Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
18 articles on this Page
-- ANGLADD Y GOHEBYDD. I
ANGLADD Y GOHEBYDD. I [ODDIWBTH BrN OOHIBTSB ARBKNIOOL.] Diou na fydd un newyddiadur yn gbyaru yr wythnos ion, nac yehwaith mown unrhyw gyfran arall o'r Deyraaa Gyfimol lie mae Cymiy wedi ymeefydla, heb gynwys rhyw fcsur o warogaeth parobus i goffadwriaeth un o ddynion goreu ac anwylaf ein cenedl. Mewn colofn (ie, oolofnau) ar dudalen arall o'r rhifyn presenol o'r Gohcdl, fe ddybd fod erthvgl holiol am'b al ar y cofnodion a11lTnoI am y brawd yjnadawedig. Yr wyf finau, fel ymwelydd awyddus 1 Tod yn augladd aawylddyn y genedl, yn teimlo anhaws- der pa fodd i gofnodi eithiau gyml yr angladd. Yr wyf yn cmdod pawb o fy nghwmpaa mor d'lrylliog eu teimlaaau ag yr wyf finau. Ond rtd, fel cofnodydd, ymchwelyd at y gorchwyl o ,øfhodi, a dim ond C8fnndi. Ganwyd yr on a adwaeuir heddyw, ac a adwaenir tra y darllenir yr iaith Gymraeg, wrth y fitugenw Y Gohebydd, nid amgen John Griffith, yn araal wiedig Dyifryn Ardudwy, ger Abermaw. rm. frawddeg ddiweddaf yna agos a pheri i ni wrido. Dyffryn, ger Abermaw. Dylem ddyweyd o hyn allau, Abermaw, ger Dyftryn-Barmouth, near Dyft-yn. Rhisiart Humphreys, err DY&YU! Morgans, o'r Dyffryn! Ond aid dyna'r pwnc. Yn y Dytfryn y ganwyd yr 1m a elwid tra yn blentyn IIIJ yn hoglano yn John, ac a adwaenwyd wedi hynyahyd byth (yn Gymraeg) "Y Gohebydd." Dyddiad oi. enedigacth ydoedd Rhagfyr 16eg, 1821, Mly, nid oedd ond un mlwydd ar Jbymtheg a deagsin oed pan y'n gadawodd. (lymro o dyddyn- wr gyml, goriest, diwyd, a duwiol, oedd ei dad, a'i tam. oedd deilwag feroh i deilwng dad, nid amgen y Parch. John Roberts, Llanbrynmair. Gair yn y fan hon. Bu anvioa,-nid pell o adgof oenhedlaeth sydd eto ya fyw-pm yr oedd Ro- berts Llanbrynmair" yn ddychryn i gyfran 0 ftg-dduwinyiidwyr. end yn Gcitad Hodd i beb dyn a dynes diragfarn. Ond, gwell annghofio yr henadadleuon. March i'r tra pharohedig John Roberta, Ilanbryumair, ao unig chwaer i'r Parch- edigioa Samuel Roberts, M.A. (S. R.), a John Roberts (J. R.), a G. Roberts (Gruffydd Rhisiart), y tri brawd a enwyd yn awr yn trigianu yn ardal Conwy. Bu Mr John Girffith (Y Gohebydd) yn dihoeni am flynyddoedd. Synai ei gyfeilliou ei fod yn gallu bodoli o gwbl. Ond yr oedd ynddo rhyw v"itv-rbyw fywyd ac ymadfywiad anesboniad- wy. Er hyny, bu raid iddo ymostwng. Rhodd. wyd iddo lawer mwy o gynorthwy, at barhau ei nerth, gan bobl eiaill nag y buasai efe byth yn meddwl am eu hawlio iddo ei kun. Ni fu "tft hun" crioed yn traflerthn ei feddwl. Ac wedi Ilafurnae gwyr neb end ei Dad Nefol ei faint a'i anprddel- deb, efe a f? farw—dieoddodd Mam ei ysprydiaeth waiauyddol- gadawodd ei, gyfeillion a'i waith daearol, fel y difEoddir conwyll, ar ddydd lau, Rhagfyr 13eg, 1837, o dan gronglwyd ei unig chwaer, yr OOa sydd yn briod i deilwng weinidog mewn eglwya Annibynol yn Lerpwl, sef Par,h. D. Je?kina. Bellach, am yr wythnos hon, o leiaf, rhaid i ni ymfoddloni ar gofnodi ychydig ffeithiau yn nglyn angladd ein oyfaill ymadawedig, yr hyn a Inerodd lo ddydd Llnn diweddaf, Rhagfyr 17eg, 877. Cymerodd y gladdedigaeth le yn Llangollen. Oychwynwyd y oorph 6 Lerpwl yn fore gyda'r rteilffordd, a dilynid ef gan nifer mawr o gyfeill- ion cynhes i'r Gohebydd o Lerpwl, ao yn eu plith amnrw weinidogion. Yn NghaerUeon ychwaueg- :y7.t y nifer pan ddaeth y trains i mewn o gyf- eiriadau eraill, a phob un yn dwyn amryw o ber- sonau yn bwriadu tolu teymged o barch i'r ym- adawedig. Cychwynwyd o Gaerlleon oddeutu haner awr wedi haner dydd, a shyrhaeddwyd Llangollen erbyn chwarter i ddau o'r gloch. Yr oedd yr orsaf eisoes yn Hawn o fonOOdigion a gweinidogion o bob enwad, ac yn fuWl w?igi u y corph ffurfid yr orymdaith, yr oil yn oerdded bob yn ddau--y pvegethwjnr yn mlaenaf. Yn y fan hon dymunem grybwyll am y treioiadau gyda golwg ar y cynheljrwng. Yr oedd pobpeth wedi ta'dxefnu yn hynijl foddhaol, ac nid oedd dim heb ei ymefi a allasaAjwyddo yr amgylohiad. Yr dItId yr oryrnBaitii yn cyrhaedd agos ar hyd yr Heol Fawr, ao fel yr aetb tirwy y dref yr oedd pob arwyddion i'w gweled o'r parch cyffredinol a 4dtiid at Gohebydd, yn nghyda't galar mwyaf ar ei el. Yr oedd y shutters wedi eu rhoddi ifyny ar bob masnachdy yn y dref. Yn mhKtli y rliai oedd yn bresenol gylwasom ar y rhai oandynol:—Y Parchedigion Dr. W. Reee, Robert Thomas, Bala; Thomas Gee, Dinbych; John Thomas, D.D., Ler- pwl; Hugh Jones, D.D., Llangollen Baptist Col- lege J. R., Oouway (ewythr yr ymadawedig); Jóhn Morris, llangollen; John Walters, Dinbych; Edmund Wynne Parry a Thomas Owen, Aberys- twyth (cynrychiolwyr myfyrwyr PrifysgolCymru); Thomas Charles Edwards, M.A., Aberystwyth; Thomas Jones (M.C.), Llangollen; Evan Davies (M.C-), Tregeiriog; Darid Hughes (M.C.), Bryn Eglwys; H. 0. Williams (B.), (Hywel Oemyw) Cunnm; John Pritchard, Corwen; S. Evans, iirfhdegla; Lewis Probert. Pofthmadog; R. Row- lands, Treflye; W. Nicholson, Lerpwl; ETOBS, Cardiff; E. Herber Evans, Caernarfon; Hugh Jones, Birkenhead; 0. R. Jones, H L;:?yUiit Proffeawvr &wland, Morris, ac Oliver, Coleg Annibyniol Aberhonddu; Proffeswr Lewis, Caleg Annibynol Bala; John Roberts, Brymbo; Evan Peters, Bala; J.H.Hughes, Ofnmawr; William Griffiths, Rhosymedre; 0. M. ETOBS, Trefriw; D. F. Roberts, CastelLuedd; Evan Thomas, Dinbyoh; David Roberts, Gwrecsam; T. Roberts, Wyddgrug; Proffeswr Gethin Davies, Coleg y Bedyddwyr, Llangollen; David Williams, (M.G.), a Hugh Jones (M.C.), Llangollen; Owen Thomas, o Brifysgol Caergrawnt; John Jones (M.C.), Ruabon; Ezra Jones (M.C.), Lodge; D. Jones (M.C.), Gwyddelwern; John Charles, Llan. uwwllyn; J. A. Roberts, Ponciau; R. Winter (M.C.), Pentre Cerni; W. Roberts a D. M Jenkins, Lerpwl; Vicar y plwyf; Meistri Hugh Owen, IJmdain; W. J. Parry, Bethesda; Robert Owe., Ty'nycelyn, Corwen; Jared Jones, Diubyeh; John Jones a D. E. Davies, Rhuthyn; Robert Williams, Cyhoeddwr Y Genedl; John Hughes, Treffynoa; John Francis a William Prichard, Gwrecsam; Hugh