Baner ac Amserau Cymru

T K E H A 11 HIS. I ¡' S£I11>I\ h I "I. :A,y.r>t, "fnrl fî-chnn vn ec nsw- I Gt»b?itma{ J [ u] gofnodi rhal o'r pethau rawyaf d\iaj'ur '1"')'oidc1 i gofnodi rhal o'r pethau wyaf ;.j?J"r 1"„, 'cc.r ;„ yn rnheatrefydd poMogMdd y drrfr\'u!Ir, ,??''??.< .i??co?f. trials ymwe)iad &'r lie V'' WJ m v.i v. f"v luliofn, yr hon sydd yn cario '?"'?.),?'/ )?wcr "dyd? beUacb a chefals eu ???'' ? chynnal cY!Hfoù yo bo!y'! o"; ), v mm g'"wyr Deheudir Cymru yn ^'n rig d ? _?.?)j?, hyn. Yr oedd pob gradd J^an^"vny lvddiat ''yn. Yr oedd pob gradd ?o??rM?.u".???M???? ???yny???'?s??ho cH>1 ?, ???)) ?? miloedd jjirrit: ae y bwrialu '?? bJ.,wF Irchar¡u yn bwrhdu yn Uawcr mwy. Fptiy.jzwe?iear  aruynt cead y goreu i it ? V ;mTIVriyr ?f. '?A!" fy N?nmrau i gyte?d Merthyr ?-'? ? 'yt;.?? ato i fyny y Dyffryn. Wcdi ?.?\;J,d,)),o, tvawyd fy svlw Ran hysby?en oedd yn ,7„tf,Cstri ,??eidv ger Haw; yn hwnw n<l f'fi r-'Kormh.t o'r c?t?a 'Ymgom yr lir? I Y rllp y S.?wrB. *e hefyd no9 Wcner "??'?r'M'?rthynotiE?wyBAberf.r. ?\?r"\?)"" y??" ?' cyfarfod ydyw nad oes  cy{M{cd o ?wb!. Ac wr'.? P" "?'" '?? amcan ?°? y gwran- ijr Y? t:c) ?.? y WI o ?? fy ngbydcabod, ac '?? ar unw?t" eyE".? rhywbèth o'r fashed i'r vvt l? I.I;,I Ity c,,fai,?3 y ?'M?u canlynol )? ?v.n yn !?. t0cyn I glywod 'yr adar' y t b.aSai bithau yn v.?f.?u ychyd.g at fy masged. Ac f I I,rN.l ,Is y tocyn, a thela's swllt am ^o. C?i'YELY??rHndencftw; ond y back ?,.?)F.'Y???'?'?-?"??'- Y Petb a m ?c?i iY'My?"? ''? ytocy.?u mor ethriadol o ?-.ijmorf! m'lt a ?'?w am glywed cor plant "g cviiiirUl vfath salfe, a bod mcr llwydd- ? y gOq,IHn"1. Bum yn talu swllt am glywed ;hio'r ?.?. ?'"? ddinas; ond anaml y c&nt t g"ycl'b i soili dev.naw am eu clywed ya canu, er eu b,d JB 'eoiiaiiT sc yn 'llinosiaid,' yn ol brair-t ts dr-fawi]. Ond, y mac yr boll I adar' wedi cyfarfod, or •jjobin gocb a'i fool fwyo, ilyd y gwc v yn y Uwyn.' Yn tier, y mac- y tccyn a brynais yn rby rSd o'r banner o'i gjmmkara atitair da ag y mae pliivyr y dyffryn hwn yn ei fwycbau ar byn o bryd. C&nt weith n'.MD, <\ DI^ON O L:ono, .f ymdrech I fod yn )If!. (;Ol.vgwyl" gwn- ymdiech i fod yn hre«;-LBO!: a n ycat Jetty i:.xon, a swper, a boreubryd, Itjda'r wig a WTBOD.i y t cyn i nii: a rhoddaf ar iMwIiiddi nr.; CAND' lii yr odd y Uygad goreu am FII.nesjtio.Vvo-IJaf. Y tro ncf, cjwch wybod yn flint oclw a iUuhyniwyd. Yn a wr, gan fy mod wedi ?f.?r. fy m.??. ilaid myned 1 Ferthyr Tydfil i iryea y-t? M?d a g.ittt?f na wertliaf y fasgedaid CFSIF am Litis rcot h\nw! o isel. Yr eiddoch yn gywir. YK HEN IDWAL.

LLYFRGELL Y GWEITHIWR. Fi.iSKr-mi.iON, 1 -1 a ettil ydyw synlaJ y pendefig am y doaba'th g*cir-h:ol; lei ar y mac y gweithiwr yn edrycb Rr y maich. yr r.rnaftlur ar yr e'.dion, a'r bngail ar el gi, felly yt edrycb a y bc-ndeSgatth ar y dosbarth gwoith- iol. Y mae anfcldro! wahanlacth rbwng y march, yr eMior, a'r r., a (iyii. Creaduriald r.t wi smaeth dyn yJynt hwy. Ond am wahaniaeth rhwlJg gweithiwr a p'enuef'u, nid orB dim, ond yn nnig mewn amgylch- ladati, CyficitMiu gwlad sydd yn gwneyd y gwahan- lafth, Xidjjvw Duw wcdi bwriadu i un dyn gael 'in ailldir o etiiVdaiaeth, a chan mil o breswylwyr ar J" etlfodliieth yn tala rhent i un pendefig: ond brawfloliaeth gvffrodinol sydd i fod, a obydraddoldob hWEi; ilyu a liyn XI rtarwn iMiaddfo radd sr un boneddwr, Fel ctel dygiad i fyny mewn addysg I.M:I vujnt, •»eJi gtaddlo yn y colegau, wedi cael eu pm.tM g ?;fer ? :twpdi?eth a sa?e amhydnddus, ac 'M'Micn ? m?Jh? ))awp' Dyn tebyg ydyw y 9'3'tit b IV6'r" nl- l ??h'.wr; r? foj d sefyllfa allanol yn meddu ei "?"M ?' <'?fyr,gt'eran. Fel rheol, y m%e gan y ?t )!w.- fwy o s?wrr cyffr?dm na'r boneddwr; ond ?M?? ?i.y))?d. a'r UaH wed) bod yc ym- "'?tLu ùdiwv,b d hunan. 