Baner ac Amserau Cymru

p (; t' Y T I H Y N M i: i H I 0 N YR fl'ythiios ddiwerldaf, eyhoeddasom ertli- ygl faith ar yr h 1] a adnabyddir, beIJach, i, yn Meirion.' Yn yr erthygl Jiono, rhoddwyd toraeth o ffeithiau a lnnvf yn lied oglur nad ydyw Mr. JOHN \AVGUAX. o'r N:iti,i ku, ar y telerau goreu aihai oi deiiantiaul; ae fod tri o honynt — hfn brf.-wylwyr ar yr etifeddiaeth- ju trt>< o'u am ryw resymau sydd sj(id yn f«y !iy>!iy> iV sgweiar ei hun nag '1 In ncu lira! Er),.pl hyn, y mae'r helynt aiflas wedi dyiod i wisgo agvedd ddifrifol, gan i Viitluh^Mad cyhoeddus a difloesgni jjfc ei wneyd yn erbyn traha y Deddfau i ii W"Wu ryinrfvd o amaethwyr a gynnal- wedd Gwener di- ?P'?vt Manfachreth — eisteddle yr ?"?''?''y''y.!vs yn son am dano- ,?"? ■ Dolgellau; ac y mae'r pen- ;rtf S};(td )'n d.Yy,,yrun cnw yn sefyll ar 'an. dIy-nunul yn swn yr afon Mawddach, L0 1' ^'1 1 ellder i odreu Meet r)" V" 'Ul!U vr hon a dcitl ei d ¡'   d a l dawia l lioii. '?:jt.n ,t, ?.,jj ?,j?i ?? ?? (Vpt-UI <roi! dref-?ordd y Nannau ? ?' i'?yfLianfachreth; ac y IlJ I. 'L?. ??' yr «> ,,t?? os nad y cyfan '? '??'fetifeddiaeth V mci)' -? ???''?? y" ?wydd- '?thu ']''?'? yw yn angenrheidiol ? "-innh?? ??? lKWU yU fanwl i ho11 "ys- .)It:adau  x- It ï deuanttaid, gjijjY AH,HA\ ;i'i denantiaid, g?t.))?. ''y ?'?di ei wncy d yn Hed e,:)p,1t ¡! f d t. Vl ?' en ¡Y" y cyfeiriwyd ati. Dig, J Di.?.d??f' "?"??y? y ?" hon fod  "1' '1' 1 C ? :f liyUU y wysg y P'-eswyi- nriiad?v ymddvvyn tiiag atynt. fel ?" V?ddwyn tuag atynt fel ) dr' J i iii-,ic boneddigeiddrwydd a ?arjj?''??!wa)uiddowneyd. Uchel- (Ii?, ?' ? Phorfa fvnyddig, yw y rhan fwy(,. L o  ?.?' ?' ?" ?? ? ?mgylch Lhnfachreth. Y tn? o.h I .?.. o'r amaethwyr yn byw n ,UiI'"l' ¡' ¡'ù ]1 dd M?. "?'?'?'?'n rhidyliog ac ana ddas; 111l' V J. ??. "?'?' ?w? sydd i'w Sael ar y 1\ l' tIlY", ¡ 'A ?i.tr tJ r'' yi. y?-tad hon Yn adlew- \1\)'¡ ¡ M? ''? '?'??''o!,a.dyweyd y lleiaf, J ff,\ I' 1 1 ?y,?? ?'? ei meddiallU. Chwan ?r??)  v ?"? cydYJUdem1ad ar du y ??i:u- nt' ?L'?e! a delir am y tydd- ¡¡¡VI}'1 r 1 J ?")d ) ? ?y' ae fe ddaw y darllen- ? vu ?] ???? ? wraidd yr anfoddlon- r*yL sy¡J,l \'11 ff 'f dd '"?'dd j. n ?'" ?? Y" %nu ar yr etifedd- ?tb. '?'.? ?'? ???? ysbryd HYWEL c,- 11'¡ 'I J ?LE '? ?''?'?'?ych OWAIN GLYN- a" I ?R t?d/.r ??''???''y?''hodio allan ?y)).?]'?'?? ??ngaddugyg?yllyn J^eni ?,,i ;u gyn- breswylwyr y Nannau ?' ?' Syn-breswy!wyr y Nannau ? ?'v ?t "?"??' 'Ceubren yr Ellyll' ????'? Y?rydHYWEL; 7 perygl a II r y'" d J ?