Y Genedl Gymreig

I' AT EIN GOHEBWYB. Y Gwas Bach.—Nid yw yr arddull hwn yn gy- meradwy genym ni nac yn ddiogel mewn yetyr gyfreithiol. Cyfyngwch eich hun i ffeithiau na fydd un perygl o'u cyhoeddi. Ap Ieuan ac O. R. Rohehts.—Gan fod y Parch J. Alun Roberts wedi ateb "No Monopoly," nis ystyriwn yn ddoeth gollwng neb arall i faM y ddadl. Llkxok.—Diolchwn i chwi am eich ewyllys da, ond credwn fod llawn ddigon wedi ei gyhoeddi eisoes ar "Eisteddfod Manchester." Gwell gweitliio na ffi-aeo. SIOX GYMRO.Tra yn cyfaddef pwysigrwydd eich cenadwri at grefyddwyr Llanberis, nis gallwn gymeradwyo eich dull yn ceryddu. Dbihiol Ervri.—Djlasai yr adroddiad am y cyng- herdd a'r gystadleuaetli fod mewn llaw yn llawer CYllt. Y mae'r "11cwydd" Y11 "hen" erbyn hyn. Rhosneigufab.—Gallwn eich siorhau nad oedd gan ysgrifenydd y paragraph a nodwoli un math o ddiben personol mewn golwg, yn gymaint ag I mai cyfieithiad ydyw y sylw allan o un o'r DaDvrau dvddiol. Cymkdkolwr a rydd gerydd llym i nifer o gyn- aelodau diweddar "Cyfrinfa Elen," Croesor, y rhai a nethant i'rcapel "i fwrw'r drael," ebe fe, "yn annheg ar etifeddiaeth" yr hen gyf. t'infa, a dy wed fod gorniod o ystrywiau o'r un natur wedi eu gweithredu yn llechwraidd gan ddynionach yn Croesor. Gofyna hefyd pa hawl oedd gan rai personau i benderfynu tynged yr ciddo heb ganiatad yr holl aelodau. CrBttAT.vT a eilw sylw Bwrdd Lleol Porthmadog at gyffwr tmenus y ffordd rhwng Ynystowyn a'r P..4 Office. Dywed fod y ffordd yn warthrudd i'r lie, a'r pyllau dwfr yn beryglus i iechyd y cyhoedd. Verdi.—Gan fod y papyrau dyddiol yn ein cyn- ysgaeddu "r hYD 011 a ewyllysiwn o newyddion SMmig, di&lchemi chwi em gyfynga eich adrodd- iadau i helyntion Cymreig eich dinas. Gohbbydd caredig o Ebenezer a rydd ganmoliaeth mawr i ddarlith y Parch Joseph Jones, Borth, ar Brif Grefyddau Ewrop yn ngoleuni Llyfr y Dadguddiad," a dywed fod y cynyrch o 25p Is 6c at gynorthwyo y cystuddioi Joseph Parry, Ebenezer. UN o'r LLAN a rydd gerydd Ilym i Cledwyn am y sarhad a daflodd ar gantorion Llanerchymedd. Llwydpab.—Drwg iawn genym fod eich goheb- iaeth alluog o Ffestiniog wedi orwydro yn rhywle nea dyfod i law yn anmhrydlon. Gohbbydo o AubranokTjL a ddywed fod Mr Hughes, ysgolfeistr Dinas, yn ddiweddar wedi treulio dwy awr yn nghapel y Methodistiaid i ddadansoddi gwlybyroedd meddwol, yn fferyllol felly, gan synu ae addysgu y gynulleidfa wrth ddangos beth oedd natur a dylanwad niweidiol y fath ddiodydd. Un OBDI) yno. —Gresyn na ddanfonasid yr adrodd- iad rhagorol yn gynt, sef hanes y cyfarfod brwdfrydig mewn eysylltiad a'r Glyn Valley Tramway (Glyn Ceiriog). Y mae yr hanes bellach yn hen. Dylai pob newydd gael ei ddanfon yn ddioed. J. M. J.—Yr oeddym eisoes wedi dadgan ein bam fod digon wedi ei ysgrifenu ar bwne melinyddion Mon ae Arfon. Nid da rhv o ddim i' 0. Hughes Jonbs.—Diolch. Ymdrechwch ysgrif- «uyngryno. I X: 1ft. a eilw sylw hcddgeidwad at y sibrwd sydd ar led fod raffle i gael ei chynal ddydd Nadolig yn Rhydwyn, a rhybuddia y swyddog i edrych i mewn i'r peth. Awti-humeuo.