1'Iin y ma' yn ?c?eatheidjo! nodi pwy ydyw y sve"r' ^!V-: "^i y ?wdthtwr ydyw yr hwn sy'n Li*i e? gMtrcf yn y b,'TPU. yn HafuTio ar hyd y 1. »l'yt-hvco'jvl yn f1intd!g yn yr hwyr. Hhaid »5uii' 11 '>wcr Rwelthiwr y? awyddus i ddarilm, ac yn ?? )"} I g1glu gwyhoàadh; a hefyd. v yr ,;}vri s?'n we thiwr medru^, M rheol, yc tii/'T' M'ta?. 0 lerwydd tod y chn meddy'gar, e! .y;¡1hnj'1 a'. ('?c,];_ yn gallu gwneyd el Ir"'W I J t I t^" I Ay''d3c!i. Y mae, trwy el feddwl, yn ';?' ?'! 'fyddiaeth yn allu er cynnorthwyo ,u'y'?' ,abrio .?..Mt h?'pr Kw?-ithiwr ydyw darUec a med?w); arL.n. I" b' 'tb f., f d ?) ? 'y' ''? b?'h?c, .? t?throfa i'r efryd- yd YL Vw lyfr?f,l i'1 (lyn t)awd. Er fod a:m"\Wo'\ '11 1 t aai-v»i» ? ,? :"??. a g?tu. a tbalentau. yn mysg y mi 'I th;ol, a than fod amrywiaeth yn eu t?t '?, ????'J?u, !h?d fod amrywiaeth tebyg yn c, J,?,'?" ??)-?g 0 lyfrau a fedd y dosbarth ctN;,y.?id eyfyngder am ?l?i adau. Yi!i!)f. 'j?'?'?' t?futio er cynnal ei natur ef o' b? ?. d" 11 f 1 1 .thl  "l" P1'" feyw amSH y gweithiwr i ".I.,r-n' f ¡ ¡ 1 v (iyn Jl ¡' Wa?th a. •> W ('rc!iwyl hyd yr hwyi.' Bydd ei natur We H hwyr.' Bydd ei natur V gws? ?e(h c! !ethn. id mat ei awydJ ???''P?"'T??. ?G.))H° ?"yn?n?bcth ddytatUyfrce'ly 8*f' t i Y u-. g.j'hl 3 0 addurniadau penaf if y nrfitMwtr a fod ei lyfrge!l. Y mae darlon'au ?u? '?? ?'?' yn addurno t? y Rweithtwr ond !I).lj r eat" l' ??j.?'??M ei chwaetb, 'i &]In, a'i gynnm?- '? wrth' *?$ar ?' b'frgen. Fel ag y mae celfydd- M yD ,?' "? ? bun r,r ddillad y Rwettbtwr, geil:r Y ma I y gwe:tbiwr wrtb el lyfrau. Y?,?'?' y ?'P'?htwr. fel rheol, yn I!e? gyf- ?Mj' fd na,¡ oes gMddo lawer o Ie i padw ei bfran. Ki,) ganl1 ^"id oft 1#<i' i ? 0 wa^1!in°l y?afeUocdd at wahanol ddy- ?ti? '??'? ?wyta. ym?f.go. aoat fyfyrfo. Rbaid )').]„ ,?w<'roacho!.ion.wneydyroHynyrun ?t??, ),?(i y 'me g?n ami i weltblwr, er hyny, ijfrfeu '? v ??' yn ???< i cnrbyw bendefig neu ?oft?p? ?n.;we)ed. Y d" hy> e. i cael cyfleuBderau, ami dro, »e^ !prt^,I?, ?"' ?y wedi cael cyHeusderau, am! dto, ??3 ?- '?" yn PMthyn i un o argt?yddi y ?' '? ? ''?? nwn: end prln y credaf ei ?friif.) ?'S?bod beth oedd ynddi, 0 herwydd ei ?] «?, w ran fel y d?th yr ettfeddiaeth a'r M? ?:?"t;wahaLo!I??)oh?'wydd ei fod Jr, jj, 'J/Vvr' M hh !?!n JfTn o'r iaith. Dr :j "?"" '? dM!)fn a wna ddyn cyRawn, ysjrif^ II Wna matiwl a dHrad a wna ddyn y.?rif..p,) ?" ''?n mft.w ) a Eisrad a wna ddyn Hr?' ?s?r y nodw.'dd'on hyny, I radaAn, yn y JWeitbwjV 'v''1 cu gwyb3lhetbau, Fe ) j'?' ? gwybod?etbau. ".y"'t;ei) y wp:th¡wr fod yn )&n. M mewn h(?? .? ?'??' Nid ydym yn golygu y rhwymiad? ? m??.f ?Mf?r. Yo He .Me moddion. dylld <0Wu ,Ji ''wyn-.hdau cryfaf a phrydferthaf. Fe am rwymo Uyfrau rhag eu bod ) n gll.ndryU ac ar ddlsperod. Y mae Ilawer i welthlwr, trwy allu ac ymroddiad, yn galla ennill ychydtg o arlan at gynnorthwyo el deulu trwy helaethrwydd ei wyboiaeth. eyn myned at y pwynt sydd genym mewn golwg sef, yr hyn a ddylal y llyfrgell gynnwye, gadawer i ni nodi un peth sef, b;nthyca llyfrau. Y mae llawer yn gofyn am fenthyg llyfr i'r gweitbiwr, pryd na ofyn- ant ar un oyfrif i'r parson a'r gweinidog sydd yn ymyl, neu l'r masnachwr cefnog; ond'tydlo ddim byd gan lawer un myncd a gofyn i 'John Jones' km fenthyg cyfrol. Fe ddylal fod gan y gweithiwr lyfr bychan yn agos at Jaw, fel y gallo roddi enw piwb fydd yn cael benthyg llyfr ganddo i lawr, yngbyd fig enw y llyfr a'r dyddlau am ba rai y rhydd el fenthyg, nnwn trefn i'r benthyciwr orphea yn brydlawn gyda'r llyfr, Bydd am! un cm flynyddoedd gyd* llyfr benthyg, pryd y dylasai cael beatbyg llyfr am fis fod yn ddigon I bob dyn. Ydwyf, In, LLEKOR. (I'iv hai-hau ) LLENOn.

