Baner ac Amserau Cymru

Y DDADL RHWNG ESGOB LLANDAF A l\iR. BOWSTEAD. CYFARFOD MAWR YN ABERDAR. CYF ARFOI? .1II ''{,N,?wR;Tfn,l DYOB I.u ??no?r ????.???  yr hwn yn ddiammbeu nad ydoedd on Y ''?f' o M?o ?icTSeIyb ?ynndir drwy holl ? ?ir ?? y° y Neu?dd DdirweBto), AberdM. ??eu ?dymde.mt.d& Mr. Bowate?d, arolygwr ? ??%n.idd yn NeheudirCymru ynwyneb ? ymoaodiad a wD'.ed aruo gM Esgob M? A ?,.nuoddi wrth gymmerMd y rhai oeddynt yn bresen?- ? ?yc ?y m.e yn debyg eSeithio i raddau ? ?Ymneitfduwyr y Deheudir, M hwyrMh, yr h?ll Dy-y?1--eth. ??ydt.d.ir g? Mr. ?? ? Davis a'i Gyf. Ar yr esgynlawr, eanfyddem Y Parch. ??r?% J?G?r ?o?ydd). Mr. Th.? ?TT??????? y Prehn. Edward Davies, a J. Jones (Mathetes). Rhymni; blr. Bedlington, a ??-L?-? Y gwahanol enwadau. Yr ,U A_'n.'n vn "01 i nodwaddu Kan yr ..fryded 4 ut'tlU 1 \;Il1U14V" ,J'" a'r brwdfrydeddmwyaf. a dcrbyn.d yr ? ? 'od? v cw?hanol siara-twyr i Eagob LIandaf_' ac Esgob l? Ddewi, a'r EglwY8 Sefydledig, gyda bias a .hy.nmer.d- T?rodd y cadeirydd yn fyr, ??y???' darUenoddlythyrau Mr. E. M. ???,?°? daf. a Mr. Bowstead, y rhai a gyhosddwyd yn y new. yddiaduron. ??yd y paragraph olaf o lythyr Mr B.w.tead ???dd??yd?????? Yna ,Iw, y cadeirydd mai eu dyledswyd hwy f??l Ymneillduwyr ydoedd dadgan eu oydymdeimlad A Mr. ??? meddai, ydyw y boneddwr S? S??Ufodgandd. ef un am..n?)lwrth ,;S fe!y g?a yDgb?ch teirnkd? a gweithredi?u YmneiUdu?r Cymru, ond ynumg dymnma.di ddyweyd y ?ion? Dad?nodd Mr Bowate.d M?mMau a'u hopiniynau pan oedd yn beth tra ammhoNogMdd i Kvhoeddt yr adroddiadau a wnai, a phryd n?) g?Uent fod end tm Mnerbyniol gan y cyMngynKhor & r wbd. I'e buasM yr adroddiadau wedi en gwneyd ar of yr eth. o)iad cySredinol diweddaf, pan oedd Cymru wedt codi 73 Y oaut yn marn y cyhoedd, gallai rhyw fai ddyweyd maidityn y farn gyhoeddus yr oedd, er mwyn ennUl poMogrwydd. Nid oedd ganddynt hwy ddim amcan l wueyd ymoaodiitd ar Esgob Llandaf; etto, wrth amddi. Hyn Mr Bowatead, byddai yn ammhosatbt iddynt beidio a dyweyd rhat pethau weithiau na fyddent yn rhw cymmeradwy iawn gan ei arglwyddiaeth. Yr cedd yr Esgob wedi trin Mr. Bowstead yn annheg. M yr oedd y cyfatfod hwnw wedi ei &lw o bwrpas i ddadgm cYdymdeimtada'rboaeddwrgaHuog. 'Crnnyciwyd y penderfyniad cyntaf gan y Parc. h. Dr. rnce, Aberdar, yn Gymraeg. Yr oedd y cadeirydd, meddai, wedi goaod y mater mor eglur on blaen fel nad oedd o'r braidd yn angenrhetdiol iddo ef ddyweyd EMr yn mhellach. Yr oedd yntau yn ystyned fod Esuob Llandaf wedi trin Mr. Bowstead yn annheg. Yr oedd efe yn adnabod Mr. Bowatead fel arolygwr, er pan appwyntiwyd ef, ao yr oedd wedi darUeneihoUadrodd- iadau yn oMus, ac anturiai ddyweyd yn ddibetrus nad ysgrifenwyd tecach. gonestaob, a mwy getrwu- adrodd. Mdau erioed. Pan appwyntiwyd Mr. Bowstead yn arolygwr ysgolion yn Neheudir Cymrn am y tro diw. eddaf. ofnai ef (Dr. Price), gan ei fod yn Eglwyawr