—Dichon mai y cyfiawnder mwyaf fyddai peidio cymeryd sylw o'ch nodyn haerllug. Modd bynag, gwybyddwch fod yr adroddiad wedi cael ei ysgrifenu gan hen feirniad ag oedd yn y cyfarfod o'r dechreu i'r diwedd, ac y mae yn rhoddi her i neb brofl ei tod yn annghywir. R S. O.-fae y gohebydd hwn yn ymosod yn chwerw ar blant a rhieni plant yn ardal Carmel, Llandwrog. Dywed fod plant Carmel yn waeth na phob plant a welod (I erioed mewn anfoneddigeiddrwydd, digywilydd-dra, a thy-ngit a rliegi." Yr unig engraipht a ddyry o'r ym- ddygiad hwnw ydyw gwaith rhyw blant yn 11 tafiu eu capiau i dy rhyw wraig glaf." Gall Mai hen lane ydyw R. S. 0., neu ei fod wedi anghofio yr adeg yr ydoedd yn blentyn ei hunan. Uyda golwg ar famau yn llochesu eu plant rliag myned i'r ysgol mae hyny yn fai mor gyffredin yn ardaloedd eraill Cymni ag ydyw yn N gharmel. Tryfan.—Nid oes un sail i'r adroddiad. 1 GWYLIWR o FROYDD Gwaha.—Ysgrifenwch at un o'r ysgrifenyddion, neu at Mr John Morgan, Cadnunt, mae ef yn gwybod y dirgelion oil. G. Fp-oNLwrn.—Islaw ein safon. AitmrnwYi'AB.—Buasai eich gohebiaetli yn werth- fawr pe y deuai i law mewn pryd. S. Thoxa».—Yr oedd tri adroddiad arall mewn llaw am gyngerdd Miss Williams yn Llanllyfni. Dim llai o ddiolch i chwi. Tkbbor Ioxawr a eilw sylw at y rhagolygon dis- glaer sydd am gyfarfod rhagorol nos Nadolig yn nghapel Caersalem, pryd y perfformir y Cantata, Prince of Wales," gan y I I Carnarvon Baptist Choml ITniou." Y mae y gweddill or llythyr yn hysbymad ac nid yn adroddiad. Hen WR a ddywed mai anwireddus oedd y eyfeir- iadau personol yn y llythyr "Tren Bach" yr wythnos ddiweddaf ac mai nid yn Cawellyn y mae y gwr y cyfeiriwyd ato yn feistr gorsaf, eithr mewn ardal arall. Nis ystyriwn y pwne yn ddigon pwysig o ychwaneg o sylw. El.—Bu raid gadael eich colofn allan hyd ein nesaf. Ymobisybd a ddwyn gyhuddiad pwysig yn erbyn swyddog o bwyllgor "Cystadleuaeth Borth Am- lwch," yn nglyn ag agor y cyfansoddiadau, eu darllen, a'u bamu, cyn eu danfon i'r beirniaid. Nid diogel cyhoeddi y llythyr fel y derbyniasom ef. G. C.—Y mae eich Ebion o Benycilgwyn yn cyn- wys hanes damwain yn Penyrorsedd ar y 12fed ey/ifisol a darlith yn Carmel ar y 14eg cynfisol. Os y cynfis (Tachwedd) a feddyliech, y mae yr hanesion yn rhy hen. Llandedrob.—Yr englynion yn rhy ddiweddar i'r rhifyn hwn. Y Fean Wen.—Dywedwch mai ar y 12fed cyn- fisol y cynhaliwyd y cyfarfod dirwestol yn y Waenfawr. Rhy hen. YMF.SGUSAWD.-Cenfydd ein darllenwyr goreu a ffyddlonaf e* Ibod wedi talfyru eu gahebiaethau yr wythnos Won, a hyny o anghenrheidrwydd, er mwyn gwneyd cyfiawnder a hanes pwysig y rhyfel a rhyw radd bychan o gyfiawnder a choffadwriaethy "Gohebydd." Dabtii i LAW.-Deiniolfryn, Menaiwysan, Glan Ednant, G. Lerpwl, Namorydd, Deiniolwyson, Glan Caoron, Gwilym Dwyfor, V., Anthropos, Geirionydd, Hugh Edwards, Cyndelyn, Crych Elen, Eglwysfardd, Alawr, Granvillefab, Dewi Gwallter, Elldeyru, J. F. J., Myfyr Meirion, O. o Fon, E. Thomas, Dolgellau [rhy faith], Bassan a'r Morfa Bychan, Cymdeithas Lenyddol Moriah, Cosmopolite (Llanerchymedd), Pen- maenmawr (cyfarfod pregethu), John Jones y Gwrtheisteddfodwr, Yma ae Acw, Echo o'r Wlad Ddu, Plant yr Ysgol Sablootliol.

(U" Cyfeirier pob archebion, Post Office Orders a Cheques i Robert Williams, Carnarvon Printing Works, Carnarvon.