GREDDF A DEALLTWRIAETH. FONKDDIGIOX, Er fod ein pwngc yn myned i gyfelriad athronyddol, dichon y bydd yn ddydiorol gan rat o'ch darllenwyr. Fel y gwfddis, sonir am dJo idf mewa cysBylltlad & natur, a greddf mewn cyssylltiad fig oriifill; ond dealltwriaeth mewn eyssylltiail a. dyn. Oad y mae genym I ddangos fod creadur sydd yn cael el lywodr- aethu gan reddf, trwy ymnerlad, yn dyfod o dan lywodraeth dealltwriaeth a rheswm. Y darnodiad oyffredm o reddf ydyw, Y duedd gyn. nhenid a phlanedlg mewn creadur ar wah&n I addysg, a chyn (sel profiad o ddim.' Y mae genym edn sydd wedi tyau sylw miloedd o ddynion, sef cigfran; ao wedi magu cenedlaethau o'i rhyw)gaeth. Cufodd noddfi mewn petyglon gallodd ett gwylio am lawar o flynyddoedd; ac y mao yr hanes a draethwn yn wlr- ionedd, ac yn prcfi y gellii dysgyblu-ie, y gall edn ddysgyblu ei hunan. Yn Ohwarel y Penrhyr., hyd o fewn pedalr blynedd yn of, yr ydoedd colofn well (i gadael o'r enw y Ti\Icen Mawr.' Yr ydoedd yno er's ugelniau o flyn- yddoedd. Tybld ei bod yn chwech n;atn llath o nch- der; ac nid oedd yn bossibl i un bod dynol fynod I ben y Talcsn Mawr, gan mor eerth ao uchel ydoedd. Mewn agon ar ei ben, yr oedd y gigfran yn trigiannu e-'s amser maith, er na adawodd hi y lie fel treftadaeth i'w dlfgynyddion, Fel ag y gwyddis, y mae Chwarel y Penrhyn yn cael ei charlo yn mlaen gyda tbrefn ragor- ol, yn neillduol gyda saethu y graig. Cyn saethu, codlr baner i fyny: yna cenlr corn (neu gloch yn awr), ) rybuddio y gweithwyr i fyned am ddiogelwoh. Wedi I bawb glirio, cenld eilwaith yn yr udgorn; ae yna, byddal pawh yn tanio, ac yn rheleg am noddfa Felly, byddal yn rliyfel boeth am ychydig o funydau, pryd y caffai y cre'giau etl rhwygo, gl1 ddymchwelyd yn fal. urion. Ac wedi byny, cenid y c)rn, yn arwydd o heddweh am awr wed'yn a dyna y cwrs oedd yn cael el gario yn mlaen ar hyd y blynyddoedd, a'r un cwrs sy'n parbau yno hyd y dydd hwn. Y mae trwst yr ergydion hyn i'w clywed am lawer o filldlroedd yn dl- aspedain yn awyrgylch y wlad. Yn wir, ergydion Chwarel y Penrhyn ydyw safon amser yn y cylchosdd hjr. Yn awr, yr oedd y gigfran yr ydym wedi cyfelrio ati yn deall yr oil o'r gweithrediadau hyn, yn ogystal a'r gweithiwr craffaf. Arferai sylwi ar godiad y faner i tyny. Byddal yn gwrandaw ar satn y cornet; ac yM, cymmerat hlthau et hadenvdd. gan eaedeg t ticel Ogwen Barge, neu t'r mynydd, i'r Fronllwyd; a phob awr yr nr. fath. A. phan y c'ywal hi y cornet yn canu heddwch, byddal yn dychwelyd yn ol at el chywlon. Gwyddal ade^ cantad yr hwyr, ae adwaenai brydnawn Sad wrn cystal a neb. El dull o ddysgn el chywion 1 ehedeg, hofyd, a ddangosai fod yr edn trhyfedd hwn yn medrn dysgu pethau trwy brofiad a pylw. Ar ol caniad corn y nos. cymmerai ei chywfon ar el hadenydd; ac yea gollyngal hwy i lawr. A phan fyddai y cyw yn diffygio, liedai ei hadeaydd i'w gynnal. Gofalai na ddysgal el chyw- Ion i ehedeg ord yn unig ar adeg scibiantyrl y gwalth- un at ar ol I'r gwe'thwyr fyned adref yn yr hwyr, neu ar bvduawn Sadwrn. Yr oedd gan y gweithwyr lawer o hen ofergoel'on yn ei chylch. Dywedai thai y byddal hi yn rh^deg I wa- hanol ranau o'r chwarel, ac yn crywciao, fel pe buaaai yn rhybuddio y gweithwyr o berygl; ac os dlgwyddal damwain fatwol, yr oedd rhal gweithwyr mor ofer. goelus fel y dywedent Yr oedd y gigfran yn rhy- buddio er's dyddlau.' Ysywactli, y mae rhanau o'r hen gre.flo bygoelrs liwn YD pathau o hyd. Hen ofergoel arall eydd yn aros yn mysg y gweith wyr hyn ydyw, fod Iau y Dyrchafael mor gyssegredig a'r Sul; a bod Duw yn e'ddigeddus dros y Dyrchafael Dlgwyddcdd damwain farwolllr ddydd Jail Dyrchaf- ael, rat b'ycyddoedd yn ol ao mewn canlyniad, yr oedd gan y gweithwyr cfn gwelthio mwy ar y dydd hwnw. Ond wedi ysbald o seibiint, ail ddechreuwyd gweitbia y Dyrchafael; a lladdwyd dyn wed'yn. Canlyniad hyn a fu, cadw Gwyl y Dyrchafasl yn fanwl em tlynyddoedd. Modd bynag, weJiidymmor fyned belb'o, decbreuwyd gwolthio drachefn ar ddydd hn Dyrchafael; a lladdwyd gweithiwr y tro hwn, hefyd. ^Ar^'rhyw olwg, nid yw yn s?a fod y gred of ergo Al us a di-sall hon yn parhau, ac y ceir llawer o honom I gredu fod gweithio ar ddydd Ian Dyrchafael yn tynu gwg Duw: fel ar y dyn gynt a fa yn casglu tanwydd ar y Sabbath yn Israel; neu, hwyrach, yn hytrach fel y dyn a fa ynl'bcl prician' ar y dydd Sanctiidd, ac a gymmerwyd i'r lleuad Ydwyf. I a MKDDYLIWU.