Jones, Llangollen; Joseph Parry (Pencerdd America); Parch. Rowland Rowland, Bethesda; Mr iS. Maurice Jones, Rhos, &c., &e. Tmgynullodd y dori yn nghapel y Metliodist- ferid, ao yn mhen ychydig funudau yr oedd yn ariawn. Dygivyd y corph I fown, a gosodwyd of o flaen y ilat fawr. Yr oodd yr arch o dderw hardd, gyda mountings o bres, o wneuthurjad ysblenydd. Ar y panel yr ydoedd yn gerfiedig ar bres— Joun Gtiarrnn, Gohebvdd. Died Dec. 13, 18?T, Aged 56 years. Ar gais y teulu, cymerwyd y gadair gan y Parch. Ar Thomas, D.D., Lerpwl; ae y mao yn rhaid i ni addef na welsom erioed gyfariod wedi ei drefnu yn well. Yr oedd Dr. Thomas wedi rhoddi ar ben v programme hen gyfaill a chyd-ysgolhaig i'r ym- adawodiff. v Parch. John Roberts, Brymbo, yr hwn t agorodd y gweithrodiadau drwy ddarllen a gweddio. Yna yi oedd wedi meddvií,1 am Mr Gee, y boneddwr yn ngwasanaeth yr Bwn y llafuriai y Gohebydd am y tymhor maith o bum mlynedd ar hugain Yn nesaf, galwyd ar y Parch. T. C. Edwarda, M.A., fel Prif Athraw Coleg Aber- ystwyth; J)r. Hugh Jones, Prif Athaw Coleg y Boflyddwyr, Llangollen; Parch. John Morris, Prif Atiraw- Coleg Coffadwriaethol Aberhonddu; a'r i Prctfeswr Thomas, o Goleg y Bala. Fel cyfaill mynweeol i'r (Johebydd, a boneddwr yn dal y fath cywlltiad ag addysg y genedl, galwyd arMr Hugh OwetL, Llundain; ac fel veterans yr enwad, yn yr hwn yr oedd yn aolod mor selog, galwyd am air gtØ. y Parchn. Dr. William Rees, a D. Roberts, Owrecaam. Yr oedd y dewisiad yn rtiagorol; ac vr eodd rhesvmau digonol dros alw anl111; nwy yn inlaen yn hvtrach na'r nifer mawr o weinidogion galluog eraill eedd yn bresenol, y rhai y buaaai yu dda gsnddynt, yn diliau, ddweyd gair. Wedi i'r Parch. J. Morris, Llangollen, roddi allan yr emyn "y" y dyfroedd mavw a'r tonau," a'i obanu gan y gynulleidfa, Y llywydd (Dr John Thomas), ar ol esbonio y medd y gosodwyd ef yn y awydd o drefnydd a — —5 i' ■ i r*-f llywydd ar y prJdi addy-ed-M y gullai efÆJ dystlo ei fod yu teimlo fod y dyn mwyaf iyw yn J genedl wedi oww a bod y oyu mwyaf oenadlaethol a feddem fel cenedl yn barod i'w roddi yn ei fedd. Erbyn hyn, priddsllau y dyffryn yn unig fyddent ynfeliM iddo. Fe wnaeth y Gohebydd gylch iddoei hun, ac ni ddisgwyliai efe weled neb yn ei lenwi ar ei ol. Nid a enw y Gohebydd yn anghof. Y mae ya wir nad oes iddo na mab nac wyr i ddwyn ei en* i lawr i oeaau a ddel; ond rWd i'r gen- ?-hodluthhonfynedb 'b* ;"ie,d odaiy(,Ii?.waneg, rhaid i'r iaith Gymraeg fynerh?iblo cyn yr ?iff e-W ein hanwyl ymadawedig yn anghof. Da iawn ganddynt fuasai pe gallasent aIw yr holl frodyr oedd yn bresenol i ddyweyd gair, ond yr oedd hyny, oherwydd byrdcr yr amser yla tW- mhosibl ond yr oedd yno rai yn bresenol oeddynt yn oynrychioli yr holl sefydliadau yr oedd y Go- hebydd wedi bod yn aal cysylltiad a hwy ac fe elwid arnynt hwy i ddyweyd ychydig. Nid oedd ganddynt ond rhy brin awr i fod yno o gwbl, yr kyn a ddangosai i bawb yr angenrheidrwydd am fod yn fyr. Fe olwid yn gyntaf ar wr ag yr oedd yr ymadawedig wedi bod yn dal cysylltiad agosach ag ef na neb arall am flynyddoedd lawer. Mr Gee, ar ol ymesgusodi ar gyfrif ei deimladau dolurus, a ddywedod fod yn dda ganddo weled y ciaidedigaeth parchua a roddid i'r Gohebydd j ac yr oedd yn teimlo yn sicr y byddai y wasg tiymreig, hefyd, yn rhoddi claddedigaoth llawn mor barchus iddo a neb rhyw un o feibion Cymru erioed. Nid oedd efe mewn ysbryd siarad. Yr oedd yn mron cael ei orchfygu gan deimlad o alar ar ol un o'r cyfoillioa anwylaf a adwaenodd erioed. Yn nghorph yr un mlynedd ar hugain, bron, o gysyfltiad agos oedd wedi bod rhyngddynt a'u gilydd, nid oedd wedi gweled dim i leihau y mymryn lleiaf ar ei barch tuagato; a gallai ddywedyd mwy na hyny-yr oedd ei barch at Y Gohebydd yn myned yn ddyfaach, ddyfamh, y naill flwyddyn ar ol y "U, fel yr codd ei barch tuagato yn awr yn Ilawer mwy nag ydoedd yn nechreu an eysyrtiad' a'u gilydd. V?imlai yn alarus na chai ei weled byth mwy ar y ddaear. Qnd ni phetrusai ddyweyd ar ol yr adnabyddiaeth faith a gawsai ohono, nad adwaenodd erioed yr un dyn mwy diragrith; yr un dyn mwy diblygion; yr un mwy gonest; yr um mwy ffyddlawn; yr un mwy caredig; yr un dyn mwy catholig, nao un mwy carecug; oluethol ei ysbryd yn ystyr Hawnaf ygairn?'rGobobyddynystodeihoUfywyd. Nid ocdd efo yn myned i ddyweyd nad oedd cyata!, dynion ag yntau i'w oael. Yr oedd' yn Ilawen §anddo feddwl fod, a buasai yn dda ganddo pe g.t yn amlach; ond yn s?cr ni phetrusai efe ddywedyd fod y Gohebydd i'w osod yn rhvwIe yn y rhes flaenaf yn mysg meibion Cymru. Yr oedd efe er's meityn yu dychymygu pa beth a ddywed- asai eu hen gyfaiu pe y gall"ai f6d yn y cyfarfod y prydnawn hwnw POnd ar hyny ni ddywedai air. Yr aedd efe yn gobeithio ac yn credu, er eu bod yn myned i gladdu oorph marwol YGohebydd, nad oeddynt yn myued i gladdu ei ysbryd,—nad oeddynt hwy, y diwinod hwnw, yn rayned i gladdu yr ysbryd eyhoeddus oedd yn ei lywodraethu ar j byd ei oea. Teyrnged wael o barch i goffadwriaeth eu cyfaill nawyl fyddai meddwl fod yr ysbryd cyhoeddub rhagorol oedd ynddo ef wedi marw, ac yn ca6l ei gladdu gydag ef. Na, Da: yr eedd efe yn hyderus iawn yn gob?ithi. o y ceid fod ysbryd cyffelyb i ysbryd Y Gohebydd yn meddiannu lluaws o'n mcihion, ac na cheid fod Cymru byth heb lawer o' i phlant yu cysegru eu hunain, fel y gwnaeth yntau, i wasauaethu eu cenedl, eu gwIOO, a'u Duw. Dr Jones, Llangollen, a ddywedodd fod yn dda ganddo gael bod yn y cyfarfod er mwyn dangos ei barch i gmeriad yr ymadawedig a'r teulu trallodus, ac a'r eglwys yn Gian'rafon; 110 a'r wasg Gymreig; ac a'r genedl yn'gyifrediuol, oblegid colled gen- hedlaethol oeddynt wedi ei ohael yn marwolaeth yr ymadawedig. Yr oedd efe yn ei adnabod bell- ach ees oddeutu deunaw mlynedd; ac fel yr aw- grymasai Mr Gee, felly hef3 d yr oedd yntau yn teimlo ei barch iddo yn myned yn gryfach po fwyaf yr ymgydnabyddai ag ef ac yn yitod. y blynyddoedd diweddaf, yr oedd yn teimlo ei fod yn gyfaill mynwesol iddo. Yr oedd yn chwithyg iawn ganddo