MARWOLAETH "GOHEBYDD." I Yr oeddym yn gobeithio yr elai y flwyddyn 1877 heibio heb wnoyd ychwaneg 0 fylchau yn rhengau ein hemvogion, gan ei bod wedi tori i lawr lawer o rai oedd yn anwyl genym ni a'n oenedl. Ond ar ol cipio oddiar y cerddorion eu tafolwT angbydmarol Ieuan Gwyllt, ar ol cym- eryd yr addfwyn Drebor Mai a'i- talentog Aled o Fon oddiwrth y beirdd, a gordoi yreisteddfod a galar oherwydd symudiad Mynyddog, wele fysedd oerion marwolaeth wedi cyffwrdd a liinynau calon a fu yn euro yn gynes am dymor maith dros bobpeth a berthynai i Gymru, Cymry, a Cymraeg! Y mae yn anhawdd meddwl am nnrhyw symudiad gwladol, llen- yddol, neu genedlaethol yn Nghymru na ddaw enw Gohebydd ger eiu bron fel ei bleidiwr ffyddlon, brwdfrydig, a galluog. Er yn egwan o gorph, cafodd Gohebydd y fraint o offrymn mwy o ebyrth nag odid Gymro ar allor ei wlad. Yn nesaf i Gwilym Hiraetliog, efe a wnaeth fwyaf i agor ei llygaid mewn gwleidyddiaeth, a pharhaodd vn flaenor ponderfynol yn y frwvdr fawr ynerbynpob math o draisagormesynmyd ac eglwys. Fel dysgawdwr politicaidd, gallai ei gyfeillion roddi llawn cymaint o ymddiried yn ei ben ag yn ei galon. Enynai ei enaid yn erbyn caethiwed, ond ni oddefai i'w deimladau un amser fyned yn drech na'i farn. Yr oedd iddo luoedd o gyfeillion yn mhob parth o Gymru a Lloegr, ac nid oedd y eyfeillion hyn yn gallu dwyn tystiolaetli uwch na'i wrthwynebwyr cylioeddus i oneatrwydd, boneddigeiddrwydd, a jihurdcb amcanion Mr John Griffith. Yr ydym wedi dyweyd ei fod wedi gwnoyd gymaint a neb i ddeffro y wlad o'i ehysgadrwydd politicaidd, ac i'w dwyn i ymdeimlad priodol o'i hawliau a'i dyled- swyddau. Bu hefyd yr un mor wasanaethgar mewn cyfoiriad arall llawn mor bwysig, sef yn y gwaith o wnoyd addysg yn boblogaidd, o ( gren yn y werin ▼ syched angerddol am wybod- aeth sydd erbyn hyn yn gosod &r?atgfwy'ld ac anrhydedd &r y weriyn n &Ollod ar'6e F y mreig. f.d i 'd ae Griffith '1 fraint o gael rhan yn y symudiad mawr a ddecbreuoddMr Hugh Owen 30 neu 40 mlynedd yn ol i blanu Ysgollon Brytanaidd yn Nghymm, ac ar ol hyny ymdafiodd gorph ac enaia i'r symudiad mawr cenhedlaethol sydd wedi arwain i sefydliad y Brifysgol yn Aberyst- wyth. Gohebydd a wnaeth gynIluniau pleid- wyr y symudiad yn ddealladwy i'r werin; ofe, trwy ei ysgrifau doniol a'i areithiau cynhyrfus, a wnaeth v cwestiwn yn boblogaidd-mor bobl- ogaidd nad allai yr un dyn cyhoeddus fforddio ei wrthwynebu. Ni bu erioed ei hafal am syml- eiddio bob pwnc a gymerai mewn llaw. Yr oedi ei \7yboda0th 0 ffoithiau yn ddihysbydd, a gallai drosglwyddo y wybodaeth hono i eraill mewn dull oedd o fown amgyffrediad pawb. Nid oedd orioed wedi amcanu at arddull lenydd- ol, a gellid ysgrifenu yn llym am ei droseddau mynych o ddeddfau iaith. Ond gan nad oedd yn proffesu unrhyw ragoriaeth yn yr ystyr yma, yr oedd cyn bellod a hyny yn ddiddeddf, ac yr oedd beth bynag yn cael ei farnu yn ddiddeddf. Ond nid fel Uenor y oofir am Gohebydd, er fod ganddo fel ysgrifenwr ragoriaethau nas gall nob eu gwadu a theithi o'r dosbarth uwchaf. Nid yn fuan yr anghofir ei lythyr nerthol ar etholiad Sir Gaernarfon yn 18G8, yr hwn a ar- ddangosodd feistrolaeth ar wawdiaoth a fu ar nnwaith yn angeuol i obeithion a rhai a ddeuent dan y ffrewyll. Yroedd oi lygaid oraff yn rhwym o ganfod pob man gwan yn arfog- aeth ei wrthwynebwyr, a phan yn amddiffyn ei ochr ei hun gallai alw at ei wasanaeth ddetll- twriaeth cryf, wybodaeth helaeth, arddull swynol ei ysgrifau, a brwdfrydedd oedd yn tanio pawb a ddeuai i gyffyrddiad ag ef. Ond nid oedd dim a roddai fwy o north i ymresymiadau y Gohebydd na'r argyhoeddiad a feddianai bawb o'i gydnabod ei fod o ddifrif gyda phobpeth a gymerai mewn Uaw-nad oedd gaudgo un amcan penonol mewn llaw, eithr fod ei weithgarweh difefl gyda phob achos da yn tarddu oddiar awydd i ogoneddu ei Greawdwr ac i wasanaethu ei gydgreaduriaid. Pel Cristion a chyfaill, efe oedd Israeliad yn wir, yn yr hwn nid oedd twyll. Gwelsom ni ef a buom gyclag ef mown myrdd o gysylltiadau- buom gydag of mewn Eisteddfodau, mewn cymanfaoedd, mewn cyngherddau, yn nhrybos- tod y ddinas fawr ac yn