Baner ac Amserau Cymru

svdd he'f fod mnr da!, wedi ein gadael ar ol. Ond •n awr, v mae y cadarnaf o'r cedrwydd wedi cwymp,), a bYll.lu<ll ninnau ogoneddu Dnw ynddo ef. bydded i ni ddioloh i Dduw am iddo gynnysg- aeddu ein brawd ymadawedig a'r amrywiaeth o dal- entau ag oedd ganddo. Edrycher arno yn y society ar noswaith waith-gallai efe drin profiad yn well na lleb o honom. Edrycher arno ar ddydd y gymmanfa pwy mor gymmhwys i'w le ag efe? Edrycher arno wrth fwrdd yr Arglwydd—pwy fedrai eich arwain i Getsemane a Chalfaria fel efe? Yn mhob cylch, llanwai le mawr. Y mae tywysog a gw-r mawr wedi owympo heddyw yn Israel. Bydded i ni ddi- oloh i Ddllw am ei roddi i ni am dymmor mor faith —am ddeng mlynedd a deugain. Nid oedd yr ir- cidd-der wedi ymadaw ft'i feddwl, na'i gorph, na'i ysbryd, hyd y diwedd. Yr wyf yn meddwl y dywed y cynnulleidfaoedd yn Liverpool na chlyw. ant ef eriood yn pregethu j'gyda'r fath rym ag y darfu iddo yn yatod y tri mis diweddaf. A pha beth yr oedd efe yn pregethu arno? Wel, ar y pwysigrwydd 0 gyfrif ein dvddizu, fel y dygom ein calon I ddoethineb.' Bydded i ni ogoneddu Duw am estyn iddo ei amddiffyniad dros gynnifer o flyn- yddoedd. Nid Moabiad oedd ef; y fath burdeb oedd ynddo. Bydded i ni hefyd ogoneddu Duw am ci alluogi i farw mor ogoneddus ag y darfu. NI chymmerwyd ef ymaith gan afiechyd y galon, nac uurhyw glciyd disymmwth felly. Yr oedd efe yn y nefoedd cyn iddo wybod ei fod wedi marw; yr oedd rhyw angel a'i dilynodd ef yn yr Amwythig, a r lie- oedd ereill y bu efe ynddynt yn yatod ei fywyd, yn sibrwd 'yn ei gluab, Y mae pob peth droaodd!' Tra yr ydym yn wylo o blegid ein colled, cofiwn fod l'en yr Eglwys etto yn fyw; cofiwn fod I lesu Grist yr un ddoe, heddyw, ac yn dragywydd.' Bydded i ni yn eglwyei Liverpool attolygu ar Arglwydd y cynhauaf am iddo anfon gweithwyr i'r cynhauaf.' Yna galwyd ar y Parch. Roger Edwards, Wydd- grug, i gyfarch y gynnulleidfa, yr hyn a wnaeth o dau deimlad dwys a galarus iawn. Dywedai—" Yr wyî yn cofto Mr. Rees er pan oeddwn fachgen un ar Meg oed. Yr wyf yn etio yn dda ei destyn y pryd hwnw yn sassiwn Dolgellau, yr hwn oedd y tro cyntaf erioed i'r diweddar Mr. Elias ei glywed ef. Ar y cyntaf, gwrandawai Mr. Elias yn astud, a chyn hir torai allan i wylo. Pan aeth adref, gofynai ei fab (fal y gall efe yma ddyweyd wrthych), pa fath sasiwn agiwsant yn NolgelIau. "0, da iawn," medd- ai yntau, "yr oedd ynll fachgen ieuangc yn pregethu -rhodd Duw i Gymru yw efe." Oefais gyfleusdra helaeth i adnabod Mr. Rees, yn yatod y deng mlynedd ar hugaia diweddaf. Nid un sanctimonious oedd efe; ond yr oedd awyrgyloh sanctaidd yn ei amgylchynu yn ol ac yn mlaen. Yr oedd efe yn llawn llygaid, fel yr eryr yn gweled yn mhob cyfeiriaid, &0 yn ehedeg yn uchel. Yr oedd yn Uafurus iawn gyda gwaith y weinidogaeth :dgyl:i :rr ei fod dddii\lt o, gallai ymddwyn fel Uew pan fyddai yr amgylchiad yn galw ar lwybr ei ddyledswydd. Mia i boreu ddoe, yr oeddwn yn ymddiddan â Mr. Rees, a dywedais wrtho, "Chwi