feddwl am y tro olaf y gwelodd ef. Yr oedd efe (Dr Jones), y pryd hwnw ar fin talu ymweliad a'r Cyfandir er mwyn ei iechyd ac yn cael cyfarwyddiadau gan y Gohebydd. A phan yn dychwelyd, meddyliai lawer am yr hwyl a addawai iddo ei hun i t.1 ddyweyd wrtho pa fodd y bu yn ystod y ÙIith. Ond fe'i siomwyd. Go- beithiai, pa fodd bynag, gael cyfleusdra eto i'w weled yn y nefoedd. Boed i bawb efelychu rhin weddau y Gohebydd. Fel Dafydd, yr oedd wedi gwasanaethu ei genhedlaeth yn dda. Ei feddyl- ddrych mawr ef ydoedd BglwyB Rydd mewn gwlad rydd. Gwnaeth lawer hefyd dros y Brif Y sgol. Yr oedd yntau yn methu a gweled pwy a geid i lanw y bwlch oedd ar ei ol. Ond rhoddion Duw ydyw bendithion fel hyn. Y Parch Thomas Charles Edwards, M.A., Prif Athraw Coleg Aberystwyth, ar ol sylwadau arweiniol, a ddywedodd fod y Gohebydd wedi ei ddonio gan natur ê. galluoedd oedd yn peri ei fod yn ddyn ar ei ben ei hun. Nid oedd. yn dynwared neb, ac nis gallai neb arall ei ddynwared yntau. Ar yr wyneb, wrth edrych ar yr humour mawr oedd ynddo, gallech feddwl nad oedd nemawr ddifrifol- deb yn perthyn iddo; yr oedd yn creu cvmaint o adloniant a theimladau hapua yu mhawb. Ond cyn belled ag yr oedd efe wedi gallu. dyfod i gydnabyddiaeth ag ef, byddai yn meddwl mai yn hynyna yr oedd ei fawredd; o dan y digrifwch yr oedd dwysder a difrifweh mawr.. Ymsyniai y Gohebydd a phethau mawr, ac yr oedd yn.gallu dal cymdeithas a phethau mawr. Un o'i brif ragoriaethau ydoedd ei fod yn gallu cyfuno humour a difrifwch dwys. A mwy na bod y Gohebydd yn ddyn difrifol credai efe fod y Gohebydd yn ddyn crefyddol, lie yn Gristion trwyadl. Yr oedd ei barch of (Mr Edwards) iddo yn myned yn fwy o fis i fis tra y bu yn yatod y gauaf diweddaf yn aros am rai misoedd yn Aberystwyth. Nid yn unig yr oedd yn ddyn cenedlaethol; ond hefyd, trwy ddylanwadu ary genedla'iysgrifbina'iareithiau, yr oedd yn ceisio gwasanaethu Duw. Nid oes neb sydd yn arfer esgyn i'r pwlpudau a anturiai ddyweyd ei fod ef yn gwasanaetha Duw yn fwy nag yr oodd y Gohebydd trwy y wasg. Ond ) mae el waith of wedi darfod eithr fol y dywedwyd gan y siaradwyr blaenorol, nid yw ei ysbryd wedi darfod. Gobeithiai y cai lluaws gynhyrifad newydd yn raarwolaeth y cyfaill anwyI hwn i ymroddi yn fwy llwyr i wasanaeth eu Duw a'u gwlad. Y Proffesydd Morris, o Goleg Annibynol Aber- honddu, a daywedodd ei fod ef wedi dyfod yno yn enw ac ar ran Coleg Coffadwriaethol Aberhonddu. Nid oedd pwyllgor y coleg wedi cael amser i ym- gyfarfod er pan ymadawsai y Gohebydd, i'w ddanfon ef y*o yn :lfumol; ond teimlai yn sicr y buasent yn dra anfoddlawn pe buasai yn peidio a dyfod, er holl bellder y daith. Yr oedd y Go- hebydd wedi gwneyd cymaint dros y coleg; wedi bod mor amlwg ac mor ddylanwadol yn nghyfar- fodydd y coleg, ae wedi gwneyd cymaint o les, fel y teimlai mai nid gormod ynddo ydoedd dyfod i'w angladd. Chwith fydd ganddo ef yn y dyfodol weled cyfarfodydd y coleg yn cael eu cynal, heb weled gwyneb siriol a chlywOO llais bywiog y Gohebydd vnddynt; a bydd oi f.w"?.oth yn rhwym o fod yn golled fawr i'r sefydliad. Ac nid i Goleg Aberhonddu yn unigy bydd oi farwolaeth yn golled; ond hefyd i'r enwad yn gyffredinol; ac i'r wlad o g\frr bwy-gilydd. Yr oedd wedi bod yn woithgar a Ilafurus gyda braidd bob peth, yn wladci a chiefvddol; a gwnaeth ddaioni mawr. Ond belluch, dyrna fe wedi myned; wedi darfod a'r cwbl yn awr. Ni welir mo hono ond hynv yn Llangollen, yn Exeter Hall, yn y Memorial Hall, yn Aberystwyth, yn Aberhonddu, a'rOymanfaoj t a Chyfarfodydd yr Undeb. Y mae pibaith o brell, cv ei dori, y blagura efe eto, ac na pimid ei flagnr ef a thyfu. Ond gin- a fydd W:II'W, aC do,ir.,n, a dyn a dren[I. a pha ley iiitko?" Dyna ochr dywyll iawn, onide P Ochr y rhai sydd lieb Dduw yw hon yna. Ond y mae Ocln !\raU; nehr oleu; c*nvs nid ydym ni yn galuru f(?l rhai kc?b obaith. Bendiaedig fyddo Duw a Tliad ein Harglwydd Iasu Grist, yr hwn, yn 01 ei fawr drujaredd, a'nliadgenhedloddnii obaith bywiol, trwv ttdgrfodiod Iesti Grist orldiwrth y meirw, i otifeddiaeth anllygredig, dihalogedig, a i diddiflane<ligt ac yn nghadw yn y nefoedd i clivi. I I Yr oeddYIL dda ganddo ef feddwl fod y gobaith hwn yn pertkyn i'r corph fel i'r eoaid. Bydd ei vrph ymLt&U rhyw ddiwrnod yu cael ei godi i fyny gor:ph ynu ihyw'd.diwrn.od yn caci Ci godi i fyÐy TU /l:T.UFychan) a gyd- syniai i'r siaradwyr blaenoTol yn nghylch fod Gohebydd yn ddyn hynod o grefrddo\. Panddaw y gwanwyn nesaf, bydd ei gydnabyddiaeth ef &'r (Johebydd yn ddeugain mlwydd oed. Dyn egw'dd- orol iawn oedd ete. Yr oedd yn Ymneillduwr trwyadl; yn Annibynwr trwyadl hefyd. Hid oedd waeth dyweyd peth felly na'i feddwl. Ond er hyny, nid oedd efe erioed wedi adnabod n6b & chyn h?, 0 sectyddiaeth ynddo a'r Gohebydd wedi y mirbI. Yr oedd gartref gyda'r Methodistiaid fel gr.da'r Annibynwyr; a chyda phob 9nwpd fel eu gilydd. Yr oedd yn ymddangos iddo ef ei bod yn anitawdd iawn oael dyn tepyg iddo. Nid oedd efe yn meddwl fod Duw yn codi dynion fel hyn ond yn anaml iawn. Yr oedd yn ddyn diragfarn hollol. Nid oeddynt hwy wedi cael cymaint o'i gyfejllach yn y Bala ag oedd llawer man wedi ei gaol hwyr- ach; ond gwelwyd ef yno rai troion. Yr oedd yn ddyn doeth iawn. Yr oedd doethineb fel wedi ei feddianu. Nid yw gwyr mawr ddim yn ddoeth bob amser. Ond dyma wr bychatv mawr—bychan o goipholaeth, ond mawr ei feddwl; ac nidocdd ef yncoflo clywed iddo wneyd tro ffol erioed. Yr oedd ganddo eynwyr cyffredin cryf; synwyr bach i ofalu am y synwyrau eraill. Colled i genedl yd- oedd ei farwolaeth; colled i'r enwad; colled i lenyddiaeth; colled i'r eisteddfod; colled i addysg uwchraddol ac israddol; a cholled a deimlir am flynyddoedd Jawer. Mr Hugh Owen, Lllludain, a ddywedai ei fod yn teimlo ei fod wedi colli y cyfaill mwyaf ffyddlawn, cywir, a charedigafeddai. Yr oedd T Gohebydd wedi bod yn wasariaethgar iawn iddo ef. Cvdym- gynghorent S'u gilydd yn mron yn feunyddiol; ac yr oedd efe wedi ei gael yn perchen mwy o synwyr cyffredin na'r