I ADDYSG YN NERWEN. Fos PDDIGIO- _Lt.1 Dlolch I chwl am atjor eica colotnau 1 r armiouavyu I ar y mater hwn. Yr wyf yn mawr hyderu md y ffrwyth fydd Bwrdd Ysgol. Ni byddal y Methodist, iaid a'r Badydd wyr blaenilaw sydd wedi oamgymmeryd eu llwybr-ac yn gwelel byny erbyn hyn-un mymryn llal, ond yn hytrach yn fwy. o ddynlon, pi cyfaddefent eu hamryfasedd, a phe y taflent eu dylajswad yn llawn i ochr addysg tyJd, cnenwado', hollol efifeithlol. Ydwyf, &c, I ADDYSGWR,

I FOITIDDIGIOK, Yr wyf unwalth etto yn antuiio anion yr y-gtlt uuu i'r FANEB, am y rheswm fod y Parch. T. E. Williams vn fv nghondemnio am lawer o bethau. Yn y lie cyntaf, dywed fy mod yn ymffrostgar a hunanol. Anwyl ddarllenwyr, bernweh chwl oddi wrth ei ysgilf pwy ydyw y mwyaf hunanol. Y mae ele yn gofyn yn llo yr ydwyf wedi dysgu yr faitb, ai yn ysgol Derwen, gar fy mod wedi defnyddio y galr ^cymiti' Diolch i Mr. Williams am fod mor garedlg "I gyfieithu i mi. Welwch chwi beth mor wael y mae efe vn 8ewneyd sylw o bono l ureio gwueyu  yndX? rywfodd. Wel, er mwyn darllenwyr y FANEB dywedaf sut fu i roi el ddefcyddio. Dyna y g?dd fiyrddwr wedi ei ddefnyddio yn ei ltbyr; ae yr wyf yn credu fod Byrddwr cystal ysgo!or a Mr. Williams bob dydd. Y ?e Mr. Wmiams yn dyweyd fy mod yn ?rthoi atteb el gwestiynau am nad oes yr McysB?tMrhyncdd. & phlwy Der?M, gan ofyn, ?Mdwyfyn f?!d!awn i neb o'r tu allan >'r plwyf g o; mmetyd dyddordeb yn nghw?tiynauaddy?p?m yr oeddwn yn ysgrifenu i'r FANEU o gwb). Dywedaf ?yr acbos yn .n"at. Yr wyf yn drethdalwr yn Nerwen, ae yn un o'r 143g sydd wedi myned yn attebol am ™ychvdii' o arian (o? bydd angen) tuag at dalu cyflog vveolfe1str; a darfa I Byrddwr gymmeryd mantals ar hyny i'n hfselhau fel Ymneillduwyr a R^ddfjry^" wyr, a dywedodd lawer o bethan bob fod yn wir. willv mi a deimlais fod yo ddyledswydd I mi am^ddi-- ffyn fy hunan a'm cyd-blwyfolion, heb feddwl y buaswn yn tynu neb arall yn fy mben ond fel araHJ bu Yr wvf wedi cael pob math ?." ('?"?- y buaswn yn elogwyl gweJl petbau); megys, cdrach n.f.^ JaB, a bradyobwr. (In fod Mr. Williams yn cytliofy lalth i ffasiwn iaith yr ydych chwi yn I yr uchod ? Dyweyd fod addysg ddefodol yn b-ygluBj'n gwlad a'n cened!. Yr wyf yn cyd weled A'r eylw hwn yn hollol al yn wrthwynebol i bob mathoc^fodaeth Oml a all Mr. William", neu rywun araH, broil fod yn ygol Derwen ddefodaeth yn cael d ddyeDu lr pltwt? Pl Nid'ydyw yn ddigon gan Mr. Willi^ fy haello dan et draed, oBd y mae am gael pwyligor ^yr ysgo, hefyd, gallwn dybio. Y mae yn jy*eyd ™ n doaba!th hwn etto mo'n bargy?.ooddi. Y ma£ e yynl bossibl, meddal, fod ambell i un o'r pwyllgor na fynasai 1 ni gael gwybod el fod yn aelod o hono. Na, nis gallaf gredu y sylw gwael yna, chwaith. Y mag genyf well meddwl o aelodau y pwyllgor, mai nid corachod ydynt. Yn y lie nesaf, y mae Mr. Williams yn ceisio tynu pobl Llannefydd yn fy mhen etto, trwy ddyweyd fy mod wedi cyfelrio atynt. 09 wyf yn cofio yn lawn, cyfelrlo at Mr. Williams yn Llannefydd a ddarfn i mt. Dywed, hefyd, y buasai yn fendith i mi fyned i Llan. nefydd gallai hyny fod. Hwyraoh y cawswn weled y frenhinea yno! Ond nid oes dim a wnelwyf A Llan. nefydd. Felly, dellwn yn ol i Dderwen. Y peth cyntaf i'w wneyd yn NerweD, yn ol syniad Mr. Williams, ydyw symmud pob Ymneiildiiwr dl egwyddor, a'i osod yn el to ei hun, a Derwenwr, wrth gwrs, yn eu mypg. Dymuoaf ar Mr. Williams, cyn ein symmud, brofi fod yn Nerwen Ymneillduwyr dl egwyddor, a nodi pwy ydynt. Yr wyf yn credu fod yma gystal Rhyddfrydwyr a4 ydyw Mr. Williams, er cystal ydyw; ao y mae Derwenwr yn un o honynt, Nid oes genyf gvwilydd i arddel fy Ymnelllduaeth a fy Rhyddfrydiaeth yn ngholofoau y FANER. Er fod Mr. Williams yn fy ngwawdio, nid ydyw hyny yn myned ddim at fy nghalon o gwbl. Dywed y byddai yn dda fy na)) mewn rhwyd, er mwyn tori fy nghynffon. a thynu fy rgwis,7 ragrithlol oddl am dacaf. Wn i ddim a oes ganddo ef wisg well i'w spario i mi yn ei lie, Y mae yn debyg fod digon o dynerweh ynddo I be!dlo fy ngadael yn noeth ar y tywydd oer yma. Yn mbellaeh, dywed mai ei amcan yn ysgrifenu i'r FANHR oedd ceieio cael gwybod pwy oedd yn dyweyd y gwir, Derwenwr ynte Byrddior. Dylasai wybod hyny yn dda. NI fuasal Byrddwr byth yn goddef I mi ddyweyd anwlredd am dano, heb ddyfod allan i amddi- ffyn ei hun ond yr wyf yn oredu mai cymme-yd el gamarwain pan ryw gorach arall o Dderwen a ddarfu Byrddwr. Y mae genyf fwy o feddwl o lawer iawn o ilyrddwr na Mr. Williams. Gan fod un mor alluog a Mr. Williams yn defnyddio y gair coracb, hwyrach y fgwnaiff ef ganiatau I mintau wneyd defnydd] o hono". Y mae etto yn fy Barhau mewn pertbynas i fy ngofyniad sef, am faint o arian y galiem brynu tir ac adeiladu ysgoldy, &e. Y mae yntau yn yr nn camwedd a mincau; sef, yn osgoi fy nghwestiwn trwy ofyn cwostiwn arall i mi sef, a wnai yr ysgoldy presennol mo'r tro? Attebaf, gwnal, wrth gwrs; ond y mae yn debyg y byddal yn rhaid adgyweirlo ycbydig arno. Ond p3. sail sydd gan Mr. Williams y caem nl yr ysgoldy ? Y mae efe yn dyweyd, hefyd, fod yn debyg fy mod yn credu, pe buasai yr ysgol o dan fwtdd, y buasai yn tynu holl blant yr ardal Iddi, yn He eu bod yn myned