\?.? )' ?)ydd i'r teimladau dyeithriol sydd yn graddol wahanu y meistr oddi wrth y tenant ar yr ystad hon broft yn fath o ail 1 Ellyll,' a boena lawn cymmaint ar Mr. VAUGHAN ac ar ei ddeiliaid yn y pen draw ag a wnaeth hwnw gynt. Fel y cenir yn rhamant Arthur— Of evil fame was Nannau's antique tree, Yet styled the hollow oak of demonrie.' Na chamddealler ni yn hyn. Wrth ddy- weyd y gall hyn beri poen i 3Ir. VAUGHAN, yr hyn a olygwn yw fod yn ammhossibl i feistr a thenantiaid anghyttuno ar bwngc inor. bNNysig a'u perthynas a'u gilydd yn nglyn a'r tir heb fod hyny, yn y pen draw, yn sicr o beri briw i galon y naill yn ogystal a'r Hall. Y mae yn rhwym o beri colled a phryder i'r meistr, a thrafferth tragwyddol i'r tenant; a pha Ellyll' mwy annaearol y y gellir meddwl am dano nag anghyttun- deb parhaus; ac mewn canlyniad i hyny, deimladau oeraidd rhwng y 'g\r bia y nenbren' a'r sawl sydd yn byw dano fel tenantiaid? Ni pherthyn i ni brophwydo ar bwngc fel hwn. Nid ydym yn dyweyd fod Mr. YAUGIIAN wedi ymddwyn yn anghyf- reithlawn tuag at ei denantiaid ar yr un pryd, y mae yn amlwg oddi wrth y fFeith- iau sydd eisoes wedi eu gwneyd yn hysbys fod yr I Ellyll,'yn y ffurf o anghyttundeb, wedi dyfod hwnt o'r I Ceubreii,' a i fod yn awr, yn rhith Rhyfel y Tir,' yn ysgwyd ardal Llanfachreth o gvvr i gwr, ac yn cyth- ruddo ei phreswylwyr hi. Dydd Gwener diweddaf, gwerthwyd eiddo un o denantiaid hynaf a pharchusaf Mr. V AUGlIAN, nid amgen, Mrs. IIOUERTS, Ty Isaf, gweddw y diweddar Barch. OWEN ROBERTS, gweinidog cymmeradwy yn ei ddydd gyda'r Methodistiaid Calfinaidd. Mynydd yw y rhan fwyaf o'r fferm, ac nid yw yr ychydig ucheldir sydd gydag ef yn fawr gwell, ac wrth gwrs, nid yw yn addas i gynnyrchu gwenith na haidd. Mesura o ddeutu dau gan erw; ond nid oes ond rhan gynimharol fychan o'r erwau hyn yn dir y gellir troi hyd yn oed warthegiddo. Lletlir mynydd yw y gweddill, ar yr hwn y gall defaid fyw yn burion, a dim yn chwaneg. Am yr annedd-dy sydd yn gyssylltiedig a'r tir hwn, y mae yn dra bregys; ac ychydig, os dim, yn wir, o olion adgyweirio sydd i'w weled arno. A dyma, yn wir, un o brif achosion y g'yn a ddygir gan y tenant- iaid yn erbyn eu tirfeistr. Nid ydyw Mr. YAUGHAN ar y goreu wedi myned allan o'i ffordd i adgyweirio yr adeiladau ar ei cti- feddiaeth; o blegid fel y dywedodd Mr. WILLIAM JONES, A.S., yn ei araeth, adeil- adau moelion, tlodaidd, a clilytiog ydyw y rhan fwyaf o honynt. 0 ddilysrwydd y gosodiad hwn nis gall fod ammheuaeth. Mewn ty o'r natur hwu yr ydoedd Mrs. ROBERTS yn byw. Ty gwael, tir gwael, ond y rhent yn ;-)11). Dywed hi fod yr ugain punt y flwyddyn a dderbynia o gronfa y gweinidogion ar ol marwolaeth ei phriod wedi eu llyngcu i fyny yn y rhent yn rheolaidd; ac fe ymddengys fod symiau lied sylweddol hefyd o ennillion ei meib- ion wedi eu defnyddio i amcan cyffelyb. Hyd y gallwn ni ddeall, yr hyn a ddygodd yr helynt hwn i bwynt oedd penderfyniad y tenant i brotestio yn erbyn yr hyn a farnai hi yn annheg yn nhelerau ei daliad- aeth. Gwrthodai y meistr ostwng y rhent er "wneyd byw ar y fferm yn bossibl; gwrthodai gynnysgaeddu y tenant a. choed i adgyweirio y ty a'r adeiladau allan, ac ni fynai wneyd hyny ei hun. Yr oedd aiu- aetliu dan yr amgylchiadau hyn yn belli