Baner ac Amserau Cymru

ltht lunbain. Nos Luix, Mawrth 27ain, 1891. (Oddi wrth ein Gohebydd Neillduol.). Y CYMDEITHASAU DIWYLLIADOL. TT 11 Nos Sadwrn diweddaf, yn Exeter mn, ie gynnaliwyd cyfarfod b ynyddol U ndeb Cymdeithasau Diwylliadol Cymreig Llun- dain, o dan lywyddiaeth Mr. D. Lloyd- George, A. s. Ar y I Ni,yfan, gyda Air. George, yr oedd Mr. William Jones, A. S y Parch. Abel J. Parry, D. D., Eldon street (gynt o'r Cefn, Rhiwabon); Mr. Timothy Davies, Warham Green Mr. W. E. Davies, cynnrychiolydd Battersea ar y Cynghor Sirol a Mr. William Williams, Devonshire street. Cyn y cyfarfod, rhoddwyd derbyn- iad caredig i'r aelodau gan Mrs. Lloyd- George. Darllenwyd adroddiad calonogol vnghylch gwaith y gymdeithas am y tym- mor a aeth heibio; ac o dan lywyddiaeth Mr. T. W. Glyn Evan, ac ysgrifenyddiaeth y Mri. Arthur Griffith a David Hughes, y mae yn ymddangos fod ei gyrfa yn dra llwyddiannus. Yn ei anercbiad o'r gadair, adgohodd, I Mr. LLOYD-GEORGE i t 1!.L- mai undeb hollol anenwacloi ac ammnoiuic- aidd oedd Undeb y Cymdeithasau Diwyll- iadol. Yr oedd yn dda ganddo hyny; o blegid un o wendidau Enwadaeth ydoedd y duedd i edrych ar bethau o un safbwynt yn unig. Dywedid, weithiau, fod y Cymry yn or-selog dros eu lienwad; nid ydoedd hyny yn gymmaint i'w feio, gan ei fod wedi ei seilio gan amlaf ar ddwfn argy- hoeddiad. Ar yr un pryd, y mae yn dda cofio fod y pethau sydd yn gyffredin i'r enwadau yn llawer mwy pwysig na'r peth- au y maent yn gwahaniaethu yn eu cylch. Mae eu pethau goreu o'r tu allan i gwer- ylon enwadol. Edrychai ar y Cymdeithasau DiwyIliadol sydd yn perthyn i'r gwahanol enwadau eglwysig yn Llundain fel modd- ion i ddarparu ar gyfer hen ddyddiau. Golygfa dorcalonus oedd gweled hen \T annarllengar a di lyfr yn aros am Angeu i'w gymmeryd ymaith. Nid oedd neb yn dlawd os gallai ddarllen; onid yw yn etif- edd yr holl oesoedd? Ond gwell darpar- iaeth at henaint, hyd yn oed na hunan- ddiwylliant, ydyw ystor o weithredoedd da wedi eu casglu at eu gilydd yn yr ym: drech i wneyd daioni i eraill. Cynghorai bobl ieuaingc yr undeb, yn anad dim, i en- nill gair da, a theimladau caredig eu cym- mydogion, trwy ddilyn bywyd an-hunanol, hunan-ymwadol. Gwyddai, ysywaeth, am ddynion crefyddol, cyfoethog, a'u bywyd yn cyfatteb i ddisgrifrad ofnadwy Sophocles o'r dyn sydd yn byw yn gyfangwbl iddo ei hun; gwyddai, o'r ochr arall, am fech- gyn ieuaingc di-gyfoeth yn gwario amser a thalent er dyrchafu a mawrhau eu gwlad a'u cenedl. Ni byddai angen cofrestru probate y dosbarth hwn yn Somerset House, ond fe fyddai eu marwolaeth yn golled an- adferadwy i'r bobl y maent yn troi yn eu plith. Annogai aelodau yr undeb i gadw hyn mewn c6t a gofalu am ddarpar iddynt eu hunain ddyfodol da, trwy hunan-ymwadu a gweithio dros eraill. Cynnygiwyd diolchgarwch i Mr. Lloyd- George am ei wasanaeth fel llywydd y flwyddyn, ac fel cadeirydd y cyfarfod, gan y Parch. Abel J. Parry. Cefnogwyd y cyn- nygiad gan MR. WILLIAM JONES, A. S, yr hwn oedd newydd ddychwelyd o wneuthur gwaith da dros rai o amaethwyr Cymru yn nghymmydogaeth Llanfachreth. Traddododd anercbiad byr, llawn o'r dywediadau cyrhacdd- gar sydd yn ei wneuthur yn siaradwr mor gymmeradwy ar y Ihvyfanau cyhoeddus yn Lloegr, yn gyetal ag yn Nghymru. Patiwyd y penderfyniad gyda phob brwdfrydedd. Canwyd yn ystod y cyfarfod gan Miss Eleanor Jones, o Ferthyr Mis8 Morfydd Williams, o Gaerdydd; a Mr. Emlyn Davies, o Gefn Rhiwabon; a chwareuwyd gan Mr. Bryceson, Treharries, oreanydd Jewin Newydd. Y BLAID SENEDDOL GYMREIG. Bythefnos i ddydd Sadwrn nesaf, bydd Mr. Alfred Thomas, A. s cadeirydd y blaid Gym. reig yn y Senedd, yn rhoddi y wledd flynyddol arferol i'w ganlynwyr yn y Devonshire Club, St. James. Yr wyf yn deall fod Syr Henry Campbell Bannerman, arweinydd y blaid Rydd. frydig yn Nby y Cyffredin, wedi dcrbyn gwa- hoddiadi fod yn bresennol. Ileb law yr aelod- au seneddol, fe ddiegwylir rhai o'r ymgeiswyr Bhyddfrydig sydd wedi eu dewis i sefyll y frwydr agoshaol yn y cynnrychiolaetjjau Cymreig sy'n awr yn meddiant y Toiiaid. Flwyddyn yn ol-fei y mae pawb oedd yn bresennol yn cofio yn dda-yr oedd Mr. Thomas Gee yn uu o'r prif westeion ar amgylchiad cyffelyb, pryd y cyfarfyddwyd yn y National Liberal Club. Y mae canmoliaeth uchel Syr William Harcouit i brif arwr Rhyddfrydiaeth Cymru, a banllcfau cymmeradwyol 'y bech. gyn' (ys dywedai Mr. Gee) a eisteddent o'i gwmpas, yn aros yn glir yn ein clustiau hyd heddyw. Triat meddwl