The Pembroke County Guardian and Cardigan Reporter

Aelwyd y Cymry. -<> Nid ydym yn dal ein hunain yn gyfxfol am syniadmit ein gohebwyr, Cyfetriur ysgrif an fel y rttnlyn, yn gynar bob iryiknos: — THE WELSH EDITOR, "GuardianOffu'c, Haverfordwest.

ANERCH Y GOLYGYDD. Fy Xghychvladvvyr Hoff:- Y1 ydym gyda gradd o bleser wedi ym- gymeryd a'r gwaith o olygu y rhan Gymraeg I) 'hri£' newyddiadur 'pÚf' sir Cymru. Er c-ym- aint yw helynt golygydd o dan yr amgylchiad- adau a'r manteision goreu (yr hyn nid yw ein ffawd i) iyn hollol ar hyn o bryd), gobeithiwn er hyny, y pery y pleser, ond bydd iddo ddi- bvnu i xaddau helaeth ar y gefnogaeth a gawn a'r dyddordeb a gymerir yn ffyniant yr "Ael- wvd." Xid yw y gwaith o olygu yn dasg dieithr ini, er fod cryn lawer o ddwr Afon amser wedi llifo er's pan eisteddasom ddiweddaf yng nghadair Golygydd. I'r oeddem bryd hyny yn fyfyriwr yn un o'r Prif-ysgolion, ac yn gyd- olygydd un o'r wythnosolion Cymreig a Saesnig. Felly nid ydym heb brofiad, a gobeithiwn y gweithreda profiad, amynedd, ac amynedd, ym- gais at iagoriaeth. "Aelwyd i Gymry" sir Ben- fro a'r cyffiniau fydd y colofnau hyn, a cheisir ei gwneyd hi mor gynhes a dynol ag y gallwn. Erfyniwn ar Gymry llengar a barddol Dyfed a phob bro aTall i'w chadw yn wresog gan dan gwladgarwch a serch eirias at hen-iaith dewr-j ion a duwiolion ein gwlad. Nis gall cylch yr "Aelwyd" fod yn rhy eang a pho eangai yr a amlaf i gyd fydd y dwylaw rydd danwydd i'w wresogi hi. Yn unol ag ysbryd y "Guardian" ydd y colofnau hyn yn anibynol ar blaid a sect, hyny yw, ni byddant yn offeryn caeth i'r naill na'r Hall o honynt, ond caiff bob barn a chred berffaith. ryddid a chroesaw i fynegu eu syniadau ynddynt ar unrhyw bwne dan haul. Amryvvzaeth sydd un o egwyddorion sylfaenol bywyd, ac un o elfenau pwysicaf prydferthwch a nerth. Gan hyny, nyni a osodwn amrywiaeth yn un o nodweddion amlycaf yr "Aelwyd," gan lwyr gredu mai felly y bydd hi yn fwyaf dydd- orol. Eycl y gallwn, un o'n harwyddeiriau fydd y ddiareb Ladin—"Homo sum et nihil humani a me alienum puto"Myfi wyf ddyn, ac ni chyfrifaf ddim dynol yn estronol imi,"—ond gyda golwg neillduol ar Gymru, Cymro, a Chym- raeg. Gyda chynydd addysg a chyfleusderau teithio, y mae cylch dyddordeb y Cymro yn eangu beunydd, ac o ganlyniad, rhaid i'r Wasg Gymreig, hyd y gall, gydfyned a gofynion yr .amserau. Dichon y dywed rhai o'n darllenwyr ein bod yn rhy uchelgeisiol ein bwriadau os meiddiwn dybio y geill ein dwy neu dair colofn ni gyrhaedd y safon a awgrymir. I hyn, ein tiateb yw: boed ein gofod fychan neu fawr, nid oes niw.ed mewn gosod i ni ein hunain uohel sicod,-gwell yw anelu at y lleuad na'r llwyn! Clywais ddweyd mai cynghor amlaf y duwiol Willianis o'r Wern i bobl ieuainc ydoedd—"Gos- o,lwch y nod yn ddigon uchel," a chwynai hyd ei fedd, er cymaint ei Iwydd a'i waith, am nas gOsodasai nod uchelach iddo ei hun. Kid yd- ym yn ddall i ddiffygion gwasg Cymru, ac nid 063 arnom ofn dweyd mai yn ei hwythnosolion y gwelir y dyffygio* hyny amlycaf. Nid ydym mor fi'o-1 a iihybio y gallwn ni yn y colofnau hyn eu hosgoi yn hollol. ond gwnawn ein gore* o fewn ein gofod a'n gallu. Dylai pob wythnos- olyn Cymreig amcanu at foddio chwaeth y mwyaf diwylliedig "yn yr oes oleu hon," a gwrthod lie i bobclifriaeth bersonol, a phob rhagfai-n sur, a phartiol sel. O'r ochr arall, os yw y wasg Gymreig yn tueddu at chwerwder, partiol set, a chyfyngdra gwelediad, y mae, hyd yn hyn, boed diolch i Dduw, yn rhydd o fud- reddu ac aflendid y newyddiaduron Saesnig a "gwa3g felen" Lloegr a'r Amerig. Iaith cref- ydd, lion, a barddas, yw iaith y