Baner ac Amserau Cymru

Y CHWARTEROLION. I Nro rhaid cymmeryd ond cipdrem frysiog ar gyn. awye y chwarterolion Seisnig am Ionawr na cheir ar unveaith brawf o'r dyddordeb; ie, y pryder y mae rhai cweetiynau neillduol wedi ei ennyn yn meddwl y cyhoedd. Un enghraifft nodedig o hyn y gellid cyfeirio ati ydyw y Babaetb a'i homadau, ao yu arbenig yr agwedd a berthyn i'r owestiwn yn el gysaylltiadau gwleidyddol. Erthygl ar y cwest- lwll ydyw y gyntaf a gawn yn y British Quo.rterly, dan y teitl 1, Y Babaoth a Chenedlaetholdeb"- ysgrif glir, feistrolgar, a boddhaol yn mhob ystyr. Y mae hon yn erthygl o'r gwerth mwyaf, canys yr ydym yn oael ynddi yr amddiffyniad llawnaf a mwyaf corohestol a ymddangosodd hyd yma drwy y waag Selsnig i'r OWlS a gymmenr yn bresennol can Lywodraeth Germany gyda golwg ar yr esgob- son er effeiriaid Pabaidd yn y wlad hono; a chym- mer yr awdwr galluog olwg gynnwysfawr ar ei fater yn ei arweddioa hauesyddol a gwleidyddol. Ar oaBgliad yr arweinir ni iddo yn anocheladwy ydyw, nad oes y sail loisf i'r cyhuddiad a glywir yn cael eu gwneyd mewn rhai cylehoedd yn erbynTywyssg Bismaro a Llywodraeth Germany, sef fod y deddfau eglwyaig newyddion wedi ea ffurfio, ac yn cael en rhoddi mewn gweithrediad, mewn ysbryd trais ac erledigaeth. Oa oes yn mysg ein darllenwyr rywun yn ooleddn y cyfryw dyb, darllened yr ysgrif hon yn ystyriol a meddylgar, a meiddiwn mnnau rag- fynecu y bydd, os nad wedi ei argyhoeddi, wedi ei Biglo yn fawr. Dyma fel y dywed yr ysgrifenydd medrus:- "Nid ydyw yn angenrheidiol yn y fan hon i wneuthur arohwiliad manwl ar y deddfau eglwysig newyddion. Y mae y wladlywiafith a'u gwnaeth yn angenrheidiol. yr egwyddor sydd yn gorwedd danynt, a'r ysbryd sydd yn treiddio dtwyddynt, yn dal agosaoh perthynas a, r pwngc Bvd< genym dan <ylw na'r fftun? yn mha rai y rhoddir wynegiad iddynt. neu y duUi? yn mha rai y rhoddir hwylewn gwe?ithredi Yn awr, nid amcan y deddf- Mhvn ydyw gosod attalfa ar ryddid cydwybod, ffydd, Bpn addoliad; nid eu hamcan yw gwahardd na Uyw- cdn?thu yr Eglwys Babaidd fel eyfundeb crefyddol; na dwyn unSurnaeth mewn credo neu mewn addoliad oddi nrnroloh drwy rym gorfodaeth, neu ddyrohafu y naill SSSrf rI uwX law yUan; nac ymyraeth yn y modd  l dysgyblaeth ysbrydol fewnol eglwysi ond hl^Mh eu hunig bwrpas ydyw amddiffyn y genedl vn eAyn fpmthrediadau gwleidyddol glwyadenaeth (hierarclly) a fynai ddinystrio, nid yn nnig ei hundeb ond ai pbenaduriaetb. befyd. Esgymunodd y glwysben- aeth yr athrawon Pabaidd am wrt^ d ffaeled. igrwydd y Pab fal erthyl yn eu credo ^yBgolion y vlaawriaeth; mewn can lyniad i bYDY, cymmerodd y SSs.ste ;.x. gyffes- 3sdol yn yr yogol gyhoeddus oddi ar izrs^s *ad% yr eggedion yn mgyndyriu yn erbyn y masur tag a rymol hwn, aecireuoad y Ilywodraeth nawlio oddi vAk yr elgobiD fel ?yddogton y NVUdwriaeth, 2 £ & ?t.yrng?oh. Wedi darganfod Md a. ofeydd t.? at addyigu oBeiriMd, ond a SYMehd  WroddiorL oddiwith y Ilywodraeth, yn cael eu rheoil gan -Ultramontmiaid o Italy, a'u