a chanddo fmwd yn esgob, a bod ei holl gydymdeimtad yn eithaf naturiol yn Satr yr Eglwys, na byddai iddo wneyd tegwoh & theimtadau ac ag opiniynan yr Ym. neUMuwyr; ond cafodd ei siomi yn fawr yn yr ochr oreu. Gwnaeth Mr. Bowstead ymdrech cydwybodol i ddeaU Cymru a'i phob), M yr oedd wedi dyfod i ddeall beth oedd YmneiUduaeth yn well na neb Eg!wyswr a adwaenai efe. DaTgosodd Dlr. Bowateadirllywodr- aeth pa fodd yt oedd pethau yn bod yn Nghymru. Yr oedd ei gariad at y gwirioneM a thegweh t w weledyn ),.Il .,1rolldiadau, ac cid oeddynt yn gwneuthurdtm end en dyledswydd'wrth ddadgan eu oydymdeimlad &g ef yn y sefylHa yr oedd ynddi yn bresenno), Yr oodd earddo ef (Dr. Mce). baroh mawr i Eagob Llandaf, ac yr oedd yn o6dus ganddo fod dyn mor dalentog a dayn (lidgan ei farn heb, a chyn dartten adroddiadall Mr. Bowstead. Yr oedd efe ynfalch f.dKanddyntnn aroJygwr o E,;Iwyswr a wnaethai gyfiawnder &Chymru. Yna eisteddodd y doctor pMchedig i I&wr yn nghmoi cymmer&dwyaetli mawr, gan gyncyg y penderfymad eLtynoh-Fod y cyMod hwn ynedrych ar yr ym- osodiad a wnMd gan Eagob Lland&f !M- eirwiredd Mr. Rwstead, fel swyddog cyhoeddus, gyda theimladau o oyndod, a'i fod yn ystyried yr ymoMdiad yn un hollol annheilwng o MSe a awydd uchet yr Esgob, ao yn un hollol l:iliwyd y penderfynMd hwn yn fyr a phwrpasol ptn T Parch. David Price, gweinidog capel Siloah, & ohefn- ogwyd ef gan Mr. BedUngton, arolygwr mwnawl y Mri. Davis, a'i Dywedai Mr. BedHngton fod mfer yr Ysgolion Bryt- maidd sydd wedi en sefydtl yn mhlwyf Aberdar yn ddigon o attebiad i haeriad yr Esgob, nad oedd gan yr YnmeiUduwyr un gwrthwynebiad i Mifon ea plant i'r YsmMon CenedlMtM, a diweddodd ei araethymMfer. ol drwy atw M y cyfarfod i atteb appeliad Mr. bow- stead. gyd& golwg m pa un ai efe ai yr Esgob oedd yn Cariwycl y penderfynMd yn unfrydol yn nghanol uebel Y penoerfyniod nesaf oedd :Fod i gyfarehiad oeiHedig M y penderfyniad cyntaf, M yn dadgan y cyd- ymdeimlad gwresoeat & Mr. Bowatead, gael el anfon rr boneddwrhwnw." Cynnygiwyd y penderfyn!ad hwn gan y ? ?t?ch. William Edwards, gweinidox cape] Anmbynol Ebeneter, mown Maeth yn Gymraeg. Dygodd Mr. Edwards dystiolMth i'r dull eydwybodol yn mha un yr .eddMr.BoWBteadwedi cyaawni ei ddy ledswydd fel Mhotwr, ao yr oedd yn wir oftdM ganddo ef fod yr Esgob, am yr hwn yr oedd yn coleddusymadau pur uohel, fel dyn da a duwiol, wedi rboddtbarn ar adrodd- iadau Mr. Bowatead eyn e-i dMiIen. Yr attebiad goren ihaeriad yr Esgob oedd cynnydd yr Y.gohon Brytan- aitld ynNehoudtr Cymru, o ITeg ar yr adeg pan ap. pwyntiwyd Mr. Bowstead yn arholwr t yn agoi t 300 yn awr. ?hioddy Parch. William Jame?, gweinidog yTrefn. yddion C.?naidd, y penderfymad. a c?fn.gwyd ef gan Y Parch. John Daviea. gwemidogcarelAnmbynotSoar. yr f?wn ddyfynodd ran 0 araeth Blr. Bruce yn Nhy y ?i?r????? fod y Gyfundrefn Bryrleinig yn nodedig 0 gyfa.ldas