Baner ac Amserau Cymru

Y PARCH. W. REES, A'R D. D. Foueddigion, Mae yn ddiddadl y bydd pob dyn call, syml, a dirod- res. yn meddwl Y" uwch am y Parch. li-, Rees, nac e ioed, 0 heiwydd ei syniad am y divbl-nrdd a dderbyn- iodd o'r America, ynghyd A'r gwithodiad cyhoeddus a wna o'r anrhydedd Dyma engbiaiffc 0 feddwl gwir arwrol; athrylith yn gwithod sham; dyn yn adnabod ei hun. aO yn dewis ymddibynu arno ei hun. Nid oes angen ar Av. Rees, am glod ar.sail unrhyw deitl gwan a diystyr; as ni fyddaichwanegu D. V. at ei onw, amgen na cheisio paentio y lili. Beth, yn enw pob synwyr, sydd yn cynnliyrfu dynion i fod mor awyddm am deitl- au, na won eu defnyddio ar bob aohlY8ur 0'" bion, ond peri i'r riiai a'u hadwasnant chwerthiu am en penau I Sid yw yr ysgrifenyddyn erbyn ttitlau, p*n na chaffont ell camddefuyddio; pan y byddont yn nodi allan gwir wybodaeth. wedi ei phrofi trwy din, megys gan y Parch Lewis Edwards, Bala, a'i gyffelyb, y maent yn ddyiuun- ol; oud pan y dwbir enwau dynion iibrawf 4 theitlau ./r fath, sut y mae cadw Hinell wahaniaethol rhwng y teilwng ,1' annheilwng? Ni thill peth fel hyn ddim, ond i'n gwneuthur yn destyn clnveittnn i'r cenhedloedd o'n bamgylch. A dyma'1' D. D y dyddiiu hyn, fel rhyw bla wed: dyfod i'r wlad. A, 01 teitlo (II- phr/lnu JI teill) rhyw Ull y byddo ei sect am el gamgodi, bydd ihyw sect arall am godi rhyw un arall perthynol iddi hithau! fely mae'r petli erbyn hyn wedi myned yn rliyw wag orchest sectol yn ein gwlad; a'r felldith yw, na raid i'r cyfryw bersonau fyned dan arholiad a melldith fwy fyth, y ceir y teitlau trwy dalu am davynt..dae yn arswydns meddwl am lien ddynion penwyu yn Ngbymru, sydd yn ymwangcio yn y Uwybr yma, am fod yn rl<ljlub,th mawr, y gwyr eu profiad a'u cydwybodau, m*i gau yw y cwbl Ond er hyny, y mae y flaith yn bod! Oni fyddai yn burion peth, be liaeoh chwi, Foneddig- ion tirion, yn goleuo y wlad ynghy/oh y teitlau yma f Neu ynte, a fyddai yn ormod gan ryw un cyminhwys o'ch dewisiad chwi, ddyfod yn mlaen i wneyd hyny. Mae'r wlad mewn anwybodaeth yngliylch yr elfatav. LI. D a'r D. D MaeYII debyg mai y D. D. sydd fwyaf tebyg o fod yn bl yn Ngliymru o'r oil; os bydd dYll ar enw pregeth- wr, ac wedi ysgrifenu rhyw bainphled lieu ddau—wedi bod yn olygydd hunan-etholedig l ryw gylioeddiad wjs. ol, neu l-ywbeth cifl'elyb—ac yn enwedig, os bydd wedi gweithio ei hun i sylw fel cadeirydd mewn pwyllgorau, a chyfarfodvdd i sefydlu dedafau newyddion, II llcwid, lie ail newid, &c., a bod yn dipyn o oracl yn ei gylch, rhaid cael yr urdd 0 D. D. iddo; ei godi i ben y pmacl Ond eler i mewn i hanfodion y teilyugdod, ni cheir mo horiynt yndùo. Retll iyr llawer o r cyfryw am leith- yddiaeth y Beibl i ddeclireu 1 A ydynt hwy yn feim- inid. mauylgraff yn ieithoedd gwreiddiol yr i sgrythyr Lin ? Dim o'r fath bet Pan y gallant wahauiaethu rhwng llythyrenau yr flebraeg ir lhoeg, hab SOll am ddeall yr ieithoedd fel beirniatd profedig. Cyn y gall dyn fod yn