bod yn cael M defn- yddio yn foddion i ddad.gendlaetholi yr oScmadaeth, a'u gwneyd yn bleidwyr Rhufain yn erbyn y a wr- iMth, y mae y llywodraeth yn'awr yn gofyn am ir cJangwyr, fel holl Bwyddogiom crei la iaet fyned dan ddysgyblaeth ragbarotomw mewn athrofa neu brMfSXol wladol; hyny yw, myned i Ie y cidt a dys *a gwyddsnol a Uenyddol da ynddo; Ra hefyd, myna pel tyt?olapth mewn perthynas i'r cyfryw addyagiad, o'u eymroer|»4 d% ao 0 1; toyrugarwah i'r Wladwriaeth. I wylio rhae l»d awdurdod yn cael ei gaaiddrfnyddio, y JILM jt bw yagolioB. diwygiadol eglwysig wedi eu gosod o dan arolveiaeth y wladwriaeth. Gwaherddir defn- yddioy ddysgyblaeth eglwysig i ddybenion gwleidyddol neu er niweidio unrhyw un yn ei beraon, ei eiddo, neu ei ryddid, ac er amddiffyniad i'r clerigwyr israddol; caniateir bawl i appelio at y lIys gwladol yn erbyn gorthrwm y gallu eglwysig. mae v dyfyniad yna yn un maith, end yr ydym yn ei roddi fel dangoaiad teg o'r holl gwestiwn mewn cwmpas cryno. Fel yr ydym eisoea wedi awgrymu, y mae y rhai a gondemniant y oyfreithiau German- aidd newyddion, am y rheswm eu bod yn drais ar ryddid crefyddol, yn ansrhofio y ffaith nad oes a wnelont mewn gwirionedd ddim a gwbl 4 materion o gredo neu ddysgyblaeth. Nid deddfau Protestan- aidd, fel y cyfryw, mo honynt; gwleidyddol hollol ydynt o ran eu hamcan. Yn wir, geilid dywoyd chwaneg; o'u hystyried yn iawn, y mae y Falk Laws, fel eu gelwir, yn amddiffyniad i'r Pabyddion eu hunain; yn amddiffyniad i'w ffydd a'u defod- waaanaeth crefyddol rhag yr haerllugrwydd Rhu- feinig a fynai ddileu eu hannibyniaeth fel German- iaid a dinystrio pob ymdeimlad o genedlaetholdeb. Nid ydym yn meddwl y byddem yn bell o'n He, pe dywedem mai awdwr yr ysgrif ydyw y Dr. Thomp- son, o Berlin. „ Yn nesaf yr ydym yn cael adolygiad gofalus a goleu ar Hanes Groeg" gan Mr. Cox. Am y gwaith hwn dywedir mai efe yw y mwyaf dyddorol a gyhoeddwyd ar y pwngc. pilyuir hon gan erthygl ddoniol ar Addurniad St. Paul's," yn Lundain, a Lie y Beibl mewn Gwyddor o Grefydd." Y if -2_- casgliad y mae yr awdwr yn oyioa iaao yuyw mm y Beibl ydyw y llyfr cyntaf i'w efrydu gan y neb a fynai wneuthur ymchwiliad manwl am y ffeitniau oyntaf dynofyddiaeth ar yr egwyddor gasgliadol: Mor bell ag y gellir gweled ar hyn o bryd, canlyn- iad yr ymchwiliad manylaf ar bob crefydd ae athron- iaeth a fydd darganfod fod y Beibl yn parhau drwy holl gwra yr archvriliad i fod y brif drysorfa am ffeith- iau gwerthfawr yn yr efrydiaeth hon, ac mai efe a fydd y llyfr diweddaf hefyd i'r efrydydd yn y wyddora fynai wybod pa beth, yn ngraddfa bodau deallol yw gwir aafle yr hwn yn y greadigaeth faterol o'n cwmpas sydd yn sefyll allan fel ei harglwydd, heb neb a feiddia wrth- ddypedyd ei hawl." Testynpu yr erthyglau ereill yw "Cerfysgrifau Cristionogol boreuol Ffraingo" "Ewrop ac Hedd- weh" (nid yw t6n yr ysgrif hon yn obeithiol o gwbl), ac Erasmus a therfynir y rhifyn gydag adolyg- iad cynnwysfawr a meistrolgar ar lenyddiaeth y chwarter diweddaf.