cyffredin o ddynion; ac yn wastad yn rhoddi ei faru yn ddiduedd a diragfarn, a hUll- anymwadol. Credai fod hunanymwadiad yn un o'i nodweddau penaf; ac yr oedd efe yn dyfod i gredu fwyfwy yn barhaus mai mewn ymwadu a ni ein hsnain yr ydym yn cydymffurflo mwyaf ag Iesu Grist. Yr oedd ganddo ef feddwl uchel o grefydd y Gohebydd. Cawsant hwy eill dau lawer ymgom a'u gilydd am bethau llawer gwell na phethau y ddaear hon. Nid oedd byth yn disgw.yl gweled ei gyffelyb; yr un a leinw le y Gohebydd yn ei feddwl a'i galon ef. Gobeithiai yntau y bydd deuparth o'i ysbryd ar luaws bechgyn Cymru. Dr Rees: Nid oedd ef am ddyweyd gair, am y • cai gyfleusdTa i ddyweyd mewn lie arall ynoson bono, (sef pan yn traddodi ei ddarlith ar "Martin Luther.") Yr oedd yn lla,wn gydsynio â, Be yn selio yr oil oedd wedi ei ddyweyd; ac fel cymhwysiad i'r cyfan, gallai ddyweyd yr- adnod, Gwell yw qnw da nag enaint gwerthfawr." A ddymunent hwy gael y fath gladdedigaeth ag oedd y Goheb- ydd yn ei gael y diwrnod hwnw ? Rhaid oedd iddynt fyw bywyd fel yntau, yn eu galluwu sef- yllfa; ac yna caent yr un parch. Nid mor gy- hoeddus ag ef, hwyrach; ond yr un peth o ran ei natur. Enw da, a gair da yn canlyn yr enw ;> II Canys trwyddi hi y cafodd yr heuuriaid air da." Terfynwyd trwy weddi ddwys ac effeithiol gan y Parch David Raberts, Gwrecsam. Ffurflodd y cynliebrwng eilwaith o'r tu allan i'r capel, ac aethpwyd i fynu tua'r gladdfa yn y Fron, lie bychan y tu uwchaf i'r dref, Be yn edrych i lawr ar y dyffryn hynod: Ymgynullodd y galar- wyr o gylch y beddrod cul, yu mha un y dywedid y gorweddai Mrs Griffith, mam y Gohebydd. Gosodwyd ar yr arch wreath o flodau ysblenydd wedi eu hanfon gan efrydwyr Coleg Aberystwyth. Anerchwyd y dyrfa gan y Parch 0. Evans, Llanbrynmair, yn ddifrifol, serchog, hiraethus, a gobeithgar; a dilynwyd ef gan Y Parch Herber Evans, yr hwn a adgofiodd y dorf mai y gair diweddaf yn llythyr Gohebydd yn y Faner ddiweddaf oedd mynwent "I eydor- wedd yn y fynwent." Ni feddyliodd ef fawr wrth 4darllen y llythyr nos Fercher, y buasai mor fuan yn sefyll ar lan ei fedd yn y fynwent. Yr oedd y Gohebydd wedi 'gwneyd splendid day's work o'r cryd i'r bedd. Yr oedd wedi gweithio yn galed; yr oOOd ef bellach yn haaddu cael gorphwys. Yr oedd td ddylanwad yn estyn i bob cylch. Diolch Dduw am roddi ei fenthyg i ni yn y cyfnodpwysig presenol. Effeithiodd ei ysgrifeniadau ar addysg ac ar wleidyddiaeth, 8C er codi ein gwlad yn uwch na-, yr oedd cynt. Nid oedd neb yn hoffi pethau gweddus yn fwy na'r Gohebydd, ac nid oedd yn credu iddo erioed ddyweyd nag ysgrifenu cymaint ag un gar anweddus Go%eitbLiai yr elent .11 !,ref oddiwrth Ian ei iedd gan deimlo pa beth sydd yn bosibl i ddyn llwyr ymroddedig i'w wnevd-un wedi ymroddi i fod yn diefnyddiol yn ei oes a'i genhedlaeth. Gymaint oedd Edward Morgan, o'r Dyffryn-does dilll eisiau "Parch" o flaen ei enw-John Davies, Caerdydd, a'r Go- hebydd tri dyn bychan, a chyrph gweiniaid gan- ddynt-gymaint oeddynt hwy wedi ei wneyd trwy fod yn ymroddedig. Aed pawb adref dan deimlad o hyn. Terfynwyd trwy weddi gan y Parch. John M. Evans, Caerdydd. Yr oedd y Dr Thomas, y Parch D. M. Jenkins, Mr Griffith, brawd yr ymadawedig, y Dr Rees, ac amryw eraill, wedi derbyn nifer mawr o lythyrau yn ymesgusodi eu habsenoldeb, yn mlilith pa rai yr oedd llawer o'r Aelodau Seneddol Cymreig wedi ysgrifenu, a nifer o weinidogion yr enwad. Yr oedd Mrs Osborne Morgan wedi anfon talaith (wreath) o immortelles ysblenydd, ond cyrhaeddas- ant yn rhy hwyr.
HER I MR GLADSTONE.-I
HER I MR GLADSTONE. A gaDlvn sydd ohebiaeth aJu cydrhwng Mr Henry Clayton, grocer, Clay Cross, a Mr Glad- stone:- rr Anrhydeddua W. E. Gladstone, Yaw., A.S., Castell Ewarden, Swydd FJtint. Clay Cross, Rhag 6ed, 1877. "Y Gwir Anrhydeddua Syr,—Y mae cymynydd ooed, yr hwn a hawlia rhyw gymaint o h3rned- rwydd yn y busnes hwn, ac sydd yn 54 mlwydd oed, a'r hwn, mewn gwirionedd, yn ol ei oedran a gydnabyddir yn un o'r cymynyddwyr goreu yn Bwydd Derby, o'r enw Hopkinson, yn neillduol ddymu-.io cystadlu a Mr Gladstone yn Y. bltsneB yma, un ai yn Mbarc Hardwick neu Pare Chats- worth, neu unrhyw le arall a welir yn fwyaf priodol gan Mr Gladstone. Y mae yn dymuno arnaf eich hysbysu hefyd v rhydd ef bunt i lawr o fleen Mr Gladstone. Gan obeithio y bydd i chwi fy ffafrio 3g atebiad buan, modd y caffaf anfan eich penderfyniad i Hopkinson, Ydwyf, &e. HENRY CLAYTON, Clay Cross." Wele atebiad Mr Gladstone:- Henry Clayton, Clay Gross, Riag, 12. "Syr,—Yr wyf yn cydnabod yr her a dros- glwyddasoch i mi fel parch (compliment); ond yr I wyf ar uuwaith yn rhoddi i mewn. Ni feddais erioed fwriadau am ragoriaethau, a phe meddwn hwynt, buasent oil wedi eu colli yn awr oherwydd henaint a phethau eraill. Dymunaf ar i'cli cyfaiL. gael hir fwynhau ei lawryfon.—Eich ffyddlon wasanaethydd, W. E. GIADSTOXE." I
[No title]
CAU TAPAKJTDAI,' AH Y SAJlBOTH. Yr oedd swyddog uchel yn Edinburgh, y dydd o'r blaen, yn rhoddi ei dystiolaeth mewn pwyllgor;—"Cyn pasio y ddeddf ddiweddaf," meddai, yr oedd golygfa druenus o dorcalonua ar nifer luosog o wcithwyr yn gwario eu henillion yn y tafarndai ar y Sabbothau, yn meddwi ac yn baeddu eu gwragedd yn ddidrugaredd, a.'u plant yn haner newynu, ac heb ddim dillad i guddio eu noethni, a llawer yn marw o newyn a diffyg wngeledd. Ond er paiiy mae y tafarndai wedi cau, y mae y g*r a'r wraig yn eistedd yn gdmfforddus o amgylch y ford, yn bwyta eu brecwast yn hapus, y plant yn amgylchynu y ford. amll, a digon o fwyd da o'u Waen, a dillad da am danynt, ar foreu dydd yr Arglwydd; a phan y delo yr amser y maent yn myned gyda'u gilydd i dt yr Arglwydd. Y mae yr olygfa," meddai, "yn debyg i baradwys, mewn cj ferbyniad i'r hyu abasiodd." Ymwelodd ei Mawrhydi y Frenhines a'r Prif Weinidog yn Hughendon, dydd Sadwrn diweddaf. Dyma ydoedd ei hymweliad cyntaf ii'rgymydog- aeth er dydd ei clioroniad. Ar ei hymadawiad hi a'r Dywysoges Beatrice, planasant goedydd yn y Uanerch er coffadwriaeth am yr amg.dchiad.