Cymry, a chredv/n yn ddiysgog mai un o aehosion penaf glendid ein gwasg ydyw bodolaeth yr hen iaith. Pe ond ar y tir hwn yn unig, heb son am arall, dylem gyd-ymdrechu yn mhlaid ei ffyn- iant. Yn llaw Rhagluniaeth bu, ac y mae, yn un o biif offerynau dyTchafiad y Cymro mewa moes, a rhin, a lien. Bygythir ein gwlad fech- an, an\vyl, g3.n y gorlif Saesneg gyda'r oil a j gvnwys o ran mantais ac anfantais, diwylliant, a bydolrwydd, ac yn ei wyneb, gwiw cais i lenoriun a beirdd y sir am gymhorth i'w gwneyd mor ddefnyddiol a dyddorol ag sydd bosibl. Cawson. ein hunain, yn y gorphenol lawer o adloniaut ac adgyfnerthiad meddwl yn ngholof. nau Cymraeg y "Guardian," gan y fath lenor- ion a t)-;rdd a'r Parchn. J. S. Jones, Hwlffordd; E. J. Herbert, Mr. T. Evans, Mafonwy, Pen- dragon. Brynaeh, Blodionwy, Mr. H. Evans, a Kilmorey, yn nghyd ag eraill ellid eu henwi. Ar die gwladgarwch a chariad at yr hen iaith, a'r ffaith mai y "Guardian" o'r holl bapyrau gvhoeddir yn y sir yw yr unig un arlywa fwrdd i'r Cymry yn eu hiaith eu hunain, y gofynwn am gynyrchion gwybodaeth ac awen y bonedd- igion a enwasOIll yng nghyd ac eraill i'n "Hael- wyd." Yr ydym yn bwriadu eu gwneyd mor ddernyndiol ag sydd ddichonadwy mewn ini gofio mai rhaff deir-caine ein gwahanfodaeth fel cenedl ydyw ein hiaith, ein nodweddion, a'n Hen. Pan gollir y gyntaf (pell y bo'r dydd!) byddwn yn d'lotach o rywbeth drutach nag en- illiou aar. Nid awn mor bell a dweyd fod coll iaith yn golygu Ihvyr ddiflaniad nodweddion cen- edl, ond y mae yn help mawr i hyny. Pan ballo iaith pylir nodweddion gwahanfodol cenedl, os na chollir hwy yn llwyr, ac nid colled fechan, chwaith, ydyw colli y peth cyfrin hwnw cys- syllTiedig ag iaith sef yr hyn a alwn o ddiffyg enw gwell, yn 'sentiment.' Gwyddom fod y teunlad Cymrsig a'r oil a olyga, yn llifo yn gryf a gwresog yn nhueddau uchaf sir Benfre. Yr ydym yn hyf, gan hyny, i ofyn am gyfran 4) hono i gyfeiriad yr "Aelwyd," ac yr yclym yn hyderus, hefyd, nau gwrthodedig fydd ein ystyr lenyddol, hyny yw, drwy alw sylw ein darllen- wyr at fudiadau meddyliol yx oes, yn nghyd a nodiadau ar lyfrau ac awduron Cymreig a Saes- nig. Gwyddom pa mor flasua i'n chwaeth pob amser ydoedd "Kodiaday Llenyddol" Pendragon ac hyderwn na warafun efe i ninau a darllenwyr yr) "Aelwyd" yn y dyfodol ei gynyrchion gwerihfawr. Bydd croesaw genym i newyddion lleol pob ardal, a gobeithiwn na fydd neb yn ol o ddcfnyddio yr "Aelwyd" fel cyfrwng gwybod- aeth. adloniant a dyddordeb. Gyda dvmtino BLWYDDYX XEWYDD DDA i'n dariieu-.wr a'n gohebwyr, y gorphwyswn Yr eiddoch yn rhwymau serck at ein Hiaith a'n G\\ lad, GOLYGYDD YR "AELiWYD." Tonav. r 8, 1909. O.Y.-Bydd genym, yn y rhifyn nesaf," hys- bysiad o bwys a dyddordeb neullduol i ddar- Henwyr yr "Aelwi-cl.Gol.

HWLFFORDD. Fel y cofnodwyd ya ngholofnau Saesneg y "Guardian," torodd tan enbyd ailan boreia Gwener diweddaf yn nhy llr. Fred Williams, Dark Street, yn y dref hon. Canfyddwyd y tan gyntaf oddeutu 12.30 btfrcu a norhvyd, a chvn pen y:hydig amser difrodwyd yr anedd a enwyd yn l'wyr. a gwnaed galanastra gan yr elfen beryglus ar y "Liverpool Arms," y ty nesaf at I un ilv. Williams. Llosgwyd y naill i'r llawr, a ayrthiodd to y Hall. Un o'r amgylchiadau mwyaf gwaradwys i Gynghor y dref, ydoedd diffyg cyfienwid o ddTvr i atal y tan. 'Cadwyd y "Brigade" rhag gweithredu am yn agos i awr o aniser o herwydd prinder y dwr. Cafwyd fod y "reservoirs" yn sych a bu raid pwmpio am amser tra'r tan yn lledu. Pa bryd y cawn ar ein Cynghorau Trefol y dynion iawn i reoli ein trefydd, ac nid cysgaduriairl a bwngleriaid an- wybodus? GOHEBYDD.