nhawelwch y pentrpf gwlodig, dan ddylanwadau oyfareddol oyfar- fodydd oyferous ac yn noillduaoth yr aelwyd, ond yr un ydoedd of yn mhob cysylltiad, yr un oenedlgarwr dihoced, yr an Cristion duwiol- frydig, yr un oyfaill pur, diddan, a chalon- gynes. Am ei anibyniaeth meddwl ni raid ond adgoffa ei gysylltiad hirfaith â'r Faner--cysyll- tiad oodd yr un mor anrhydeddus iddo of ag i Mr Gee. Ar bwnc dadgysylltiad yn Nghymru, ao ar bwnc y Brif Ysgol, dangosodd fod ganddo farn o'r eiddo ei hun, ac ni phetrusodd roddi llafar iddi, er ei bod yn hollol groes i fam y newyddiadur a wasanaethai. Efe a wnaeth y Faner yn allu yn Nghymru, a dangosodd Mr Gee yn yr amgylchiadau a nodasom ei fod fel boneddwr a Rhyddfrydwr cywir yn parchu ac yn edmygu gonestrwydd ei wasanaothwr ffydd- loa. Ein gohebydd o Lerpwl a hen gydnabod i'r Gohebydd a yagrifena: Prif destyn ymddiddan cylchoedd Oymreig y dref y dyddiau aetliant heibio ydoedd marwolaeth Gohebydd. Ernad oedd yn adnabyddus ltersonol i ond ychydig nifer yma mewn cymhariaoth, yr oodd ei enw a'i waith yn hysbys i bob un a bro- fiesai rhyw gydnabyddiaeth hefo llenyddiaeth newyddiadurol Gymreig. "Ychydig ddyliai mai i'w hangladd Roedd yn gwa'dd y rliain yn nghyd," ebai Blackwell yn ei farwnad i Miss Hughes, Llan. wyddelan; lie ychydig ddyliai yntau y Gohebydd wrth ysgrifenu y llythyr diweddaf o'i ciddo a ym- ddangosodd yn y Faner, 12fed o'r mis hwn, fod y llythyr hwnw yn gorphen y gyfres; ac yn ddiau llawer llai a ddyliai darllenwyr y cyfryw lythyr fod yr awdwr yr awr hono pan oedd efe yu mwyn- hau ei waith, yn ymladd ei frwydr olaf hefo'r pesweh. Llawer brwydr galed fu rhwng y ddau ar hyd y blynyddau, ond cymerodd yr olaf le fore ddydd lau diweddaf. Byddai yn ymladd yn fynych bob yn ail hefo'r pesweh agelynion ei wlad a'i rhyddid-ychydig funudau yn ysgrifenu, ac ychydig funudau yn pesychu, gan roddi hergwd i afiechyd moesol a hergwd i afiechyd corphorol megis bob yn ail. Adwaenwn ef er's Ilawer blwyddyn; yr oedd yn ddyn hynaws iawn; yn caru ei genedl ac yn ysfcyTied ei hun yn rhan ohoui. Nid oedd yn Nghymru Eisteddfodwr mwy selog na dadleuwr gwresocach tros y Brifysgol. Treuliodd lawer o arian ae amser i'w liyrivyddo; a pha bryd bynag y cyfarfyddweh chwi bleidiwr i'r ddau sefydliad hyny, Chwi gyfarfyddwch a Chymro iawn, a dyn raid i'r un genedi dan haul gywilyddio ei mddcl. Nid oeddwn wedi digwydd ei gyfarfod er's hir amser hyd Eluteddfod Caemarfon j a buem yn adgofio y naili i'r Hall am y bylchau a wnelsid yn rhengau llenorion y flwyddyn 1877, rhagor y llenorion oeddynt yn bresenol yn Eisteddfod Llan- dudno yn 1864-13eg mlynedd yn ol. Risiart Ddu, y cadeirfardd; Creuddynfab yn ysgrifenydd, loan Emlyn, Talhaiarn, Gwilym Tawe, Mynyddog, Rhydderch 0 Fon, Trebor Mai, Owen Williams o'r Waenfawr, a lluaws'eraill, ac am bob un 0 honynt gollir dyweyd Cist hirnos ceuaiit Brno." Yr oedd ein chwedlau yn rhywbeth tcbyg i adgof uweh angof." Beth pe eyhoeddid ei waith yn llyfrau, y fztt li bentwr o gyfrolau a wnai ? Ac cto y mae yn amheus genym a fyddai llyfr mwy darllenadwy yn yr iaith, nallawnaeh 0 wybodaeth am passing events yr ugain mlynedd diweddaf. Er y gall amryw dybied mai cynyrch brys oedd ei lythyrau, ni bit erioed fwy camgymeriad. Yr oedd pob un ohonynt yn costio llafur mawr iddn a phryder a gofal manwl. Yr oedd Creuddynfab wedi ei weled un tro!yn mhangfeydd oi lafur wvth- nosol: a chlywais ef yn rhoddi desgrifiad o'r olygfa. Nid oedd yn ysgrifenu ei lytiiyr gan ddechreu yn y dechrcu a diweddu yn v diwedcl; ond dodai y penau hyny oedd ganddo bob amser ar wahanolleni o bapur, yna rhoddai stem ar un a stem ar y llall, fel y bvddai ei feddwl yn cael ei gynhyrfu ganddynt; fel y gwelech hen wraig yn ewau tair nen bedair hosau bob yn ail; un tua cliroth y goes, y llall tua'r mwnwgl, a'r drydedd yll y ti'oed; gan roddi pwt i bob un ohonynt yn ei thro. A'r llafur hwn a gymerai gyda'i lythyrau, mflegn ddiddadl, a'i gwnelent mor ddar- lIeuadwy, lUorddyddorol, acmor nervous yn fynych. Fel pob crefftwr cywain, yr oedd ei gelfyddyd ef yn celu ei geliyddyd. Gallai wneyd y pwnc sychaf yn ddyddorol; a