[No title]
Nos Feroher, y 12fed oyfisol, traddodwyd ar"th o flaen Cymmrodorion Llundain gan Proffeawr McKenna Hughes ar "Prehistoric Races of Britain." Y personau a gymerasant ran mewn cyngherdd yn y Waenfawr, nos Sadwrn diweddaf, yn nghapel v Methodistiaid, oedd y Glee Party, R. Jones, R. Jones, Rhoatryfan; O. Roberts, J. W. Thomas, D. H. Jones, a Miss VI. Jones, a Mr J. Williams, Caernarfon, yn chwareu. Llywydd, Eryr Eryri. Cynhaliwyd cyngherdd yn nghapel y Trefnydd- ion Calfinaidd, Llanbedrog, nos Wener, Rhagfyr 14eg, er cynorthwyo g*r ieuanc genedigol 8'r lie i dderbyn addysg gerddorol. Llywydd, y Parch Evan Jones, Talyfan, Llanengan. Arweinydd, Mr Thomas E. Griffith, Alltddu. Cerddorion, Hew Madoc, Teuorydd Infryn, Bethesda; Miss Griffith, Ebenezer, ger Caernarfon, a Chory Rhyd. Yr oedd y cantorion yn eu hwyliau goreu. Yn absenoldeb y gweinidog, yn Seion, Conwy, y Sabboth diweddaf, cafwyJ gwasanaeth y cyfaill ieuanc R. G. Hughes, Carmei, Bethesda. Da 7W gweled bachgen mor ieuanc yn preoethu fryda'r fath rym ac arwyddion amlwi fod ysbryd y peth byw gydag ef. Parhaed y brawd i lafurio, ac y mae yn sicr y bydd iddo ddyfod yn ddyn pwysig, ac yn deilwng o wahoddiad i sefyll oymanfa yn mhen ychydig flynyddoedd. No Wener, y Hegcyflsol, cynhaliwydcyughcrdd yn Ysgoldy Cenhedlaethol Llanrhaiadr YR Slochnant, dan lywyddiaeth Mr Bryan, Llanfyllin. Cymerwyd rhan ynddo gan Asaph Myllin, Master T. Price. Llanfyllin; y Meistri Burns, Llanthaiadr; a Mr T. Lloyd, telyuor, Llangynog. Yr oedd yr ystafell yn orlawn, y canu yn dda, a phawb wrthl eu bodd.—Gohebydd.
_- ABESSSCH.-I
ABESSSCH. AGOR Ysooi.—Dydd Llun diweddaf agorwyd yn ffarflol yr ysgol gyntaf yn Abererch, yr hon a adeUadwyd yn gyrqeanrbl ar draul y boneddwr haemydig Mr Owen Evans, Broom Hall, yii unol & cbyilluniau a ddarparwyd gan Mr Kennedy, Bangor. Mae yn yr yagol Ie i 80 o blant, a dygir holl draul y chynhaliaeth gan Mr Owen Evans. Dylai haelioni Mr Evans fod yn ddigon o gymhell- il\d Tr rhicni ddangos eu bod yn oi werthfawrogi trwy anfon eu plant i'r yagol, a choir aier- wydd o effeithioldeb yr addysg yn mhenodiad Miss Laura Owen, o Fangor a Llanfairfechan, i fod yn ysgolfeistres.
BANGOR.I
BANGOR. CALI Y 5IASMACUDAI.—Y mac prif fasnachwyr y dref hon wedi cytuno i gau eu raasnachdai ddydd Lluu ne&,d, yn lie dydd ()aan, fel yr oeidynt yn arfe DnnoN WEDr com o Dam.—Traddodwyddarlith j addyagiadol ar v testyn unhod nos Lun diweddaf, yn aghapel Ebenezer (A), gan yr ymwelydd gwei gar, y Parch. J. Kilaby Jones. rwyd y gadair gan y Parch. D. S. Davies, gwainidog y He. Yr elw i fyned at wMMaeth llyfrgell rad y Tabernacl, addoldy y Methodistiaid. Y CIIBAP JACK.—Y mae rhai o'r brodyr hyn wedi cyrhaedd ein tref ychydig ddyddiau yn ol, ac wedi sefydlu eu hunain yn Nghae'r Deon. Y mae y bodau hyn yn gymeradwy iawn yma fel rbeol, oDd y mae y rhai sydd yma yn bresenol wedi enill gradd uwcho gefnogneth na'r rhai fu e'u blaen. Mae'n hawddach gofyn na rhoddi rheswm dros fod y ctfryw yn cael y fath gefnogaeth. Nid prinder masnachdai cartrefol yw'r achos, oherwydd y mae yma ddigon os nad gormod ar gyfer y trigolion, a'r rhai hyny yn Uawn o'r nwyddau goreu am y prislau mwyaf rhesymol; ac Ilid ychwaith unrhyw ddiffyg yn y masnaehwyr, oherwydd y roa.e genym y dynion mwyaf gwyueb-lawen a chydwybodol vn fasnachwyr. Cofled, trigolion Bangor yr hen ddi- areb, "Nid aur yw pobpeth melyn." Dywed SynWjT cyffredin fod yn anmhosibl gwerthu oriad- uron aur am ychydig sylltau. Edryched rhai pobl ar nad yw eu llogellau yn llawnach na'u penau. Mae y Uwybr y maent ynddo yn profi hyny yn mhell iawn. Fe allai pe gorfyddid y thai hyn i glirio cyfrif ddalen y masnaehwyr cartrefol y gWagheid eu llogellau os na lenwid eu penglogau.
BEAUMARIS.I
BEAUMARIS. Ltyg YR YNADON. Dydd Sadwrn, Rhagfyr 15fed, ger bron y Maer a Dr. Brisco Owen. MeddwdoA Jobn Short, Thomas Renauf, a John La Sellner, a gyhuddwyd 6 fod yn feddw ae af- reolus. Dirwywyd Short i 2p a'r costau; Renauf i 108 a'r costau; Sellner i 58 a'r MstaU. Profwyd y cyhuddiad gan Sergt. Owen Hughes.—Cadto mulod hyd y ffordd fawr.—Am y trosedd hwn dirwywyd Rachel Roberts i 58 a'r costau.
CAERGYBI. •> ,I
CAERGYBI. > LLYS YR YNADON, DYDD SADWRH.—Gerbron yr Anrhydeddua W. 0. Stanley, Admiral • Mackenzie, R.N., a Mr H. Edwards. Meddwdoi.—Gwysiwyd George Roberta a Wm. Carmal, dau forwr ar fwrdd y llestr Boeton o Barrow, gan Sergeant Hughes, am fod yn feddw ac afreolus yn Heol y Farchnad, ar y 12fed cyfisol. Cyfaddefent y trosedd, a dirwywyd hwynt i 15s yr un a'r costau, neu bedwar diwrnod ar ddeg o garchariad gyda llafur caled.—Cyhuddwyd John Ryan, o Dublin, gan yr Heddgeidwaà "Snell o fod yn feddw ac afreolus yn nghorsaf y reilffordd, y noswaith flaenorol. Ceisiodd Snell ei rwystro i fyned i'r gerbydres, a throdd y diffynydd ato a gwnaeth ymosodiad arno, a chafodd gryn drafferth i'w ddwyn i'r carchardy. Dirwywyd ef i ddeg swllt a chwe' swllt o gostau. Yr Ymrafael ar Fwrdd y llong Annie Mcffairn.— Dygwyd James Meeney, morwr, a James Gibbins, ail swyddog ar fwrdd y llestr uchod, gerbroa, yn cael eu cyhuddo o drywanu eu gilydd mewn ym- rafael a gymbroid le rhyngddynt ar fwrdd y llong ar noswaith y pumed o'r mis hwn, pan ydoedd y llong yn gorwedd wrth augor yn y porthladd. Rhoddwyd tystiolaeth gan Meeney r. Gibbins ac orti.ill Ymddengys oddiwrth y tystiolaethau i'r ddau ddyn cyhuddedig, n nghyda morwr arall, fyned vn y bid i ddanfon eu cadben i'r lan ar noswaith y Sed, ac erbyn iddynt gyrhaedd y llong yn ol yr oedd oddeutu haner nos, a r dynion dan ddvlanwad v diodvdd meddwol. Wedi cyrhaedd- yd y llong aotii yr ail swyddog o'r bad gyntaf, gan erchi arMecueysierhau ybäd, yr hwn a wrthododd. Yna tarawodd y liwyddog ef a rhwyf ar ei ysgwydd. Neidiodd Meeney ar y deck, ond gan nad oedd goleu yn agos iddynt ni chvmerai yr ail swyddog ei lw pwy a'i trywanodd, end darfu i un o'r dynion ei anafu yn ei glun gyda rhyw erfyn. Ychydig wedi hyny dllynodd yr ail swyddog Meeney tua phen blaen y llong; a bu y ddau yn ngafael eu gilydd am ychydig amser, pan y gwaeddodd Meeney ei fod wedi ei drywanu yn ei ochr. Dyg- wyd ef i'r forecastle, lie y trilliwyd ei archoll gan rai o'r morwyr. Rhoddodd Dr. Hughes, yr hwn a alwyd i'r llong y boreu dilynol dystiolaeth, a dy- wedai y gallai archollion y ddau ddyn fod wedi ou gwneuthur gan gyllell. Wedi ymneJllduo am beth amsar, daeth yr ynadon i'r penderfyniad, gan nad ymdclangosai fod teimlad drwg rii:nddynt a'u gilydd cyn nac wedi'r ymrafael, na fyddai iddynt roddi cosp drom. Gan nad oedd y tystiolaethau yn dangos fod Meeney wedi trywanu yr ail swydd- og, rhyddhawyd ef, ond danfonwyd yr ail swyddrg i garehar am fis, yn nghyda llafur caled. Cyn rhoddi eu dedfryd, cyughorai yr Admiral Mackenzie hwynt i lwyr ymwrthod 4 diodydd meddwol, gan mai dyna achos yr ymrafael presenol, pan y gall- asent fod yn ffrindiau calon i'w gilydd. G'crthod Myned i'r tnir.—Dyffwyd tri morwr, enwau pa rai oeddynt Martin Thompson, Frank Johnson, a Carl Mathieson, gerbron am wrthod myned i'r mor gyda'r llong diin Burrell Yar- mouth, gyda pha un y daethant o Lerpwl, wedi ymuno û. la i fyuod ar siwrnai i'r South West Pass. En hesgus ydoedd eu bod yn deau mai i Hampton Road* v bwriadai y cadben f)ned a hw nt, ne nid 1'r Ile "a nodwyd. Gwrthodasant drachcfll fyned gvda'r llong, a gyrwyd hwy i garehar,—Mathieson am fls, Thompson am bum wythnos, a John-! J11 «<n ehwech wythllo, yn ol yr amser oedd ddyMus iddynt weithio, ae am ba un y derbyniasout cv. t:ll yn I.erpwl.