Y mae genym y waith hon i groesawu cyhoedd- iad chwarterol newydd; un duwinyddol a beirn- iadol yw, cyhoeddedig gan Mr. Dickinson, Faring- don street, Llundain, dan y teitl The New Theolo- gical Quarterly." Y mae oynnwys y rhifyn cyntaf yn dra amrywiol; prin y gellid cyfarfod It mynegai o gynnwyaiad nemawr mwy tarawiadol, Germaniaid ac Americaniaid ydyw yr awdwyr oll. Y mae hyn, pa fodd bynag, yn rhoddi gwerth neillduol ar y cyhoeddiad; ao oa pery ei olygydd i weithredu barn dda yn netholiad yr ysgrifau—fel y mae wedi gwneyd yn y rhifyn hwn, bydd ei cbwarterolyn rhadlawn yn nodedig o dderbyniol gan filoedd o efrydwyr a allant arcnwaethu bwyd. Dylai cyhoeddiad fel hwn ddyfod yn boblogaidd yn mysg ein gweimdog- ion a'n pregethwyr, ac athrawon ein tlysgolion Sabbathol ni yn Nghymru. Ceir yn y rhifyn cyntaf ysgrifau rhagorol ar Yr Adroddiad Beiblaidd am y Cread," gan y Proffeswr Zookler; "Y Gwyrth iau," gan y pastor Fucks Dilysrwydd yr Efeng- ylau," gan Dr. Tischendorf-yr awdurdod uohaf sydd yn fyw ar faterion beirniadol Ysgrythyrol, y mae yn debyg. "Diwrnod yn mis Alehefin ya Jerusalem ar adeg genedigaeth yr Iachawdwr, gan Dr. Delitzch; "Moses," gan Dr. Thompson; ac ereill gan Dr. Hill, Dr. Gardiner, Dr. Warren, a Mr. A. H. Newman. Bydd edmygwyr Meyer yn sior o fod yn ddiolchgar i'r olaf a enwyd am ei nod iad bywgraphyddol am yr yagolhaig Beiblaidd enwog. Yn chwanegol at yr ysgrifau hyn m a gawn bapyrau byrion ar fatenon Beiblaidd ereill, ac ychydig nodiadau ar lyfrau. Gallwn argymmhell cyhoeddiad hwn i sylw ein darllenwyr yn galonog.

MR. GLADSTONE A'R f BENDEFIGAETH. Proffesa y World ei fod yn meddu gwybodMth o natur bendant fod Mr. DiarMli wedi cynnyg d Y, h afu Mr. Gladstone i'r bendefigaeth, a i bod yn dra thebygol y bydd iddo yntau ei derbyn er mwyn ei fab yn hytrach nag er ei fwyn ei hun.

DIRWY DROM AM "DDYFRIO" I LLAETH. Y mae ynadon sirol yr Amwythig wedi dirwyo Edward Jones, o'r Oaks Farm, Bicton Heath, i 6p. 78. (yn oynnwya y costau) am werthu llaeth wedi I ei "ddyfrio i wallgofdy y sir.

TWRCI A MONTENEGRO. I CYMMERIR meatirau yn Constantinople,. medd tele- gram o Vienna, gan gynnrychiolwyr rhai o'r Gallu- oedd Ewropaidd i derfynu yr anghydwelediad rhwng Twrci a Montenegro yn heddyohol. Dywed y Pall Mall Gazette, pa fodd bynag, fod llywodr- aelh Montenegro, os nad eisoes wedi cyhoeddi rhyfel, o'r hyn lleiaf wedi penderfynu ami, ac edrycha gWJr cyfarwydd ag amgylchiadau y dwyr. ain ar Befyllfa bresennol pethau rhwng y ddwy wlad a enwyd gyda'r pryder mwyaf.