diflas, annymunol, a cholledus; ac ar gy- nghor ei mab, darfu i Mrs. XioBEiiTS, fel nooddion gwrthdystiad, gadwyn ol or rhent symiau o arian ar fwy nag un achlysur. Gan na symmudai Mr. VAUGIIAN i'w chyf- arfod, ac na wrandawai ar ei chwyn, vr oedd ei hymddygiad yn beth hollol naturiol. Nid felly yr edrychodd Mr. VAUGHAN ar y mater, eithr rhoddodd i'r weddw rybudd i ymadael. Dylid dyweyd, rhag i ni mewn un modd wneyd cam & Mr. VAUGHAN yn ei fater, ddarfod i Mrs. Ro. BERTS, yn ddiweddarach yn nghwrs yr helynt, dalu yr ol adyled, neu'r arian a ddaliwyd yn ol ganddi; ac fo ddywedir ar ran y landlord ei fod yntau, ar hyny, wedi dirymu y rhybudd i ymadael, gyda'r bwriad, mae'n debyg, i'r tenant aros. Ymaith y penderfynodd Mrs. ROBERTS fyned, fodd bynag; a gwerthwyd ei heiddo ddydd Gwener, fel y nodwyd eisoes. Un o arferion y cVvynir yn eu herbyn yw cydio maes wrth faes gosod amryw ffermydd i un dyn; a thrwy hyny, nid yn unig yn gwneyd cam ar teuluoedd ddy- lasai ddal y flermydd hyn, ond y mae yn gwneyd cam anfad a'r plwyf i gyd. Y mae i fesur mawr yn diboblogi yr ardal, ac yn gwneyd y gweithwyr yn brin. Y mae yn gosod un teulu i fyw lie y dylasai tri neu bedwar gael bywoliaeth gysurus, a chaniat. au fod ammodau eu daliadaeth dirol yn agos i'r hyn sydd deg a chyfiawn, Dylai Llys Tir—ac yn dditu fe wna, pan ddaw i fodolaeth—wneuthur hyn yn ammhossibl. Delir chwech o ffermydd mwyaf Llanfach- reth gan ddau denant; ac we!e y Ty Isaf yn awr yn myned i un o honynt, gan wnfyd ei gyfran yn bedair o ffermydd. 0! na clieid amaethwyr Llanfachreth, a phob llan arall trwy Gymru, i fod yn bur i'w gilydd, ac i egwyddorion a'u gwna yn ddynion rliydd. Goddefer i ni alw sylw at unagwedd arall i'r helynt blin hwn. Y mae yn awr dri o denantiaid Mr. VAUGHAN yn troi allan o'u ffermydd yn unol a. rhybudd a roddwyd iddynt ganddo ef, ac n d o'u gwirfodd eu hunain. Bu Mrs. ROBERTS ar fferm y Ty Isaf am ysbaid deng mlynedd ar hugain, ac uchod. Yn ystod y cyinod hirtaitii hwn, hi a dalodd ddwy fil o bunnau o rent i'r meistr, ac fe roddodd swrn o lafur yn y tir. Gwnaeth hi a'r ddau denant arall lawer o welliantau ar y tir; ond yn awr, gan na chaniateid iddynt ddal y tir o dan ddarpar- iadau Deddf Newydd Daliad Tir, wele hwynt yn gwneyd anrbeg o'r cyfan i'r land- lord, megys, ac yn gorfod ymfoddloni ar y syniad nad oes iddynt na diolch na thai am hyny Dyma enghraifft fyw o anghyfiawn- der y gyfundrefn bresennol dan yr hon y delir tir gan filoedd o amaethwyr Cymru. Un gair wrth derfynu. Nid yn anil y mae genym air da i'w ddyweyd yn y cyssylltiad hwn am barson ond da genym ddeall nad oes a fyno rheithor Llanfachreth a'r busnes hwn o gwbl. Iddo ef clywsom roddi y deyrn • ged uchaf oedd yn bossibl fel dyn teg, a gweinidog tirion. Iechyd i'w galon i sefyll yn mhlaid y gwan. Cymmerwyd mantais ar gynnulliad y bobloedd i'r arwerthiant i gynnal cytartod, yn