OLLA PODRIDA, KEU Dipyn o Bobpeth i (GAX GOFIADUR). Brawychwyd byd cyfan gan y newydd am y ddaeargryn ofnadwy yn ne itaii ac ynys ijisi 11, trwy ba un y dinystri»vyd trefydd, pentrefydd, a chartreti lu, lieblaw-a dyma'r gwaetha' oil— y dyfrod ar fywydau dynol. Dyvvedir fod y iladdedigion yn rliifo dros 200,000, a'r clwyfedig- ifm uwchlaw 100.000. Fel y dygwydd yn fynych yn hanes daeargrynfau ychwanegodd tanfeydd ac ofnadwyaeth y difrod, gydag ysgelerder Uad- ron yn yspcilio y byw o'u meddianau. Y mae Prydain yn ogystal a holl wledydd Cred o dan ddyled drom i Ital4 am ei chynysgacth fawr, yn en-.vedig yn y cynoesau, i lenyddiaeth a chelf y byd, ac y mae yn dda genyf ddeall fod y cyd- ymdeimlad mwyaf byw yn cael ei arddangos tuag at lywodraeth a phobl Itali yn eu djdd blin hwn, gan cin gwlad ni a gwledydd eraiM. Y mae cronfa Arglwydd Maer Liundain er budd y dioddefwyr eisioes yn prysur gyrhaedd can- oedd o filoedd a bunau. Xis gall yr un Cristion, debvgaf, lai nag ed- rych ar y dinystr anele hwn fel ymweliad Duw ae un o arwyddion dechreu y diwedd. Ki pherthyn i ddyn meidrol wybod awr dyfodiad I Mab y dyn ond Efe a roddodd ini yn Ei Air megis cypdrem ar y cyffroadau naturiol, cym- I deithasol a gwladol a Haenorant awr Ei ddych- weliad Ef i farnu y byw a'r meirw. Y mae yr awr hono yn agoshau, neu yn agos, medd rhai a ddarllenant arwyddiun yr amserau trwy ddrych y Testament Xewydd. Un o ymadroddion cy- hoedd olaf yr ysgolor a'r sant disglaer hwnw— Esgob Westcott, o Durham—oedd yng nghylch ei gredkiiaeth ddiysgog fod y Dydd Olaf wrth y drws. Y mae sefyllla ein byd heddyw yn llawn o awgrymiadau i gefaogi y gred hon. Daeth o'r wasg yn ddiweddar lyfr gwerthfawr a dyddorol, medd y beirniaid, o waitn Dr. J. G. Moelwyn Morgan, o Aberteili, ar "Anfarwoldeb yr Enaid." Ei bris yw tri swllt a chwe' chein- iog, felly gellid meddwl fod y gyfrol yn un weddol iawr. Kid ydwyf wedi ei gweled, ond gobeithiaf ei gweled a'i darllen cyn bo hJr. A un adolygydd mor bell a dweyd "nad oes dim tebyg iddi wedi ymddangos hyd yn hyn yn y Gymraeg." Dyma ganmoliaeth lied fawr, onide, a dichon nad anhaeddianol, ond beth am "Ath- rawiaeth yr lawn" gan y Dr. Edwards, nofelau Daniel Owen, ar "Bardd Cwsg" ? -V"- Bu farw ychydig ddyddian yn ol un o ddyn- ion enwocaf, os nad hynotaf, y gaarif, sef y Tad John o Gronstadt—"Father John of Kron- stadt' fel y'i gelwid. Rwssiad o genedl ydoedd, ac offeiriaid perthynol i'r Eglwys RoegaMd- Eglwys sefydledig Rwssia. Heb athrylith na thalent, ac heb gyfoethogi o hono lenyddiaeth ei oes, efe a feddai ddylanwad aruthrol ar ei gydwladwyr ac addolyd ef yn lythyrenol gan amryw o honynt, a'r oil ar gyfrif ei dduwioldeb. Yr oedd yn sant yn ystyr iwyraf y gair, ac fel ei Waredwr a'r St. Francis o Assisi, ymbriododd a thylodi o draserch at y tlawd. Priodolid iddo allu gwyrthiol, ac nid oes amheuaeth na chyf- lawnodd lawer o wyrthiau mewn achosion o afiechyd, trwy rym gweddi-gweddi y ffydd. Cyfaill y bobl ydoedd yn ngwir ystyr y gair, I ond ceisid ei gyfarwyddyd a'i gynghor gan dyw- ysogion a mawrion y Ilys, ac hyd yn oed yr ym- herawdwr ei hun. Yr oedd ei air yn ddeddf, a chadwai yn ei ddwrn nerthoedd ymflamychol a gwrthryfelgar Rwsia. Rhyfedd yw grym duw- ioldeb I Nid wyf, hyd yn hyn, wedi gwel'd y "Genin- en" am Ionawr, os yw allan, ond os yw cystal a. rhifyn Hydref, y mae yn rhagorol iawn. Den. gys Eifionydd ei fod yn fyw i feddwl a nodweau- ion yr amserau, canys y mae y rhifyn hwn yn ymdrin a rhai o bynciau mwyaf "losgawl" y dydd, megis yn yr ysgrif ar "lesu y Sosialydd," a "Deffroad Llafur," gan y Parch. John Davies, y traethodwr digymhar o Ystalyfera. Nid wyf yn meddwl fawr, serch hyny, am yr ysgrif fiaenaf a nodais, ac onid yw y teitl yn gamar- weiniol am Un a orcliymyaodd dalu teyrnged i Cesa 1 Gan nad beth wneir, na lusger enw y Gwaredwr drwy laid ymbleidiaeth wleidyddd!. Gallaf gydsynio yn galonog a'r "paragraph" olaf yn ysgrif Sosialydd: "Y mae yn berffaith