FFRWYDRAD BERWEDYDD YN I TODMORDEN. PEDWAR 0 FYWYDAU WEDI COLLI. I Ychydis wedi un o'r gloch ptydnawn ddydd Iau diweddaf, cymmerodd datnwaiu ofldua Ie trwy ffrwydrad berwedydd y Meistri Lord t't Frodyr, peiriannnyr, Todmorden, bron yn yr adeg yr oedd y peiriannydd yn myned i gychwyn gweithio y peirian. au. Gwnaed difrod mawr iawn, tallwyd darnau o'r berwedydd i gryn beUder, a drylliwyd llawer. ar yr adeiladau. Cymmerwyd pedwar o gyrph meirw allan o'r mslurion. Enwau y trangcedigjon ydyw William Liresey, Thomas Crowtber, John Hiley, a Thomas Green- wood. Anafwyd tuag ugaia ereill, rhai o honynt yn ddifrifol. Ni ddisgwylir i ddyn o'r enw James Sutcliffe I fyw. Mynegir hefyd fod un o'r gweith- wyr n Dgholl. Yr oedd y ffrwydrad i'w glywed dros yr holl dref, ac achosodd gyffro dirfawr, ac yr oedd yn y fan gaanoedd o bobl yn mhen yohydig o fn Oyírifir fod y goli^a i trl!,tiiannau yn oyrhaedd i'r flwui o 15,000p. i 20,000?.

AGORIAD Y NEUADD GOFFADWRIAETHOL. AGORWYD yr adeilad mawrwych uchod yn Farring. don street, Llundain, ddydd Mawrtb, yr wythnos ddiweddaf. Cynnaiiwyd y cyfarfod oyntaf am hanner dydd, pan oedd y neuadd fawr yn dri chwarter llawn, a buasai yn orlawn oni bae mai drwy docynau y gollyngid pawb. i mewn gan y dynion a ofalent am y drysau, gan ba rai nid oedd y meddylddrych lleiaf pwy oedd y rhai a droid ymaith ganddynt, ac a ofalent lai fyth, y mae yn debygol. Dywedasid wrthynt am ofyn i bawb am ei docyn, a thooyn a fynent. Gallasai dyn tipyn yn gyfarwydd a dynion cyhoeddus y brifddinas, ac ya feddiannol ar yohydig o foesau da, yn edryeh ar ol ceidwaid y drysau ar yr achlyaur wneuthur gwaaanaeth gwerthfawr. Gwneid y cwmni i fyny o liaws o brif weinidog- ion Annibynol Lundaia ao yr oedd yn bresennol hefyd amryw weinidogion yn cynnryohioli y Bed; yddwyr, y Rhydd-Drefnyddion, yn gystal a rhai Eglwyswyr. Ar yr esgynlawr yr oedd rhai o ddyn- ion mwyaf adnabyddus, gwJr lleyg a gwyr lien, ac yn eu mysg yr hybaroh Dr. Moffat. Wedi i J. Remington Mills, Ysw., gymmeryd y itadair. dechreuwyd y gwasanaeth drwy roddiemyn II n Pftr/tVl A Han H-IlfQll /-I anan lW uuauu r, y ""AJ.U..L'I. "u' ^t»v<a^- iwyd yn briodol i'r achlysur gan y Parch. Dr. Stoughton, yn mha un y diolchai am y rhyddid crefyddol a fwynheir genym yn awr, ond yr hyn a wrthodid i'r dowriou, er aoffadwriaeth pa rai y eyf odasid y neuadd, y rhai, er mwyn rhyddid cyd- wybod, a ddioddefasant ddirwy a obarobar, a ffydd a dewrder pa rai oeda wedi profi ei hun yn gyffroad mawr i rasusan eu holynwyr; gan derfynu gyda dadganiad o'i obaith y byddai i aelodau yr Anni- bynwyr ohwanegu mewn rhif, purdeb, sancteidd- rwydd, ac ymroddiad. Llongyfarchai y cadeirydd y cyfarfod ar orphen- iad y gwaith hwn, gan hyderu y byddai yn foddion