deUwtiy o'r urdd D. D., dyki gyihaedd y safon yna i gychvvyn a llawer o betliau ereill mor 8ngenrheidiol, er deall y Beibl mewn ystyr lenyddol, cyn yindroitio ei fod yn Ddoctor. Os bod yn feistr ar athrawiaeth syml yr tfeugyl, o ran ei hegwyddoiion, a wna Ddoctor, YlIa dylai )1; un a drwyddedirl'r areithfa gael ei urddo yn Ddoctor; canys ni ddylid gollwng neb yno, ond a fyddo wedi proji ei hun yn gymmhwys i ddysgu ereill Ond rhag bod yn faith y tio hwn, godd- efer i mi alw sylw at y gofyniou canlynol 1. Beth ydynt yr hanfodion anhebgorol er cymmhwyso dyn i fod ya M. A., Pb. D Li. D.? I dy. ild!anfY ;i; bth d:nt yr hanfodion an- hebgoroi, er cymmhwyso dyn i fod yn D. D ? Dened rhyw un galluog allan i atteb y cwestiynau yna-canys y mae hyny yn wir angenrbeidiol. Wrtli ddiweddu, llongyfarchaf WiliiauiRees am ben- derfyuu dal yn William JKuEs a chan mai fel William Rees y dyrohafodd ei hun wrth fyw, ynólSn ft'r enw William Rees, bydded ei glod wedi iddo farw. I JOAN.

BFJRNIADAETH "Y GADAIR. WAG," LLITHYR III. Defnyddian jbvdl St. Pan I." FONKDDIGION, Nid wyf hyd yn hyn wedi ysgnfenu nemawr mewn I amddiffyiiiad i feirniadaeth y beirniaid awdurdodedig ar Awdlan diwerth y Gadair Wag," ellmai hyny ydyw y gorchwyl plesoius a gymmerais mewn llaw ac yr wyf vn amcanu "cadw fy auidd;ffyniad "am amter etto, gan fod 0 bwys i ymdrechu deall y testyn y lJ llawlJ ac eglur; «edi ei ddeall, chwilio am y "defnyddiau' sydd ynddo i gyfansoddi Awdl arno; ac yna, chwilio yr Awdt wedi j cyfansodder hi, gyda'ramcan o gael allan pa gymmamt o'r I. defnyddiau a gymmerwyd i mewn iddi. Chwilio am y def,,Yddi?,? y bydd.f heddyw. Y? wyf yn Yttano yn ?g? I- a:m cyfill t-]-ntog Gweirydd gyda golwg ar rai o'i sylwadaa ar gynllm cin neu Awdl yn ei ai%sgrif. Rhag nad yw y Fanek BY'n ey, ?nwy. ei syl-.da. wrth law y d,Il??ydi, .'i fod wed11 eu b&nghotio hwynt, ysgrifenaf ea sylwedd vn y lie hwn. Dywed, gan ddyfynu rhyw ysgrifenydd medius yn un ° n cyfnodolion" fod cyfansoddiad maith a phwys. ig aT destyn eang a chynnwysfawr, megys awdl lieu bryddest, yn ymodi o'i flaen ef yn debyg i adeilad or- wech, uiegys teml odidog, Dell gastell cadarnwych a chryf, lewn adeilad felly, y c!¡nllv.n yw pob petb, Delfrydau (ideas) yr architect, sy'n cael y sylw blaenaf." Felly hefyd gydiig adeilad farddonol orwech, fel awdl neu bryddest-y rynUuniad yw'r peth penaf yiiddi- architecture y cyfansoddiad yw ei ooniant ne'i warth." Amgyffrodiadiconccpiio^dyno'i destyn yw'r pdf both o byd." (dat na fuasai Gweirydd yn amgyffred byn wrth sefyll uweh ben yr Awdiatt ? Gallasai weled i rai o'r awdwyr fethu "amgyffred y testyn.") A chredu yr wyf fi mai wrth hyn y mae b«rnj athrylith farddonol bob amser; oanys hebai:u i gynlhmin a 1}¡l'efnll yn gtf- addas. nid ywlr gfin oreu ond pentwr diamcan o bethau rliagoiol a thlws.' Gan hyny, y cynllun a ddylai gael sylw penaf a blaenaf y bardd, yn gyistat a'i feirniad. Barnai Gwallter Mechain, a chyttuna Gweirydd ap