na fydd Mr. Thomas Gee eleni yn y cwrdd; ond os goeodwyd ei gorph mewn bedd, I His soul goes marching on,' gyda phob ymgais at ryddid hyd ncsygwawria y dydd pan y llenwir y ddaear fig iawnder, fel y tü::Ú dyfroedd y mor. LLWYDDIANT CYMRO. Nid yw r amser etto wedi myned heibio pryd na lawenychwn yn y penawd a.geir nwch ben hyn o sylw. Y mae yn dda gan y rhan fwyaf o honom, bid a fyno, glywed am unrhyw ddyrchafiad i Gymro, yn enwodig mewn lie cosmopolitaidd fel Llundain. Un o'r bechgyn ieuaingc Bydd wedi bod yn anturiaethus ae yn llwyddiannus dros ben yn ystod y deng mlyn- edd diweddaf yw Mr. T. J. Harries, o Oxford Street. Bachgen o Gaerfyrddin, mab i flaeaor parchus gyda'r Methodistiaid yn y sir hono, Mr. Harries, o Pitroth, ac un o aelodau hen •jglwys Jewin, yw Mr. T. J. Harries. Ar wahan i hyny, y mae yn un o gyfeillion ffyddlonaf pob mudiad Cymreig yn y Brifddinas. Yr wythnos ddiweddaf, fe'i pennodwyd yn llywydd y Linen a'r Woollen Drapers InstitutionrllD1 y flwyddyn ) ddyfodol. Anaml iawn y mae yr anrhydedd wedi syrthio ar yigwyddau gwr mor ieuangc I er fod yn dda genym fod dau uymro ara?  gOBod eu marc yn uehel-yn u%Jcfh neb o'u blaenan—ar yr un aefydt?d; sef, Mr. Jones, o SowaY, 1\ Mr. D. H. Evans, gynt o Ox ord ?tree ? V mae'r .efyd!i?d dyng?ol y cyfeir- ??rtowedi gwneyd gwaith rhagorol ers COain mlynedd ?ewn ?eiuyddu t angenrheid- iau v rhai By'n ewympo 0 bryd i bryd yn ??JrmaMach. Yr oedd Cymry-pump 0 ??'ynmh)ith ei .ylfaenwyr; ac fel y ?ytwyd e!?M y mae eu holafiaid Cymreig yn parhau i ddal y ?i tyny. Yn y cyfarfod biynyddol ??ai?vd yn yr Hotel Cecil, nos Wener di?ddaf ?dan lywyddiaeth Mr. Charles Bayer, hysbyswyd fod y cyfran?dau eleni yn chwe mil o bunnau.

gehenbir (Epiiivii. ¿. Nos SADWRN, Mawrth 23ain, la J J. (Oddi wrth ein Gohebydd Areillduol), Marwolaeth ddkymmwth yn Burry Port.— Prydiiawn dydd Sadwrn, wythnos i heddyw, bu farw Mis. Mary Davies, Cae Dolau, Burry Port, yn frawychus o ddisymmwth. Yn mhen tiia decg munyd o amser ar ol dyfod o honi i mewn i'r f t, wedi bod allan am dro, a thra yn ymddiddan a'i chyfeillion, hi a syrthiodd yn ddl-rvbudd i freichiau rhai o honynt, ac a fu farw ar y tarawiad.heb allu dyweyd gair wrth neb, na cbymmaint a rhoddi ochenaid. Yn grefyddo), perthynai y drangcedig i'r Method istiaid Calfinaidd, a chyfrifid hi yn un o ffydd. loniaid yr eglwys yn Bethany. Yr oedd In 61ain miwydd oed, ac yn weddw yr ail waith oddi ar mis Tachwedd y flwyddyn ddiweddaf. Marwolaeth Mrs. Williams, Oowerton. Dydd Llun, bu farw Mrs. Anne Williams, anwyl briod y Parch. W. D. Williams (M.C.), Gower. ton, yn Goiin miwydd oed. Cefais ar ddeall yr wythnos o'r b!aen ei bod yn gyatuddiol, ond ni thybiaia i na neb arall fod ei diwedd hi mor agos. Gwraig ddeallus, grefyddol, a charedig oedd Mrs. Williams, ac un y teimlir collerl fawr ar ei hot yn y teulu. Claddwyd hi prydnawn dydd Gwener, yn y fynwent WI th gapel Bethel. Yr Arglwydd a roddo nerth I'n hinwyl frawd a'i blunt i ymgynnal yn eu profedigaeth chwerw. Creulondeb i hitni tuag at CII plant.- Yn hedd- 1m Ystrad Rhondda, dydd Llun, yr oedd John Morgan a'i wraig, o Highland Terrace, Treorci, ger bron y faingc, yn cael eu cyhuddo o greulondeb tuag at fachgenyu lleg mlwydd oed, trwy ei guro yn ddi-dosturi, a gommedd rhoddi digon o fwyd iddo. Llysfam y llangc yw y wraig; ac yn ol y tystiolaethau yn y llys, lIysfam galed iawn yw hi. Ceisiai y tad ymes. gusodi, trwy ddywedyd fod yr hogyn wedi lladrata amn o'r ty, ac ra ti am hyny y darfu iddo ei guro moreubyd; ond nid oedd un prawf o hyny. Dywedai yr ynad cyflogedig nas gall. asai fod ammheuaeth nad oedd y llangc wedi cael ei esgenloso yn druenua; yr oedd wedi cael ei adael heb ddigon o fwyd, ac yn garpiog ei ddillad. Dirwywyd y tad i'r swm o lp., a goaodwyd arno i dalu rhan o'r treuliau. Ac am fod y llysfam wedi ymddwyn mor grtulawn tuag at blentyn nad oedd yn hoff ganddi, traddodwyd hi i ddau fis o garchariad gyda llafur caled. Qffeiriad selog yn camgymznci-pdygordd.