i ddwyn oddi amgylch fwy o uudeb a chydweith. rediad rhwng aelodau yr enwad. Cyfeiriodd at fwriad y Mri. Moody a Sankey i ywweled yn fuan &'r brifddinas, a gobeithiai y rhoddai y eyfundeb Annibynol gynnorthwy calonog iddynt. Darllen- wyd adroddiad y pwyllgor gan y Parch. J. H. Wil. son; a darllenodd Mr. G. White yr adroddiad ar- ianol, oddi wrth yr hwa yr ymddangosai fod cyfan- swm y trealiau am y lie, yr adeilad, yr ad-daliad i berchenoglon yr adeiladau cylchynol, am anamharu eu cyfleusderau i gael goleuni, costau professional, a'r dodrefa, yn cyrhaedd i 72fiWp. tra nad oedd y derbyniadau ond 62,800p. Wedi canu emyn, cyn- nygiodd Mr. James Spieer fod yr adroddiad yn cael ei dderbyn. Hyderai y byddai y neuadd hono yn ganolbwynt undeb i'r lleygwyr a'r gwyr Hen, modd y byddo i gynnulleidfaoliaeth o byn allan gario mwy o ddylanwad ar y genedl. Llawercynllun rhagorol a andwyasid yn herwydd methu cael ond ychydig nifer i gydweithredu ynddo, ond a wisgai arwydd ion pwysigrwydd mor gynted ag y geilid cael nifer Iliosog ynghyd i galonogi y naill y Hall. Gobeitpiai y byddai i nndeb cynnulleidfaol newydd Llundain wneyd defnydd i'r neuadd fawr hon, 1\0 y byddent yn abl ymgymmeryd a phethau mwy er lies ysbrydol y ddinas anfertjbi yr oeddynt ynddi. Eiliwyd y penderfyniad gan Mr. Samuel Morley, yr hwn a lawenychai yn y cyfleusdra oeddjyn'eu.meddiantbell- ach i ganolbwyntio eu hymadferthodd fel cyfundeb mewn un. Teimlai efe yn fwy-fwy argyhoeddedig mai nid trwy unrhyw ymyraeth o eiddo y gaUu gwladol yr oedd bywyd ysbrydol i gael ei feithrin, tra ar yr un pryd y dymunai efe weled cariad at enwadaeth yn cael ei gyd-doddi i ymserohogiad cyffredinol, fel y geilid dwyn oydweithrediad a'r cyrph efengylaidd ereill oddi amgylch. Wrth der- fynu, awgrymodd y dymunoldeb ar fod yr holl gyn- nulleidfaolwyr drwy y wlad yn dwyn llyfrau gwerth- fawr ar hanes yr enwad i mewn i'r Hyftgell, modd y gellid gwneyd defnydd priodol o honynt. Pasiwyd y penderfyniad, Y Parch. j. C. Harrison a gynnygiodd yr ail benderfyniad, yn mha un y dygid i got ffyddlondeb y ddwy fil gweinidogion a drowyd allan yn 1662 i'w cydwybodau, ac yn Uawenychu yn y cynnydd oedd cydraddoldeb wedi ei wneyd er y pryd hwnw, ao yn dadgan gobaith na phrofai Oynnulleidfaolwyr Brydain eu hunain yn annheilwng o'r dewrion yr oeddynt yn cadw coffadwriaeth y diwrnod hwnw am yr aberthau a wnaethid ganddynt. Sylwodd nad oedd llwyddiant eu hachos yn dibynu ar gael arweinyddion enwog, er naa gallai lai na bod yn destyn siomedigaeth pan welent arweinydd medrus yn cilio o fywyd oyhoeddus. Yn yr oes hon, pan yr arddangosid gormod o duedd i ddyrehafu yr hyn ydoedd yn attyniadol a choethedig, gweddua yd- oedd cofio y dynion &'r ffydd gref a allent, yn am- seroedd