yr hwn y traddodwyd areithiau grymus gan Mr. WILLIAM JONES, yr aelod pybyr dros Arfon; y Parcli. JouN WILLIAMS, Dol- gellau; Mr. WILLIAM PUGH, Pantglas, un a drowyd o'i fferm, ar yr un ystad, flynydd- oedd yn ol; y Parch. J. EIDDON JONES; a Mr. HOWEL GEE, y rhai a osodasant arb en- igrwydd neillduol ar yr angenrheidrwydd o gael rhyw awdurdod a fedr oruwehreoli mympwyon landlordiaid yn eu hymwneyd a'u tenantiaid. Yr awdurdod hwnw yw Llys Tir. Dyma'r casgliad y daeth y Ddir- prwyaeth Dir iddo wedi ymchwiliad o'r fath fwyaf trwyadl a Hafurus i amgylchiad. ?auyramaothwrcyrareig, Rebyllyshwn, gobaith gwan sydd i amaethwyr y Dywys- ogaeth, druain! allu gwrthsefyll ymddyg- iad ffroenuchel yr ysweiniaid tuag atynt. Dyma'r unig feddyginiaeth at y clefyd sydd yn "parlysu ffermwyr yr hen wlad. Pe.ceid hwn, ni byddai ymaelodi yn Eglwys Loegr, a chefnogi Toiiaid mewn adeg etholiad, yn gymwhwysder i ddal fferm. Clyw- som ddyweyd, dro yn ol, fod bedydd esgob yn golygu dau beth. Yn y lie cyntaf, ei fod yn cymmhwyso y dyn i gael rhan o etifeddiaetli y saint yn y goleuni. Ac, yn ail, ei gymmhwyso i ddal fferm dan yswein- iaid Toriaidd Cymru. Y mae cisieu gwneyd y cymmhwysder olaf hwn yn beth diangen- rhaid:—a Llys Tir yn unig ddaw a byny o fewn ein cyrhaedd. Ni ddylai meistr tir sydd yn ymddwyn yn urddasol ofui sefydliad y Llys Tir. Fel y dywedodd Mr. WILLIAM JONES, ni raid iddo bryderu yn ei gylch; nid ymyra y llys o gwbl yn ei amgylchiadau. Bydd y llys, mewn achos fel hyn, yn Uythyren farw.

I Y CYFARFOD. I Dechreuwyd y gweithrediadau trwy i'r Parch. Evan Roberts, Dyffryn, roddi allan y pennill tra phriodol hwnw :— 0 Arglwydd Dduw Ehagluniaetb, Ac Iachawdwriaeth dyn, &c., Canwyd hwn gydag yni gan y ffermwyr gonesb a gweithgar oedd yn bresennoI. Yna cafwyd araeth agoriadol gan y cadeir. ydd. Pywedodd Mr. Gee mai gwell ganddo fuasai gweled rhywun arall yn ymgymmeryd a'r llywyddiaeth; ond yn niffyg hyny, yr oedd yn hyfrydwch ganddo sefyll i fyuy y diwrnod hwnw i gynnorthwyo rhyw gymmaint arnynt i ddwyn eu hachos teUwng ger bron y byd. Yr oeddynt yn awr wyneb-yn-wyneb fi r cwestivvn mawr fn trwy'r oesoedd yn cynnhyrfa gwa- hanol genedloedd y byd. Yr oedd pwogo y tir wedi bod, ac yn parhaui fod, dan wraidd llawer o gvnnliyrfiadau gwladol, cymdeithasol, a chref- yddol y cenedlaethan fu; ao nid heb achos, yn ddtau, yr oedd y cynnhwrf presennol yn do- II chreu gwneyd ei hun yn deimladwy yn Meirion (clywch, clywch). Yn amser y geuedl Iuddewig, ¡ fe benderfynodd Duw y cwestiwn hwn yn el ddull doeth ei hnn; a phenderfyniad gogonedd- na oedd hwnw hefyd. Yn y cyfnod pell hwnw ar hanes y byd, yr oedd pob un o'r bobl yn meddu ei gyfran ef ei hun o'r wlad; ac os mewn rhyw fodd y collai feddiant o hono, ac yr elai ymaith, fe ganiateid iddo ddyfod yn ol ar ben yr hanner can mlynedd i'w dreftadaeth (clywch, clywch). Iwbili ogoneddus yn