Rhys 0,9 of, mai peiriadp tatyn gan gynnygwyr y wolrr a ddylai fod yn safon y beirniaid i bwyso a mesur y cyn- llunjwrtbo, yn gystal ag i bwyso gweitiiiad y cynllun hWnw allan." tieiriad y tcstll/l. a ddylai fod yn safon, i'r beiidd hefyd; jr wyE fi wedi dangos y modd yr oedd y testyii St. Paul "-i'w "amgyffred" yn ol y naodd y geiriwyd ef gan gyanygwyr y wobr," a'u bod hwy-" cynnygwyr y wobr yti disgwyl, fel y dywedai y beirniaid, cael Darlun teg o'r Apostol yn ei holl am- gylchiadau, a'iwalianol sefyllfioedd, o'¡ febydhvd ddydd ei abeithiad Ond methodd Tubal a Gweirydd ap Rhys, "01Ich.udig ddei!liol1 ereill, ie a/lai, ag amgytfrod" y testyn, megys y "geiriwyd ef gan gynnygwyr y wobr;" neu ynte methodd y pw.vllgor eu hun"i", y chwe bardd arall, y beirniaid, a llawer ereill, ei amgyffred" ef, yr nyn sydd amniliossibl, fel y dangosaia. Y gwaith penaf, vn nesaf at "amgyffred" y testyn, ydyw chwilio am y "defnyddiau" sydd ynddo er cyfan- soddi adeilad. Yr wyf yn cael yn "St. Paul" y pethau canlynol:—1. Ei (1 (iedigaetli i'r grefydd Ihistionogol, ,i ymadawiad disymmwth A sect barffeithiaf y grefydd luddewig. 2. Y swyddogaeth ddigyffel.vb a ymddiried- wyd iddo. 3. Ei gymmhwysder 11 awn i'w waith mawr. Ei ymroddiad Ilwyr a bollol i'r weinidogaeth efenzyl- aidd. 5. Ei wroldeb ansigladwy yn nghanol y peryglon llymaf 6. Ei ferthyrdod. 7. m ddylanwad ar y byd a'r eglwys. Yr oedd trcsdigaeth Saul o Targus, y Pharisead erlid- gar, i grefydd y Croeshoeliedig, yn un o hynodion mwy- af yr oesvu, ac un o orchestion jienaf gras. Dyma. yn wir, "giinpwaith Cristionogaeth,' ys dywed Julius Efe ydoedd y pechadurgwaethaf gwas penaf" Satan. Safai yn flaenaf yn y "fyddin ddu." Yr oedd gwir on- eddau hanfodol Ciistionogaeth yn agos mor hysbya iddo (n ei droedigaeth, ag ar ol hyny; canys yr oedd yn anqhredadyn, yr hyn a brawf beth ydoedd ei v.ybodieth Megys ysgolor, cafodd yr anrliydedd 0 eistedd wrth draed Gamaliel, mab, fel y tybir, i Simeon, yr hwn, a'r dyn bach yn ei freichiau, a ddywedodd Yr awr hon, Arglwydd, Y gollyn^i dy was" Gullir casgla, ac y mae hwn yn faes ardderchog i ddarfelydd orwyll bardd gwit ioneddol-fod "amaliel a Saul yn gwybod llawer am y Nai;aread, YI1 enwedig yn ystod y floyddyn ddiweddaf oÏ weinidogaet t; canys yroedd efe y tymmor hwnw yn ac 0 gylch preswylfod y ddau-c.leruHalem Yno yr oedd llyn Betliesda. lie yr iachawyd y claf; yno yr agorwyd llygaid y dyn dall o'i enedigaeth ger llaw i'r ddinas hono yr adgyfodwyd Lazarus i fywyd i'r ddinas hon,) y marchngodd Efe yn y fath ddull ,rhwy<gfawr a brenhinol; yn If ddinns hono y gwnaeth gw5'r o'r Uti sect" Gama iel » Saul yr ymosodiadau ffyrnicaf arno; i lysoedd eyf. roithiol y ddinas bono y dygwyd ef i'w Broli gan wael biyfyn," &li gondemnio i farw ger llaw y ddinås hono y crois' hoeliwyd Ef yn nghanol gwawd y dorf fawr; o fedd newydå boneddwr o'r ddinaa hono yr adgyfododd Efe ac ar gynnulleidfa yn y ddinas hono y tywalltodd ei Ysbryd, i amddiffyn