llygredig Charles n., fforddio cadw cyd- wybod, a allent ddioddef end na wnaent diais l'u hargyhoeddiadan. Dr. Parker, wrth eilio y qynnygiad, a ddywedodd fod rhai termau, megys "Protestant," Angbya. ffurfiwr," Ymneillduwr," a Rhydd-Eglwyewr," gwaddodion cwpanau wermod, y rbai yr oedd efe yn dra pharod i wneyd i ffwrdd & hwy, un ai drwy eu claddu, neu eu llosgi-ffafriai losgi yn yr achos hwn fel gweithrediad mwy prysur; ar yr un pryd, buasai yn gwneuthur cam ag ef ei h'un pe yr ym- attaliai rhag dyweyd na fu erioed yn Anghydffurf- iwr mwyaf sefydlog ae argyhoeddisdol nag ydoedd yn awr. Credai y dylent ddangos ea cydymdeiml- ad Sg arweihwyr Ymneillduaeth, dymon fel Mr. Edward Miall oeddynt wedi goaod eu hunain yn ffrynt y frwydr, ac ar gopa pa rai yroedd cymmaint o edliwiaeth ohwerw wedi ei dywallt. Cynnygiwyd pleidlais o ddiolchgarwch i gadeir- ydd y pwyllgor gan Mr. E. Grimwade, yr hyn a eiliwyd gan Mr. Edward Baines, ac a gefnogwyd gan y Parch. J. G. Rogers, ac a basiwyd yn unfrydol. Par 'a, y gweithrediadau, hyabys yd fod tan- g?ijada. ?hwnegol yn oyrhaedd y kwiao 2,700p. i gronfa yr adeilad wedi eu derbyn. CYFARFOD HWYROL. Cafwyd cyfarfod cyhoeddus gorlawn a brwdfryd- ig yn yr hwyr, Henry Lee, Yaw., Manchester, yn Uywyddu. Agorwya y gweithrediadau trwy ganu emyn, a,c wedi hyny, gweddiodd y Parch. Alexan- der Thomson, cadeirydd Undeb Cynnulleidfaol Lloegr a Chymru am y flwyddyn ddyfodol. Y Uywydd, yn ei sylwadau arweiniol, a adolygai yohydig ar y digwyddiadau oedd wedi oymmeryd lie yn y wlad hon er y flwyddyn 1862, pan y cy. ohwynwyd y symmudiad i adeilf^du y n^iaddhono. A n y liquo4a Ono. Owyaid yn jgynfadin meWn cyfarfodydd a gynnelid gan Gymdeithas Diffyniad yr Eglwya, nad oedd yr Ymneillduwyr ddim yn foddlawn yn awr ar oddef iad; yr oedd hyny yn eithat gwir, yr oeddynt y. ymdrechu am undeb CelstlOuogol, wed I ei aailio yn gydraddoldeb crefyddol a Chriotiooogol. Yr oedd pob peth yn galw am iddynt fod yn Ifyddlawn ya addyagu yr ieuengctyd i fod yn ffyddlawu i'w heg. wyddorion, ao i beidio dyrchafu cariad Cristionogol ar draul mathru egwyddor. Y Parob. J. Baldwin Brown a ddarllenodd bapor tra galluog ar "Oea Arwrnl Anghydffurtlaeth." Sylwodd ar y dylanwad pwysig a gynnyrchwyd M hanesiaeth y wlad hou gan yr afael gref oedd gan yr Angbydtfurfwyr ar ddwy gWYdd or-safydlog. rwydd a ohynnydd—y rhai oeddynt wedi ei chadw yn ei chwrs o ddiwygiad oddi wrth greulondeb, a ehabledd, a nwyd, o'r lath ag a fuasai ynnodweddt gwledydd ereill. Yr oedd Uglwys Khufain wedi amlygu cryn allu i gyfaddasu ei miu at amgylck, iadau mewn amaeroedd a aethant heibio, ac yn mherson yr hen wr ogwan a siaradus sydd yn eis. tedd yn awr ar y sedd Babaidd-a'r hwn nad o'r braidd yn deilwng o ddur Mr. Gladstone-ao