hanes pwngc y tir oedd hwn yna, ac iwbili hefyd oedd yn werth ei gadw. Dan y cynllun hwn o eiddo Duw, dyfod yn ol yr oedd y bobl i'w hetifedd- iaethau a'u cartrefteoedJ, ac nid cael eu troi allan o fterai a ddelid gan (leiilu am tiri chan mlynedd, fel yn yr achos yr oedd trigolion y plwyf hwnw yn gwyliod mor dda am dano. Darfu i'r genedl Gymreig hefyd benderfynu pwngc y tir jn yr amseroedd gynt ar yr un Ilinel!au, o'r bron, ag y gwnaed dan ddeddf Mofies bu adeg yn ei hanes pan oedd pob dyn yn meddu bawl ddiymwad yn i'wgyfran o weiy- gordd ei deulu. Ood bellach, wele hwynt yn dioddef dan y gyfnmirefa dirol waelaf a mwyaf gormesol a fodobd yn yr holl fyd rhwng dyn- ion rhydd a'u gilyed (oymmeradwyaeth). Fe wyddent, wrth gwrs, am waeth cyfundrefnau, ond rhwng dynion rhydd a chaethweision y ffynai y rhai hyny. Ond nid oedd yn cdichon- adwy meddwl am waeth cyfundrefn yn bodoli rhwng dynion rhydd na'r hon a ffyoaiyn awr ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg (cym- meradwyaeth). Yr oedd yn warth i wareidd- iad fod yn rhaid i unrhyw ddyn ddioddet dan y fath gyfundrefn (clywch). Clywsant lawer o son o dro i dro am orthrwm yngtyn 3,'r tir yn yr amseroedd gynt--amser pan yr oedd pob pendtfig yn dibynu am ei ddiogelwch ef -ei huu a'i feddiannau ar gleddyf ei ddeiliaid; ond nid oedd ef yn credu fod y gorthrwm hwnw i'w gymnibaru o gwbl mewn eithafrwydd i orthrwm y gyfundrefn bresennol yn Ngbymru. Dan y gyfundrefn bresennol, yr oedd yr amaethwyr, drnain yn cael eu gwaedu ddyferyn ar ol dy- feryn, a mSr eu hesgyrn me,!yg ydaael ei sugrio I ymaith, fel nad oedd nac yni na nerth yn aros; ac yna, wedi i'r cyfryw orthrwm lethuy tenant, fe'i troid droa y drwe i daraw gystil ag y gallai I drosto ei hun. Rhaid fod cyfundrcfn a gania- tilai i hyn gymmeryd lie yn bwdr i'w gwraidd (cymmeradwyaeth). Dylai holl amaethwyr y wlad godi mewn gwrthdystiad i'w herbyn, fel ag i sici hau diwygiad. Nid oedd efe yn dyweyd fod landlordiaid mor gelyd ag yr oedd y gyf- raith yn caniatau iddynt fod. Ueid rhai hynod o aurhydeddus y n en mysg, ond yr oedd eithr- iadau; ac hyd yn oed yn mhlwyf Llanfachreth, yr ydoedd y flaith fod tri thenant yn gortod Anfmi o aii ban NI1o'l"f-Y'oA.o.na,L-1 iI/lilt1 XTn ftfl. \C1UU. Ml C;;1.t. uwu UUim J « lewyrchu yn dda ar y rhai oedd yn gyfrifol am hyny. Nid oedd Dyffryn Clwyd, chwaith, yn rhydd oddi wrth drais a gormes y Deddfau Tir; ae yr oedd yr hyn a adnabyddid, bellach, tel I Achos Rbydonen,' yngbyd ag achosion eroill o'i un natnr, yu dangos fod y gyfundrefn dan ba un y delir tic gan nmaethwyr Cymru yn waradwydd i'r oes yr oeddynt yn byw YD. ddi (clywch, clywch, a chymmeradwyaeih). Felyr oedd gwaetha'r modd, nid oeddynt i fesm- maint y gorthrwm, ac eithafrwydd y tra- hi, oddi wrth achosion a ddygid yn awr no eil waith i sylw. 0 na yr oedd liiaws mawr o am- aethwyr yn dioddef yn ddistaw; ac wrth