ei gymmeriad yn ei abBennoldeb. nc ennill ei elvnion yn ddilynwyr dioddefgar iddo. Nis gellir tybio fod'y pethau byn yn anhysbj s i ddyn o fedd- wl ymchwilgar yr erlidiwr creulawn o Tarsus Ac fe allai mai ar Golgotha yr archwaethodd y blaidd hwn waed gynt, f, megys yr awgrymodd Christmas Evaus Beth bynag am hyn, yr oedd yn un o'r snwl a wrandawenfc ar yn traddodi ei amddiffyniad campus i Gristion- oaetl1. Omi yr ceid yn allgbredadyn yn y ewbL er y cwbl; a ohyuimaint ydoedd ei elyniaeth, fel yr oedd am ddiorseddu yr hwn a dra ddyrchafwyd ga.li yr Anfeidrol —yroedd yn gablwr! Wedi i'r Erlidiedig ymddangos iddo, fflachiodd y goleuni ar ei feddwl gyda dylanw; d angerddol, ncs ei argylm-ddi ar Illlwaith Camddeall-' wyd y pethau hyn yn ddychrynllyd, a thybiodd dynion na wyddai satti fwy am Griaiionogaeth nag a tvyr "paganiaid y pegynau." Yroedd ei wybodaeth yn eang; ei anghrediniaeth yn ofnadwy! Gwadai wirioneddau arucbel crefydd y Nazatead, erlidiai yr Eglwys, a cliabl ai Faby (ioruchaf. Daeth hwn yn gredadyn, i gyd- ddioddef fi.'r saint, ac i breethu yr Iesu yr hwn gynt a erlidiasaiv fath gyfnewidiad! y fath brawf o eir. wiredd Ciistionogaeth y fath arddangosiad o angerdd oldeb dwyfol gariad! a'r fath amlygiad o hollallnog- rwydd gras yr Iesu! Onid yw yn resyn na fuasai awen gref rltyw fardd galluog o'r Bywysogaetli yn sdyllllwch ben y rhyfeddod aruthrol, ae yn arrhega y byd âg awdl a enniJIas:1i anfanvoldeb i'w hawdwr Yr oedd gan St. Paul," Apostol mawr y Cenliedl- oedd." fel y gelwir ef, swyddau arbenig i'w cyflawni yn y byd dros Rem yr eglwys. Efe a ddengys ei waith yu yr ymadroddion canlynol" I mi, y llai nar lleiaf o'r holl saint, y rlioddwyd y gras hwn. i efengylu yn mysg y cenhedloedd anchwiliadwy olud Crist; ac i egluro i bawb beth yw cyindeithas y dirgelwch, yr liwa oedd guddiedig oddeehrellad y byd yn Nuw, yr hWll" greodd bob peth trwy Iesu Hrist: fel y byddai yr awr hon yn hysbys i'r tywysogaethau ac i'r awdurdodau yn y nefol- ion leoedd, trwy yr eglwys, fawr amiyw ddoethineb Vuw (doetliineb annyfath a thra-amiywiedig Duw), yn ol yr arfaeth dragwyddolyr hon a wnaeth efe yn Ngl.rist Iesu ein Harglwydd ni (yn ol eyfaddasrwydd y goruch- wvliaethau y thai a wnaetii efe er Cri t Iesu."—Dr. Macknight Y ma, dengy" fod ganddo ddwy swydd wahanol i'wcwblhau—"efe.igylu yr anchwiliadwy olud," ae eoluro cpmdeithas y diryelioch." 1 mddiriedwyd y swydd fiaenaf i ereill, yn gystal ag iddo yntau; iddo ef yn unig yr yuiddiriedwyd y ddioy Pregethu cyflawniad rhagfynegiadau yr Hen j)cstamel1t ydoedd gwaith Apostol yr enwaediad yr oedd -t Paul," yntau, i wneyd yr un Iietti, ynghyd (l mynegi fod beiidith Abraham-y mabwysiad yn ngliyfoetliogrwydd ae am- rywiaeth ei fenditliion ysbiydo1, a nà,1 eithaf y brynad- igaeth -wedi dyfed ar y Cenhedloedd hefyd. Heb law ei iod yn gvdgyfrunog fig ereill o'r apostolaeth a'r weinid- ogaeth efenaylaidd; yr oedd ganddo geuhadwri bwysig i'w chylioeddi—yr oedd yn