i angenrheidiau y wS ?yheygo?.???????????? yn y dyfod. o). ?rbyni.ydy dyfyniad hwn gyda chymmeradwy. aetb uchel. ?Wed?hy'ny gwna.th Mr. Thomas WHIiama, Goitre, arae? hSoei!eithiol yn Gymraeg. Dywedai ei Iod ef wedi dyfod trosodd 0 Mertbyr gyda'r amoan 0 A??????????????? ä dyben y oyfa?fod. Yr oedd efe yn teimlo yn faloh fod Aberdar yn ffyddlawn ?SB?????????? yn 01, yr oedd ganddyOnt gyf?,fod oyffelyb i brote8tio yn erbya ymoa. odiad oddi wrth Esgob arall-Esgob T Ddewi, a Mr. Bowste4d, Yn y gadair y noswaith hono, yr oedd y diw?dda? Mr. Davhl Williams, Ynys cynon, &0 yr oedd yn dd,? ganddo ef eu hysbysu mai ei gyfaill Dr. Price gy..ygidd y panderfyniBd cyntaf y nosalth hono ?eyEnygtoaa y Yr ntdA AbeT?t wt?t dtDSOt el SX:?,? X.?- ,MSM".? adeiladu a chynnal cyuDlfer 0 Ysgohon BrytanaIdd, ac yr oedd yn dd. ganddo ddyweyd fod Mertyr befyd wedi dilyn yr un e?,?,.pl. Yr oeddynt wedi adeIladu ysgoJdai yablenydd am g6st 0 3,000p., -c yr oedd eM:-??'?? ydd. Yr oelg(I )-n r h a ?'d ilr YogoEon Cenedlaethol ddefnyddio "ca.t;au" er en cadw i fyned yn mlsen. Yn Merthyr. oodid chwareuon gwted? a_ aM ?S°? y plant: ddyfod i't ysgoUoa, (!W[9 a y9tyrtM M9 M_fn h.Uo! auweddaidd M o dMdd ddrwg. Yr oeMyM,y mae yn wir, YmnetMdnwyr h?Berog, nad oeddynt, yn foddtLnigydweithredua hwy.oad yr oedd y.i dda ?nddo ef h?byM f.d corph y boblogMthyn.el.ggyd? hwynt (cymmeradwyaeth uehel). r) f ? Y Parch. John Dlorgaii, Cwmbach, a ddywed,?i fod Mywodraethwyr yr Ys?iion Bryt?Baidd yn y C?nbaoh, wedi appwYRtio aelod 0 E?lwys Lo?,r yn athraw, Bfr. Gilber & Price a ddywedodd ei fod ef wedi anfon copi i Mr. Bowstead o'r penderfyniad a basiwyd yr wythnos hon yn N-hymwaufa flynyddol y Bedyddwyr yn 1\iaesteg. Dywedai Air. Bowstead ei fod ef yn cael ei erlid yn gywilyddus, end ei fod er hyoy yn meddu ar ddigon 0 benderfyniad ac egni i ymladd a'i wrthwyn. ebwyr, 0 blegid yr oedd yn teimlo fod y gwirionedd blaid. Y na darIlenodd y cadeirydd yr anerchiad, yr hwn a basiwyd J'n y modd mwyaf Cynnygiodd y Parch. P. Walters, gweinidog y Trefnyddion Ca.l6na.idd y trydydd pecderfyciad:— "Fod yr Anghydffurfwyr trwy Gyroru yn cael eu gwahodd i gynnal cyfarfodydd, cr dadgan eu cydym. dei.lad a Mr. Bowstead." Eílíwyd y cynnygiad mewn aracth fywiog gan y Parch. Edward Rhytnni, yr hwn a fcirniadai yn Uym lythyran Esgobion Llandaf a Ty Ddewi. Yr oedd efe 0'1' pe Esgob Llandaf yn gwybod cymmaint a Mr. Bowstead am yr Ymneillduwyr, y buasai er un farn ag yntau am danynt. Yr oeddynt hwythau va Rhymni wadi cael cyfarfod rha.?oroll i'r un amc%u ?'r cyfarfod presennol. Yna anerchodd y Parch. J. Jones (Matheto3), y eyf. arfod, mewn araeth, yn yr hen y gosodai yn drwm ar Eglwys Loegr a'1 Yr oedd efe yn ammheu y farn dda a dda(Iganodi BIr. Edwarjs am Esgob Wedihynyg!tIwydaryGohebydd. Dywedodd iddo ddyfod yno o Aberta.w, nid gydag un bwriad o siarad, am mai cyfarfod neu