ddi- oddelaint yr amaethwyr hyny oedd yn cael en gwaedu o ddydd i ddydd, a'r tlotty yn eu wynebu, yr oeeld mesur maint y traha. Ofnai ef yn falVf, OJ nn. ddelai ùiwygiad, y obyddai i lorg fawr masnach y wlad hon fyned yn dnryllinu cyn hir ar graig y traha hwn oedd dan wraidd cwestiwn y tir yn y deyrnas. Da iawn oedd ganddo ef weled rhyw gymmaint o wawr gobaith yn tori hyd yn oed yn y dyddiau liyn, pan oedd y Toriaid yn dat awenau y Liywodraeth. Y r I yn y cyfeirid yn fynych ato ynglýn &'r anghydfodau a doral allan o bryd i bryd rhwng mei3tr tir a thenant oedd cyssegredigrwydd rhyddid cyttnndeb. Foddy- wedai y meistr tir, os ydoedd yr amaethwr wedi gwneyd cyttundeb, y dylai gadw ato, beth bynag fyddai y canlyniadau. Nid gwiw oedd cwyno wrtho ef; rhaid ydoedd cadw at y cyttundeb, pa faint bynag o anghyliawnderau geid ynddo. Yr oedd llawer o resymau i'w dwyn dros ddyweyd hyny, yn ddïau. Ar y llaw ara:l, yr oedd ymddygiad ac ymyriad If yr Arghvyddi yngiyn a'r benthyewyr arian wedi dihysbyddu yr wrthddadl hon yn glir a, yn dangos yn lied eglur nad oeddynt yn bleidiol i beri i gyttundeb ffol, annheg, ac anghyfiawn rhwng y benthyewyr arian, a'r rhai elai i'w crafangau, sefyll. Fel ffrwyth yinci wiliad y ddirprwyaeth ar feuthyca arian, yr oedd T £ yr Arglwyddi ei hunan wedi neidio i'radwy, gyda chynlluu a alluogai dyn i appelio at y Cwrt Bach, os byddai wedi gwneyd cyttnndeb annheg (clywch). Yn awr, y cwestiwn y dymunai ef ei ofyn oedd, pa un ai y dyn a anfonai at arall am fenthyg ychydig arian ar log, ynteu y ffermwr, drnan oedd wedi ihoddi ei holl olud a'i lafur yn y tir, ddylai gael yr amddilfyniad a haeddai oddi ar law y BeDe(ld' Yr oena eie yn upweya mai yr amaethwr (clvwch, clywch). Yr unig feddyginiaeth y gallai ef feddwl am dano ynglyn a'r cwestiwn yr oeddynt wedi dyfod ynghyd i'w drafod y diwrnod hwnw oedd, cael Llys Tir (cymmeiadwyaeth). Yr oedd yn ben bryd, yn wir, iddynt pymmhwyso yr egwydd- orion yr oeddynt wedi bod yn dadlen yn en cylch er's cynnifer o flvnyddoedd. Pe sicrheid Llys Tir, fe ofulid, m ed'YD, fod y tenantiaid yn derbyn yr nn chwareu teg a'r meistri tir (clywch, clywch). Bellach, yr oedd ganddo y pleser o alw ar un o fecbgyn goreu Cymru-un oedd wedi gwneyd ei ffordd i Dt y Cyffredin- i'w hanerch, Mr. William Jones, yr aelod dros Arfon, ac un o'r Rhyddfrydwyr gleewaf yn Nhy y Cyffredin (cymmeradvvyaetfa). Mr. William Jones, mewn aiaetit liyiwd], a llawn o dan Cymreig, a ddywedodd ei fod yn gweled yr haul cyn cilio dros y gorwel yn edrych megys ar gyfarfod oedd yn ail ddechreu ysgrifenu banes Pwngc Tir Cymru- hales na orphenai nes cael deddfwriaeth deg rhwng meistr a thenant (clywch, clyweb). Yr oedd yn dda ganddo weled y cyfarfod o dan lywydd- iaeth Mr. Howel Gee, am yr hwn braidd ra ddywedai fod ganddo fath o hawl apostolai '1' i'r swydd (chwerthln). Y diweddar Mr. Gee oedd apostol mawr