gwneyd i anialdir o dctyn wenu tan orchudd 0 flodau. Dyma'r proflon cadarnaf o athrylith uchelryw. Yr oadd wedi gweled llawer ,Ir'y' ith uc"?Iry;?f yn meddwl mai Kibby a'i ?,qalwodd yn Pobman; ac wedi troi mewu llawer cylchoedd o gjrmdeithas; ac yr oedd hyn yu fan- tais fawr iddo pan y gafaelai yn yr ysgrifbin. Heblaw hyny, yr'oedd ysgrifenu yii N, gwaed; yr oedd yn un o deulu Llanbrynmaiv, a dawn ei ddtiti ewytlir doiliolyiimry-f ynddo. Ei fai penaf, os nid ei unig fai, fel ysgrifenydd Cymreig poblogaidd, ydoedd ei dra mynych ddefuydd o eiriauabrawdd- egall Seisnig. Ambell waith, gallasech feddwl ei fod yn sefyll ar Glawdd Offa, gan anerch trigolion pob tn i'r terfyn bob yn ail. Fe ddichou iittd (lca modd ysgrifenu Cymraeg yn boblogaidd yn bre- senol heb arfer ambell air Saesncg, yma ac itew; ond tra y dylid gochelyd mursendod y gor-Gym- reigiwr ar y naill law, niddylid ychwaith esgeuluso adnoddau guiriol cyfoethog yr iaith Gymraeg ei hun. Oa Cymraeg, Cymraeg; os Seisneg, Saisneg. Bydd bwlch mawr mewn llenyddiaeth Gymreig ar ei ol, a thtimlir colled drom am dano gan hyr- wyddwyr amryw gymdeithasau daionus. Nid wyf yn meddwl fod ganddo elyn ar wyneb y ddaear. Tyuodd ei anadl olaf mewn tref Seisnig, a thynodel ami i Gymro enwog ei anadl olaf ynddi o'i flaenef, rai o honynt ao yn au yn eu plith fel pe daethant yma i farw, er engraifft, J. Ambrose Lloyd ddwy neu daii blynedd yn ol; a chymerwyd ei weddill- ion i'w dodi mewn bedd yn ngodre Berwyn hyd y dydd y cyfnewidir I I y corph pietel hwn'i'r uii ffarf a'i gorph gogoneddus Ef. Cynhaliwyd gwasau- aeth crefyddol yn nghapel yr Annibynwyr Park- road, fore ddydd Llun am haner awr wedi naw; ac yr oedd tyrfa luosog wedi dyfod yn nghyd i ddangos eu parch i'r ymadawedig. Yna cymerwyd ycorpli mewn elorgerbyd i'r oraaf yn cael ei ddilyn gan bobl lawer. Mewn cyfarfod a gynhaliwyd yn Lltogef ii, a gofnodir mewn colofn arall,cyfeiriodd Mrltn';h Owen, Llundain, mewn modd teimladwy at farwolaeth Gohebydd "Dlong mlyni-li ar hugain yn ol," meddai, "yr ooddwni yn "nysur iawn yn sefydlu ysgoIion BrytBI\idll yn Nghymru, ac yn fuan iawn yr oedd geayi fwy o waith nag a allwn gyiiawni yn yr amser,oodd genyf, a gofynais i S. R., yr hwn a ddigwyddai fod yn Llundain ar y pryd, a wyddai ef ddim am ryw fachgen—myfyriwr yn un o'r colegau nou rywbeth—a allai fy nghynorthwyo. Wel, girn, atobai yntau, 'dyna fy nai John;' a hyny fu yn achlysur dyfodiad Gohebydd i Lun- dain, a bu yn ddechreuad cyfeillgarwch na thorwyd ond gan angeu." Un arall o edmygwyr ae un o hen gynabod Y Gohebydd a ysgrifena fel y esnIyn Wedi haeriad Arglwydd Aberdar, a cham- ddefnyddiad y Times o'r haoriad brysiog hwnw, sef nad yw Cymru wedi cynyrchuun dyn mawr, yn yr ystyr Ewropeaidd o'r gair, yn ystod y ganrif ddiweddaf, y mae dyn yn cael ei dueddu i fod yn ochelgar rhag defnyddio gormodiaeth wrth son am hyd yn nod y cymoriad anwyl a rhyfedd a gwreiddiol hwn. Yr oedd yn gym- oriad gwreiddiol, oblegid nis ysgrifenodd, nis teithiodd, nis darlithiodd, nis canodd, nis dad- leuodd, ao nis ymroddodd neb erioed yn fwy anibynol, yn fwy arbenig, yn fwy eydwybodol, ac yn bendifaddeu yn fwy Hwyadianus, nag y gwnaeth oin brawd Gohebydd. Efe a hvyddodd i gael byw nes gweled ei holl ymdrechion yn llwyddo yn eu hamcan, gydag un eithriad, sef cael gan Lywodraeth L oegr i gydnabod Prif Ysgol Cymru. Dichon y bydd i'w farwolaeth ef beri mwy o egni yn mysg cefnogwyr y Brif Ysgol o hyn allan, a dichon y bydd i Arglwydd Aberdar ei hun gydnabod mawredd y dyn bychan sydd newydd gael ei ddodi yn man fechan ei fedd, Y tro oyntaf i mi weled y Gohebydd oedd nos Lun cyn Eisteddfod fawr Llangollen yn 1858. Yr oedd eisooo wedi peri rhyw fath o chwyldroad yn llenyddiaeth wleidyddol Cymru trwy ei lythyratt o Lundain. Clywsom y byddai yn sicr o fod yn Eisteddfod Lbngollon. Teim- lem bryder am ei weled. Yr oedd braidd yn hwyrnos pan gyrhaoddodd ein cerbyd fuarth yr Hand. Rheaasom o'r buarth hwnw tna'r llythyrfa ar neges banodol. Yr oedd yno ddwsingau o'n blaen, a phawb am y cyntaf yn hayrlio oi neges. Yn y dorf, ac yn gwibio o fan i fan, rhwng penelin