rjenhadmr yn ystyr nchaf a llawuaf y gair Efe oedd ullig weledydd yr Elwys Genhedlig. Dyrcliafwyd ef i baradwys a'r drydedd nef i weled gweledigaethau a dadguddiedigaetliau: Ie fe ddiclion mai y prydjliwnw y dadguddiwyd iddo y dir- gelwch na soniwyd am dano er deelireuad y byd." Souia ef am y "dirgelwch hwn amrywiol weithiall yn ei epistolau. "Vn ol dadguddiad y dirgelwcb" Iddo hysbysu i mi ddirg-jlwch ei ewyllys." Hysbysodd efe i mi y dirgelwcli (megys yr ysgrifenais o'r blaen a ycbydig eiriau, wrth yr byu y gellwch, pan ddarllenoch, wybod fy neall i yn nirgelwch Crist) y byddai y Cen. hedloedd yn gydetifeddion, acyu gyd gorph, ac yu gyd, gyfranogiou o'i addewid ef yn Nghriat, trwy yr efengyl," It Y dirgelweh oedd guddiedig er oesoedd a chellhedl. aethau, ond jr awr hon aeglnrwyd i'w saint ef: i'r rhai yr ewyllysiodd Duw hysbysu beth yw golud gogoniani y d rgelwch hwn yn mhlith y Cenhedloedd; yr hwn yw Ciist ynocli chwi, gobaith y gogoniant." Dyma'r dir. aelwch, ac y m«e'n amlwg mai galw.»d y Cenhedloedd i'r un eglwys a.'r credinwyr luddewig. yngbyd âg ewyddor h iijfodol crefydd-undeb Crist fL dyn trwy ffydd ydyw. Han hyny, diddymwyd y Theocracy a sefydiwyd y Christorram-yp lie crefvdd i genedl, crefydd I bob cenedl; yn lie eglwys 0 irwn cyJch cyfammod Sinai, cslwvs 0 eangder cyfammod Golgotha- Khoddaf y Cenbedlortd yn eHedrliaeth i ti;" ac yn lie gwlad fcchan y byd mawr llydan—eithafoedd y ddaear, yn faes efengyl yr "anchwiliadwy olud, ac awdurdod warantedig" gan y Cenliadwr i'w bregethu i bawb-, dyna arfaeth y Tragwyddol. Nid oes ond duwinyddion wedi sylwi ar y swyddogaeth a ymddined- iwyd ir Apostol; ac yr wyf heb sail I gasglu iun or saith bardd fod yn ddigon llygad-graff i'w chanfod fel un o nodweddau arbenicaf ei gymmeriad ef. Dylasai bardd CYlllreig gymmeryd golwg eang ar y mater hwn, pe gall. asai ei ganfod, gan ei fod mor gyfoethog o ddelfrydau barddonol. Buasai dycliymmyg orphwyllog gwir fardd yr. ei dynu i ddilyn st. Paul,. o fan i fan, gan gychwyn yn y llong genhadol gyntaf-" A hwy a for- dwyasant iCyprus' iefengylu yr" anchwiliadwy olud Oddi yno i Salamis, ac Antiochia yn Pisidia, arfgyffinisu Phrygia, yn niha le y trowyd at y Cenhedloedd. Yn eu mysg hwy y cawn ef gall amlaf ° hyn all in, gan draniwyo o un wlad i arall, a myned oddi wrth un genedl at y llall, gan fynegi iddynt ei awdurdod warantedig drosgroesj terfyntylch y "gwahaniaeth" cenhedlaethol i gyhoeddi eigenalwri- fod y Tragwyddol wedi arfaethu, er iddo ei gadw ynddiigelwchhyd hyny. tfndio eglwys ogonedd- us iddj ei bun" blith pb cenedl, ar ammod selodaetti newydd ffydd yn yr ymadrodd am y groes" vn lie pevtliynas ft phatriarchiaid megys gynt fod yr eglwys arddeichog hoiio i fod yn ddadblygfa doethineb amryfath a thra amrywiedig, a" llais ei fawl ef" i ddyrchafu o honi o'r naill geuhedlaeth yn mlaen i'r ),e8af, ae yn mlaen ynwastadol hyd ygenhedlaeth ddiweddaf, ac yna i barhau hyd yn oes oesoedd' heb drangc na gorpben" —fod