I Gwyddelwern fel y maent. Wn i ddim yn mha le y cafodd ef y syniad hwn. Ond pob parch i ysgol Gwyddelwern, y mae yno ysgolfeistr yn anrhydedd i'r plwyf ac hefyd yn Melinwig. Dylai fod felly y mae y dreth at eu cynnal y flwyddyn ddiweddaf wedi bad yn Is. 2\c. y bunt. Sylwa Mr. Williams, os wyf fi ar y pwyllgor, y dylaswn wybod faint ydyw cyflog yr ysgolfeistr. Nid oes dim a wnelo hyny a fy nghwestiwn o gwbl, o herwydd y mae ef yn dyweyd foi y byrdtlau yn rhoddi gwell cyflog i'w hathrawon nag ysgolion Eglwyslg; felly, oyflog o dan fwrdd ooddwn yn ei feddwl. Y mae yn dyweyd, hefyd, na raid I ardal wyr Derwen ddim ofni y gdst. Clywais yr un hen ystori lawer gwaith cyn ffurfio byrddau ond wedi eu cael, y mae yr ystori yn nowid. Swn owyno wyf fi yn ei glywed gan amryw. Dywedaf etto fy marn am Derwen :-Os bydd i ni fyned o dan fwrdd, y bydd raid i ni da'u chwech neu saith geiniog y bunt o dretb, er fod Mr. Williams yn dyweyd fy mod yn sôo am dreth dwy neu dalr ceiniog y bunt i Fwrdd Yagol, ac fod y dretb yn dyfod yn Halo hyd genyf. Dim o'r fath beth. Peidied a cham-esbonio pethau, a'u gwyrdrot i atteb i'w fympwy ei hun. Dyweyd a ddarfu i ml y byddwn yn fodilawn I dala dwy neu dair celnlog y bunt, os byddal i ni gael gwell addysg yn y plwyf o dan Fwrdd Yqgol ac yn mhellanb, y mae yn disgwyl I mi gyfaddef yn yr ysgrlf hon mai Ysgol Bwrdd fydd y rhataf. Wel, os wyf yn credu y fath athrawlaeth a hon yna, yr wyf yn atteb i ddisgilfiad Mr. Williams o honof; sef, fy mod yn ddall. Y mae yn gofyn etto, ai tybed fod Derwenwr wedi anghofio y ffaith fod plant a ddylasent gaol eu haddysgu yn Nerwen yn cael eu hanfon i ysgol Gwyddelwern. 0 nig ydwyf. Yr wyf yn cofio hyny yn iawn. Darfu i bedwar ar ddeg neu bymtheg droi i Gwyddel- wern. Yr oedd hyny i'w briodoli i'r ffaith nad oedd yr addys? yn foddhaol yn yr adeg hono. Ond wedi caol newid yr athraw, buan iawn y daethant yn eu holau i Derwen (ac eithrio dau) ac ni fuont ar eu colled wrth ddyfed. Gallaf finnau ofyn, beth ydyw y rheswm fod plant o blwyf Clocaenog a Gwyddelwern yn dyfod i ysgol Derwen a JJlanelidan 1 Geilw Mr. AVilllams arnaf I ddyfod allan o dan fy enw prlodol. Dywedaf iddo fy rheswm am hyny. Nid eywilydd arddel fy enw, fel y m.ya Mr. Williams I rai gredu. 0 dan ff(i? enw y daeth Byrddwr alian; a chan mai atteb Byrddwr oedd fy amoan, yr oeddwn yn meldwl fod yn rhesymol i minnau el efelychu yn hyny. Pa fodd y mae Mr. Williams yn goddef I Byrddwr a Qwyliedydd ddyfod allan o danffftg-enwau ? Yr wvf wedi gweled ysgrif Owyltedydd yn dilyn ysgrif Mr. Williams. Yr wyf yn canmawl hon rhagor ysgnf Mr. Williams. Y mae Gwyliedydd wedi bod yn bur foneddigaidd, peth nad wyr Mr. Williams ddim am dano. Os bydd Byrddwr mor garedig, a Gwyhedydd befyd, a chyhoeddi on henwau priodol yn y FANER, caiff fy enw innau ymddangos wed'yn, a dim oynt, hyny ydyw, os na fedr Mr. Williams gaol hyd iddo pan ddaw i Derwen. Dywed ei fod yn benderfynol o drelo cael allan pwy ydwyf; ond croesaw calon iddo holi faint a fyno am danaf. Y mae yn dymuno arnaf alw pwyllgor yr ysgol i'w gyfavfod pan ddaw i'r ardal. Gan mai Sul y Paso a nodir ganddo, dymunaf innau gael gwybod pa un al o fiaen ei bregeth, ynte ar ol, a fyddai yn fwyaf eyfleus ganddo ? Ond fe allai mai y ffordd oreu a fyddal iddo, ar ddiwedd el bregeth, ddymuno ar hyny fydd o'r pwyllgor yn el wrandaw i aros ar ol. Y mae yn ddi- ammheu genyf y bydd yno ddigon o'r pwyllgor iddo gMl gwybodaeth am ysgol Derwen. Y mae Mr. Wil Hams wedi gwneyd defnydd cryf (yn 01 ei feddw? l el hen) o'r hyn wyf wedi ei ddyweyd, os bydd i nl gael ysgolfeistr do, y bydd i'r ysgol gadw ei bun. Dywedaf yr un pitli etto, gyda hyn o eglnrhftd, na fydd eiaieu yr un dreth at ei chynnal. Cofied Mr. Williams mai ysgol EglwyBtg (National School) oeddwn yu el feddwl, ac nid Ysgol y Bwrdd. Sonia efe am gardota ar byd y wlad. A fu y gftr parchus hwn erioed yn cardota, tybed? Od bu, raid iddo ddim cywiiyddio, os oedd yr achos yn dellwng. Yr wyf yn dymuno diolch i'r brawd am fyned i'r dtafferth I geislo goleuo un mor ddwl ar bwngc addysg. Ond cofied etto, nad oes dim a fynwyf ag addysg yn unman ond Derwen. Ac os medr ef, neu rywun arall, ddyfod a chwyn wirioneddol yn erbyn yr addysg yn Nerwen, deued allan fel dyn I ddyweyd yn blaen. Y mae Mr. Williams yn dyweyd mewn un man yn ei Iytbyr fy mod mewn rhwyd ac mewn man arall, yn dvweyd y byddai yn fendith 1 ml fyned i'r rhwyd, er mwyn cael tori fy nghynffon. Felly, byddat wca yn yn debyg iddo ef, yn gwta. Y mae yn debyg mat yn Yspasn y mae Mr. Williams wedi ei eni yn ol y cnawd, Dywedir fod y own a'r cathod yno yn gwta. Onl y maent yn gallu cyfarth, a brathu hefyd, fel Mr. WiJlIØIDJ. Gair etto cyn terfynu. Dywed mai eisleu fy ngoIeno i, a rhal penwan tebyg i ml, sydd arno. Al wrth ein galw nl ar bob math o enwau y mae yn mynedI l n goleuo; megys, corachod, Ymneillduwyr di-egwyddor, bradychwyr, a rbagrithwyr? 08 wyf fi yn atteb i'r dlsgrifiad ammharchua yna, onl fuasech yn disgwyl i un o'i safle ef weddio drosof, a rhai tebyg i ml, yn lie rhoddi pob math o enwan arnom ? Ond y mae arnaf ofn mai gweddi tebyg i weddi y Pharitgad hwnw yn y Deml a fuasai ei weddi (o herwydd yr wyf yn credu el fod yn perthyn i'r eectfarylaf o honynt). Diolch nad wyf fi fel pobl eraill; sef, corach, penwan, dan, dl, ezwyddor, rhagrithwyr, nac fel Derwenwr yn enwedig.' Yr eiddooh, &c., It DERWENWR. I