Pwngc y IV yn N-livri rii; ac fe wnaeth fwy, hwyrach, nag un dyn arall o fewn y ganrif i ryddhaugwerin Cymru o gacth- iwed (clywch, clywch). Da, gan hyny, oedd gweled y mab yn dilyn llwybrau ei dad, ac ju gwneyd hyny yn yr un ysbryd. Ni ddaeth ef (y siaradwr) yno i gynnrychioH ei hun yn unig, Arch, a dymuniad, yr aelodau Cymreig yn senedd Prydaiu Fawr barodd iddo ddyfod i Lanfachreth i siarad eu ovdymdeintlad a'ii cydweithrediad o herwyJd yr anghyfiawnder oedd yn cael ei wnaydynmroyddamangriioedd Cymrn (clywch, clywch). Nid oedd de mewn mantais i fyued i mewn i'r ffeithiau oedd yn cael eu trafod yn Llanfachreth y dyddiau hyny; ond beth ddywedai dyn rhesymol yn wyneb y ffaith fod teuluo»dd cyfain yn cael eu troi allan o'n cartrefi yn y lie hwn? Rhan oedd y ffaith o gynllun--o gyfundrefn garhaua ocdd wedi bod yn codl ei phen yn y plwyf hwnw er's blynyddoedd lawer. Wele un gwir- ionedd y gellid ei phrofi y ta hwnt i allu neb ei awada-sef yw hwnw, fod y Cwm Uchaf, o herwydd bodolaeth y gyfundrefn y soniai am dano, bron wedi ei Iwyr ddi-boblogi. Yr oedd y lie bron wedi ei wneyd yn angtiytanneua— teu'uoedd yn colli eu cartreti-tai ddim yn cael eu hadeiladii-maes yn cael ei gydio wrth faee, er mwyn dau neu dri o gynffonwyr y landlord- iaid (clyweb, a chymmeradwyaeth). Yr oedd ffaith fel hyu-troi teuluoedd o'u cartrefi, gwneyd ardaloedd yn anghyfannedd, anfon ymaith ddynion ddylai tyw ar y tir gyda'u deadelloedd, a magu plant yn onest, ae yn nn- rhydedd i'w gwlad-yr oedd petb fel hyn yn waith ac yn waradwydd (clywch). Rhaid oedd svmmud ymaith o'r tir y posaiblrwydd i beth fel hyny allu digwydd (cymmeradwy- aeth) Ar ei daith o oreaf Bontnewydd i Lan- fachreth y diwrnod hwnw, tai gwael, beudai gwael, a'u ffenestri nioel-on, tlodaidd, oedd yr oll a welodd (chweithin, a chymmeradwyaeth). Anneddau wedi eu clytio oeddynt (chwerthiu adnewyddol). Y petihau hyn-di-boblogi ardal- oedd yn y wlad, a gadael i gartrefi y boblfyned yn anghymmhwys i fyw ynddynt, oedd wedi gwneyd slums bndraf trefydd a dinasoedd Lioegr. Sut i lenwi ysgyfaint y slums hyn f, awyr iach, a chlino yr aflendid oedd ynddynt, ydoedd y cwestiwn mawr gai sylw mynych yn y deyrnas; ond fe iinturiai ef ddyweyd, nas gallent wneyd hyn heb anfon y bobl ya ol i'r tir (clywch). Y ppt lisu a codwya ganddo oedd _t 1: 1 n /nn»K» 1/itllTiiil man O r iirniKS i\> weiiu yu y luujruM tiuu" Am y deadelloedd y canodd Eben tardd am danynt nnwaith A Ulfilnmg fwynlau yn mwmiar;, Yn fwy ere i ne na.'r wya man Bref cor yn brefu eariad," Neb yn mediu brefu brad, (cymmeradwyaeth). A oedd rhyw rai yn rliywlo yn brefu brad tybed ? Oedd, yn mysg dynion yu Nghymru lonydd y dydd hwnw (cywilydd). Yr oedd tnedd mewn syfarfod o fath yr un a gynnel- id y diwrnod hwnw i fagu meibion a nierched feddai asgwrn cefn dros annibyri-ietli, i godi gwrid cywllydd mewn cjnffonwyr ac mewn per. sonau