a gewoh gyrhaedd yr oedran aeddfed o bedwar ugain mlynedd." "Na ohaf," meddai yntau; a dy- wedai hyny yn siriol. Ni ohlywais neb erioed yn y cymmanfaoedd yn owyno mwy yn erbyn llygredd ei galon, ao yn amlygu mwy o awydd am saneteiddrwydd; a mynych yr awgrymai y byddai yn myned oddi yma yn fuan. Gweddiai am gael marw heb rhyw lawer o gystudd, ao felly y cafodd. Yr oedd Mr. Bees yn ddi- weddar yn ymddiddan ig un o gyfeillion oapel Cranmer street, Liverpool, a dywedai wrth y oyfaill hwnw, Yr wyf yn meddwl y byddaf farw yn sydyn; yr wyf bob amser yn gweddio am i mi beidio oael fy ngadael yn hiT yn ail." Dywedai y Pareh. Ebenezer Morris un- waith wrth ei frodyr, Nid oes yr un y honoch a all godi y meini meirwon i'r adeilad." Felly gyda minnau y mae y oewri yn cael eu symmud ymwaith; ond gydag undeb, nyni a adawyd a allwn wneyd rhyw beth. Go- beitbio y bydd i'r Arglwydd yn fuan llawer oweitbwyr cyffelyb i Mr. Rees i'n winllan. Buasai Mr. Edwards yo earn dyweyd llawer chwaneg, end gan fod yr amser yn fyr, a ohan y caifE gyfleusdra etto yn y Drysorfa i lefatu am Mr. Rees, wrth gynnulleidfa fel y dywedodd Dr. Phillips, o ddengain mil. Diweddwyd y cyfarfod trwy weddi ddifrifol gan y Parch. William Morris, Rhuddlan. Yna aeth yr holl gynnulleidfa fawr a galarus allan i oyfarfod yr elor- gerbyd. Am ddau o'r gloch, ffurfiwyd gorymdaith yn ymyl y Penrhyn Arms Hotel, Bangor; ond attaliodd y gwlaw oedd yn ymdywallt gannoedd o bersonau rhag ymuno, ac a roddasant i'r rhai hyny a aethant yn mlaen i Landysilio y fath drochfa ag y cofiant am dani am lawer o amser. Trefn yr orymdaith oedd fel y canlyn:—Gweinidogion o Gymry, yn cynnwya y Parchn. J. Owens, Ty'nllwyn; R. Edwards, Wydd- grug; H. Jones, a J. Prichard, Amlwch; J. Jones, Borth; E. Davies, Llanerchymedd; J. Donne, Llan- gefni; J. R. Hughes, Brynteg; R. Hughes Gaerwen; H. Hughes, Beaumaris; D. Roberts, Llangristiolus; J, Roberts, Tai hen; G. Hughes, Edeyrn; T. Owen, Porthmadog; S. Roberts, Bangor; R. Roberta, Car- neddi; G. Jones, Tregarth; G. Jones, Caernarfon; H. Roberts, Bangor; J. D. Rowlands, D. Morris, Cae Athraw; T. Hughes, Caernarfon; J.. Jones, Aberkin; R. Ellis, Ysgoldy; J. Roberts, Llanberis; G. Parry, Llanrwst; R. Roberts a W. Roberts, Abergele; J. Williams, Tal y bont; W. Morris, Rhuddlan; J. Wil- liams, Rhyl; R. Hughes, Conwy; H. Symonds, (rwrecsam; J. Jones, Moriah; Emrys Evans, Dinbych; B. Hughes, Llanelwy; B. Jones, Bagillt; W. Pierce, Rhosesmor; M. Jones, Fflint; J. Ffoulkes, Treffyn- non; T. J. Wheldon, Drefnewydd; J. F. Jones, Machynlleth, B. A.; T. G. Gray, Trallwm; D. Jones, Dyffryn; 0. Jones, B.A., Ffestiniog; 1). Davies, Abermaw; W. Williams, Corwen; G. Davies, Aber- ystwyth; W. Powell, Penfro; Dr. Phillips, Henffordd; D. C. Davies, M.A., Llundain; W. James, B.A, Manchester; L. Ellis a J. Williams, Runcorn; J. Lewis, Birmingham; R. Davies, Amwythig; Richard Robens, Lhnerebymedd;:Robert Hngbe., wahl.wlr Efynnon; Bvan U?yd, Treffynnon; N. C. Jones, P. rhyn; David