delnonstj'ation gwjr Aherdar oedd y ond fel ci gyfaill, 1\11'. WUliams, o'r Goitre, obwrpaai 'ddangosei gydymdoim- lad &'r amoan. Teimla.i gryn dipyn o interest yn y mater. Digwyddodd fodycynMiaIwsylm'rCynu'y at dystiolaeth yr esgobion o litteii Mr. Gladstone—tyst- iolaeth ag oedd, yn ol ei farn ef (y Gohebydd) yn mheU lawn o fod yn gywir; a defcyddiodd y cyfte eyntaf t atw sylw Mr. Evan Matthew Richards at y pwnso. Y cynltun y cyttunasid ar y eyntitf iuno oedd gotyn ewestiwn i Mr. John Jones, yr hwn oedd un o'r dc/)M<a- <M)t eglwysig yn y seuedd, a oedd yr adroddud yn y Tt!)tes yn gywir ai na.d oedd end gwetwyd nad oedd hyny yn unol & rheo!ati y Ty, a.'r canlyniad tu t Mr. Richards anfon y Ilytltvr a ddarllenwydgimy cadenydd at yr esgob. Dymunai argraphu hyny ar feddwl y cyt- arfod, sef mai nid mater rhwng Mr. Bowsteall ac esgob LiMidaf! oedd y cweryl hwn ond fod y cwestiwn mown gwirionedd yn dyfod i hyn -Pa un o'r dda,a («:p:(<(tt!OK a fnont o Gymm gyda'r PrifweinHog oodd yn tystiot i'r gwirionedd. Tystiai y deptltation cy"taf a fuont gyda'r Prifweinidogyn EbrIH, mM yr unig yfun. drefa 0 ysgoHon a fuasai yn witio Cymru oedd y gyfu a- d?? 'artaectMMdd-eyfundrefa o ysgoUon rhydd, a,n- enwadot, heb fod mewa cyssy]]t!ad Ag un enwa,l mwy na'u gilydd. Ond tyatiM yr (tt< del) utation a ymwelsant &'r Frifweinidog yn ddiweddarach, nid yn unig nad oedd Ymneillduwyr Cymru yn wrthwysebo! i'f Ysgo]. ion Eglwysig, acoanfon eu plant i ac erthyglau Eglwys Loegr-nid yn ° unig nad oedd ganddynt wrthwynebiad t hyny, ohd eu bod yn leicio'¡, CateoiBm, er eu bod yn gwybod yn burion ar yr un pryd fod plant yr YmneiUduwyr ag oeddynt yn ei ddysgu ac yn ei adrodd yn adrodd celwydd noeth aetnachel). ?Jn o'r ?fptttctMett oedd my tot'ct PenrhyB. Yn awr, gyda phob dyledus barch i Lord buasai rhyw synwyr a chyssondeb Penrhyn i uno mewn deputation fel hyny, pe buasat gweithwyr y nobie Lord at eu dewisiad pa uu a fnascnt yn anfon eu plant i Ysolion yr neu ynte i'r Ysgolion b??-b.thi.dd?g,i,i.dd? Y r oedd Lord Penrhyn yabe?.he.ary?b.Ildi?y.,?gl,y.li?yd.g.othB?the?,da, Yr oedd ei arglwyddiaeth wedi codi tair nen bed,?-ir 0 y?golio. y "Catecism a'r tadan a'r iyl??mau b(?dy(ld yn B"hanol cymmydogaeth o YmneiUduwyr. Gwnaed ceisiadau taerion at ei arglwyddiaeth am dir i godi YMoIdy Brytanaidd. Ond gwrthodwyd hwynt, oddi eithr iddynt ei godi yn nhroed y mynydd, yn dd.gon pell oddi wrth Ysgolion Eglwyatg ei argtwyddmeth, M yn ddlgon pell oddi wrth y pta.nt; ao etto. wedt r cwN, meiddia. my Lord Penrhyn fyned at Mr. Gladatone, a thystiotaethu fod y Cymry yn <etMo yr Ysgolion Eglwysig, yn eu hoiti hyd yn oed yn well na r YsKolion Bryta.na.idd rhyddion. Ac yn awr, dymrnai appelio at y cyfurfod, oa oedd rhyw gysaondeb Uemf mewn ymddygiad fel hyn? Givi-tltod tir t godtYsgo ion Brytanaidd; yna myned yn deputition at Dh. Glad, stone i dystio fod