wybvddus nad oes dra-arglwyddiaeth mor or- thrymus a'r un mewn cysylltiad ag enwadaeth grefyddol; ac ambell dro byddaf yn ymholi beth fydd gan y mawrion sanctaidd hyn i'w gyfrif am sathru Ei ganlynwyr dan eu traed a dryllio gwirionedd yn chwilfriw a gwiail o haiarn." Adgofir ni gan awdwr Saesnig fod yna berth. ynas agos cydrhwng y gair glas a'r gair Saes- neg "glass'—gwydr. Tueddai ein hynafiaid i edryeh ar luwiau fe'l gwahanol fathau neu ffurf- hu ar ddisgleirder—yr hyn sydd wir, efallai, o safbwynt wyddonol. Er enghraifft, sieryd y Sais am "bright red" a "bright blue," a chawn Iwl Cesar yn yn cyfieithu glas yn. "vitrum," yr hwn a olyga Felly hefyd, gol- ygai "glancus" v gair Lladin cyfystyr a glas, ar y cyntaf disgleirio. Ac arwyddai gwreidd-air "purpureus," porphor, a gymhwysid at wrth- ryc-hau mor wahanpl a mantell ysgarlad ac alarch wen, ar y dechreu, pelydru neu ddis- gleirio. Claddwyd y gwr nerthol a da hwnw, y Parch. Dr. Lewis Probert ar yr 2il o'r mis hwn ym mynwent Eglwys Bhvyfol Llanelli, Brychein- iog, ac er gwaetha'r hin presenolodd llu mawr o weinidogion a lleygwyr eu hunain yn yr ang- ladd. Defnyddiwyd gwasanaeth clad'du Eglwys Loegr wrth y bedd, yr hwn a ddarllenwyd gan y Rheithor. Yn gysylltiedig a'r angladd cym- erodd y gweinidogion ran. sef, y Parchn. J; W. Thomas, Ton Pentre; H. A. Davies, Cwmaman; a J. J. Williams, Pentre. Gwir y sylwodd yr olaf fod y Dr. Probert yn wr mawr ym mysg cewri y genedl, ac mai priodol i'r mynyddoedd fu'n gysgod i'w gryd gysgodi ei fedd. Llanwodd gadair prifathraw Coleg Bala-Bangor gydag an- rhydedd iddo ei hun, a lies ei fyfyrwyr. -'i"'n"- Beth fydd diwedd yr anesmwythder presenol yn India? Y mae y wlad hono benbwygilydd yn fyw gan ysbryd gwrthryfel canlynol, fel achos dechreuol, i waith Arglwydd Curzon yn rhanu talaeth Bengal yn groes i ddymuniad y genedl. Gellir dweyd fod sail ein llywodraeth yn India, ar hyn o bryd, ar losg.iynydd an- foddlondeb dygu y trigolion brodorol. 0 fewn y dyddiau diweddaf bu y c-ythrwrl enbyd o <u y Mahometaniaid o herwydd gorthrymu arnynt, meddai nnwv. gan yr awdurdodau o dan ddy- lanwad yr Hindwaid, mewn cyssylltiad a de- fodau eu crefydd. Gyda Sir Edward Grey, Ar- glwyddi Morley and Minto wrth y llyw, gellir bod yn sicr y gweinyddir doethineb ac ewyllys da er tawelu a gwastadhau elfenau cynhyrfus vr India. Ym mysgy golwyth o lyfrau gyhoeddwyd yn Lloegr yr Hydref diweddaf ni chawd un o ddyd- dordeb penodol i Gymru oddigerth cyfrol Mr. Walling ar "George Borrow: The Man and his Work," cyhoeddedig gan Cassell, am chwc' swllt. Y mae yn werth ei darllen. am un rheswm oherwydd ei bod yn chwalu cnapiau y Dr. Knapp yn ei fywgraphiad eafawr i Borrow. Y mae hwnw yn gofiant anfertli, gorfanwl, ond anial ei anrhefn. Xi ddylai'r un Cymro fedr Saesneg esgeuluso darllen gweithiau Borrow— y Seis-Gymro gwladgar, awdwr 'Wild Wales" ddifyrus, "The Bible in Spain," a "Lavencro." Eio a garai ein hiaith a'n cenedl ni, a bu'n help mawr i'w gwneyd yn ddyrchafedig a dyddorol i'r Sais a ilawer cenedl arall. Y mae gan yr Eglwys Sefydledig yng Xghym- rr. wythnosolyn a thri o fisolion (I dar. ei nawdd sef, "Y Llan." "Yr Haul," "Y Cyfaill Eglwys- ig," a "Pberl y Plant." Dywedir mai yr oiaf yn unig o'r pedwar. o dan clygyddiaeth y C-mon Camber-Williams sydd yn talu ei ffordd. Xid yw y ffaith yn adlewyrchu nemawr gled i Eg lwyswyr lien a lleyg Cymru. Dylai yr Egiwys I y Genedlaethol fod yn unrhyw a'i henw ym mhob eyfeiriad. ac yn ddiesgus ym mhob-pefh betthyn i iaith frodorol y tir lie y saif. Gwir mae i'r Eglwys yr ydym yn ddyledus am ein Beibl Cymraeg, ac am rai o glasuron y genedl, ond nid gwiw iddi orphwys ar orchestion y gorph- enol. Ymac rhai o honom wedi blino ar yr apel i draddodiad han?s er cadarnhau ei hawl j'r teitl o Eglwys Genedlaethol y Cymry. Gwell fyddai genym i'w diffynwyr gyfiawnhau e: hawl i'r enw drwy waith a ffyddlondeb heddyw i iaith a defion ein cenedl. Da genyf fod ym mryd "Brvnach" i gyhoeddi ei weithiau awenydcl il. Bydd y gyfrol yn flasus fwyd. canys medd Brynaeh awen hoenus, ffres. a chyffyrddiad del y gwir fardd. Edryeh. af ym mlaen at ymddangcsiac1 y lljfr gyda dyddordeb. Un o bregethwyr hyotlaf. yn ogystal a mwyaf di-dclerbyn-wyneh ein gwlad ydyw y Parch. D. Stanley Jones, diweddar Betliesda, Penfro, ac olynydd y Dr. Herber Evans yng Xghaernarfon. Y mae yn elyn anghymodlau n i'r ddiod fedd- wol, ac nid oes dafarnwr yn aelod o'i Eglwys. Ii" A dalai wythnosolyn amaethyddol (Jyroraeg ei fiWdd. syaid g.vestiwn a awgrymir i. fy medd- wl -y (ipddiau. k«i, ac a awgrymwyd yn iieull- daol icily, r-ti blyiiyddati yn ol pari gui-ginvy er cynyrchu p.py.- o'c fath, gaai.AiiMctk-ydd ieuainc brwd a deallus. Gosod- astxn eici bwriad-gta: bron rhai o dirfeddianwyr penaf 'geaeaigol sir, a chwasom y gefaog- aet-h Íwv,f galo:«jg, -ic addewidion hu-ei mewn ystyr a-iitn«l. ond ni ddaetli dim o'r peth, o herwydd amgylehiadau auorfod. Oni ddaeth yr amsa bellach gyda ohynydd gwybodaeth j Ymneullduwyr fel corph i ymar- fer mwy o ddefosiwn yn eu lleoedd addoli? Y mae gwir anghen gweddeidd.dra p&rchus yn ein capeli, yn lle'r diweddarwch difraw, y trwstan- eiddiweh y lolian yn y seti, a'r eistedd i lawr yn ystod y weddi. "Hawed knee never soiled silk stocking," meddai George Herbert, ac ni lycldai'n waeth i bobl gymcrant arnynt dd'od yng nghyd i addoli Brenhin y brenh^nc>edd ac Arglwydd yr holl arglwyddi benlinio ger L, I fron pan elwir ar Ei enw. Nid oes dim mwy poenus, braidd, na diffyg fid-di-i vn niiv Dduw. Y fath ddydd o lawen chwedl oedd y Dydd Calan hwn i dlodion ein Teyrnas pan y der- byniasant y gyfran gyntaf o'r Blwydd-dal ben- dithiol! Y fath bryderon dawelwyd, y fath anghenion liniarwyd! Dilys ddigon fod rhai diwygiadau yn anghenrhediol oyn y bydd Deddf y Blwydd-dttliadau yn un hollol deg. Nid oes degwch mewn gwrthod ei help i bobl hen na feddant geiniog goch, tra yn estyn ei breintiau i rai feddant 900p. wrth eu henwau! O'r ochr arall y mae lie i ofni y gwnai eangiad cylch gweithrediad y ddeddf, heb y gyfundrefn gyf- ranol, gynyrchu baicn anioddefol ar ysgwyddau trethdalwyr. Yn un o drefi sir Benfro triga cyfreithiwr o'r enVv Jones-Lloyd. Pan dderbyniodd hen wraig yn y dref hono ei choron gyntaf o'r Blwydd-dal, gymaint oedd ei llav/enydd nes y gwaeddodd a'i holl nerth "God bless Jones-Lloyd"! Tebyg mai Lloyd George feddyliafr hen wraig! Yr oedd y diweddar Barch. John Roberts, o Ebenezer, Caerdydd, yn wr gonest iawn. Atewn cwrdd eglwys un tro, llefarai aelod cwerylgar hyd at flinder pawb, yn ogystal a' gweinidog. O'r diwedd pallodd amynedd Mr. Roberts, a ohan droi at yr hirwyntog ele a ddywedodd: "Mr. yr ydych wedi siarad gwerth chwech er's meityn." Chwe' cheiniog yn unig oedd ar gyfer enw y dyn yn adroddiad blynydd- ol yr eglwya. Gwelaf fod y Parch. J. Arthur Evans, diwedd- ar ficer Llanhowell, wedi graddio yn B.D., ac mai efe oedd llywydd liisteddtod Cymry bir- mingham ar yr 2il o'r mis hwn. Y mae efe ar hyn o bryd yn rheithor Newton Regis, ger Tam- worth. Cafwyd eisteddfod dra llwyddianus, ac araeth ardderchog gan Mr. Evans yn' cymhell ei gydwladwyr yn y ddinas i lynu'n dyn wrth yr hen iaith. Wele englyn Pedrog i'r llywydd: Llyw nerthol llawn yw Arthur-Cymro o ddysg, Mawr ei ddawn a'i lafur; Drwy'i iaith byw hyglyw eglur, Mae y pwnc yn emai, pur. -W&- Yr oedd dau ymwelydd o Sais yn difyru eu hunain ar draul bugail Cymreig yn y Gogledd. "Tybed, mi ellwch weled yn o bell o'r mynydd hwn ?" ebe un o honynt. "Yess, I can see fery far." A welsoch chwi erioed gyn belled a Lhmdain ?" "Do, mi welais yn mhellach na Llundain." "Mi fetiaf goron na wnaethoch." "Fery well; I will bet." "Well, how far have you seen?" "Mi welais mor belled a'r lleuad neithiwr." Rhe4thor balch yn derbyn ymgeisydd ieuane am guradiaeth. "Wel, fachgen, yr hen 'stori eto: ffwl y teulu ym myn'd yn offeiriad?" "Xage'n wir, Mr. mae'r rhod wedi fcroi oddiar eich hamser chwi!"