Williams, Tremadog; Morris Davies, M.D., Caewnarfon; W. Jones, Llanllyfoi; Thomas G. Roberts, Rhostryfao; Thomas Roberts, Jerusalem; David Jones (Dewi Arfon) Clynnog; David Morris, Cae athraw Caernarfon.; I. Powell, Holt: David Jones. Llanbeir; Edward Williams, Cae mawr; W. Jntne<, Manchester; W. Griffith a J Jones, Caemarfon; W. Hughes, Groes- D Evans, M.A.. Dolgellau; J. Fritehard, Rhos; J. Kjbmta, Dinbych; T. Owea, Peatreuehaf; T Willi- '1D, Rhyd-idu; Dovid Jones, Dolgellau; ao R: Jones, Felinheli. Yn mysg ereill yr oedd y personau canlynol yn yr orymdaith:—Mrl. John Owen, T9' coch. Caernaifon, aï fab; E. James, Faenol, ,i deulu: A.. Hughes, CbwHlan, Llanlleebid; Bebb. Trallwm; Cleaton, Llanidloes; Roberts, Broomcliffe: John Hughes, Bodarborth; J Evans, M.A., Menai Bridge; Ellis, aper, Bethesda; ,J Elias, Tre'rof; J. Davies tCwyDsddon); J. Simner; J. Roberts, clothier, Dm- yoh; J. Hughes, Llyslew; Walter Hughes, Bank; J. JTans, Station; Lewis-Lewis; Henry Jonathan; J. W. Stephens; W. P. Williams; E. Foulkes, Caernarfon; William Roberts, L'edwlgan; Roberts, Pembol; Dowi Llsngrfai; William Dew, R M. Griffith, Owen Williams, Richard Hugbes a Hngh Hughes, l.langnffe; Riphard Or ffitb, .*i f,b, Caernar- fon; Griffith Jones, Uprer Bangor; Thomas Jones, ieu., Port Dirorwic; G. Roberts, Crew; Daniel Roberts, JOMI Roberts, a theu'u Bryn Adda; John Thomas a Superintendsnt Jones Banpor; Roger Evans a William Evans; Samuel Haghec, Gaerwen; Jones, tobacconist, Amlwch; W Jones ao Owen Parry, Din- orwic- P. M. Evan-, Thomas Jones, John Jones, Price, leu, a William Evans, North and South Wales Rink, trefynnon; John Evans, Caergybi; William Williams, Port Hinorwic; David Williams, Llangefni; Thomas Lloyd, etto: Ricnard Roberts, Berw; Robert H ubrs, a'i gyfeillion, LlangefniR R. Roberts a Miss Roberts, Twthill, Caernarfon; J. Meirio Jon" Dolgell- "D; William Jones, Bryn House, etto ;"Wi!liam Willi- am's, Ivv House, etti; Mr, Mrs, a Miss Lewis G. Pugh, a Mrs. Jones, Bar,k, PwllheIi; Edward Jone', Thom? Pritchard, William Parry, Hufh Roberts, a Thomas Hogbes, Birkenhead; John Griffith, Seacombe; Cadben Thomas Williams (Black Ball Line), a Mrs. Williams, Liverpool: Mrs. Lewis Lewis, Miss Lewis, Mra. Stephens, a Mr. a Mrs. Edwards, Caernarfon; Meistri Gershom Thomas, J. Henry Williams, Thomas Roberts, c B, Port Madoo j John Roberts, drwptr, Bangor; John Roberts, Bradford House, etto; John ''rice a John Thomas, Normal College. Bangor; John Owen, draper Tremadoo; John Edwards, draper, Llangefni; Griffith Evans, Penymynvdd; Jones, Llanfyllin; Mri. Jones, Ynysgain; Henry Williams (Plenydd), Four Crosses; Owen Edwards, PwllheHi Owen Jones, Gla'fryn Bonse, etto; R. Griffith, saddler, Bangor; Griffith Parry, llyfrwerthydd, etto Robert Griffith Ffestiniog; Owen Elias a Peter Wil- liams, Lerpwl; Rd. Humphreys, Llanfsgdalen; Jones, H'yddgrug; Mri. John Jones, tailor and draper, Caer- laifon; John Jones, stone-cutter, etto; Mrs Jones, ironmonger, Ruthyn, a T. 