y Cymry yn leicio yr Ysgohon Eglwyalg yn we]I. A dyna. mewn gwiMonedd oedd y cweryl; dyna'r pwngc a,g oedd genym mewn dadl- Pwy ddyivedodd y s'MH- Mt-<A lIfr. CMijtMe? Yna beirniadodd adroddiadau y ddirprwyaeth eglwysig, a chvnnyrchM ei ddull nodweddiadol a digrifot chwerth- in mawr; a tberfynodd ei araeth eneithiol drwy ddyweyd miu ysgolion anaeeto! hollol oedd yr hyn yr oêdd ar y CYmi,i ?,i h?hi?.. ?ynnygio?d? ?rch' ?hn Eees. gweinidog y Wes? leyMd ddiotcbgarwch y cyfarfod i'r dyeithn?td oedd wedi ymweted a hwy a siara.d y noswaith hono. Eitiwyd y cynnygiad gan y Parch. It. Jenkms, gwem. idog y Bedyddwyr, yr hyn a gariwyd. ymadr\wyd. Wedi tala diolchgarwch i'r cadeirydd, ymadiwyd. Penderfyniad a basiwyd yn nghymmanfa Synyddol yi Annibynwyr, a gynnaliwydddydd Mercher diweddat yn Abertawe, pryd yr ocdd o ddeutu cant o weiDidogion ynbresennot: y Parch. John Davies, Caerdydd, yn y Mdair:Fod y !ynn[ldledd hon o wemidogton a Heygwyr, yn oynnrychioli 200 o eglwysicynnutleidfaol, y rhai & gynnwysent 3S,5!)6 o aelodau egtwyatg yn mhedair sir. Brycheiniog. Morgaiiwg. Myawy, a MMa- yfed. yn dymuno, yn (t). Dadg&n ei diolchgarwch gwres- ocaf t E. M. IUchards, Ysw., A.S. dros sir Aberteih, am ei garedigrvvycld a'i bxrodrwydd yn galw sylw et argl. wyddiaeth Eagob Lland[lf a'r wlad yn gySredino!, drwy gyhoeddi yr ohebiaeth yn y yt)):es, at yr anghyasondeb mawr ihwng yr hyn a gynnwysid yn adroddlaù arhclwr Yagolion Prydeinig ei Mawrhydi, ao adroddtad yay- wedid a wnaed gan ei arglwyddiaeth, fel aelod orddtr. prwyaeth a ymwelodd a'r Phf WeinidoK [lr y lofed o Fai diweddaf. mown perthynaa i gwestivn acmyag yn Nghymru. Yn (2). Ac y mae y gynnadledd hefydyn dymuno dadgan yn y modd mwyaf pendant a diamwys ef syniad fod Mr. E.wstead. yn el adroddiadau, yn hytrMbMrnwyhMigwrthwynebiad yr Ymneillduwyr yn Neheudir Cyiiiru i Ysg.Uon Eglwys Loeg<, wedi ei Mod yn rhy isel, a'i bod ya ystyned fed yr Esgob yn Swneydanghynawnder mawr & Mr. Bowstead.aod.r Ymneillduwyr, yn yr haeriad a gynnwysir yn ei lythyr, fod gormodiaeth 111a"r wedi ei arfer gyda golwg ar y gwrthwyneblad i'reyfrywysgolion yn KoboudirCymru Yn (X). Fod y gynnadledd yn cydymdeimtoyn ddwya n Mr. Bowstead, o dan driniaeth annheg yr Esgob." Penderfyniad a basiwyd yn nghymmanfa y Bedydd. wyr yn Maetteg yr wythnos ddiweddaf. Fod y gyn. nadtedd h.n ynymgynnuUedig yn Salem" Spelter, Maesteg. ac yn cynnrycMoti yr adran Fedyd,li.1 Y.. neiUduwyr sir Forganwg, yn dymuno daùgan eihym- ddined Ihvyraf yn Mr. J. Bowstead, arholwr ysgolion, ac yn cadarnhau cywirdeb yr holl adrodùiadau a wnaed ganddo o bryd i bryd i Gynghor Addy.g ei Mawrhydi, tc y gobeithir yr arbedir ei fywyd ynhtr t wMMaethu ech<M &ddy<t; tydot ym y dywyeogaeth. Yr oedd y penderfyniad hwn yn cynnryohioli 112 eg!wy? M.OOO o ?elodan. Cynny?wyd ef SMiE.G. 71, M eiUwyd ef gan y PM.h..EdwM-d Bob?):, Pent y pridd. w