi gymerwn fy rhyddid gyda hwy i wneyd cynghaneddion newydd yn gystal a hen, a mesurau newydd lief, d, fel ag yr wyf wedi arfer gwneyd gyda y mesurau rhyddion. Gair o gynghor wrth ddiweddu. Mae "El" yn gwybod gwerth cynghorion. El" bach, Llew Liliputia, efryda elfenau cyntaf moesgarwch cyffredin cyn ymgymeryd a'r gwaith pwysig o feirniadu.—Yr eiddoch yn ddiddig, R. J. Derfel. FoxBDnioioN,—Da genym weled cydymffurfiad ag awgrym a welid yn eich colofnau ychydig amser yn ol, sef cael colofn i adolygu barddoniaeth y Genedl. Hyderwn y bydd yn ddyddorol ac addysgiadol i'r darllenwyr, gan yr ymddengys y Ar yr un p tafolwr "El" yn abl i'w orchwyl. Ar yr un pryd, goddefer i ni awg- -mu yn garedig i "wylliaid y wasg yr angenr. idrwydd am fanvlder a gofal arbenig, erbyn hyn, am gywirdeb llythyrenol pob llinell, fol y byddo i'r cyfansoddydd, druan, gael y tegweh o gario ei anmredd ei hun," ac na bo amryftisedd arall yn disgyn arei ysgwyddau. Yr hyn a achlysurodd ysgrifenu y nodyn hwn ydoedd, ddarfod i amryw wallau dibwys ddianc sylw y crsodydd i'r llinellau o'm heiddof yn y rhifyn diweddaf. Ystyriaf y ddau ganlynol yn ddigon pwysig (?) i hawlio cywiriad:—Yn lie Cain y tery'n gantores," darllener Cain y tery'n cantores." ,Hefyd, yn He Hefyd, "Doediddyntbobdyddanwch,' darllener Doed iddynt bob dedwyddwch." Rhwvdd hvnt i El" a'r colofn adolygawl. T. E. G.

NOD. HEN Lyfr.—Mae yn fy meddiant hen lyrr, ma yd wyf yn gwybod yn iawn beth ydyw ei enw, gan fod ei gynwysiad wedi myned ar goll. Wrth droi ei dudalenau daethum ar draws yr englynion canlynol:— Stephan. waith anian doethineb-a gras s Oedd trryf mewn duwioldeb; W hyf—yn Nuw sdai neb ?"M.hV-iwy.eb. Ei alon dipllon i'w dau—'n ddiaehos Trwy ddichell a ehablau; Hirynt dystiau frweinion Ran, 1, w ladd a ehelwyddau. A thirion was Ion, a'i wiw sel-oruch, Ddysgleiriodd mal angel; Traddododd araith faith, fw, O'i wir achos goruchel. y net orach i'w arant—egorai, A'r gwron difluant; Welodd Iesn laddassnt Yn eistedd ar eedd y sant. \c liaid o'r Ueiddiaid ger Ilaw-iw ladd, Mal iiithynt smaw; Llusm- an' ef o'r dref. draw Lie nyHaat yn Ilabyddiaw. Yno St nhmKtn bmHniai,—yna naidaerehai Tw ) luw byth gan faddeu u Dai, Yr 4ya?s ferthyr hunai. Byddwll "i dra diolchgar i rywun am hysbysu pwy yduedd awdwr yr englynion uchod, yn nohviW enw v llyfr y maent ynddo. Llanfechell. O. Mon EDWARDS. I

HAWL. u. I Marwnad Sion Rhyddbrck.—Dywed (iwaliter Mechain, yn ei erthygl ar lyfrau ac awduron Cym- reig, yr hwn svdd yrl. argraphedig yn yr ail gyfrol o'i waith, tu dal. 307, Y mae genyf Gywydd Marwnad i Sion Rhydderch, gan Jenlon ThomM, wedi ei argraphu gan yr un gwr, ac yn yr un lie fCaerfyrddinj yn y fl. 1736." Cyfeirir at yr un- rhyw Farwnad gan Alun yn ei Ifthyr at Ifor Ceri (Otinion Aim, tu dal. 72), lie y dywed ei fod yn ei hanfon iddo gyda chasgliad o almanaciau. Dy- munaf gael gwybod, os oes modd, yn mha le neu gan bwy y gellir gweled y Farwnad a gyfansodd- wyd gan Siencyn Tomas i Sion Rhydderch. Llai.i.awo. Tbabth Wylopain.—Teimlaf yn ddiolchgar os bydd rhai o ddarllenwyr Cymru Fu" mor garedig a rhoddi ychydig oleuni ar y gofyniadau a ganlyn: -1. Yn mha ganrif y dvgwyddodd gorlifiad y traeth uchod? 2. A oes adfeilion rhyw hen lys, oedd yn bod y pryd hwnw, i'w gweled yn bresenol? 