-Yn ol a ellir gasgi u oddi with araeth y Parch. R. C. Fillingham, yn Nghaerdydd, nos Lun, y mae efe yn benderfynol ar roddi attalfa effeith- iol ar rwysg Defodaeth a Phabyddiaeth yn yr Eglwys Sefydledig; ond y mae efe yn sicr o fod yn camgymmeryd y tfordd. Myn yn awr i'r etbolwyr yn y wlad anghofio pob gwahaniaeth rhyngddynt ar wahanol byngcisu, ac ymuno i ragddarparu tuag at ddychwelyd i'r senedd yn yr etholiad cyffredinol nesaf y cyfryw ddyoion ag a ymiwyniant i gefnogi deddfwriaeth i orfodi yr eagobion i wneuthur eu dyledswydd tuag at y clerigwyr hyny yn yr Eglwys sydd yn ei llygru hi Ag arferion a defodau Pabaidd, ac yn barod i gefnogi cresdigaeth llys yn feddiannol ar allu idroiy preladiaid o'u swydd, os na chyflawnant cu dyledswydd yn y pwngc hwn. Ond y mae y parson, yn mrwdaniaeth ei Bel Brotestanaidd, yn camgymmeryd y flordd gwell iddo fyddai ceisio cynnhyrfu ei gyd Eglwyswyr i ofaln dychwelyd yn yr etholiad nesaf fwyafrif i'r senedd a fydd yn gefnogol i ddadsefydliad a dadwaddoliad, ac yna fe geir terfyn buan ar yr holl chwareu. Cyssylltiad yr Eglwys i'r wiadwriaeth, a'i gwaddol mawr hi, yw gwreiddyn yr holl ddrwg. Ni ellir meddyginiaethu heb ddadsefydlu a dadwaddoli; ac hyd oni fydd y Parch. R. C. Fillingham yn barod i wneuthllr yr aberth hwn, ildio r dortb, cystal iddo roddi ei grwth yn y t6. Cynnadledd yr Alcanwyr.—Trwy offerynol. iaeth Mr. Ben Tillett, llwyddwyd i gael, yn Abertawe, dydd Mawrth. gynnadledd o'r meistri a'r gweithwyr yn yr alcanfeydd, i gymmeryd i ystyriaeth beth a ellir wneyd tuag at gael cydweithrediad rhwng y meistr a'r gweithwyr i hyrwyddo y fasnach aloan. (] n. nadledd ragarweinlol y bwriedid iddi fod, Yae yr oedd gan Mr. Tilleb ei gynllun i'w gynnyg i ystyriaeth. Yr oedd yn bresennol bedwar ar ddeg o'r meistri yn cynurychioli gweithfeydd Ashburnham, Clayton, Fforest Uchaf, Baglan Bay, Dyffryn, Foxhole, Cambrian, Pant y ffvnnon, Cendl, ac eraill. Yr oedd vn bresennol hefyd nifer o wr yn cyunrychioli y gweithwyr. Gwan, pa f odd bynag, yw yr a rgoelion y cyr- haeddir yr amcan mewn golwg. Yr oedd pawb o wyr Llanelli yn absennol, ac y mae ycyttun- deb diweddar a wnaetbpwyd yn ngweithfeydd y dref hono yn rheswm digonol am hyny. Dymunol iawn fyddai cael y peth yr amcenir ato ond rhy brin y gellir gobeithio am ei gael cyhyd ag y par ha y meistri a'r gweithwyr i fod mor awyddus am eu lies personol eu hunain ng y maent yn awr. Eisteddjod Llalldyjaelog.-Nos Fawrth, cyn- naliwyd eisteddfod yn nghapel y Methodistiaid yn Llandyfaelog, dr-n lywyddiaeth y Parch. W. Lloyd, gweinidog yr eglwysi Annibynol yn Mhen-y graig a Rama. Nid vn fvnvch v cynnaliwyd eisteddfod leol o'r fath, a fu yn twy o lwyddiant nag oedd hon. Yr oedd yno gyflawnder o gystadleuwyr ar bob testyn, a'r holl ganu a'r adrodd lawer yn uwchraddol i'r hyn a geir yn gyffredin. Yr arweinydd oedd y Parch. J. Ll. Thomas, gweinidog y lie a'r beirniaid oeddynt Mr. bamuel, Lianddarog, a'i gyfaill. I ba raddau y boddlonwyd y cystadleuwyr yn y dyfarniadau, ni wn i; ond yr wyf yn deall i'r gwobrwyon gael eu gwaa- garu yn dda ar led y gwahanol ardaloedd. Ar hyn o amser, y mae eisteddfodau Ileol yn air Gaerfyrddin cyn ainled a briallu yn mis Mai. Llofruddiatth Al)ertatce.-Ar ol prawf a bar- haodd am yn agos i ddan ddiwrnod yn mrawd- lys Caerdydd, cafodd y rheithwyr y carcharor, Rhys Davies, Treboeth. yn ddi-euog yn wyueb y cyhuddiad o lofruddio Jesse Hill, yn Nghwm- bwrla, ger Abertawe. Y prif dyst yn erbyn y cyhuddedig oedd un Jones, crydd yn Ngbwm- bwrla, yr hwn a ddywedai ddarfod dwyn corph y llofruddiedig mewn sach i'w weithdy ef gan Rhys Davies, prydnawn dydd y llofrnddlaeth ac i Davies ddangos gwyneb y dyn iddo ef cyn cymmeryd y each ymaith o'r gweithdj. Ond rhag iddo beri gcnd i'w fam, celoddTT cyfan am fwy na dwy uynedd 0 am? '? dechreu i'w diwedd yr oedd chwedl Y cr; 0 ¡ un o nodwedd mor aaghyffredin a .wr/I\ Yn E? wnai rheithwyr ar y ddaear gondem? Vel i farwolaeth ar ei phwya. 03 oei "wir¡' dJn dd I I  yn yston y crydd, ihan o'r holl wiriorf,??! mae y 1 han amll o honi yn e?et ti "el Yw, fwriadol, am reswm nad oes a?hoa ei r^v sn Yn awr, y mae Rhys Davies yn ?r r?"' chymmeriad Jones y crydLi 0 dan g\Irid, a chymmeriad Jones y crydd o dao f??  D:chon fod chwanc? i'w ddisgwyl ar y l. hwn mewn amser i ddyfod. ,)" er Co?y:? p'f? ?.—Boren dydd  torodd dwfr i mewn i !ufa y We'.? Fa?r 'J ?? bwrla, ger Abertawe, gan achosi pery?t \m- fy?yd y dynion a'r ceii'ylau yn y p? (fodua, pa fodd bynag, diangoud y riyniou anifeiUaid heb dderbyn dim niwel, Mae a pwU yn awr wedi ei foddi, a chyirHir y ey? Ii i d 1 J tne" o JeHu ,8 o amser i dynu y dwfr ahan 0 hon Hin auafol.—Yn y p?rth?u dehenol vma mae yr hin ar hyd yr wythnos hon wedi bod v' fwy gauafol ac oerllym na dim ? gaws. m'" dechrm y dwyddyn. M?e pawb yu erjrii yroerfel, ac yn ddiesgeulua yn gvneutimr defnydd gren a fedrnt 0 r bu. Diotch am ¡.Y gan nad faint fyddo ei bris.