CILFACHAU, NANT OONWY.
CILFACHAU, NANT OONWY. FI AIR Y BBTTWS A LT,ANSWST.—Yr wySmos eVil y ddiweddaf cynhaliw »'d ffair y Bettws, a dydd Mawrth lleg, cyuhaliwyd ffair Llannrft. Lied farwaidd ootid y gwartheg yn y naill a'r llall. Yr oedd yn anmhMibl gwerthu ond buchod ynymyl Qoi, y rhai a werthent am brislau uoheL Yr oedd cyt&wnder o foch a phaLchyU yn y dref, u?d o&ld ond ychydig o'r rhai goreu yn cael eu gwertira, a'r cyfryw am »risiau afreeymol o iL?eL Lied isel oedd y ceffylau hefyd. DAKLITH-GAH oOOd testya Llow Lhryfo yn Ys- goldy Dolyddelen, ar y lofed cyfisol. Cymerwyd y gadair gan yr hynafiaetbydd a'r barld Gethia Jones, yr hwn a wnaeth ei ran yn odidog. Yr oedd yr &deilad yn orlawn, a d\\ y ceid cynulliad Y:Iei Wl,uo .ocach pe buasai adailad hel- aethach. CAu Y TAFARNDAI All Y SABBOTH oedd y cwes- tiwn a gymerwyd i ystyriaeth mewn cyfarfod cy- hoeddus yn ysgoldy Dolyddelen, nos Fawrth, yr Ile cyllsol. Cymerwyd y gadair gan y Parch. H. E. Williams, fleer, a chafwyd araeth dda a gwresog ganddo. Penderfynwyd, ar ol cael ar- eithiau gan amryw, anfon cais at wahanol dafam- wyr yr ardal i gau eu tai ar y Sabboth. Mae cyf- arfod cyffelyb i gael ei gynal nos Fawrth nesaf. y 18fed cyfisol, i drafed yr un cwestiwn ac i gael allan beth fydd atebiad tafamwyr yr ardal. Ma GRHTHTK WILLIAM, CAVBL CBBIO.—Drwg genym ddeall ddarfod i'r hen ddiacon ffyddlon, r ?X,m rit! dillaer a haelionus gael ei daraw 1 uewyg o r parlys amser yn ol. Buasai wetU cwympo i'r Ilawr oni bae i un Matthew Roberts ddigwydd bod yn agos iddo; ond y mae yn hyfryd i ni allu hysbysu ei fod yn gwella yn raddol.
DINBYCH.I
DINBYCH. GWE8n-WR.UG WEDI EI HANPON I GABCHAR'— Anfonwyd Mm Catherine Jonea, o'r Three Boars' Head Inn, i garchar am fis ddydd Sadwrn diwedd- af am dderbyn nwyddau Uadmtao!. Canfyddwyd fod esgidiau wedi eu il?,Arata 0 sefydliad Mr HoL- gate gan un o'r enw Wynne, yrhwna gyMdefodd i Mrs Jones dderbyn p&r o esediati ganddo ef, er yn ymwybodol o'r ffaith eu bod wodi eu dwyn. Archwiliwyd y ty, ond methwyd a dargaufod y r esgidiau, ond addefodd yferch i Wynne ddyfod a'r esgidiau yno, a rhoddodd hithau hwy i'w mham. Gwadodd y fam y cyhuddiadau am amser maith, ond o'r diwedd cyfaddefodd iddi losgi yr esgidiau pan glywodd fod Wynne wedi ei gymeryd i fyny. Yr oedd golygfa dorailonus yn y llys pan ddyfani- wyd y ddedfryd, y fam a'r ferch yn llewygn, ac yr oedd torf fawr wedi casglu i orsaf y rheilffordd gsn floeddiadau erfy-m?o ,l I y wrai' -I.Inwyd Wynne i garchar am fls.
IFFESTINIOG.-
I FFESTINIOG. CYFARFOD ORDEINIO A SBFYDIV.—Dyddiau Llun a Mawrth, y 10fed a'r lleg cyfisol, cynhaliwyd eyfarfod i ordainio Mr T. U. Davies, o'rWyddgrng, yn weinidog ar eglwys "Annibynol Salem, Rhiw- bryfdir. Daeth lluaws o weinidogion a phregeth- wyr yn nghyd ar yr achlysur. Nos Lun, pregeth- wyd gan y Parchn L. Probert, Porthmadog, a T. Roberts, Wyddgrug; hefyd, pregethwyd gan y ddau weinidog uchod am ddeg o'r gloch boreu ddydd Mawrth. Am ddau y cynhaliwyd y cyfarfod arbenig, Dechreuwyd gan' y Parch J. Roberts, Bethel, Ffestiniog. Yna daeth y Parch R. Thomas, Bala, yn mlaen i draethu ar Natur Eglwys. Gwell genym beidio dyfynu dim, rhag ofn gwneyd cam i'r hen athraw galluog, ond buasai yn dda genym pe buasai ei araeth mewn llaw yn llawn, gan mor ragorol ydoedd. Yn nesaf, galwyd ar Mr Davies yn mlaen, i amlygu ei Etynia"u ar Athrawiaethau Pwysicaf Crefydd, yn nghydag amlygu ychydig o'i deimladau wrth ymgymeryd a'r cyfrifoldeb o fugeilio yr eglwys vn y Rhiw. Wedi i Mr Davies eictedd, daeth y Parch Ll. B. Roberts, Carmel, Tanygrisiau, yn mlaen, iofyn cydsyniad a chadarn- had yr eglwvs, a chvfododd pawb ar eu traed gan amlygu y parodrwydd mwyaf. Wedi hyny, cyfod- odd y Parch T. Roberts, Wyddgrug, i roddi cyngor i'r gweinidog, yn ughyda chyflwyno anitieg iddo oddiwrth yr eglwys yn y Wyddgrug, cynwys pa un ydoedd saith cyfrol o lyfrau hardd a gwerthfawr; pedair cyfrol 0 weithiau Spurgeon; dwy gyfrol o waithawdwr.Germanaidd galluog, yn nghydag un gy-frol o Traethadau Duwinyddol' Dr Edwards, Bala. Yna rhoddwyd cyngor i'r eglwya gan y Parch J. Alun Roberts, B.D., Caernarfon, eu cyn- weinidog. Dechreuwyd y eyfarfod diweddaf am chwech yn yr hwyr, a phan yr oeddynt bron ar ddechreu, daeth cais i mewn am iddynt aymud i gapel y Methodistiaid, oherwydd fad eu capel hwy wedi llenwi eisoes, a thorf luosog oddiallan heb le i allu d'od i mown Cydsyniwyd a'r cais, ac aeth- ant i'r capel arall, pa un a lanwyd bob cornel )ohono. Pregethwvd gan y Parchn J. Alun Roberts ac R. Thomas, Bala. Ar ol y pregethu, cyfododd Mr Davies i fyny, i ddyweyd ychydig o hanes yr cglw. s yn y Rhiw, set yn ei gweithgarweh gyda'r capel yn beuaf. Dywedodd fod er's tua dwy fl/nedd yn ol, ar ol rhoddi oriel ar y capel, 500p o ddyled arnynt; ond yr oedd yn dda ganddo hys- bysu fod yr eglwys wedi bod yn gweithio yn egniol drwy eu cyfraniadau eu hunain, yn yr Yagol Sul yn bennf, a thrwy elw oddiwrth ddarlithoodd, &c., fel erbyn heddyw nad oes yr ua ddiihau o ddyled yn aros ar yr a'ddoldy. Y Parchn J. A. Roberts a P. Howelb, Jerusalem, a'u hanogai i ganlyn yn mlaerf yr un mor weithgaryn y dyfodol. BOD TN DDYN. "Troddodwyd darlith ar y testyn uchod yn Jerusalem (A), nos Fawrth, y 18fed cyfisol, gan y Parch T. P. Evans, Ceinewydd. Cymcrwyd y gadair gan MrR. Owens, Rhiw. Elai elw y ddarlith i gynorthwyo William Gwilym Jones yn ei hirfaith gystudd.—Gohebydd.