ac ystlys y naill, acunwaith rhwng dwy goes clobyn o ddyn mawr yr ochr arall, yr oedd dyn byohan, bywiog, glandeg, siriol, nas ymddangosai fel yn meddu unrhyw neges noillduol oi hun, eithr fel ge yn penderfynu gwybod neges pawb arall. t?i,wyddasom gydymdaro ystlys-with-ystlys, .t?rodd atom gan ofyn A ydych ynfardd, syr ?" Rhyw osgus o un." "0 balel a both yw y ffugenw?" Rhoddasom iddo yr hyn oil a fynai, a ffwrdd ag of fel y wiwer, ac i fas- nachdy gerllaw, i ysgrifonu enw pob un oedd yn ymbalfalu am y cyntaf i gael gwasanaeth y Ilythyrfti a chyn pen pum munud, yr oedd wedi gweithio ei ffordd trwom drachefn, ac wedi postio ei lythyr yn ddistaw bach, cyn ein bod ni y dorf wedi gorphen ffraeo a'n gilydd yn nghylch gan bwy yr oedd yr hawl gyntaf i fyned at y ffenestr a phrynu stamps. Credwn mai dyna yr Eis- teddfod Genhedlaethol gyntaf iddo ef fod yn dyst ohoni. Buasai yn dila i'w gorph a'i logell pe mai hono a fuasai y ddiweddaf iddo ond buasai ei enill ef yn golled i wir ddiwygwyr eisteddfodol Cymru, Gwyliai ar ein diffygipn, nid fel gelyn na cheryddwr eithr fel gwyliwr ac ewyllysiwr da. Yr oedd ei adolygiad yn y Faner ar Eisteddfod Llangollen yn sicr yn un o'r pregethau cenhedlaethol goreu a gyhoedd- wyd erioed. Yn mhen dwy fiynedd, yr oedd ei brofiad eisteddfodol wedi aeddfedu, ac yn Eisteddfod Freiniol Dinbych, yn 1860, efe oedd un o'r rhai mwyaf blaenllaw i geisio gosod y sefydliadjeisteddfodol ar sylfaen barhaol a gwir genhedlaethol. Cawsom y fraint o fod yn y seiat yn Neuadd y Dref un noson, Ile y caf- wyd ffrwyth cenbedlgarwch Ab Ithel, Alaw (loch, Nicander, loan Emlyn. Nefydd, Ior- werth Glan Aled, Gohebydd, a I] u o foneddigion na fynent gael eu hystyriod yn foirdd eithr yn eisteddfodgarwyr. Nid llawer a siaradodd ef y noson hono, "nd yr oodd ei lythyr yn y Faner yr wythnos drachefn yn drobwynt ar yr achos eisteddfodol. Yr oedd wedi deall y pwnc yn drwyadl, ae argyhoeddwyd Cymru y gellid gwneyd daioni mawr trwy gyfrwng y peiriant eisteddfodol. Ffurfiwyd pwyllgor cenhedl- aothol, i'r dibeu 0 drefnu, cynal, a llywodraethu Eisteddfod flynyddol fawreddog, bob yn ail yn Ngogledd a Deheudir Cymru; ac ni fu neb yn fwy blaenllaw, gwasanaethgar, docth a ffyddlawn na'n brawd ymadawedig. Ymatal- iwn, tra yn sefyll megis ar Ian ei fedd, rhag eclliw i neb achos marwolaeth y sefydliad yn y ffurf y dygid ef yn mlaen y pryd hwnw. Bu ef yn ffyddlawn hyd y diwedd, ar draul gwario arian, ei amser, ei nerth, a'i iechyd. Er gwaotbaf y colledion a'r gofid a gafodd yn nglyn ag YR Eisteddfod, ni throdd ei gefn ar eisteddfodau eraill, -a'r tro diweddai y gwelsom ae y clywsom ef oodd yn mhroclamasiwn Eis- teddfod Birkenhead, pan r dadleuai eyda holl wresogrwydd ei galon blli. a'i ysbryd angerddol dros i'r Eisteddfod gael ei defnyddio yn fwy er dwyn i sylw gyfansoddiadau cerddorol Cymreig yn hytrach nag eiddo tramor. Ond nis gwelwn ef mwy. Y mae gwagle yn nghalon y genedi. Nid aeth Cymro erioed i'w fedd yn nghanol serch mwy eyffredinol, Cyfaill gwladgarol o Lundain a ysgrifena fel y canlyn:— "Wrth edrych trwy golofnau y Daily Xttes dydd Gwener diweddaf, fe'm dychrynwyd pan ddisgyn- ais ar baragraph bychan yn cynwys Y newydd alaethus fod y Gohebydd wedi marw Anhawdd fyddai adrodd ein meddyliau gofidus am y cyfaill unplyg, y gwladgarwr hunanymwadol, lI'r ysgrif- enydd hapns, Cefais gryn lawer o'i gwmiii er v flw,"ddynI867. ond yn fwyneilldunl yn y flwyddyn ddilynol. a bum yn treulio hwyr ai- 01 hwyr i:dag ef yn Clare Market, ac wedi hyny yn Thanet Place, a chefaisharndden y prydiau hyny i fod vn d,Rt o'r yni a'r cydwybodolrwldd a'i nodweddai gyda phob peth a gymerai mewn llaw. Gweithiai yn hwyr ac yn fore, ac ni wnai arbed unrhyw dra- fferth er mwyu cael ychwaneg o wybodaeth neu oleuni ar unrhyw beth a fyddai am ymdrin ag ef yn y Famr. Ond ilid-yw golled borsonol vn ddim mewn cymhariaeth i'r golled fawr a gafodd Cymry Llundain o bob gradd trwy ei farwolaeth. Yr oedd rhyw Rerch anesboniadwy wedi ymglyrau am y Gohebydd yn mhob cwr o Lundain, ac yn mhlith gwreng a bonedd. Pe yn ngwmni mawrion ein gwlad, yr arglwyddi a'r seneddwyr, yr oedd y pyn" hesrwydd gyda pha un vr ypgvdwent law ag ef, a'r agosrwydd gyda pha un vr :vmomient ag ef yn hynod i'w weled, ond yn ?rawf ?iym,?ad O'! pa,?l, a delid iddo vn mhob man. Bum yn dyst (1 hyn yn Ited (Idiweddar-utiwaith yu iiglyn a'r ddir- pnvyaeth bwy si 3 ar ran y Brif Ysgol at y Due 0 Richmond and Gordon. Coi?d??