SIR DDIXBYCII. PENNODIAD YSGIIIFENYDD YR HEDDWCH. CYNNALIWYD cyfarfod arbenig o Bwyiior, Unol Sir Ddinbych yn Rhuthyn, d(!]'l\\¡Vl!gr,r b j. Y f I I J J ,.1. n, er, i bennodi Ysgrifenydd He?dwrh yn '??. diweddar Mr. Llewelyn Adams, Yr 00,11 y o ymgeiswyr am y swydd, Yngln a o! I un y tl 'I'" un Y mae cyflog o chwe chan punt yn y tiwvdd/n yn gyssylltiol. Teimlid gryn ddyddordeh VnV pennodiad; a chydag un eithriad, yr oedd'ho'l aelodau y pwyllgor yn bresennol-?pf, Cadb«>n Griffith-Boscawen (y cadeirydd); Mri. Simon Jones, W. G. Dodd, Christmas Jones, j \y_' Lumley, O. Isgoed Jones, E(ii%,itr,l Ifno, John Roberts, Gomer Robeits, W. (Iritlith W" Pen Dennis. A. 0. Evans, E. Ii. Millward' D. W. Griffith, A. 0. Walker, J. tiarton, 's' Gregson Ellis, Syr William G. Williams, Sir R. E. Egerton, Cadben Be-. t, -%I ii a'r Milwriad Heiton. Yr aelod al s'nnol rsdd Mr. Jones Parry—un 0 gynn'ycbi?-yryr ynadon, yr hwn oedd yn im?ifuo? i M r. bresernol o herwydd atiechyd. Daillenodd y Dirprwy-ysgrifenyddfMr.Jul^ Roberts) euwau yr ymgeiswyr fel y canlya Mri. Llewelyn Roe-Browne, Gwrees.vii; LI. c, Evans, Salford; Williams, Harrow- n-Futaeis; Seymour Williims, Bryste E. Fonlkes lioner, Llangollen; A. Foulkes Robeits Dinbych; W. R. Evans, Gwrecsatn; ac It Ilumphreya Ro. berts, Dinbych. Gan fod copian o'r Ilytlivrait N-ii,eiijol a chymmeradwyol wedi eu dosbarthu rinvng yr aelodau yn mlaen Haw, pecderfynwyd c ym, meryd yr ysgrifau hyny fel 'ivedi (.,a dirllen ac hefyd i beidio galw yr un o'r ymgeiswyr i gael eu cwestiyno. Yna aed yn mlaen gyda'r oppwmmd. Mr. Simon Jones a gynnygiodd eu bod yn pennodi Mr. W. ll. Evans, Gwreesan. Yr oedd Mr. Evans, meddai. yn aelc,l o Hirm enwog o gyfreithwyr yn Ngwrecsam y Mri. Jones Parry a'u Us f. Yr osdd wedi cael gyih^o'e-- awl ddisglaer; ac, yn sicr, wedi muiteisio yn helaeth ar yr hyfforddiant a dderbyniodd. Fe basiodd yn gvfreithiwr gydag anrhydedd: sc yr oedd yn Ila(,Ii,loi- oj Lan\ Meddai, hefyd, brofiad masnachol 6inz, a gwybodaeth o waith corphoraethol a sirol a phethau eraill a fydd. ent yn gaffaeliad i Ysgrifenydll lleddxch, a Chlere y Cynghor Sirol. Y Cadben Cole a ofynodd er's 111 Íiiut o a mser yr oedd Mr. Evans yn gvfreithiwr. Mr. Lnmley, wrth eilio pennoaiad Mr. Evins, a ddywedodd nad oedd angen atteb cwestiwn Cad ban Cole. Pe buasrii y boneddwr hwnw wedi cjmmeryd y di affertli i edryen ar y pv pyrau, buasai yn cael y wybodaeth a geiswi. Cadben Cole a ddywedodd ei tod yn ail ad. rodd ei ofyniad. Yr unig beth a ddyweJid yn y papyrau oedd, fod Mr. Evans yn »yfreith:wr er's peth amser. Aelod:—' 0 ddeutu pura tnlynedd., Mr. Burton a ammheuai hyny. II adeutn dwy tlynedd a dybiai ef oedd er's pan dderbya- iwyd Mr. Evans yn gyfreithiwr. Mr. W. D. W. Griffith a ddynnnai g'snyg boneddwr oedd yn eithaf adr.abydiius Illdynt oil. Yr oedd yn bleser ganddo gael eyunyg pennodiad Mr. R. Humphreys Roberts—ton- eddwr ag oeddynt oil yn ei adnasol blynyddoedd. Yr oedd yn gyfreithiwr o Ll, ymarferiad, ac wedi dal awyddi eynoeiimi> 1 cyfaddasent ef i fod yn Ysgrifenydd t Fel ysgrifenydd Bwrdd Gwarcheidwatd Kn yo, yr oedd yn gwybod yn dda ei tod weal lawni ei ddyledswyddau gyda gallii: anguy in, ac er boddlonrwydd i bawb. r oedd ,ers blynyddoedd yn gyfrifydd sirol; a" yn 1 wedd y swydd hono, deuaii gyffyrduiadm. y a'r diweddar Mr. Adams, ac a gwaith j a yr hyn oedd yn rhwym o fod wedi ei auno I ennill profiad a gwybodaeth a fyddai annhraethol i Ysgrifenydd yr HeJ'dwc'1, oedd efe (Mr. Griffith) eiioed wedi cael y P|«e o gynnyg ymgeisydd am unrl!xL|l jynddo oedd ganddo gymmaint o ymddirieaaet ynddO a Mr. Humphreys Roberts. Eiliwyd Mr. Humphreys Roberts gan Ir. A, 0. Walker. Ni wnaed un cynnygiad araii.. Rhoddwyd yr enwau i bleidlais y CYI,Ittod, pan y pleidleisiodd deuddeg (yr 011 0 gynnrych. iohvyr y Cynghor Sirol) dr.s Mr. E%,ar-4, sa un-ar ddeg (cynnrychiolwyr yr ynado dros Mr. Humphreys Roberts. Hysbyswyd Mr. Evans o'i bennodia r y cadeirydd a diolchodd yntau i'r pwyl k • f Dio'chodd Mr. Humphreys Roberts, I\tydi I r rhai oedd wedi cefoogi ei ynigeisiaeth ct.