ENWOGION YMADAWEDIG LLANSANNAN. FOBIPDIGIOH. t 1 15 .1.1. 1 .l! —«« <9.Ti'al1 1! Y mae yn nyfioys i iiaws o oil aarneuwyi, yu UU, fod colofn goffa i gael el chodi yn fuan, bellach, yn mber,tref Llansannan: neu, os nad yn y pentref, yu rbywle ar eilffiniau. Bwriedir i'r golofn gadw ar góf enwau a gwalth Tudur Aled, y bardd; William Salus- bury, cyfielthydd y Testament Newydd Henry Kees, y pregethwr; Gwllym II raetho, y bardd, y lienor, a'r pregethwr; ac Iorwerth Glan Aled, birdd athry. lithgar a wnaath enw iddo ei bun fel un o fechgyn ealluocaf yr ardaloedd gwledig hyn. Gyda'oh caniatid chwi, Meistri Gol., dymunaf alw sylw at y mater hwn, gyda'r hwrlad o godi i'r wyneb yr agwedd ar y cwestlwn y mae cryn lawer o Biarad yn ei chylch yn Llansannan, a'reymmydogaethau cyfagos. Fel y mae yn hysbys i liaws o drlgolion y plwyf, y mae yr banes wedi myned ar led fod safle y gofgolofn wedi ei ddewis. Yo 01 yr adroddiad, bu y cerflupiwr (Mr. Goseombe John) ar ymwellad a'r Llan yn ddiweddar a tbra yma, fe ddywedir Iddo ef ei hun bigo y llecyn ar yr hwn y bydd y golofn yn sefyll. Y llecyn hwn ydyw y gilfach anolyjus sydd yn sefyll ger liaw y rheithordy; ac os wyf yn deall trimlad y plwyfolion, y mae gan- ddynt y gwrthwynebiad cryfaf yn etbyn i golofn o r fath bwysierwydd gael el gosod yn y cyfryw le. Pan oedd y cerflunvdd yn y Llan, arweinld ef drwy y lie gan' y Parch, Dr. Ellis (y rheithor); Mr. John Morris, Lletty a Mr. Lodge, y gwr ieuangc y dywedir am dano mai efe ydyw etifedd ystftd y Dyffryn. Nid wyf 6. wrth gwrs, yn meiddio dyweyd fod a fyno y tri gwr da hyn ft dylanwadu pr Mr. Goscombe John ) ddewis y llanorch ger y bont ond y trai arnaf ofn fod rhyw ddylanwadau wedi bod ar waith yn y matar, onid 6 ni buasai y gongl fechan gyfrin bon yn cael el dewis. Fel y gwyr y lliawa, y mae y safle hon o fewt*; hwb, cam, a naid, i'r parsondy, ar y naill law, ac o fewn naid earw I Lodge y Dyffryn ar y llall. Yn awr, gofyraf, a oes a wnelo agosrwydd y parsondy a'r Lodge rywbeth a dewisiad safle i'r golofn ? At tybed y bwr. ledir Iddl fod yn addurn i borth y drive sydd yn arwain I Ddyffryn Alrd? Yr hyn sydd yn perl i mi ofyn y ewestiynau hyn ydyw y teimlad cryf a ddangosir yc y Llan, ac yn wir yn y plwyf, ar y mater. Nid ydyw y bob! yn cxru gweled colofn sydd i gadw byth yn wyrdd- las gofhdwriath y fath enwogion yn cael ei chuddio m^gys mewn cilfach y gallai dyeithr ddyn fyued heibio iddi heb ei gweled. Dylai y golofn fod yn nghanol y Llan ac y mae yno gyflawtder o le iddl. (;ydl ychydig o arian, gellid gwneyd safle ardderchog iddl yn rhywle rhwngconglau y Crown, y Cross Keys, a'r Red Lion a phe eodid hi yn y llanerch hon, byddai o dan lygaid y mwyafrif o'r trigolion yn birhaus. Fs g&i bechgyn iauaiogc y Lhn gyfle i syllu ami yn barbaus, ac I dynii ysbrydollaeth allan o honi megya a phwy a wyr nad oes rbyw Wilym Hiraefchcg yr ail yn guddledig yn y bech. gynos sydd yn awr yn chwareu o gylch y Llan, ond iddynt gael rhywbeth i'w symbylu i lafur a diwylliant. Yr wyf yn anturlo dyweyd mat gwarth # fyddai codi y golofn yn y gongl ger y bont, a goreu po cyntaf I hyrwyddwyr y mudiad gymmeryd y mater i ail ystyr. iaeth, Deallaf fod y Cynghor Plwyf wedi pennodl t'i o bersonau i gasgiu ychydig o roddion at y golofn. Wele gyfle i'r plwyfolion, gan hyny, wneyd yn hvsbys eu protest iddynt hwy. Ofni yr wyf na chymmerir digon o ddyddordeb yn y mater gan y bob], 03 codir y golofn ger v rbeltbordy, am y rhetwm fol y llecyn hwnw allan o'r Ilan a ohyda hyny, yn He hynod o ammhwrpasol, yn ty nhyb I, i godi colofn o'r fath. Yr wyf yn appelio at Mr. John Morris a Dr. Ellis yn y miter. Y mae y ddau, ac yn enwedig y blaenaf, yn cymmeryd rhan weithredol yn y mudiad; a dïau, ond iddo godi ei lais, y cAi wrandawiad. Yr eiddocb, &o.. MEUDWY GLAN TR ALEI). I

CYMRY ODDI CARTREF. I Nos Lun diweddaf, cynnaliwyd social flynycUlol y dosbarth Cymraeg, yr hwn sydd hen sefyaliad cyssylltiedig ag Ysgol Sabbothol Saesnig Pres- byteriaid Hoylake, pryd yr ynigynnullodd nifer liosog o Gymry sydd ar wnsgar yn Cilgwri i fwyn- hau gwledd o do a chyfarfod adloniadol hwyliog, dan lywyddiaeth yr athraw gofa'ns, Mr. Robert Jones, gynt o Henllan, ac arweiniad Ynyswr. Yr oedd y canu, yr anerchiadau, a'r cystadlu yn rhagorol, fel arfer ond yr oedd prif ddyddordeb y cwrdd hwn wedi ei ymddiried i ddwylaw medrus Mr. Eleazer Roberts, yr hwn, mewn dull hapus ac effeithiol, a gyflwynodd, ar ran y dosbarth, Feibl bardd yn rhodd i'r athraw, fel arwydd o'u parch tuag ato. Golygfa darawiadol oedd hon a chan nad oedd yr athraw yn gwybod dim yn flaenorol am y ddarpiriaeth, tarawyd ef A mudandod maith, fel yr oedd yn hawdd i bawb weled fod ei galon yn rhy lawn i'w dafod lefaru. Teimlad pawb oedd yn bresennol ydoedd, fod aelodau y dosbarth, trwy arwyddo fel hyn eu gwerthfawrog iad o ffyddlondeb eu hathraw, yn enniH iddynt eu hunain fesur helaeth o anrhydedd.-Cilgwri(tcl.