*'? prwyaeth hon yn cy? pri-dd? ? ? ?. megis Arglwydd Aberdar, Syr -?' Cy? Wynn?A?wyddiRichM'dGro?? ?? ^n Hartmgton, Syr Cowel"l W. p'iLtley H^f/charTe W. Rat?oM, Ue?etynDiUwyn,j? ■ l lllei«o, Henry Robertson, aeiodau Spne??' "???.. mhlith y rhai hyn dyma ArK???? ?ii me-m ac ysgydwai law yn wr?o?'r i wedi hyny dyna SyrWatkinyn ?' fed yn ddrwg ganddo g'ywedei'b?' ?'' cafodd ysgwyd llaw a "18-Tl» ? ?, 611 0 honynt o'r braidd, a gwelid ynam)?i,?o neillduol yn cael ei ddangos idd°??? eSrth Gwehd yr tm yspryd, ond yn lUwei S ba"b. adeg cyawyntad y dysteb iddo Tn h' adeg cyflwyniad y dysteb iddo Tn am rs,?at«- street. Pity na chafodd fyw yd?i. T hw ts: fwynhauyr hyn oedd teimUdau ^da-^J i wedi ei fwnadu iddo. Nid oes anghenrheidrwd nodi engrei?tiaui.ddMgM pr?r faw, Y d ef yn y cyfarfodydd Cymreig ? y  Edrychai hen ac ieuauc am dano dderbyniad cynhea a chalonog ? ddirit), "•a?' & nodi yn fryaiog y pethau ?.nv dirnad y goUed a deimlir ar ei ol Bv<M »  wrth fwrdd Cyngor y Brifysgol; ac wrth^  OymmrodonQn, a bydd bwlch na )eu?rh? '? hono yn nghynu!Ieidfa fechal Hacknov rn!? chaniatai amser i ddweyd yr haner am d Ki y mae yr ychydig adgofion a nodwyd yn rbedt trwy fy meddwl wrth hiraethu am un a ™ a berchid gan bawb.

I RHAGOLYGON liEDDWTif I Er nad oes cad-oediad wedi e;]Je na dim tebyg i seibiant oddiwrth weithj'? rhyfelgar, y mae yn ddiamh(?uol fod T?r?i ?? anfon cylcblythyr yngosodaUan., ?),.? hon lysoedd Ewrop, ac yn del* eu cyfe Paatebiadag?hw.nidyw vn derfynu. Dywlr fod wstria a Germ??. cynghon Twrci 1 apolio yn union^yrclini l Rw?. a bod It'Ji wedi dilyn eu T^Sint Cydnabyddodd FfMmo dderbyniad y S'' lythyr, ond y mae ei dwylaw hi yn rhy „ waith i wnouthur unrhyw ymyn??it?) Syrth pwys y gwcithrcd?diw yn ddiddadl ar v deymM hon; oMegid hi mewn gwirMn? ydyw yr unig wlad yn Ewrop.syddydy?. hyn ?I!aw yn rhydd. Nid yw hithau ychwaith yn y acfyUfa oreu i'r gwaith. Y mae tuedd iadau Tyrcaidd ac areithiau rhyfelgar y Pili. weinidog yn rhy adnabyddus i sicrhau jiaddir ied Rwsia. Yn y cyfamser y mae Seryia wedi cyhoeddi rhyfel yn erbyn ei hon elyn; ac y mae Groeg yn rhyfeddol o anesmwyth. Xid oes nek yn tybiod yn awr y daw Twrci yn rhydd 0 afacl oi ffolineb heb ollwng ei gafael 0 rai o'i Thai, eithiau. Ni fyddai yn ddim llai na chreulondeb gosod Twrc a Bulgariad am dymhor maith eto i gyd-fyw. Disgwylir y bydd Roumaria 4 Scrvia yn wledydd rhyddion; a myn rhai y rhoddir Bosnia a Herzegovina i Awstria fel gwobr ei hanymyriad yn y rhyfel. Worth gwn myn Montenegro fod yn rhydd; aenisvnem ddim pe byddai i'r Groegiaid roddi eu hawl i mewn am ran o diriogaeth y dyn claf. Yrunig berygl yn awr ydyw i'r galluoedd mawrion anghytuno ar amodau heddweh. Y mae Pry- dain eto yn mhell 0 fod wedi pasio y perygf 0 fyned i ryfel A Rwsia ond y mae gwrthwjieb- iad y wlad i gynorthwyo y Twre, gwyliadwr- iaeth ofalus Mr Gladstone a'rblaidEyddfrvdi», a thueddiadau heddychol rhai o'r Cyfrin- gynghor yn peri i ni obeithio y goreu, er nad hob ein hofnau. Un wreichionen a allai ei gwneyd yn goleerth. Y mae yn sicr y bydd i Rwsia, os nid gwneyd cais am ran 0 diriogacth- au y Twrc yn Ewrop, wasgu am rydd-fordwy- aeth y Dardanelles. Gelwir hyny yn ddiddadl gan wrth-Rwsiaid yn rhwygo cytundehau; ond nid yw cytundebau a wneir i rwystro )-a anocheladwy ddim yn werth y papyr yr ysgrifenir hwy arnynt. Y mae y syniad 0 geisio rhwystro gwlad sydd a'i thrigolion gynifer bedair gwaith a Phrydain Fawr i gael mynedfa rydd i For y Canoldir yn beth nas gall ddisgwyl fod yn llwyddianus oddieitlir trwy lwyr ddarostyngiad Rwsia, yr hyn nid yw yn debyg o gymeryd Ile. Yr ydym yn ofni rhyfel, tra yn gobeithio am heddweh; ond pa un bynag ai heddweh ai rhyfel, y mae llywod- raeth dymhorol y Mahometan fel y Pab urben: a buan y diflana eu gorthrwni ysprydol.