MARWOLAETH MR. E. BRYAN, TREFFYNNON. GOFIDUS genym orfod cofnodi mar?olM." j 'reffynntn, Ull ) brif Evan BryM, T?de Hall, TrefTyncM, ? o edl fasn?chwyr a dynion cyhoeJdu y drel. I r 0  Mr. Bryan wedi bod am ?yfnoa 0 tua ,•- I I (" 'Dahor m ynedd yn ?eiod o hen Fwrdd Heo! a ?"?  y Dosbarth Dinesig ae yr cedd weJi bod ;° Henwi y swydd o gdeirydd yn lSDO, 11l}: 1894 Bu, hefyd, yn gadeirydd y Bwrd,¡ \°, dros Ddosbarth Unol Treffynnon 0 !?? I 'D! aI' I d ,y "lro yn aclod o Gorph Llywiawdwyr gjrol Treffynnon. Adnabyddid ef fjl 5' .wr pybyr a thymmerodd ran Sacnifa?'. n? C, sylltiad a'r diweddar Mr. John Parry, L'?""?jJ yn y symmudiad gwrthddegymol p?n gyc j J' ,DjJJ gynt?f yn Chwittfordd, yn 1887; a dad'« ^B selog dros ochr y ffermwyr. Yr oedd ? lh? I f re- Syddiawn gyd?'r Methodisti?d 3,n C^rm • ren ff?;r?non ite nid oedd neb yn f?'y adc?h;? ? nghy'choedd v 'c?rph' na.'r diweddar?'r.??. Yr oedd yn 61 tin mlwydd oed a gadau^ ryw bl?nt M ei 01, pa rai sydd wedi tytu t nF. Y mae un ferch iddo wedi priodi y Parch. M- 'r Roberts, Bontddu, Dolgellau ac un arall yd,, Parch. W. E. WiUiams, Tromeir ion CY mer oi angladd !e pry nawn heddyw (dydlI Mrr, ) yu mynwent c?pot ?eiou, am ddau org0

lleihau nifer tyddynwyr gwlad. Mae ei lleihau trwy i'r tirfeddiannwyr nacau adgywemo tai ac adoiladau tferm yn golled ond y mae eu lk-ihau trwy droi o'u cartreti hen denantiaid yn w?' ac .vn ?lled.' Yr oedd hyn yn dwyn i'w af"- MnHughes. o'r Felin Newydd-hen ?vr   b.?ar ?ain flwydd, a'r olaf oaeuaDt>a>d y Na?nau a Q\ufiai un o'r goagorddlu i gludo arch y diweddaf o far?niaid yr etifeddiaeth i w fedd Dyma hanes torcalonus (Tfe, ie, ai ^ymmerad^ aeth). Ond yr oedd rhai wedi aberthu er mwyn eu hegwyddorion wedi rnoddi Mgw'-ncefa.w meibion a'u merched, uid yn Kodl ? hen w?d yn ei hoi, ond i yrn'r hen wiad yn ei M.? fil Pl c?mmeradwyaeth). Beth, atto?twg, oedd arn?n y cvfarfod hwnw yn wyneb y aewn- ia-? ArrynmheH yn bondant ar 1 ?wb oedd ? o' i imo aa i wneyd a aMect i hyrwyddo dedd ?et?'r bwngc y tir. Yr oedd dau ?r wedi «»i Awvn i mewn can yr aelodau C;mreg, fel canlyniad adroddiad y Dclirl)rx-yaetb F, renhinul ar RwnM y Tir ond yr amoan c.thaf ddy ai fod sicr- h-u sefydliad Llys Tir i Gymru (cl?,wch, clywch). r.eeS y el-fry? !.s. nid oedd hyny yn go'yg? e d yn?ed'i drafod amgylchiadau andlord? d  yYn hytracb, tirfeistri drwg oedd yn gofj n am ddeddfau i'w gor'ti i wneyd teg«chH knantiaid (elywch 1i). Felly, yr .ocd n d h ledswydd ar ba,,b 'lyo',?-d yn bresennol l weithio vn ddi ed hyd yr etholmd n.saf, a gwasg ar y ilveiMil! o Gymru i ,M4 S'T wrth am?]ehiadau yr amaethwyr yn Lu,aclcchSh ?.?dwyJh). Ryd?d ,ddyn ^tod J re^ cidarn yn y Cydd, ac yn ffyddlawn I w gilydd. Pe.die l  ne? -ac. yn ddi.m, md oedd yno yr un Ymnci!]di.?riawn a wnai hyny-adtsodhtyddyn- ? r trwy gymmeryd ei dyddyn (clywch lyweh). H. Jdai v sawl a wnai hyny yn ddirmygedig yn eu ?i?' Tcrf?nodd Mr. Jones ei araeth ragorol yn nghanol uchel gymmeradwyaeth y dorf. Galwcdd y cadeirydd yn nesaf ar Mr. E. Owen Robert1, mab Mrs. Roberts, Ty Isaf, i anerch y eyfaifod. Rhoddodd ef trynodeb clir o holl i?o:thiau yr helynt presennol ar ystad y Naunau, lliaws o ba rai sydd eisots wedi ymddangos yn ein I:erthygl ar y pwngc hwn yn MANER yrwyth noa ddiweddaf. Dywedodd Mr. Roberts mat eu dvledswydd gyntaf oedd talu diolchgarwch i Mr, William Jones, Mr. Howel Gee, a'r aelodau Cym- reig droa Gymru, am y dyddordeb a gymmerasant yn yr achos hwn, a'r gefnogaeth a roddasant iddo ef yn nghorph yr wythcos. Yr oedd y sylw a ro idodd y wasg i'r mater hwn, hefyd, wedi bod yn foddion i wneyd Cwestiwn y Tir yn brif bwngc v dydd yn Nghymru heddyw. Yn ystod y dydd- iai'diweddaf, yr oedd efe wedi derhya llythyrau inidi wrth ar.iryw o arweinwyr y bobl, eu bod yn be;iderfyi;o! o sefydlu yn ngwahanol gymmoedd Cymm gymdcithas