LLANGEFNI.I
LLANGEFNI. Yrt ARHOLIAD AM YSGOLOIUAETH Smor. MON\— Ymddangosodd cylchlythyr a anfonwyd at yagol- feistri Mon, yn ngholofnau y Genedl ychydig wyth. nosau yn ol, yn yr hwn yr hysbysid fod boneddwr genedigol o Fon yn cynyg ysgoloriaeth o 2Up y flwyddyn am ddwy flynedd, i roddi addysg mewn yagol ganol-raddol; a 30p y flwyddyn, am dair blynedd yn Aberystwyth, i'r bachgen a basiai yr arholiad goreu yn y materion a ddysgir yn ein hysgolion elfenol. Dydd Sadwrn, Rhag. 15fed, cymerodd yr arholiad am yr ysgoloriaeth le yn Ysgoldy y Bwrdd, Llangefni. Yr arholwr ydoedd Mr J. Price, Bangor Normal College, ac arolygid y gweithrediadau gan ysgrifenydd gweithgar Coleg Aberystwyth, sef Mr Hugh Owen. Daeth tri ar ddeg o yingeiswyr i'r ysgoldy erbyn dog y boreu, o'r ysgoliou canlynol:—Llanorchymedd, Llangein- wen, Hartgefm (N.S.), Menai Bridge (B.S.), Dwy- ran, Bodffordd, Penrhosllugwy, Llaufair P.G., Caergybi, Llanfair-yn-neubwll, Caergeiliog, Ac. Yr oedd Mr Owen wedi addaw yn garedig y byddai iddo anrhegu yr ymgeiswyr ag ymborth yn yr ysgoldy, an wrth weled cynifer o ysgolfeistriaid yn bresenol, amlygodd ei ddymuniad ar iddynt gyd- giniawa ag ef yno, a derbyniwyd ei wahoddiad caredig yn'yr un ysbryd ac y rhoddwyd ef. Wrth y bwrdd llywyddwyd yn ddoniol gan Mr Price, Bangor. Ar ol y wledd, cyfododd Mr Pritehard, Llanerchymedd, a caynygiodd bleidlais o ddiolcli- garwcli i Mr Owen am ei garcdigrwydd i'r plant a niiiau-gan led-awgrymu mai o'r un boced yr oedd y ciniaw a'r ysgoloriaeth yn dyfod. Wedi cefnogi hyn a'i basio yn wresog, cyfododd Mr Hugli Owen, a dywedodd, fodyn dda iawn ganddo weled cynifero athrawon a rliieni yn bresenol, gan ei fod yn arddangos y dyddordeb a deimlid yn y symudiad. Yr oedd ynddiolehgar am y dblch- garweh a'r sirioldeb a dderbyniai, a dywedai ei fod yn ei theimlo yn fraint cael bod* o r-yw ddefnvdd- ioldeb i'w wlad a'i oes, a chynghorai y bechgyn i ymgysegru at ddefayddioldeb yn hytrach na chyf- oeth. Cynygiodd Mr Jones, Llangeinwen, fod ein diolchgarwoh yn cael ei gyflwyno i'r Prof. Rhys, lihydyehain, a Mr Price, Bangor, am wasanaethu fel examiners, a chefnogwyd a phasiwyd yn un- frydol. Cydnabyddodd Mr Price y bleidlais mewn araeth ddoniol, ac yn Ilawn o gynghorion buddiol. Cyflwynwyd diolchgarwch hefyd am fenthyg yr ysgoldy, ac i Air a Mrs Davies am eu sirioldeb n't, parodrwydd. Diamau geuyf fod fy holl frodyi pedagogiidd, fel fy hunan, yn teimlo yn ddiolctt- gar am ambell gyfleusdra fel hyn i gyfarfod a'n gilydd, ac i boneddigiou blaeuliaw ein gwlad yn mhob symudiad er taenu addysg, a'n cynorthwyo ninau gyda'n gorchwyl pwysig. Hyderwa y bydd > hefyd yn creu mwy o ddyddordeb yu y rliieni yn j nghylcli eu plant a'ti hathrawon, ac l^t'yd y byd I yn foddion i argyhoeddi Ilitaw., ofionyn I fo(I gwortli mewn addysg. Ysywaeth, atifon eu plant i'r ysgol rhag ofn cosp neu wg y mae llawer yn Men, ac y mae yn ffaith nad oes ond ychydig iawn 0 rioui yn anfon eu plant yn gysrm a rhooiaidd i'r vsgoJion, ae y mae hyny yn gwanychu yr 3Igol, yn digalont yr athraw, ac yn gwneyd y plaut yn hoilol ddioM yn n?ybh ?""?'Sa? 0.\ .-Ymddongw y papvran a ^u "i'r^L' O.?Y.-?Ym?dde?ng?? y p??pvtM?a??? hon.
MOSTYN. ^
MOSTYN. WAAWYLUTH alp -J?ll KT NA gerym orfod cmnicto m??ol?   Mr John yr A gei?ymorfoderoniclomarwolgethY cyfau ?.? Mr John E!Jia, yr hyn wa ?SLl^ e « y & cyfisol. Cymerwyd yr  dydd ?adwm biaeixorol. Yr oS'8 Jtt M?dorfbrM ac o Urdd y Coed?,? ?J .? d?wyddiadanghySredin le ??'?..?'!? Allan o'r dorf fawr oedd wedi  li!1ll"-b. gymwynas olaf i'w weddi??" i ? o?ThywdnMubedar ohouynt? ? ???? '??? ford, ?,hM hyny yn Eglwy??t. yr 'n mteriad Babytidol hou yu c'a?lei olddyi" yn llwyr. 01 ?" DAMWADf DDYCHRYNLLYl).FelTrS_, Parry ganger y platelayer/ ar yr??,'?S y.y gvmydogaeth hon yn eerdd?  ¡J '1 oddeutu saith o'r gloch boreu dvdd a ?ledr«ord5 cyasol, a phan ychydig belkW „ j?, f 16^ Mostyn canfyddodd 'yr 16,, ochr y.hnel). Wedi cael cynorthw^ ^'orw^dd a, cyMrthw  ?"'  mai enw y tMncedi? ydoedd Tho.?., ???'*t hwn, yn ddiamheu, a laddwyd yn ??S"?, Tt un o r trains. Yr oed uu o'i dd^i v "0! T' tm o'r traiM. Yr oedd un o-id? '?"? thori ymaith, ac wedi derb? cryn ei Nn. OweithiM yr ymadawedig gyda y e\- Hydraulic Lime Co., ac yr oedd yn .y oed. oed. GadModd .wraig a naw o blSt i ai
I PORTHMADOG
PORTHMADOG X HWMD LLWL. — GaUwD -1n -Tbo<loJ ddwyn tyatiolaeth i rionedd aylw rPM■ n ddwyn tystMaethiwihonedd av?f?""? ? ? GtIIdl yr w7thnos ddiwedd4 o b?'%h  v eordd rhwng Ynystywyn a? Nid y,, enun y dref nemawr gwell, yn wir' 31 ddyn feddwl nad oes gan drigohon p?.1' ? ?*4?id un bwrdd Il1 i ofalu am y ??' S'??.?thio y ceir diwygiad bllaD. DARLMNFA GYUOEDDUS.—Un n •»,»!. • y Port ydyw darlionfa gyh(*dd wi? r?ewu ?,tylA ganolig a chyaeus yn y dref. Bydd?'? gjmU.? darllenfa gyhocddM Fs. t?SMUad gwerthfawr, M mae yn <2$** !l'W11lli lawer o les. Pe bai ein cyfeillion j 'ca 7 yn dcfnyddio ychydig o'u nerth a'u dvll,?^1 y cyfemad yma, or?d-i y gallent wu/Td 1^ • wirles i achos sobrwydd nag a aMent?  ? erbyn drygau y f?aMh iddwS^ Pwy gymer mtcr i fyny? Credwn y cc;d pob cydweithrediad i ddwyn yn m).? y syLlf, P°b o flaen d)-maid o ddynionsweithe?'????"??- ?nol 'diB?tMi yr ychydi? ?wySyat^" Hordd yn hollolo-r?w?. D?;?y er mwyn y Mieaaino Y" ein plith,  peth a RHoch er denu ein di?i M, Teui,^ ta?ndai.yddmorl.?oberyg?h?? -0. LLYS YR YNADON, Rhag 14cg, o tlaen ri G. H. Owen, ac E. S. Graves. ???.-?wysiwyd W. A. Jones daLn I y wZ' huddiad o feddwdod, ond o ddigyg tystio!??' gonol, taflwyd yr achos allan. Cyhudd Roberts (neu Griffiths) o feddwdod g?? tr)? geidwad Owen Jones. Ymddangosodd Mr T. J. heK dros v diffynydd. Tallwyd yr achos hefyd allan.