Ilipa, llegach, a diymadferth (clywch, clywch). Nid oedd arno ef eisieu erlid cynffon- wyr. Nid eisieu eu lladd oedd, eithr e;sieu ysu y gynffon, fel bo'r epa farw, a'r dyn fyw (cymmer- adwyaeth a chwerthin). Synasai lawer wrth glywed fod teuluoedd yn cael eu troi o'u ffermydd yn yr ardal hono-rhieni, hwyrach, oedd eisieu rlnddi addysg i'w plant, neu o leiaf rhai cedd wedi rhoddi iddynt addysg dda at) anrhydeddns. Bu amser pan yr oedd landlordiaid a banvniaiu yn erlid eu tenantiaid rhag rhoddi addysg i'w plant; a dyna oedd ysbryd Toriaeth bob amser- am gadw'r gwan i lawr, rhag rhoddi rhyddid i'w barn, a rhag rhwyddhau eu hannibyniaeth. Dyn ginest, cadain, yn teimlo fod ganddo hawl onest i fyw, a pheidio syrthio yn grebach crin o flaen landlord na sgweiar—dyna'r math o ddynion cedd eisieu yn awr yn Nghymru (clywch, clywch). Bll adeg pan fu parsoniaid yn gwneyd eu goreu gyda'r landlordiaid ond da oedd ganddo ef (Mr. Jones) glywed fod yn Llanfachreth offeiriitd o'r iawn ryw (cymmeradwyaeth). l'arch a chlod, gau hyny, i'w ben a'l galon am fentro credu yu y bobl, yn hytrach nag ymostwng i'w meistr tir. Citliai ef siarad yn lied gryf ar y pwngc hwn. Yr oedd yn fab i dyddynwr by than. Bu ei dad farw rrall oedd efe yn dair blwydd oed; a throwyd ei fam o'i thyddyn. Gwyddai ef yn dda, gan hyny, beth oedd caledi y dosbarth hwn—y caleci o fyw rhwi g dau ofal--iiiagit plant a chadw carttef ar y naill law, a thalu y ihent ar y llall. Rhwng y ddau ofal hwn, y landlord yn tynych iawu oedd yn cael y goreu." Yn y Tk Isaf, lie yr oeddynt ar y pryd yn cynnal eu cyfarfod, gwelent fam oedd wedi rhoddi gofal a phryder i fagu ei phlant, a rhoddi iddynt addysg oedd yn eu gwneyd yu gled i'r ardal ac i Gymru (cyminaradwyaeth). Nis gallai yr un landlord fyned a'r etifeddiaeth hen oddi arnynt. Dylai y meistri tir fod yn falch fed ganddynt etifeddiaethau, nid yn unig i godi iddynt hwy ardrethoedd yn unig, ond oeddynt hefyd yn magu meibion a merched oedd yu an- rhydedd i'w gwlad a'u cenedl (cymmeradwyaeth). Yn y pethau hyn yr ymffrostiai landlord iawn, ac nid yn ei ardrethoedd a'i adegwm. Yr oedd e is- ieu yn Nghymru y cyfryw landlordiaid, a'rcytryw gyfundrefn dirol, a reddai well arwedd ar ei meibion a'i nierched (clywch, clywch). Buasai yn dda gan Mr. Thomas Ellis fod yn bresetfnol yn y cyfarfod, ond nis gallai. Pau yr oedd ef kNr. Jones) yn cychwyn am y tien o Lundain y now- waith cynt, rhoddodd Mr. Ellis y llythyr eai'.lynol yn ei law, gyda deisytiad arno ei ddarllen Gan eich bod yn myned, yfory, i gyfarfod a gynnelir i alw sylw at y digwyddiadau poeuus ar ystad y Nannau, bydd yn dda genyf 08 dywedwch ar fy rhan mor olidus genyf nas gallaf fod yn Mtiriou- ydd, i chwilio i mewn i'r ffeithiau a'r ystyriaethau yDghylch troi tri o deuluoedd o'u ffermydd ar ystad y Nannau. Dywedais yn Nhywyu yn yr Hydref mor fl6l a gwastraffus a cholledus ydyw