fyddai yo eicrhau i'r amaeth. wyr eu hiawnderau (cymmeradwyaeth) cym. (kitlias fyddai yn ddigon cref i Lefyll yn erbyn tiaha y iandlordiaid. Yr oedd yn Llanfachreth rai defaidduon, mae'nwir, ond yr oedd ycyfarfod hwnw yn brawf dif.onol nad oedd gwerin bobl L'.antaebreth yn dduon i gyd (chwerthin a chym- moradwyaeth). Aeth Mr. Roberts yn mlaen i vmdrin ag ymddys;iad y tirfeistr at Mr. Robert llu^hes, y lulin Newydd, gan adrodd y ffeithiau a g^hoeddwyd genym yr wythnos ddiweddaf. Yr oedd y landlord yn dyweyd mai am ca ehyf, rinai at adgyweirio ei dy y rhoddwyd rhybudd iddo ao am ei wrthsatiad penderfynol, yr oedd g.mddo ef (Mr. Roberts) harch calon i Mr. Hughes. Yr oedd gwir :mydd am ddynion o'r fath i roddi en treed i lawr ar ormes y meistri tir (cymmerad- wyattb). Rhoddid rhybudd i'r tenantiaid hyn, iu; iii-I oedd ganddynt obaith i sicihau unrhyw u1 duliad am weliiantan. Yr oedd bodolaeth oyfundn-fn o'r fath yn gywilydd; a byddai iddo ef vi lass hyd nes y gwelai ei gydwladwyr yn scfjil ar well telerau a'u meistri tir nag ar hyn o I it yd (clywrh, clywch). Ni huasai ef yn dyweyd cymmaint yn eibyn y gofyniad am y geiniog ,t;t,l f f)'r rhent pe buasai y tai mewn sefyllfa fijddliaol, sicrwydd am y denantiaeth, a hawl i a.i"i ad daliad am wclliantau ond am nad oedd y Djlh'.n hvn ganddynt, yr oedd yn teimlo yn <td_\ l-swy<ld arno, cr fod hyny yn peri 1 ryder i' i brot;stio yn erbyn y fath anghyfiawn- iler (eymmeradwyaeth). Nid oedd y lhenti am (I r yn Llanf:»chreth o lawer'yn rhenti teg ac er V!) i*i ttiii y vhenti uchel hyn, wele Mr. Robett Hughes, a'i fari yutau, yn awr yn gorfod troi eefn r yr hen gartref heb geiniog o ad-daliad am y i.veli'antau yn y tir (cywilydd). Troid ei fam i ifwrdd wc ii talu o honi dros 2,000p. mewn rhent, a hyny o herwjdd mympwy Mr. Vaughan, o'r Ivumaii ac oei bae am ei frawd ae yntau, ni wyUai both a ddaethai o hooi. Dyna ddangosai calon Mr. Vaughan. Cyfoiriodd Mr. Roberts yn negaf at yr arferiad anghyfiawn o gydio raaes wrth gan sylwi fod Boetheog, Dalcenawon, a Rrvnliin Bach yn cael eu dal gan un tenant, tra yroedd tair o tfcrmydd eraill, ac atynt hwy y Ty lsii, yn cad eu dal gan nn gwr arall (cywilydd). Yr o-ld yn ammhoasibl i'r amaethwyr wneyd mwy o'u ttermydd nag a wneid ganddynt. Un pcth yn uni.; oedd yn aros, ssf gostwng y rhent (eymmeradwyaeth). Felly, fe appeliai at amaeth- wvr Llanfaelireth am iddynt fagu asgwrn cefn, a pefylJ yn erbyn hyd yn oed Mr. Vaughan, o'r N ii nau, a dyweyd mewn llais olir fod yn rhaid ciel gostwpg. Yr oedd yn teimlo yn falch am fo 1 amaethwyr y plwyf wedi dangos nad oedd urnynt ofa i gynffoawyr Llanfachreth gario y lTa-th eu bod yn yr ocsiwn i'r Nannau (eymmerad- wyaeth). Terfynodd Mr. Roberts trwy ddiolch i bawb am ddangos cydymdeimlad a gwraig wuddw oedd yn cael ei gormeEU. Y Parch..T. Eiddon Jones, Bangor, yr hwn sydl yn frodor o blwyf Llanfachreth, yn nesaf a gynnygiodd y penderfynlad canlynol :— Fod y cyfarfod hwn o amsethwyr a gwladwyr L'anfaohretb, a'r nylchoedd, yn oydymdelmlo yn ddwys a'r tetil o,,dd sidd o dan orfod ymadael o'u cartreB, yn lhvyr goUfarau y gyfundrefn sarham sydd ya achosi y fath ga-nwri, ao yn argymmhell yn b?ndant gaul undeb a el-,ydweitbreifad, er mwyn hyrwyddo deddfwrlaeth siorhau Llys Tir yn Nghyrern I wneyd unlondeb a thegwoh rhwng melstr a thenant.' Yn ystod araeth fiNr, ond llawn ystyr, dy- wedodd Mr. Jones mai yr hyn oedd i'w weled y diwrnod hwnw oedd, gwraig weddw, wedi tiilu rhent am flynyddoedd lawer i'w ihirfeistr, yn cael ei throi allan o'i chartref yn ei hen ddyddiau. Yr oedd y cyfryw olygfa yn cyfif- wrdd cu calon oil. Yr oedd hyn ynddo ei hun yn beth difrifol ac mor bell ag y gallasai ef weled, nid oedd rheswm i'w roddi am hyny. Bu adeg yn hanes plwyf Llanfachreth pan na feiddiai y bobl fyned i'r capel; a phan fyddai arnynt