0. Joneu, Caernarfon; Mr. Thomas Williams, coal merchant, i iverpool; Mrs. WilliamsaMiss illiams(ii,onmono«r),Caernarfon; Mr .1' Williims druoaist, etto; Mri Robert Williams, stone-1 cutter, Caernarfon; Evan Evans, R. O. Jones a W. 0. Jotie-, Waenfawr; D. Owen, Pantydefaid. Waenfawr: Mr. Thomas, Bryn'rodya; Mr. Jones, Llanllyfnl; Mr. Ogden Jone", Bangor; Mr. Riohard Hughes, druggist, etto; Mr. Mathews, Bank, etto. Yn nesaf, canlynodd diaconiaid a chyfelllion o wahanol barthauo Gymru, yn oael eu dilyn gan gant- orion o gapelydd Bangor a'r amgylchoedd. Ar ol y cantorion drachefn, yr oedd y gweinidogion o Liver- pool, yn oynnwys y Parchn/R. Lumley; J. Hughes; T. C. Edwards, M. A.; J. Thomas, M. A.; J. Parry, J. Williams, A. Green, B. Evans, W. Williams, J. Lamb, a D. D. Jones. Cafodd y Parch. 0. Thomas ei attal gan afiechyd rhag bod yn bresennol; ond bydd yn ddywenydd nid bychan gan y rhan fwyaf o'n darllenwyr gael ar ddeall ei fod yn gwella yn raddol oddi wrth ei gys- tudd trwm. tUl1 dilyn gweinidogion Liverpool yr oedd lliaws o ddiaconiaid ac aelodau o'r eglwysi yn y dref hono. Yn nesaf, daeth yr Elorgerbyd, yn cael ei dynn gan ddau geffyl, ac yn eael ei ddilyn gan ddau alargerbyd; yn*y. cyntaf yr oedd Mrs. Rees, y weddw, Mr. R. Davies, A. S., dros sir F6n, Mrs. Davies, a Master J. R. Davies; yn yr ail gerbyd, Dr. W. Rees, Dr. Edwards, Bala; a'r Mri. H. ao Ebenezer Rees, neiod yr ymadawedig. Canlynid y galargerbydau gan 77 o gerbydau ereill, o bob ffurf a dull, i'r rhai yr oedd cyn- nifer ag a ellid o bobl wedi eu gwthio. Yr oedd yr orymdaith o ddeutu tair milltir o hyd. Cyfrifir fod yno dros irant o weinidogion yr efengyl ynddi, ac yn eu plith lawer yn perthyn i enwadau ereill heb law Methodistiaid, ond dim un o weinidogion Eglwys Loegr; ac yr oedd hefyd ynddi o ddeutu dau gant o ddiacon- iaid. Yn y drefn hon yr aeth yr orymdaith ar ei thaith, drwy y gwlaw dibaid, tua mynwent Llandysilio. Wrth gyohwyn, gwnaeth y cantorion gais i ganu hymn ond gan fod y tywydd mor anffafriol, a'r um- brell is yn lladd y llais, bu raid iddynt ymattal. Wedi eyrhaedd y ffordd sydd yn cyasylltu yr ynys fechan, ar ba un y mae yr eglwys wedi ei hadeiladu, ag ynys Môn, ymranodd yr orymdaith yn ddwy reng, un o bob ochr i'r ffordd yn y goedwig, i roddi lie i bobl Liver- pool, yr Elorgerbyd a'r Galarbydau i fyned rhag- ddynt i'r adeilad draenus a elwir yn eglwys, Syr hon a orlanwyd yn ddioed, tra y gorfodwyd i'r rhan fwyaf o'r orymdaith-yr :hon erbyn hyn oedd wedi ym- chwyddo i yn agosi bedsir mil lo bobl—i sefyll allan yn y gwlaw, a phrif orchwyl ly rhan fwyaf o honynt oedd condemnio ymddygiad isel-wael a brwnt y cler- igwr am wrthod caniatau i neb o'r gweinidogion gael dyweyd gair yn y fynwent, na chymmaint a rhoddi pennill allan i'w ganu, er fod cais pennodol wedi cael ei wneyd am ganiatad i hyny. Dyma yr enghreifftiau o frawdgarwch a boneddigeiddrwydd a ddaugosir gan glerigwyr yr Eglwys Wladol Y mae hyd yn oed yr Eglwyawyr eu hnnain yn condemnio ei ymddygiad