3. Tywysog o ba linach a breswyliai y llys yn amser y gorlifiad P 4. A oedd afon Menai yn cael ei hadnabod wrth yr enw presenol yr adeg hono? Os nad oedd, pa fodd ei gelwid? A pha reswm am yr enw presenol P i mholydb. Hen Buycrest Sejsnio.—Gwnaed holiadau yn ddiweddar yn ngholofn Cymru Fu," yn nghylch gweithiau y bardd gndidog Ieuan Brydydd Hir. Clywais rai yn son ddarfod i'r bardd enwog gyfan- soddi pryddest Seisnig ar y testyn, The Love of our Country," ac fod prinder eopiau ohoni gan' mlynedd yn ol, fel y talwyd gini am gopi. Dym- un-wn gael gwybod gan rai o ddarllenwyr y Genedl a oes copi o'r cyfryw bryddest i'w gael yn bres- l enol, am unrhyw brls. Yn sier, dylid cael "ar gof a chadw gvfansoddiadau cyntefig hen awd- wyr Cymreig. Dywedir mai dyna waith cyntaf IeuanynyT iaith vSe'snigyd-'r y bryiau.it y mae amryw yn holi am dani heblaw CvMiiO. HEN Gbwioo.—Mae yn fy meddiant hen geiniog wedi ei bathu yn 1733, a hoffwn wvbod gan taa o'cli ir ihebwyr rhywfaint yn oi chylch. Y mae ar ;iii iddi argraph o w.vncbpl'.y,l dyn; ar y llall, ta r llythyren fawr, P. M. C," (a dywed rhai wrthyf mai Paris Mine Copper y maent yn ei arwyddo), ac mewn llythyrenau man we promise to pay the," lie yna mae yn aneglur. Av < hochr drachefn y mac y geiriuu caniyuol, '• Livov;)or Anglesey on demand in London." A l'u juvsor argraph yna yn dreuliadwy mewn mas:.io!i ? 01 do, delwac argraphpwy y mae hon YI1' ei '<;5'llryeb. ioli? Ffestiniog. GLAY B.UU.WYD.

AT KB. Gobsedd HAWL (Hyd. ll).-Nid wyt wedi syiwi fod nebwedi ateb holhtdau eich gohebydti Piiibedw -sef (1). Pa sawl math o orsedd oedd gan yr hen Gymry ? a (2) phn beth yw Gorsedd Hawi ? Dy- wedai Gwaldhiuai yn ei araeth yn Ngwrecsam, yr hon sydd i''It gweled yn ,y rhifyn diweddaf o'r Cymmroior, fod yr eisteddfod gynt n dair o gang- henau: y Freiniol, lie y gwnsid dcddfau; y Farnol. lie y gweinyddid barn; a'r Farddol, i feithria awen a gw nu yn ol braint a defod Beirdd Ynjs PrywIa Yr un modd drachefn, pm'thynai i Farddas dair Gorsedd, nid amgen Gorscdd Gy- farch, Gorsedd Hawl, a Gorsedd Gyfallwy. Ceir yrhyn a ganlyn yn yr lolo MSS., wedi ei godi o Lyfr Meyryg Morganwg: "Yr Orsedd gyntaf i bob cais a dangos a elwir Gorsedd Gyfareli ac o gael nawdd a bam hono myned ar gyrch Gorsedd yr ail waith, a'r Orsedd hono a elwir Gorsedd Hawl; ac o jdcl nawdd barn yn hono cyrchu'r drydydd a gatw hono Gorsedd Gyfallwy. Nid oes hwys na deddf nac awdurdod ar na chan nac un peth arall, oi cof, ai adayog, ai hyobyirwyd41 y bo, na pha bynag onid el wrth farn a nawdd Gorsedd Gytallwy Beirdd Ynvs Prydain yna Gor- sedd a Chyfallwy y byddant." Yn ol hyn, Gor- sedd Gyfarch, ac nid Gorsedd Hawl, oedd y selle- moni ddiweddar yn nglyn â chyhoeddi Eisteddfod Birkenhead. jAwourabth HEN LYFR.-Gwelaf eich bod wedi caelenw'r awdwr a'r cyfieithydd. Mae j n fy medd- iant gyfrol Seisnig o'r llyfr, Humane Nature in its fourfold State," Talkirk, 1784. Ar yr ail ddalen yn hwnw hysbysir maiyn y ilwyddyn 1720 y gwnaeth ei ymddanghosiad cyntaf, er y cyfnod hwnw hyd yr argraphiad hwn, fod argraphiad èyf- lawn wedi dyfod allan bob dwy flynecld, fod ugain mil o gyfrolau wedi eu haufon i'r America o un ddinas yn Scotland, heblaw a anfonwyd i'r Gyfan- dir o Loegr a'r Iwerddon. Beaumaris. W. JONES.