CONGL Y BEIRDD. flydd yn dda genym dalerbyn darnau byrion yn y gaeth a'r rydd i'r gongl hon.Gol-I BOREU GAUAFOL. Awel hwyrol, plu,'eira-'n sidanwisg Estynaist i'r tyyddfa; y Dwylaw oer i deilwra I Natur wyt, wynt yr ia! Edwina coed yn y cwm,—ymrodio Mae'r adar yn safndrwiii,- Eu hen nythle yn noethlwm, A'u traed yn yr eiratrwm! EIFION WYN. YR HYBARCH ARCHDDIACON BEVAN. Ddihoced Archddiacon,—orenwog Arweinydd yn Seion,— Y gwr astud oedd Gristion-diorphwys. A phur i'w Eglwys yn ei pheryglon. Wedi oes hir gyda saint-y cysegr, Ac Iesu'n rhagorfraint, Mae yn huno mewn henaint; Ond fry, fry, hynod ei fraint! MATHAFARX. F'cerdy Eglwys Oen Duw. GOLEUXI. Ar noson oer tra codai'r lloer Yn araf dros y mynydd mawr, A'r fro i gyd. a'i bywyd drud, Yn gwenu ar ei gwa.wr,- Disgynodd seren wen o entrych nef; A'r byd a welodd ei ogoniant Ef. Ym mywyd dyn, a'i feddwl cun, Rhyw lewyrch, fyth, a gwyd i'r lan;' A thro bo ef ar burdeb nef Yn syllu ex yn wan,— Goleuni ac ysplander sydyn, ter, Syrth ar ei enaid syn—a gwel ei Ner! J. ROWLAXDS. Gwaunarlwydd.

THE CHARLESWORTH MOTOR MYSTERY. I Did the Lady Pass through Fishguard ? PASSENGER INTERROGATED. The Penmaenbach motor mystery—unsolved at the moment of writing-ht3 had its local interest. Miss Charlesworth, which was said to have been thrown from her motor car ovei a cliff, but around whose fate to many ingen- ious theories have been 'woven, was reported to have been seen in Dublin and to have proceeded thence to Wexford, where, however, she does not 'appear to have arrived. Nevertheless, no efforts was spared by those enxious to trace her whereabouts in order to make certain as to the truth or otherwise of the rumour, and on Friday night the passen- gers leaving Rosslare Harbour by the midnight boat for Fishguard 'Harbour were closely scru- tinised by a private detective on duty at the quay. One lady, who arrived by 'train from Wex- ford, and who is supposed to hava booked through Paddington. appeared to tally some- what with the "published descriptions of the missing lady,, but the^detective was unable to obtain a close view of her features. He followed her aboard the St. George, and communicated his suspicions to the chief steward (Mr. Perren), but inasmuch as she had already entered the 'ladies' cabin, he could not agah} SC2 her before the turbincr c-a;t off from the quay. Mr. Perran had in his'possession a reproduc- tion of a photograph of Miss Charlesworth, which he had cut from the pages of the '"Daily Chronicle," and during the course of the cross- channel passage, se'zed a convenient oppor- ( tmiity to scrutinise the suspected lady in coui- P iriscn therewith. Interviewed by our representative ion Satur- day morning, he said he was quite confident that the lady in question was not Miss Charles. worth. He 'described her as wearing a straw sailor hat of neutral tint, and a red cloak, drawn in at the waist, and edged with grey fur, w;th a 'collar of the same material. She carried a plained straw dressing-ease, to which was strapped an umbrella.. She left by the Irish Mail at 3.25 for Padding- ton, where she was accosted by the police, and had no difficulty in showing that she was not the missing lady. —:

Mr. Arthur Heiujerson, M.P., at Leigh on Monday, spoke in aefence of the Labour Party in Parliament, and urged that their attitude on the question of unemployment was free from reproach. He uttered a warning against any proposal which would tend to disintegrate that party, so long as there was no effective instru- meat to be put in its place. If people wanted more they should the number of l labour representat.ves. |

'r" III \t 'l i Th. e. 5^1 H of Public Approval P H has been piace-J I 8 upon YAH p CO^uAi This io ths | p natural result of a f| record of over SO irity & excellence, In VAII BtJUTEN'S >u have nor only e best, but also the ost economical, JRl ii vears of unequalled Thousands o; care- g ful housewives have proved that! INVIGORATING, SUSTAINING oaicisus & ECONOMICAL VAN KOUTEN'S CeCOA. I'j

NEW SCHOOL FOR LLANWNDA. Objections to Proposed Site. EDUCATION COMMITTEE APPEALED TO We have received the following letter on the proposed site for the new school at Llanwnda from Mr. Edward Perkins, Penysgwarne,. and can only say that the points he raises seem to us to deserve the earnest. consideration of the County Education Authority. We should welcome expressions of opinion on the subject from other persons living in the district. "To the Editor of the County Guardian." Sir,—Is it too late to crave the Education Committee to grant one more sitting to the consideration of a site for the above school The site at present fixed on is situated about 10 minutes or quarter of an hour's walk nearer Goodwick than the present school, but so much further for all other children in the parish. Even Pencw children would gain nothing by the change, as they have now a nice clean sheltered road to Henner, whereas if they want to make a shorter distance to the proposed new site at Stop and Call they would have to traverse the stormiest and roughest path in the whole parish. There is another very strong reason why the Committee should pause before aban- doning Henner, and that is its exceptionally healthy situation with a playground of over two acres in extent, ef a healthy character, where water will not lodge, but is as dry as a squeezed sponge as soon as the rain is over. For the Goodwick ehildron it is particularly beneficial, as it affords them a healthy consti- tution to walk there and some 5 or 6 hours' en- joyment of the purest air to besfound in the world, as well as aa esoaps far five days in the week from the smoke and muck ind mias- ma of the valley. I have boon toi-i that <!he rate of infant mortality iti Gouthviok ex- ceptionally high, whilst Ifcv, of :.l. and upwards is normal. Indeeoi. M hewiishy in. vigorating is the air at Henner ths. parents who dreaded sending their children te seho«I on account of the delicate state of their health have been astonished and delighted at the rapid gain in health and