Marwolaeth Y Parch. JOHN WILLIAMS, Dwyrain, Mon. RHAID aros yma heddyw, er mor brudd y gor. chwyl. Tarawodd y newydd annisgwyliadwy am farwolaeth y Parch, John Williams y wlad hon bron fel marwolaeth ei hunan, gan nad oedd ei ofiechyd yn hysbys ond i ychydig. Yr wyf yn cofio yn dda fod cyfarfod misol M6n yn cael ei gynnal yn Liauddona-ardal anghysbell —ynMedi, 1880. Yr oeddwn yn digwydd bod yno y noswaith gynhf; ae wedi gwneyd ymholiad, clywais mai y Parch. John Pritcliird, Amlwch, oedd i bregethu, a gweinidog ieuangc oedd newydd ymsefydlu yn y Dwyrain. Caweom bregethau rhagorol. Testyn Mr. Williams oedd Ephes. v. 16, Prynu yr aimer.' Da y coflafeigymmlielliad:Prynuyrainser. Pa ham ? Am fod y faretnad yn codi.' Yr wyf yn crybwyll hyn am mai dyna ei ym- wetiad cyntaf, a.'i bregeth gyntaf. yn nghyfarfod misol Mon. Y bregetli ddiweddaf i mi ei glywed yn ei phregethu oedd 1 loan iv. 17. A beth yn fwy nodweddiadol o derfyn bywydmoruniawn, a chymmeriad mor dda,, a gweithiwr difetl, na chael hyder ddydd y farn.' Ychydig iawn, os oes un yn mysg pregethwyr Cymru heddyw, oedd yn fwy cymmeradwy gan bawb na'r gwr da hwn. Yr oedd y dosbarth mwyaf deallus, yn gystal a gweision ffermwyr yn Moa, yn ymlyru ato, a phawb yn eu ham. rywiaeth mawr yn eiel mwynhad a bendith drwyddo. Yr oedd ei bregethau yn gwisgo yr efengyl mor syml. Nid gwneyd arddangosiad o wirionedd, ond dwyn pob sylw yn mlaen wedi ei wisgo yn dda, ac mor naturiol fel yr oedd y evnnulleidfa yn ei weled, ac yn ei adnabod. Ofer fydd i'r un o eneuau cyhoeddus y wlad geisio meddiannu yr un o'i syniadau, o blegil fe roddodd ei ddelw ei hun arnynt. A da y gwyr y lliaws mai dillad John Williams sydd wedi gwisgo y gwirioneddau. Ni welsom neb erioed yn fwy cartrefol yn y pulpud nag ydoedd-yr un fath yno ag ar ei aelwyd ei hun. Gwelsom ef yngafael mewn un o'r ad Jurn, iadau oedd ar y lamp ar y pulpud, ac yn dangos y gwirionedd hwnw-' A phen ar y pethau a ddywedwyd yw hynyr hyn eydd yn gor. phen gan osod prydferthweh ac unoliaeth yn y gwirionedd. Mwy na phob path, yr oedd yn dduwiol iawn. Clywais un hen chwaer yn dyweyd ei bod hi yn credn mai dyn tebyg iawn o ran ymddangos- iad corphorol i John Williams oedd lesu Grist. Cymmerwch y sylw am ei werth. Gwn fod yr hen wraig yn edinygu John Williams bron hyd at addoli, ac yr oedd ei chrediniaeth yn rheswm dros hyny. Hyn a wyddom, y mae cymmeriad da yn prydferthu, a gras lawer yn gwneyd dyn yn hardd. Dyn rhagorol ydoedd mewn cyn- nadleddau-yr oedd yn gallu cydio yn nihawl), a chael unoliaeth mewn gweithgarwch Yr oedd yn taflu ei ysbryd i'w eiriau, nes yr oedd pob un yn teimlo, WeI, V mae yn rbnH i ni wneyd. neu y mae John Williams yn eiwr o'i wneyd ei hun. Cefais air yn hysbysu y cymmer y gladdedigaeth le yn y Dwyrain, dydd Mercher, am ddan o'r gloch .0

u_ JPjJthju* pbcqwol. (? (? ?-? < DYDD LLUN, lluwrth 27ain, 1890. (Oddi wrth ein Gohebydd Neillduol). <'hceinidoj o Lundain yn Liverpool y Sabbath. -I'doe, pregetliai y Parch, W. Mottram, Llun, dain, yn nghapel yr Annibynwyr Saesnig yn Great George Street. Ei fater yn y boreu ydoedd « Pa fodd y mae Daw yn gwrandaw gweddi ?' Yn yr hwyr, am Faith o'r gloch, mater ei genadwri ydoedd, Fy mywyd—paham y rhoddwyd ef.' Yn y prydnawn, ger bron aelodau y P. S. A traddododd anerchiad ar I Ryfel y Seirph.' OJlncn nmadd SI. George ar foi-eit S'ul—Boreu ddoo, ymgynnullodd torf iiosog o flaen y neuadd hon i wrandaw Mr. George Wise yn siarad ar y cwcstiwn amserol, Pa ham yr ydym yn protestio yn yr eglwysi ?' Baich ei sylwadati ydoedd y cyffro uwch-ddefodol yn Eglwys Loegr. Un o Weinidogion Cyuircig y ddinas ar fulr myned i BriodL—Mynegwyd i mi heddyw y bydd i weinidog M. C. Princes Road (y Parch. John Williams) ymuno mewn glan briodas a Miss Hughes, merch yr ynad Cymreig adnabyddus Mr. David Hughes, Liverpool, ar y lOfed o Fai nesaf. Cymmer y seremoni le yn nghapel M. C. Cem- maes. Etho/iad Gwarch'idwaid dron Evirton.—Hedd- • yw (dydd Llun), y maent wrthi yn brysur gyda'l' etholiad. Yn Dr. Davies, y Mri. Alan, Elam, Ingman, a M'Cleod, a'r Parch. Robert Veitch (capel y Crescent), y mae y Rhyddfrydwyr yn dwyn allan chwech ymgeisydd. Da genyf hysbycn fod dau o honynt-Dr. Davies a Mr. Ingman-yo Gymry. Yn awr, trefedigaeth Gymreig, gan mwyaf, yw Everton, a gobeithiaf y Ilwydda y Cymry i ddychwelyd eu cydwladwyr ac nid yn unig y ddau Gymro Rhyddfrydig, ond yr on (J" Rhyddfrydwyr; a thrwy hyny sicrheid gwyr, yn ddïau, a wna wylio yn fanwl fuddiannau goreu y tlodion a'r trethdalwyr. Y mao yn llawn bryd gwnoyd rhywbeth fel gwrthdystiad pendant yn erbyn ysbryd tra-arglwyddaidd y Tornid. T'ra y mae yr ysgrifbin yn fy Haw, nid wyf yn gwybod etto beth yw tynged yr etholiad. Cymroyn n-ogi (i hun.