I LAWR CROMBIL LLOSGFYNYDD. Rhydd un o'rp^yrau Seisnig hanesam orchest- gamp a gyflawnwyd gan ddau ddyn o Ynvs yr Ia (Iceland) o'r enw Sigindur Kraksson a Jow Thor- kellsson, ag sydd yn myned tu hwnt i bob camp arall a glywyd am dani er's blynyddau) ni, yn unig am ei bod yn un o'r rhai Inwyaf annghyffredin a pheryglus, ond am ei bod yn weithred 0 berohen cig a gwaed, ac nid dychymyg y meddwl yn nuil$" Dyfynwyd yr hanes o newyddiadur a g\ lioeddir yn y wlad hono. Rhai misoedd yn ol, ymwelodd y ddau ymchwilydd anturiaethus hyn a pharthaa llosgfaol Dygyur Jeiden, y rhanbarth mwyaf anial yn yr holl wlad. Ymddengys dewisiad F amser yn rhyfedd, gan mai dechreu tori oedd y gauaf yn Ynys yr la, a rhaid fod eira a rhew y tymor caled hwnw ar y ddaear ar yr achlysur. Gellir cael desgrifiad o'r lleoedd anhygyroh hyn mewn amryw lyfrau a gyhoeddir yn Lloegr, a byddai y evfryw J rai yn fanteisiol i'r darllenydd er mwyn mcddiannu rhyw amgyffrodiad am y parthau trwy ba rai yr oedd yn rhaid i'r ymdeithwyr fyned ti wyddynt Ar ol dewis y Uosgfynydd Asya fel man eu hym- chwiliad, penderfyuasant fyned i lawr ei agorfa, yr hyn a lwyddasant i wneyd ar ol gorchfyga anhawsderau mawricm, a chanfyddasant fod ei waelod yn 3000 o droedfeddi o ddvfndcr islaw el enau—dyfnder mwy o beth aruthrol nag uchder mybyddoedd y wlad oddiamgv lch. Mae y disgyn- iad gwirioneddol yma i grombil llosgfynydd "byw" yn ddigvffelyb. Yn y flwyddyn 1802, disgynqddwyth oFfrancwyri grombilyllosgfynydd Vesuvius, ac efelychwyd hwy yn eu houturiseth unwaith neu ddwy yn yatod y ganrif bresenol; ond y mae meddwl am ddau ddyn yn penderfynu ar y fath orchestgamp i losgfynydd na wvddai neb ddim am dano yn amgylchiad llawer hynotanh. Mae agorfa Vesuvius oddeutu 1750 neu 1800 o droedfeddi o ddyfnder, a gwnaed ymchwiliad ar ei barthau uchaf drachefn a thrachefn yn mhob oes; ond ychydig a wyddis am losgfynyddau Ynys yr III, ac mae'n debygol mai y ddau ddyn yma ydyw y cyntaf erioed a esgynasant hyd yn nod i gopa y mynydd arbenigol a ddewiswyd. Desgrifia Bracmi, yr hwn a ymwelodd a Vesuvius ychydig ynflaenorol i ymffrwydriad bythgotiadwy 1631, pan y cariwyd distryw gau saith ffrwd o losgwy dros y wlad oddiamgylch, 'a gorlifo amryw o ben- trefydd wrth droed y mynydd, yr agorfa vn bum' milldir o dryfesur ao oddeutu 1000 o gamrau o ddyfnder. Gorchuddiwyd ei ochral1 a plirysg- wydd, a phorai anifeiliaid ar y gwastadedd oedd yn y gwaelod. Yn y manau coediog llechai bwystfilod gwylltion." Ni welodd yr anturiaeth- wyr hyn y cyfryw bethau yn llosgfynydd Asya. Wedi disgyn, cawsant eu hunain ar odreu llyn mawr o ddwfr berwedig yn byrlymu i fyny, ac yn ymddangos o ddyfndcr maivr. Dymll nn o