strength the child- ren make after a short time in scfiool, and now they only dread to see the holidays com- ing. Our excellent headmaster, says ho, ne%ler enjoyed such buoyant health and strength be- fore and no one can deny that this has contri- buted much to his success in rising up the school to its present crowning state of efficiency it now stands in. There is undoubtedly a cry. ing necessity for greater accommodation, owing to the high tone of the school. Children have been crowded into it from outlying districts, not only from the adjoining one of Fishguard but such distant places as Letterston and Tre- cwn, but I maintain and believe that every disinterested person in the parish and out of it, will agree with me that the extension should be made, not in the direction of Goodwick but in the opposite direction. Daily I see little tots of five trudging their two miles or more, and returning in the dusk of the evening, often overtaken by darkness before they reach their lonely homes in this thinly populated part of the parish, whilst the Goodwick children can romp home in company and be seated com- fortably at their tea in about quarter of an, hour after leaving school. There is at present a spacious hall at Har- mony which the Committee could acquire for the asking. This would relieve the congest- ion instanter and give time to the Committee to consider the question on the spot. I was mis- informed as to the time a committee met at Goodwick, else I should have laid the above considerations before them at that time and place. Yours truly, E. PERKI-NS., Pennvsgwarne, January 9, 1909.

STORM IN FISH GUARD BAY. BREAKWATER DAMAGED. A severe, but brief gale. rageu in the Channel on Friday, increasing in violence towards night and susiding the following mornng. The var- ious cross-channel vessels shipped" a great deal of water, but were splendidly managedi, and weathered the storm wth but the slightest of mishaps, such as the incidental breaking of a skylight, or the smashing of crockery and glass. During the course of the day the schooner "Unity' (Capt. Davies), of Carnarvon, bound with a. cargo of slates from Portmadock to Cardiff, sought shelter within the harbour. Although the breakwater exercised a great modi- fying influence on the huge breakers \vhich rolled in the bay outside it was not capable of ensuring complete tranquility within, and at about 5.30 p.m., the schooner began to drag one of her anchors. Not deeming it advisable to risk the crew in an op6n boat, Capt. Davies caused signals of distress to be made with a torch. Some considerable time elapsed ere these wdre properly understood, but as soon as this object had beenattained rockets were fired and the lifeboat crew expeditiously mustered under the command of CApt. Garnon. The launch, which was signalled by the cus- tomary green flare, took place at about 8.45, under considerable difficulties, heavy surf strik- the vessel at the moment that she left the slip and causing her to lriek violently. Despite the fact that it was unnecessary to leave the shel- tered precuiets of the harbour, the crow found it no easy task to come alongside the schooner, but ultimately this was accomplished and three men and a young boy were tken off her. Land- ing proved .t task of even greater magnitude, and it was ultimately found necessary to get right under the breakwater and set sail in or- der to reach the quayside. The rescued crow proceeded to Fishguard, where they put up for the night at the Cartref Refreshment House. On the following morning the vessel was found riding safely at anchor' having weathered t11 storm without—as had been feared—being, driven ashore and dashed to pieces, and the captain and his crew went aboard and, the weather boins by this time per- fectly calm, set sail for Cardiff. As it would hava been unsafe to have at- tempted to wind the lifeboat un the slipway on the Friday night she was left riding at anchor, and the opportunity was seized by* tho Coxswain on the following morning to apply a eoit of paint. Throughout the night huge waves continued to dash over that portion of the breakwater which is unprotected by the concrete surer- structure, many of them rising almost to the summit of the .lighthouse. Viewed from the shore the sight in the moonlight is an immensely gra;i'I one, and fears were expressed in many unofficial quarters that the structure would be seriously damaged by tho furious impact of the waves. Such proved, fortunately however, not to be the ease. Our "representative, who visited the construction works on Saturday afternoon, found that the damage actually inflicted had been of a eon-iparatively insignificant character. Towards the extremity—where tlfo structure, being recent, is naturally least stable, a stretch of the outer rubble on the -eaw,-trd siue had been washed away, carrying with it a section of railway metals, whilst a portion of the upper surface had been undermined. On the shore- ward side, a backwash of water had effected a large broach right beneath a lino of metals, ) but these proved to be sufficiently strong to effectually bridge the chasm, and were on Saturday in use as usual. The cracks created j by the last storm did not ^appear to have either lengthened or increased in breadth, -and the manner in which the structure as a whole with- stood the assault affords striking testimony to the'-efficiency of the method of concrete con- struetion now adopted, and reflects great credit upon the wise foresight and skill which have been manifested by Mr. G. Lambert Gibson, M.I.C.F., the Superintendent Engineer, and his staff.

—«*- } A fortnght ago as John Davies, a driver at the Black Lion Hotel, was driving a gentleman I from Gwbert-on-Sea, Cardigan, into the town, the horse became restive, and on approaching Nantyferwig bridge, both men were thrown out of the trap, Davies falling on his head. He was picked up unconscious, and taken to his home at Cardigan, where inflammation and pneumonia set in, and he has now succumbed. An inquest will be held.