y dailblygiant o'r ddoethineb ddwyfol ;'10 hysbysu, trwy gtfryngoliaeth yr eglwys, i breswyl wyr angylaidd y bydoedd fry, a'i fod yntau yn breseunol megys cenhad- wr awdurdodedig yn sefyll yn mluesennoldeb ei wlsn- dawyr i egluio iddynt y dirgelwch; a'i fed, gan hyny, yn eu cymmhell i gyd-lawenhau âg ef am fod golud yr efengyl, a bendithion rhad ras wedi dyfod yn etifaddiaeth i'r Cenhedloedd hefyd. Cymmaint ydoedd ei gariad at y Gwaredwr fel y chwennychai i'r byd wybod am dano a chymmaint ydoedd ei gariad at y byd anghenus, fel nad gwerthfawr eijeinioes yn ei olwg er mwyn efengylii iddo yr "anchwiliadwy olud." Anrheg werthfawr o eiddo Duw i'r byd eang ydoedd "St. Paul" Ni welwyd neb cymmhwysach nac efe i'r gwaith y codwyd ef i'w gyfUwni. Vr oedd ei gym. mbwysderau yn amrywiol a digonol V i- oedd yn ysgol- haig gwycb, yn athronydd digvinwhar, yn foneddwr di. ail (elfen bwysig ynddo ae iddo ef), yn yunesymydd rliagorol, yn dduwmycd trwyadl. ac yn Griition liawii. Nid oead yn ol i neb, its, yr apjstoliou penaf, nac yn ddiffygiol mewn dim jleddyliweii a.1ll y rhinwedd a t'yuocli, yr ydych yn ei ehael ynddo d, nid mogys gem cuddiedig, eithr megys ser dssglaer ar fynwes y nos. Meddyliwch lUll y gras a fynoch; yr ydych yn eu cael ynddo, nid megys egir. bycliam; eithr megys tywysenau llawn dwf, a'u ífrwth yn ysgwydfel Libanus Blddyl- iweii lun y oymillhwysderbu gweinidogaethol a fynocb, chwi a'U cewch yn 'St. Paul," nid megys gwisg gym. mysglyd 0 bethau hen a newydd; ond megys gimwaith aur oil Archoffeiriad yn, ei weinydd wisg swyddogol ydoedd, a "saneteiddrwydd i'r Arglwydd' yn ddisglaer 111' ei feitr. Yr oedd yn hyddysg yn mhrif ieithoedd y byd y pryd hwnw-yr Hebraeg, y Groeg, a'r Lladin, yr hyn a'i galluogai i dtosglwyddo ei sYUladau i'r Iluoedd a wran- dawent arno. C ifodd ei ddysgu yn un o brif athtofeydd y byd, gall un o'r prif athrawon. Yiio daeth i gyfl'yrdd- iad A', meddyliau niawrion a lywodraetliasint y Cen. hedloedd am oesiiu. Yfodd yn ddwfn o ffynnonau gwybodaeth. ir oedd ei alluoedd anigyifrediadol yn eang ac aruthrol, a rhoddodd hwy fx lawn waith er dir- nad a chyffred testynau gwybodaeth yn eu hegwyddor- ion, terfyuau, aO eaugrwydd. Nid ynfydyn pen wag uwch ben cefnfor dyfnfawr g -vybod.eth oedd efe; ond ilwfn-dreiddiwr medrus yn ymsuddo i'r gwaelodion pell. Nid uior-aderyn yn ehedeg yr iselcir diffrwytti ydoedd ond eryr ehedeg-fawr yn esgyn i'r uchelion anhygyroh at ifynnon y goieuui ei huti-behemotft sychedig yn tynu yr lorddouej I'll' safn. Yr oedd yn deall athronÏlteth Iroeg, Rbnfain, a'r Aipbt, yn un o'r rhai perffeitbiaf. Mdyriodd hi yn ddi-dor am bedair blynedd ar ddeg. Gwyddai am idealyddilletlt a defynyddiaetli Plato uc Aristotle, a'r lliaws gaughenau a dorasant o honynt- ctoiciaeth, Epicuriietli, &c. Os nad oedd yr Atheuiaid ya cymmeryd amser i dditll ond i ddywedyd neu glywed ihyw newydd; nid oedd Saul o Tarsus yn cyturnersd amser i ddim ond i eangu ei wybodaeth; ac