—Ymddengya i mi nad yw Mr. John Griffiths, 77, Beaumont Street, wedi bod yn llwyddiannus yn ei fasnach fel cerbyd- berchenog. Ychydig wythnosau yn ol, collodd geflyl, ao am weithio un arall mewn ystful an, hymmhwys dirwysvyd ef gan y faingc ynadol. Effeithiodd hyn yn drwm arno, ac aeth allan o'i Oty dydd Mercher mewn sefyllfa dorcalonus iawn. Yehydig yn ddiweddarach, cafwyd ef, druan! wedi ymgrogi yn ei ystablau yo Maynard Street, lie y cadwai ei geffylau. ClCmni Agerlong Goghdi Cy))trit.-Prydiiawn Gwener y Groglith, bydd i'r cwmni hwn redeg yr agerlong St Elries, am 1. 30 i Laududno a Beau- maris, gan ddychwelyd i Liverpool yn ol am 8.15. Hon fydd mordaith gyntaf y tymmor, a bydd i'r agerlong hon redeg yn ddyddiol hyd- ddiwedd yr hat dymmor. Bydd i liaws t) Gymry y ddinas gymmeryd mantais ar y cyfle hwn yn ystod gwyl- iau y Groglith a'r Pase. Unfa yn L'rrrpool.— Gwalioddwyd y prif fardd hwn i dreulio Sabbath gydag Annibynwyr Clarendon Road, Seacombe, ddydd Sal. Pregeth- odd yn y boreu i gynnulleidfa pur liosog, ond yn y nos yr oedd y capel wedi ei or!enwi Yn wir, y mae y pregethwr onwog yn dal mor boblogaidd ag erioed yn mysg Cymry Seacombe a Liverpool. Gwnaed casgliad yn mhob oedfa at gronfa y capel newydd. Heddyw prydnawn, daeth cynnulliad lliosog ynghyd i'w te parti blynyddol; a heno (nos Lun), traddododd yr Hwfa ei ddarlith boblogaidd ar Goron Bywyd' yn nghapel M. C. Liscard Road (a fenthyciwyd yn garedig ar yr achlysur). Cymmerwyd y gadair gan Mr. Robert Davies, Liverpool. Cymmanfi y Lun, bu Bedyddwyr Liverpool a'r cyffiriiau yn cynnal eu cymmanfa gerddorol yn addoldy M. C. Chatham Street, dan arweiniad y Profieswr R. C. Jenkins, Llanelli. Chwareuwyd yr organ gan Mr. Robert Harvey. Cymry Fydd (Callgn y Men-lied).—Ru mercli- ed Cymry Fydd yn cadw cyfarfod hynod o lwydd. iannus nos Fawrth diweddaf, yn 150, Upper Parliament Street, gyda Mrs. Thomas Roberts yn y gadair. Darllenodd y foneddiges dalentog, Miss M. Owen, Rhianfa, bapur dyddorol ar •Gyfnod yr Ymddefifroad yn ci ddylanwad ar Lenyddiaeth Saesnig.' Dywedodd fod cyrhaedd- iadau llenyddol yr Arglwyddes Jane Grey, yn ol ei barn hi, uwch law cyrhaeddiadau y Ddyne.-s Newydd (New Woman1 y dyddiau presennol, Yn ystod y cyfarfod, derbyniwyd caneuon Miss Jennie Pritchard a Miss Ellis gyda tnawr gym- meradwyaeth. Yn mysg y boneddigesau ag oedd yn bresennol gallaf nodi Mrs. John Davies, Mrs. Thomas, Mrs. Pritchard, Mrs. Simon, Mra, Rees, Miss Edwards, a'r Misses S. Jones, a Miss L, E. Hughes (yr ysgrifenyddes). Mamachii ar y Sul yn Liverpool.—Ffyna hyn ar raddfa iiing yn y ddinas hon ar ddydd yr Arglwydd. Pa bryd, tybed, y rhoddir attalfa arno? Y mae mawr angen am hyny. Yn ol yr ystadegaeth swyddogol, cytrifir fod 4,505 osiopau, 1,865 o dafarndai, 244 o dai ewrw yu agored ar y Sul, yr hyn a wna y oyfanswm o G,()74. Wele, gan hyny, dros chwe mil a banner o leoedd mas- nachol yn agored ar y Sul yn Liverpool. Yn ol fy marn i, dylai yr awdurdodau lieol orfodi y cyfryw trwy gyfraith i giu ar y dydd cyutaf o'r wythnos.' Gwneir hyny yn Birkenhead. Cospir yno pwy hynag a egyr ei stop i brynu a gwerthu ar y Sul, Dilyned Liverpool esampl y drcf bwysig tu draw i'r afon. Capel Annibynol Kensington.—Ddoe, bu Anni- bynwyr y lie hwn yn cynnal eu cyfarfod pregcthu. Pregethwyd yn y boreu a'r hwyr gan y Paroh. Ben Davios, Pant teg, ac yn y prydnawn gin y Parch. W. B. Marks, Criccicth. Nos Fawrth, traddododd y Parch. Ben Davies ei ddarlith, yn yr un lie, ar Twm o r Aant, a'l Amaerau. Methodintiaid Crossh'j.11 St)-ect.-Nus Sadi-;rr,. dechreuodd cyfarfod pregethn yr eglwys hon, pharhaodd drwy y dydd y Sabbath, pail y preg ethwyd gan y Parch. Abraham Roberts, Llaudaiu, a'r Parch. Edwin Williams, Trefecca. Cyn mynpd o hono i Lundain, bu Mr. Abraham Robsr; yn bugeilio eglwys Newsham Park. Ysgol Sabbothol nawn dydd Iau, bu athrawon, ysgolheigion, a swyddogion yr ysgol hon yn eistedd o gylch byrddau danteithlawn eu te parti blynyddol. Yn yr hwyr, cafwyd cyngherdd rhagorol, pan y rhoddwyd datganiad o gantata 'St, Pedr' gan g6r yr ysgol, o dan arweiniad Mr. Ebenezer Jones, yn cael eu cynnorthwyo gan y datgeiniaid canlynol :-Miss Alice Hughes, Miss Annie Parrv, Mr. J. Halton Morris, a Mr. S. T. Lydiatt. Cyf- eiliwyd gin Mrs. Percy Ward, a Miss Maggie Evans. Cymmerwyd y gadair gan Mr. Jaines Moon.

Y mae dyled gyhoeddus Yspaen wedi cyn. nyddu er 1850 yn ol 167 y cant, tra y mae cost y wlad wedi cynnyddu yn ol 249 y cant. Rhoddodd gwraig i lafurwr, o'r enw Loeke yr hwn sydd yn byw yn Kemble, ger Cirencester, enedigaeth i bedwar o blant yr wythnos ddiwedd. af-tair o enethod, ac un bachgen. Dywedir fod y fam a'r plant yn dyfod yn mlaen yn dda.