awydd clywed y bregeth, elent i dk y capel i wrandaw trwy dwll oedd wedi ei wneyd yn y raiir. Un diwrnod, darfu i blentyn bach oedd ar fraich ei fam yn y capel godi eiolygon; ac wrth weled rhywun yn edrych trwy y twll, gwaeddodd I dada' (chwerthiD). Bu hyn yna, er hyny, yn ddigon i beri i dad y bychan gael rhyliadd i ymadael o'i fierm (cywilydd). Ni rod) wyd rheswm i'r dyn paham y troid ef i ffwrdd, ac felly yr oedd yn ydyddiau hyn. Ni roddwyd rhoswm i Mr. Roberu Hughes, Felin, ua Mrs. Roberts, ond fa wyddai y bobl yn ilda yn eu cydwybodau beth oedd y rheswm. Gwyddai Mrs. Roberts pe buasai yn Eglwys. wraig ac yn Don, ac wedi gweithio dros y landlord yn yr etholiad ac wedi dwyn ei phlant i fyny i lafurio am ddim ar y fferm, y buasai ymddygiad y meistr tuag ati heddyw yn bur walianol (eymmeradwyaeth). Gyda'r ansicrwydd hwn am eu tenantiaeth, nis gallai yr amaethwyr wario eu harian i ddiwyllio y tir, a chael allan o hono yr hyn a ddylent (eymmeradwyaeth). Mr. William Pugh, Pantglas, a elliodd y cynnygiad. Wrth wneyd hyny, dy wedodd ei fod wedi cael dipyn o brofiad ac o golled dan y ?h?refn dirol bresenno ae ins gaH? neb ?e n?'er mwy 0 goniwn nag a gaf,)dd ef. ?muMi ?nynt oU sefyU yn gadorn dros eu hiawnderau, a bod yn bur i'w gilydd (cymmer. ??th). Fe fyddai o gryn fantais i'r Swvr yn y pen draw os peidient a myned ar draws cu gUvdd yn y mater o gymmeryd ?r?vdd. &c (clywch, c?ywch). Yr oedd yn ??ypenderfyn?.dgydacl?ou hynodo gyn. ues (eymmeradwyaeth). Y Parch. John Williams, uoigeuau, oeuu y siar ad wr nesaf. Dywedodd ei fod er's blyn- vddoedd lawer wedi cdmygu ymdrcch Mrs. Roberts i roddi addysg dda i'w meibion, ac hwyrach, pe buasni hi heb ymdrechu fel hyn a boddloni ar i'w phlant lafurio ar y tir heb eytlo" o lossiblnad aflonyddid arni; ac y cawsu barhau i aros yn ei hen gartref. Wele hi yn awr, fodd bynag, yn gorfod troi ei chefn ar yr ardal; ond fe ad-dalai y bechgyn iddi trwvachub ei cham am y gofal a doangosai hi drostynt yn yr amser a fu. Dro yn ol, clywodd araeth gan Mr. Thomas E. Ellis fu yn foddion i agor ei lygiid ar bwngc y tir. Dywedai Mr. Ellis yn vr araeth bono mai yr hyn d'dylasai y tir wneyd yn gyntaf oedd dwyn moddion cynnaliaeth i'r sawl oedd yn ei laftmo (clywch, clywch). Oed nid ydyw y tir mewn llawer o amgylchiadau yn gwneyd hyd yn oed byn; ac yr oedd ami i lafurwr yn well allan o ran ei amgylchiadau na thyddynwr. Fcdd byna§r, nid oedd cwestiwn mai yr hawl gyntaf ar y tir oedd hawl y neb oedd yn ei lafurio (clyweh). Yr hawl nesaf, yn ol Mr. Ellis, oedd fod iddo ddwyn mantelsion gwarciddiad i gyrhnedd y thai sydd yn byw ar y tir, megys ffyrdd da, a n A I i dioeelwch t'w tYiecdiMcau, a I;1fi r phob manteision eraill, yn wir, y gallai diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtbeg eu hestyn iddynt (cymmeradwyaetb). A phaham, atolwg, na bnasai addysg y plwyf dan reolaeth y pres- 1 p%vy (](Iylai reoll wylwyr y plwyf hwnw? Pwy ddylai reoli addysg yr ardal ond y bobl oedd yn byw ycddi ? Paham fod addysg y plwyf yn cael ei lywodraethu bron yn yr un yabryd ag yr an- fonwyd rhybudd i ymadael i denantiaid y Nannau? (cymmeradwyaeth). Yr oedd rhai po bl ofn treth; a phwy, fel rheol, oedd yn cedi y bwgan hwn i sylw ? Y meistr tir, wrth gwrs ond fe ddylasai y tir gynnol tbwyo y bablt dalu y dreth, pe buasai pethau fel y dylasent fod (clywch). Yn awr, wedi i'r rhai oedd yn llafurio y tir gael eu cynnaliaeth allan o bono, a manteision gwareiddiad, yna gadawer ir gm,eddill fyrted r sawl a geisiant ddangos fod canddynt hawl i'r tir-y landlord. Nid bob amser y gallai hyd yn oed y Iandlordiaid hyn ddangos eu gwir hawl i'r tir; o blegid yr Otdd lIawero fynyddoedd Cymru wedi eu rneddiannu, o dro, i dro, gan rhyw rai cedd heddyw yn eu hawlio. Nid oedd yn deall, fodd bynag, fod y sylw diweddaf hwn yn gynnwysedig i'r