iselwael ac angharedig yn y modd llymaf, Ar hyn dywed Cronicl Cymru, Nis gallwnlai na gofidio fod fod gweinidog y plwyf, lie y rhoddwyd gweddillion marwol Mr. Rees i orwedd, wedi dewis y fath ddyn ar y fath amgylchiad i'w ddianrhydeddu, ac i,ddwyn i'r amlwg ar y fath achlysur difrifol syniadau eithafol rhyw blaid y perthyna iddi. Credwn ei fod drwy hyn yn gwneyd mwy o niwed i hen Eglwys y tadau nag a all wneyd o lea drwy ei weinidogaeth yn y Borth pe caffai oes Mr. Rees i'w threulio yno. Con- demnir ei ymddygiad, nid genym ni, ond gan ei frodyr yn y ffydd yn gyffredinol." Cludwyd y corph i'r bedd gan wasanaethwyr Mr. R. Davies, a darllenwyd y gwasanaeth gan y Parch. J. Watkin Davies, Pont Menai. Gyda fod y gwasan- aeth uwch ben y bedd wedi darfod, daeth MasterjJ. R. Davies yn mlaen, ac mewn modd difrifol a theim- ladwy efe a osododd flpdeuglwm prydferth ar arch ei daid; yr hyn a barodd i ddagrau dreiglo o lawer llygaid. Gosodwyd yr arch, yr hon oedd wedi ei gorchuddio a brethyn du, a phlAt arni, yn cynnwys enw a dyddiad marwolaeth yr ymadawedig, mewn bedd wedi ei naddu mewn craig, ac yn mhen yehydig amser yr oedd y gynnulleidfa fawr wedi ymadael, gan adael Mr. Rees wrtho ei hun yn ei "argfil wely." Bwriada R. Davies, Yøw., godi adeilad uweh ben y beddrod, digon mawr i gynnwys un ar bymtheg o eirch. Pe buasai yr hin yn braf, y mae yn ddiddadl y buasai yn gladdedigaeth llawer lliosocach. Am. hanner awr wedi chweoh o'r gloch yn yr hwyr, traddodwyd pregethau mewn cyssylltiad 4'r digwydd. iad galarus yn y Tabernacl, Bangor, gan y Parch. Richard Lumley, Liverpool, oddi ar 2 Bren. ii. 3; a ohan Dr. Edwards, Bala, ar Heb. xiii. 7, 8, i gynnull eidfa liosog. Traddodwyd pregethau hefyd ar yr un amser yn nghapel Upper Bangor, ac yn Moriah, Caernarfon. 1 Gellir gyda phriodoldeb arbenig gymmhwyso at gladdedigaeth Mr. Ree. y geiriau a ddefnyddiwyd ganddo ef ei hun yn ei anerohiad yn nghladdedigaeth -i gyf.111 y Paroh, Hugh Hughes, Abergele, yn UMrwst. d "YctMythoUMdaloedd o Abergele hyd yma yn dyweyd, fOd rhyw UDPert.h ei gladdu yn anrhydedd-1 )M yn oael ei Idu p. htdiyw. '? td e^tfi am ddanos parch mawr i'w goiph ef: pa faint mwy 0 h"lh, debygech cbwi, a ddangoair gan yr angylion i'w enaid ef wrth roddi derbyniad iddo i b?eswyiio yn eu plith? Dylech eigladdu ef gyda theimladau diolchgar i-wn. Nid galar, a, Did balchder, ond teimladau diolchgar am ei gael cyhyd, a'i gael yn was mor ffydd- lawn. Be.thTg oedd a chawsoch ei fenthyg yn bar hir —am droo hanner c:an mlynedd a chawsoch ef yn gysson a difwIeh, ac ni chafodd godwm erioed hyd y Godwm yma, ac y mae hwn yn godwm 1'r bedd. Cafodd ei gadw heb un brycheuyn ar ei gymmeriad. Wel, dyma iddo gladdedigaeth. Dyma un o'r bobl ao iddo gladdedigaeth. Beth a'i baeddodd ? Aitalentau? Ai doniau? Ië, ond yn fwy (1 lawer ei fywyd diuriol- bYw yn dduiviol ac yn ddefnyddiol gyda gwaith yr Arglwydd a ennillodd iddo y fath barch. Cymmered pawb wers oddi wrth ei ha^es ef i fyw yn dduwiol ac yn ddefn- yddiol."