y mae pob llinell 01 eiddo yn dangos ei fod yn hollol gyt'arwydd yn ilenyddiaelh ei oes. A gellir nodi esamplau o'r defnydd helaetfa a wnaeth o'i wybodaeth yn ei ddadleuon it gwith- wynebwyr, a'i ymosodiadau trymion ar y g,u. Pan yn Athen, yr oedd mewn un o'r amgylchiadau cyfyngaf y bu ynddynt erioed; ac etto, amlygodd y boneddwr moesgar, ysgolhaig gwybodus, a'r duwinydd manwl Edryehwcli rano, yn i:gbyminhortli y darlun a dynwyd o hono gan y prif gerflunydd. Saif ar fryn Mawrth, yn mhen uchaf y ddinas, gyfe byn i'r amddiffynfa orllewin- <•1. Gwyntba at y mfir, mm yr liwn a gusana draed y ddinas oli flien, gorwedda prif heol (high street) Athen, yr bon sydd yn Dawn o alloiau ben a newydd eilutiod laweroedd, adeiladau ysblenydd, a themlau godidog a chostus. Saif yntau yn ngolwg y cyfan, yn ciel ei amgylchmu gm gynnulleidfa enfawr o'r werin, honeddien, ac athronyddion, yn mlia le yr arferai'r peu- defi^iun Athenaidd yn.n,1 llys barn yn yr awyr agoreil yn y 110,. Pwysa Stoiciad penwyn ar ei ffon ger llaw, gan dafiu cipolwg ammheus ar yrareit!)iwrhyawdl. Yn y fan aew, yr ydych yn gweled Epicuriad bnliog yn lid. orwedd ar y llawr, gau amneidio ar gyfaill ya ei ymyl. Yn eu mysg yr ydych yn canfod gwylwyr anrhydedd y llys, yn manwl sylwi ar ys;;ogiadau yr apostol, ac ar bob gair a. lefara, fel os ceir ef yn enog o ddiystyru en duw. iau, neu waradwyddo eu haddoliad, nell gynnyg duw "ewydd I'W sylw, y dyger ef get bron y swyddogion i atteb i'r cyhuddiadau » ddygid yn ei erbyn; canys yr oedd rheolau y llys yn gwaiiardd hyny, Yr oedd ei enaid tanllyd yntau wedi cynnhyrfu ynddo wrth weled eilun-addoliaeth y ddinas, ac yn awyddus i breethll y Duw a wnaeth y byd." a.'r Iesu a brynodd ei dngolion. Pa beth a wna1 a plia fodd y gall weithredu t Nid yw yn petraso, am eiliad wedi iddo gael cyfleu i lefaru. Gweithio, nid petiuso, yw arwyddair boneddwr. Wrth rodio y ddinas, gwelodd allor I'r Duw nid adweinir," a phregethodd bWllW iddynt: ac felly, nithrcseddoddieol y llys. Dyna'r boneddwr. Cymmerodd fenthyg llinell un v u hen feirdd, gall ei throi at ei wasanaeth ei hun, i ddangos mai hiliogaeth y Duw a wnaeth y byd ydym ni. Dyna'r ysgolhaig gwybodus. Pre¡¡etha iddynt "yDu nid adweinir," fel Creawdwr y byd a phob peth oil- ergyd i'r Epicuriaid, y rhai a briodolent ffurtiad y byd i ddatllwain. ae TrStoiciaid, y riiai agredeutyn modol- aetli dragywyddol water. Y Creawdwr Hollaiiuog sydd yn llywodr«ethu ar bob peth, heb fod yn l'hy oruchel i dalusjlw i holl amgylchiadau el greaduria d, a.11 llJai ele YW" Arglwydd nef a daear"-ergyd trymach etto'ar Idaiiadau y blaid flaeiuf Gan ei fod ef yn H"]¡br,,sen- nol, nid yw yn trigo mewn temlau;" y mae yn rhy ysbrydol i'w wasanaetliu â dwylaw dynion. lawn arefn yn y iiywodraeth, a liestihid mwyafrif y deiliaid ydyw yr egwyddorion yn ol plio rai y gweithreda. Efe yw r unig Fod annibynol—dibyna pawb a phob peth arllo. Dyma rai 0 egwyddoriou crefydd Natur. Dygwyd y rtai hyn