gym. mydogaeth hon. Yr hyn a ddywedodd Mr. Ellis oedd yn awr yn ffurtio ei gredo ef ar Bwngc y Tir-a chredo iach oedd hi hefyd (elyweb). Cafodd y penderfyniad ei gario yn unfrydol, ac ni feiddiodd neb bleidleisio i'w erbyn. Yna darllenodd y cadeirydd y Hythyraa a ganlyn :— PltETHKIBIN, CAERSWS, Mawrth 23ain, 1899. All WYL SYH, Y mae yn ddrwg genyf fod amgylcbiadan yn fy lluddlas i fod yn bresennol yn Llanfachreth. Gobeithio v cewch gyfarfod effeithiol a phai haol yn el ddylanwad. Y mae yn anhawdd lawn llywodraethu ein teiroladu fe hyn. Y mae gorthiwm o bob math yn cynnhyifu enaid dyn at ei wafilodlon, fel y mae gwaetha'r modd. Y mag llawer hanesyn torcalonus yngiyn & phwngo y tir yn Ngbymru ond fel peth cyffredin, y mse bam y cyhoedd yn rhvw fath o ddlogelwch i ddeiliaid yn yr oes bresennol. Y mao yn wir y defnyddir bygjthlon i ddypgn gwersl o ymostyng!ai lie y gwellf tuedd I fagu ysbryd annibynol; ond peth go eitbrladol ydyw can. jatau i fnMs ac erledigaeth gael cymmaint o raff ag I fwrw allan denantiaid o'n daliadau i dynged ffawd nea drngaredd cyfeilllm. Gweltbredoedd ac ymddygiad dynton fel Mr. Vaughan, Nannau, sydd yn prysuro dodrlfwiiieth. Y mae y posslblrwydd i ddigwydd- ladau fel hyn gymsueryd lie yn ddifriot i war- elddiad yr oes olea ton. Nid ydym yn dlsgwyl i'r wladwriaeth oeod I fyny milflwyddlant amaethyddol; ond fe ddyhi, o leiaf, ofalu fod yna ddigon o sicrwydd daliadaeth I bob tenant deimlo fod ganddo rhyw fndd yn y tir y mae yn el diin, a'r tyddyn y mae yn byw ynddo. A chwynir fod Mr. Vaughan yn cydio fferm- ydd wrth eu gilydd, ac felly yn lleihau nifer y ilal- iadau. 0 fewn terfynau, y mae cynnyddu nifer y defald a'r gwartheg yn dda, ond yn sicr nid ar draul esgeuluso triD a gwrteithio y tir, a di boblogi y wlad. Dylal deddfwrlaeth dltol fod yn gyfryw ag i amddiffyn a chynnal ar eu traed ffermwyr bychain (peasants) Cynirvi. Dysna asgwrn cefn y wlad. Dyma y dosbal th sydd. I raddau helaeth fawn, wedi ailoest y tir, a dadblygu eu haduoddau. Dyma, befyd, nursery ilen- yddlaeth a phulpud Cymru. Y mae yn ymddangos i mi fod bywyd crefyddol a chymdeithasol Cymru yn ymddibynn ar fodolaeth a llwyddiant y dosbaith yma o'n cydwladwyr. Haerir gaa rai, os sefydlir Llys Tiro), y peidia tirfeddiaDnwyr gymmeryd dyddordeb yn eu hystadaa, ao y bydd iddynt attal bob oefnogaeth i'w deillaid. Faint o ddyddordeb, tybed, a gymmeiir gan ddyn ya nghysur a llwyddiant ei ddeiliaid sydd yn wastacl o dan farn yr awdnrrlodau cyhoedaup, o blegid cyflwr y hi sydd yn ei feddlant. Y mae yn amlwg nad oes gan Mr. Vaughan ond ychydig lawn o barch i delmladau dynlon, nao I arfer a defod gwlad. Y mae ein calon yn gwaedu pan y gwelom ddynion dlwyd, cynnil eu harferion, a ohymmedrol eu bywyd, yn cael eu gormesu gan rai nad ydynt deilwng i ddattod earai eu hesgldiau. Y mae y feddyginlasth ar gyfer y oyflwr hwn ar bethau wedi eu prescribio gan y Ddir. prwyaeth Dirol. Nid oes elsieu yn awr end ei chym. mhwyso, Undeb a phybyrwch a ddaw <1 hyn oddi amiylch. Gyda'r dymunladau goreu, Ydwyf, yr elddooh yn gywlr, RICHARD JOKES. TEMPLE, LLUNDAIN, Mawrth 23ain, 1899. ANWYL Ma. ROBERTS, Yr oeddwn yn mawr obeithlo fod yn y cyfarrod yfory, ond y maa arngylchiadall wed I fy rhwystro, Y mae yn amser gwrthdystio yn bendant yn erbyn y dull yn mba un y mae tirfeistrlald yn ymddwyn tuag at eu tenant- laid. Ootelthiaf y bydd y cyfarfod yfory yn dde. chreuad mudiad newydd, er mwyn cael deddfan tir a fyddant yn gysson a. thpgwch a chyfiawnder. Sicrwydd cartref, rhetit rhesymol, ad-daliad am welllantan- dyrca'r rhaglec y dylem wtithio drostl. Hyd nes eu ceir, bydd dal tir yn berygl, yn enwedlg I Ymneilldu- wyr annibynol Cymrv. Yr etddoch yn gywir, KLLIS JONES GRIFFITH. Dygwyd y gweithrediadau i derfyniad trwy ganu Hen Wlad Fy Nhadau ac yna gwaa. garodd y dorf mewn tawelwch.