wedi gosod ei hunan yn mherthynas i ddigwydd. adau newyddion, i ddwyu allan rywbeth tebyg i argraphiad newydd o'i hen folldithion a gyhoeddiij gynt; ao yn yr JEglwys Safydledig safai mewn ag; wedd oer a golidus i edrych arni. \r oedd wedj bwrw allan o'i 43hymmundeb y Puritaniaid yn yr unfed ganrif ar bymthe;z, yr Aughydffurfwyr yn yr eilfed ar bymtheg, a'r Wesleyaid yn y ddeunawfed ganrif; yn y bedwaredd a'r bymtheg, bwrid allan y sefydliad gwladol ei hUD. Yr oedd efe yu dymnao J 1 siarad am y dynion ysbrydol oeaa yn periayn rr eglwys gyda'r parch dyinaf, a chwanegai gyda chydymdeimlad. Nid oedd efe yn beraonolyacredn mewn esgobion, ac nis gallai efe ddeall pa fodd yr oedd Eglwyawyr yn credu ynddynt; ond os oedd. ynt yn credu, nid oedd un rheswm yn bod dros eu gommedd iddynt. Y brenin Iago, wrth siarad 4 Phresbyteriaid am ffurfwasanaeth Eglwys Loegr, a'i diagrifiai fel "offeren yn cael ei dyweyd yn Bael. neg, heb y dyrchatiadau." "Ond 0! syr," ebt Mr. Brown, "y mae y dyrchafiadau ganddynt y. bresennol hefyd." Gwrandawyd ar bapur rhagorol Ur. Brown gyda'r dyddordeb mwyaf, a rhoddodd y cyfarfod arwyddion amlwg a gymmeradwyaeth ya ystod y darlleniad o hono. Yr oedd y Parch. Dr. Kennedy i gymmeryd rliaj yn y cyfarfod hwn, ond lluddiwyd ef gan afiechyd rhag bod yn bresennol. Y Parch. J. G. Rogers a Ctraclclododd un o'r u. erchiadau trydanol hyny, am ba rai y mae ya awr wedi dyfod yn enwog, ar "Waith Ysbrydol yr Anghydffurfwyr." Yr oedd yn uu o angenrheidiaa Oynnulleidfaoliaeth fod yn rbaid i'r rhai a'i pioffesaj weithio, pregethu, a chynnyddu, neu yute byddai farw. Nid oedd dim trefniadau a'i gwaredoi, osnj phrofai ei hun yn gyfryw ag ygellid ei gweithio 0 dan bob amgylchiadau, ac ar gyter pob dosoarth o'r bobl. Yr oedd un o ysgrifenwyr y traetiiodan ar. obryn a gybeeddwyd gan Gymdeithas D.ffyniad yr Eglwys, wedi dyweyd mai yr amcan wrth gyfodj yr adeilad hwn oedd dadblygu baner gwrthwyneb. jad a gwrthryfel yn erbyn yr Eglwys Sefydiedig. Oa cymmerai ysgrifenydd y oyhuddiad yna y dra. ffertn o edrych dros yr adeilad, caffai weled fod rhyw amcan araU heb law hyny, o leiaf, mewn golwg. Caffai yno ryw fath o Downing street, Ue yr oedd yn ymgynnulledig weinidogion gweinydd. iaeth yr Eghrye Gyanulleidtaol, er nad oeddynt yn ddarostyngedig i'r un pen a hwynt, nao yu eyd. nabod ymoatyngiad i'r un awdurdedau. Gallent edrych ar Mr. Hannay, ysgrifenydd yr Undeb Cynnulleidfaol, fel eu harweinydd; yr oedd eu bys- grifenydd tramor etto yn aros yn y swyddfa yn Bloomiield street; ond yr oeddynt yn awr wedi gosod yn y Neuadd Golfadwnaetuol eu hysgrifenydd dros y trefedigaethau, yr ysgrifenydti cartrefol, a'r ysgrifenydd dros yr Iwerdiion, a chauddynt oil gahghellydd y trysorlys, a phob un yn