I *PENBHYMTDETOEAETH
I PENBHYMTDETOEAETH LLYS YR YNADON, UHAG. 13eg.GerbroB » Mri John Jones, a J. E. Greaves. MM»dod.-CyhuMwjd Richard Owen ac Em Williams 0 fod yn fcddw Be afreolus nos Sul y 18fed o Dachwedd, a gorfodwyd iddynt dalu 71 lit o ddirwy bob un, yn nghyda'r castau.-Am fod 71 feddw ac afreolus ar y laf o Ragfyr, dirwywyi John Hughes 110s a'r costau.-Dygwyd traam o'r enw James Murray gerbron yr ynadon 0 dan y priodol e  nzy zibron yr yuadon a dan y cyhuddiad ei fod wedi gomedd cyflawni ei ru priodol o waith yn y tlotty y boreu hwmr Addefa ei euogrwydd, a danfollwyd ef i garchar am bedwar dhl'llod '° re; gj'da ll¡¡fur caled. John Jones a Jav,, t :\h..ri yu crbyn Donald C Taylor. Yn yr ae.ios yma gwrthodai v diflmydd dalu i'r erlynwyr y cyflog o,Id ynddjkus iddynt am weithio iddo. Kawliui Jones .^p 10s, a 140ma 4p Cc. Gorchymynwyd iddo dalu yr arian a Ilya i ben y pymthe^nos.
WEILN.
WEILN. GAIWAD.—Jlae y Parch it. Robert, Chwilor, wedi derbyn galwad i fugeilio eglwys barehua y Wern. Bwriada ddechreu ar ei latur mo v b- both cyntaf yn Mawrth, 1878. Teiinlir colled dwys an ol Mr Robert yn Chwilog ac Aberfr. h ac hetyd yn ngliyfundrefn UeYll ac Eifionydd. -ir- dalwr.
RRYL.
RRYL. nrGAIS AT GORPHOUI Y DREF.—CVFAE- FOD CYHOEDDUS. Nos Lun, yr wythnos ddiweddaf, cynhaliwyd cyfarfod cyhoeddus neillduol o frwdfrydig yn neuadd y dref uchod, i ystyried y mater pwysig hwn, ac i gael amlygiad o deimlad y trethdalwyr gyda golwg ar gynllun y bwrdd trefol i ddwyn y symudiad oddiamgylch. Yr oedd y neuadd eaug yn orlawn, yn cynwys prif foueddigion a masnaeh- wyr y dref. Llywyddwyd y cyfaifod gan Mr J. Rhydwen Jones, cadeirydd y bwrdd.—Ar ol i Mr Louis, cyfroithiwr cyflogedig y bwrdd trefol, ddar- llen ac egluro natur y ddeisob oedd ganddo yn barod i'w hanfon at Gyfrin-Gynghorei Mawrhydi, yn deisyf ar i'r dref gael ei chorphori, dy- wedodd y Cadeirydd fod y pwnc wedi ùod. dan ystyriaeth y bwrdd er's gryn amser bellach, a'i fod wedi ei ohirio i'r diben o gad teimiad y trethdalwyr mewn perthynas iddo. Nid oedd yn meddwl fod yr oil oedd o'i flaen yn cydwelod i'r symudiad, ond pa beth bynag oedd yr amrywiaeth barn a ffynai yn eu plith, hyderai yr yragadwent rhag cweryla, gan fod yn gytun i wneyd eu goreu er llesiant y dref (clywch). Yna galwodd ar Mr James Tayler, yr hwn a gynygiodd "Fod y cyfarfod hwn yn unfrydol gydsynio a'r ddeiseb a ddarllenwyd, ac yn ynirwymo i wneyd a allai i'w chefnogi, gan grcdu y bydd i'r cyfryw fesnr o angenrheidrwydd effeithio er ychwanegu at urdi^fli a llwyddiant y dref." Ategodd y cynygiad gydag arjuth faith, gan gyfarfod y gwrthdd;dleuon a ddygid yn erbyil y symudiad /newn dull meí<troJ- aidd iawn.—Ar ol tipyn o gros-si cleddyfau rhwng Mr Taylor a Mr Oliver George eiliw/d y cynygM gan Mr A. J. Spinks.—Mr R. M. cterfyu anerchiad galluog, a gynygiodd welliant i'r perwyl: "Fod dadleuacth pdlach ar y ddeiseb » ddarllenwyd yn cael ei ohirio, modd v galluogid y cefnogwvr. i roddi rhagoc o hysbysrwydd ar y mater."—Eiliwyd hyn gan Mr Oliver George, » chefnogwyd gan Mr S. I'erksa'r Parch K. Tiidoy Owen.—Siaradwj'd yn ffLlr cynygiad Mr James Taylor gan Mri Stanley, Elwy Hall; R. D, lioberte (Mwrog) P. M. Williams (11, Ir Moatyi)}: a'r Parch J. William, Elwy Villa.—Gwtd Mr Taylor ateb y gwrthddadleuon a ddygwyd yn mlaen yn y cyfarfod hwn, cymerwyd plcidluis y gwyddfodolion, a chafwyd fod mwyafrif mawr» Maid y siarter.—Terfynwyd y gweithredi_adau trwy i Mr Devine gynyg, ac i Mr Spmk< die, pleidlais o ddiolchgarwch i'r cadeirydd.— vid.
--FFLINT..
FFLINT.. COSPEDT-; i'r I ,• \7ythiios o'r blaell t1111r!HV'y-1 lodes ieuanc oeuair ar ddeg oed i gariliar am dair wythnos, ac wedi hynv anfonir hi i'r y,gal Ddiwygiadol am ddwy flynedd am ladrata diilad gwerth saith o chwech, o fasnaclidy Mr T. E. Tailor. Gwyddeles ydosdd yr enetli. Nid ("dd yn dwyn cymeriad da iawn yn flaenorol. CTFAUVOD CYST.uii.nroi,.—N'os Iatt diweduaj cynhaliwyd cyfarfod cvstftdteMi yn y.?otd.?" y Methodistiaid (?nian.'udd. mewn cy.?!it.? t'hytrMA "Gobaith CaUestr" U.A.T.D. '"J" ,vydd?yd yu fedrus gan y Parch Lew?Th?M (W). Enillwyd gwobrau gan y rhai a gamy" • Mr 0. W. Jones, Mr Evan Thomas (Ieuan "yM,, Mr J. Owen, Mr B. Roberts, Mr S. T. EdwanM .)!i.-M Annie Owens. Y bcimiaiit oeddynt y rare Michael Jones (M.C.). Lewis Thomas, a'r lIf¿5t¡ It. Thomas, J. Hughes, II. Jones, a D. Jones, 1r i'edd yn gyfarfod da iawn, a'r ysgoldy yn IÙlW Ar^iaphwyd a chyhoeduwyd yn "Y GBNBBL GYMREIO," New Harbour, n.u fon, gan ROBERT WILLIAMS, (IrOl Y CAR.\AHTON PRINTING COMPANY, Dydd fa" Ivhagfyi 20fed, 1877.