DEON BANGOR A'R CYMRY. Pabeth bynag arall ddywedirain dano, addefa pawb nad oes neb parotach i gymeryd plaid ei gydwladwyr na'r Tra Pharchedig Ddeon Edwards o Fangor. Ar yr esgynlawr a tlirwy y wasg, o'r areithfan ac yn y Cynghor, y mae amdditfyn ci gydgenedl y rhan bwysicaf o'i alwedigaoth. Ac nid ydym yn tybied fod neb yn gwarafun yr anrhydedd hwn iddo, ond yn hytrach yn llawenhau fod gwr o'i ysbryd a'i ddoniau ef yu cymeryd y fath orchil di-dal a a di-ddiolch arno ei hun. Priodola dyninn Ilai mwyn na niiniog eu tymherau y parodrwydd hwn i rywbeth heblaw gwylder a hunan- ymwadiad; ac awgryma rhai y gallai ymar- llwysiadau achlysurol o'r fath hyn fod yn 'i.iwn mor fanteisiol i'w gyfansoddiad ag i'w wla- gprweh. Naturiaothau bychain yn gyffredin sydd yn agored i ddrwgdybiau, ac ni ehwenyen- em gael ein cyfrif yn eu mysg, Ond gyda phob parodrwydd i gydnabod purdeb dybeniwn y Deon, ac hyd yn nod i ddiolch iddo am agoryd eienau yn iichlysurol dros y mud, lal nag amhon ci gvmhwysder i'w swvdd hunan- bsnodedig fel amddiflfynwi y genedi, a gwoddn yn ngeiriaw y Litani y gwvr ef nior dda am dani, Oddiwrth y fath gyfaill cusanog Gwared ni, Arglwydd daionus. Oddiar ei safle a'i deimlad ef, addefwn y dichon y Deon fod vn berffaith gydwybodol, a bod yr hyn a WIla yn gwbl gyson ag ef (i hun, ae a'i syniadau am freintiau a manteision y genedl. Eglwyswr selog ydyw o waed, argy- hoeddiad, a galwedigaeth. Yn yr Eglwys y cafodd bob dyrchatiad a gafodd erioed, a thcimla yn ddyledswydd arno wneyd ei IJ erddi. Edryoha ar ddvrchafiad cenedl wedi ei gysylltu yn auwahanol ag Eglwys Sefydlfdig- Lle na byddo Eglwys Sefydledig gwlad mew" cydgordiad trwyadl ag anian a thcimiaaM' y gonedl, gwna ei oreu i'w gwneyd fdly, ,ml mewn gair yn unig, ond mewn ysbryd a gWlr- ionedd. Nid oes neb oddieithr y Barnwr Jo hns -oddiwrth yr 1) wn y mae yn amlwg. í etifeddodd y rhan fwyaf o'i symadan- ( 1 gwneyd IllWY nag ef i ymlid ymaith esgooio11 estronol ao i adfer i'r Cymry hen Eglwj9 y Cymry. Trwy hyn gwnaeth eisoes ddirfuwr les, nid vn unig i'r clerisrwyr tlodian a newjiw? Cymreig, ond hefyd i'r dyrnaid Cymry hjnr sydd yn arfer mynychu yn bresenol wasanae yr E,-I\Yys. C--wn:tyDei)iihc,fvd ei oreu 1 a' ''tT yr ben ysgoli.m gwa.IdoMi? i fri, a thcdy'i? bMoh am oi ymdrcchion i ddarpM-u i'r pvip??d Eglwysig weiuidogion amgenach. Mor be! tj ag y mae yn Eglwyswr galluog, awyddus am ddyrchaliad y f, y Ill!> ya oithaf tog iddo yn mhob modi, .i"j rbvd,??dtis wncyd y goreu o'i phbid. Ond yr anffawd yw, p? anffawd ht?-'L foi blr rhan o bedair o ?nedl y Cymry h? wi ) perthyn yn y m.?dd fleiaf i'r Eglwys; ac j S. maint a bod v Deon yn Eglwyswr mor s^ £ ._s yn canfod yr angenrheiJrwvdd am ?' ,S4ydl,dig i fod yu fagwrfa pob rhi,lwodd, mae dan "v demtAsiwn i beidio gnv,?il ¡]:ioni y tualhm i'w bTleh hi, ie, a IIlWY, bnodoln'r abMnoIdpbohom y ?''y?""? Y-f dychrynUyd. Ni wiw celu nad i'? dM?r?