ymdrecbu dwyn yn mlaen a chynnyddu crefydcl bur ac ys. brydol yn y wlad hon ac yil y trefedigaethaa. inid oeddynt yn credu y deuai pawb yn Gynuulleidfaol- wyr; yr oedd gwahanol dymmerau gan ddynion, M yr oedd rhai a wnaethent Drefnyddion rhagorol nJ wnaent Gynnulleidfaolwyr da. Yr oedd gwlad- weinydd mawr, yr hwn, os oedd wedi peidio a bod yn arweinydd ei blaid, nid oedd wedi peidio a bodyn arweinydd y farn gyhoeddus. (Parodd y cyfeiriad hwn at Mr. Gladstone i'r cyfarfod dori allan i floeddio am amser maith), wedi rhoddi y wlad hon ar ei gocheliad o'i pherygl oddi wrth uchelgais gallu cynnyddol y Babaeth. A oeddynt yn tybied y geilid yn ddiogel ymddiried y gwaith o amddiffyn Protestaniaath i'r Eglwys Sefydledig ? Os nad oedd- ynt, pwy oedd i ymladd y frwydr yn erbyn Rhuf aia ond yr Anghydtfurfwyr ? Nid oedd y dd" a ddygwyd yn mlaen rhwng y Canon Liddon a Mon. signor Capel ond rhyw fath o adnewyddiad o'r gwa- haniaeth sydd rhwng tweedledum a tweedledee. Nid oedd gan Anghydffuriiaeth y cydymdeitnlad lleiaf 3 rhyw hollti y blewyn fel y gwnelent hwy; yr oedd- ynt am i bobl ddyweyd mewn geiriau eglur i ba L1_I D..hn.l.3.L 'I>u_L__L. uiaiu y PURUUYUVUUI XAU.YUULAOULL lieu x>rot^aViui' iaetb, Crist neu Anghriat, as edryohent ar bawb » ddysgent fod yr offeiriad yn gallu effeithio cyfnew- idiad gwyrthiol yn y bara a'r gwin, wedi eu trwytho yn hanfodion gwaethaf cyfeiliornadati Rhufain. Henry Richard, Ysw., A.s., a gyfeiriodd at rai o'r canlyniadau drwg oedd wedi deilliaw o sefydl- iadau gwladol o grefydd mewn oesoedd a aethant heibio. Dadleuid nad oedd Aughydffurfwyr yr amseroedd gynt yn dal allan yr athrawiaeth o gyd- raddoldeb crefyddol; ao nid oeddynt bob amser yn deall yr athrawiaeth o oddefiad. Yroedd yn rhllld iddynt gofio, modd bynag, yr ysgol ddrwg yr eedd y rhai hyny a drewyd aliano'r Eglwys wediei dwyn i fyny ynddi. Pan y dychwelodd plant Israel o'r caethiwed, nid rhyfedd eu bod yn methu siarad iaith Seion yn glir, ond bod iaith Babilon, i ryVl raddau, yn cael ei siarad ganddynt. Oddi wrth y rhai a erlidir y ceir y wir ddamcaniaeth o ryddid yn wastad, ao aeth eu golygiadau yn raddol o dan gyfnewidiad cyffelyb i'r un a gymmerodd le yn mhlith y Wesleyaid yn Lloegr, a'r Eglwys EYaa yn Yagotland, yr hyn sydd yn adgoffa i ni ddiagrif- iad Milton o'r gwaith o greu: "Now half appeared The tawny lion, pawing to get free His hinder parts." Cyn iddo orphen y dyfyniad yr oedd y gynnulleidfa wedi tori allan i floeddio eu cymmeradwyaethi sylwodd Mr. Richard mai dyna oedd sefyllfa 1 Wesleyaid yn bresennol; ond canfyddid yn fuan 1 gweddill o'r diagriflad:- Then springs as broke from bonds, And rampant shakes his brinded mane." iu hamcaa oedd mynu y cleddyf o law yr EgW< a phlanu y groes yn ei Ie.