weledigaethau Jules Verne wedi ei gwbl wiredda, ac nid oedd ar yr anturiaethwyr eisieu ond defnydd i wneyd clwydfad i godi hwyl ar y mor tanddaearol. Yr oeddynt yn analluog i fesur neu amgyffred yn gywir gylchcdd y dwfr, oherwydd fod i ddaear wedi ei rhwygo yn yr eithaflon deheuol gan byllal1 a llynoedd, yr hyn hefyd a roddes derfyn ar en hymchwiliad yn y cyfeiriad hwnw. Adieiniai yr holl le gan dwrf uchel taranau tanddaearol mor obadwy ag< beri calon y dewraf grynu. Ond nid 0' Zdywy t hwy i'w digaloni. Wrth droi i gyfeiriad gogleddol y dwfr, canfyddasant agorfa oddeu?? 600 o droedfeddi o led, o ba un yr ymdreiglai allan gyfrolau mawrion o fwg brwmstanaidd, ac yn y pellder eithafol elywent ruadau a tharawiadau y galluoedd nerthol anweledig wrth eu gwaith yn ngheseiliau tumewnol y ddaear. Yr oedd y ffrwydpadau yn fyddarol, a gorfu i'r ymchwilwyr dewr yychwelyd oherwydd eu hanalluogrwydd i fyned trwy y mwg taglyd. Pan y cofiwn fod Pliny wedi mygu ar y mor gan y mwg a ddeuai o Vesuvius yn ystod ymdonad allan, nid yw yn rhyfedd fod y dynion glew hyn yn cael en poeni gan y mwg brwmstanaidd oherwydd eu hagos- rwydd ato. Felly, dychwelasant, ar ol cyflawni yn ystod dau ddiwrnod, heb unrhyw niwed, yr hyn a ddymunai miloedd ei gwblhau pe buasal, ganddynt ond gwrolder at eu hewyllys. Y mae gan y dynion hyn, nid yn unig yr anrhydedd o fod wedi arwain y ffordd i archwiliad gwyddonol o'r llosgfynydd a enwyd, ond hefyd y boddlonrwydd o fod wedi cyflawni gorchestgamp y gallai unrhyw ddyn fod yn falch ohoni.

-1 PORTHAETHWY. Cynhaliwyd festri boblogaidd yn yetafell yr ynadon, nos lau diweddaf, i'r dibeu o benderfynu pa lwybr a fabwysiedir gan y plwyfolion er sicrhau eu hawliau i ddarn mawr 0 dir commins, a ad- waenir fel Packet Point," ar oclir y Fenai. Y chydig wyttmosau yn ol, dechreuodd cwmni liedi adeiladu chandlery ar y Uecyn yma, yr hwn, sydd yn un o brif atdyniadau i ddyeithriaid a ymwelant ft'r lie. Amheuwyd hawl y cwmni i adeiladu yno, ond cafwyd allan iddynt gael caniatad gan Ddir- prwywyr y Tiroedd a'r Coedwigoedd. Gan fod y mth adeilad nid yn unig yn nuisance Hucl, ond hefyd yn rhwym o fod yn ddolur llygaid i ymwel- wyr, ymgododd y teimlad cyhoeddus yn Iled gryf. Wedi ymchwiliad manwl, cafwyd nad oedd gan neb hawl i adeiladu yn y lie hwn; ac, o ganlyniadl, cafwyd archeb i oedi codi y chandlery ar y pryd. Deallwn hefyd yn awr fod yard goed Meistri Hughes, yn nghyda'r tir a ddelir gan gwmni yr agerlongau, yn sefyll yn y tir hwn; Be folly saify ddadl gyda golwg ar berchenogaeth y tir. Siarad- wyd yn gryf gan amryw foneddigion yn erbvn ymddygiad y dirprwywyr; a phenderfynwyd arfer pob moddion er sicrhau iawnderau y plwyf. t