X Stop one Moment. OH DEAR DOCTOR Must MY DARLING DiE? There is very little hope, But try TUDOR WILLIAMS Patent BALSAM OF HONEY WHAT IT IS.. Tudor Williams' Patent Balsam of Honey Is an essence of the purest and most effloao ious herbs, gathered on the Welsh Hills ant VaJleya in the proper season when their virtue* are in fall perfection, and combined witt Prtre Welsh Honey. All the ingredients ar* perfectly pare. WHAT IT DOES I Tudor Williams' Patent Balsam ox Honey Cu. Coughs, Colds, Bronchitis. A&thm&. Whooping Cough, Croup, and all disorders of the Throat, Chest and Lungs. Wonderful Sore for Children's Coughs after measles. It is in. valuable to weak-chested men, delicate womec and children. It succeeds where all other re- medies- fail. Sold by all Chemists and Stores in Is., 2s., 6d., and 4s. 6d. bottles. Great saving in purchasing large size bottles. WHAT IT HAS DONE FOR OTHERS. What the Editor of the "Gentlewoman Coon Jtmroal" says:- Sir,—The result of the bottle of youT splen. did Tudor Williams' Balsam of Honey is simply I marvellous. My mother, who is over seventy, although very active, every winter has a brou ehialoough which is not only distressing but pttlls her down a lot. It's gone now. With best wishes for your extraordinary preparation W. BROWNING HEARDEN YOU NEED NOT SUFFER! Disease is a sin, inasmuch that if you rightly at the time, it can, to a great extent oo avoided. Here is the preventative. The first moment you start with Sore Threat take a doe" of TUDOR WILLIAMS' Patent B, a BALSAM OF HONEY. It has saved thousands I It will save you! II is prepared by a fully qualified chemist, and is by virtue of its composition, eminently adapted for all cases of Coughs, Colds, Bronchitis, As thma, etc., it exercises a distinct influence upot the mucous lining of the throat, windpipe, and small air vessels, so that nothing but warn pure air passes into the lungs. It's the product of the Honeycomb, cheint cally treated to get the best resulw. The Children like it. THEY ASK FOR IT! So different from most Medicines. Nice to Take! Cures Quicklv I For vocalists and public speakers it has n. equal, it makes the voice as clear as a bell Manufacturer: TUDOR WILLIAMS, M.R.P.S., A.S.Apth. Analytical and Consulting Chemist and Druggist, by Examination. MEDICAL HALL, ABERDARE.

THE VALUE OF REST. "It is the pace that kills," remarked Pro- fessor William Stirling in a lecture on Satur- day. Both old and young folks, -he urged, should appreciate the value of rest. Let the aged break the day into two halves and the value of the rest would be found to be extra- ordinary. They should put themselves into the horizontal position, and rest in a degree which could not be obtained in the erect posi. tion. Want of rest of the nervous system, he said, greatly affected the muscular system. Twelve per cent. more energy was required for "standing at attention" than "standing at ease," because in the former attitude all the muscles were in a state of contraction. The human heart Tested longer than it worked.

Young Children | are well nourished [ I and warmed with hot Corn Flour and I milk Soup. It is quick to make, and I specially good between meals or at bed- time. Use one teaspoonful of n. Brown & Poison's Patent" Oern Flour I to each breakfast cupful of new milk and boil for ten minutes, to bring out the -= dei;ciotis nutty Havour of the Flo-ar. FOR eHRISTMKS music Goto _A._ COWTAIT, SLSZ 6, Dimond Street, Pembroke Dock Salutation Square, Haverfordwest also at TENBY. A large and varied Stock of Mandolines. Melodeons, Music Carriers, Violins, Mouth Organs, Concertinas. Song Folios, Violin and Piano Folios. All at 1/- each. Ask to see Ruby Song Folio-Just out. Gramophone and Seasonable Kecords. — —. See our Special Line American Organ, R15. — — Pianos by Collard, Brimsmead, Cramer, etc ST DA VIDS- = GROVE HOTEL, Situated in its own Grounds Good Stabling Accommodation for 60 Horses. Motor Garage and Pit. Good centre for Shooting and Fishing (Trout). About 3,000 acres of Shooting Ground Wines, Spirits and Ales of the Best Quality. BEST HOUSE FOR COMMERCIALS. Rogers' Celebrated Ales in 4f. 9 and 18 gals. casks. 2 HARVEST BEER of the best quality kept. FIRST CLASS CUISINE.—iurther particulars, apply, PROPRIETOR. ja3—53 R. HAVE VQU INDIGESTION ? | tiAVE YOU SICK HEMACHES? Take STo | This distressing disorder is cat:s-d by a poorly-wording 'omch, which is ir\ rvtcdofa !& little help md a tonic. No matter how bad it may be, a dos^of BEECHAM'3 PILLS » t This distressing disorder is cat:s-d by a poorly-wording 'omch, which is ,tcd OF a !& little help md a tonic. No matt; h;JW bad it may b: a dùs;: Of BEECHAlv\'S PtLLS » will speedily give relief. Take BEHCKAM'S PILLS according to and C the trouble w:U disappear. m To cure Sick Headaches. I Sick Headache; -.T.cin an overtaxed stomach and a derangement of the digestive OTjrzrj. fBEECHAM'S PILLS have proved themselves a boon for the cure and prevention or C those depressing symptoms. A dcs.: wiil remove the immediate cause and if repeated S for a few days wii! enable your system to work normaJiy. J ¡ Sold everywbero In boxes, price 111 (56 pi!ís & 2'9 (16,9