Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
Hide Articles List
2 articles on this Page
[No title]
News
Cite
Share
I DYDD IAU, MEDI 6ED, 1866; 'I I LLYWYDD:—W. MAVSMOK WILLIAMSt YSlr., MAliK CAERLLEON. Am 9 o'r gloch, cynnaiiwyd cyfarfod o Adran Gwyddoniaeth Gymdeithasol yn yr Ariandy Cy?nUo, o dan ?wydumeth Mr. Hugh Owen, Llundam, YI h?n ? itgoroJd y eyf??rfod mewn ameih fer. Wedi ° hyny, darUenwyd p?pur ar "BMtt'yiM Rhieni a Phlant-yn tueddu i ddangos buddioldeb nawdd-dai rliydd i blant amddifad, a'r angenrheid- rwydd am gyfodi sefydliad o'r fath yn Nghymru." Awdwr y papur oedd Mr. Cornelius Griffith, LIun- dain; ond darllenwyd ef gan eifrawd, Tydain. Yn ncsaf, darllenodd Dr. Nicholas bapur o waith Mrs. Wightman, o'r Amwythig, awàures V Haste to the Itescue," ar y ffordd i (t Attal tlodi,' trosedd, afiechyd, a marwolaeth." Galwodd yr ysgrifenydd sylw at y gwastraffi dychrynllyd ar fywyd aciechyd, oddi wrth ammhurdeb awyr a dwfr, a phrinder cartliffosydd; ond prif amean y papur oedd dangos efEaith anghymmedroldeb yn oynnyrchu tlodi athros- eddau, a chwanegu at afiechyd a nifer marwolaeth- au y wlad. Yn nghwrs ymddiddan a gymmerodd le ar ol darlleiliad y papur, sylwodd Mr. Whalley, A.S., gan gyfeirio at agwedd y cwestiwn yn ei ber- thynas ag iechyd -ei fod ef mewn eyssylltiad a. chym- deithas yn Llundain, a geisiai gyDnyrchu diwygiad mewn adeiladu bythynod; ac yn nghwrs eu hym- cliwiliadaa gyda golwg ar y gyfundrefn oreui wneyd cartliffosydd (drainage), '&c., gwnaeth un o'ugweis- ion y darganfyddiad pwysig fod rhisg cyffaith (tan bark), pan y trawsffurfir ef mewn ffordd heb fod yn gostt'a*r, yn charcoal, yn ddadsawri dd niwyaf eff- eithiol a chyflym a ddarganfyddwyd erioed Y mae y llywodraeth Vedi ei fabwyiadu, ac yn gwario dros 2,500p. y flwyddyn wrth brynu y defnydd at wasanaethi y barracks, %i sefydliadau ereill s'yddo dan ei gofal. co Rhoddodd Dr. Edward Bnnth, i<. k. a., yr nwn a gyfarwyddwyd yn y flwyqdyn 1863 gan y Cyfrin gynghor i wneyd ymchwiliad iymborth arferol tlod- ion Cymru, grynodeb o'r hysbysiaeth a gasglodd yn mharthan mewnol Deheudir Cymru, mewn rhanau o Ogledd Cymru, ac yn Ynys Mon, gyda golwg arsn y gwahanol fathau o fwydydd a fwyteir yn'wythnos- ol gan y bobl gyffredin, y prisiau a: delir ganddynt am ymborth, y dull o'i goginio, nifer y teuluoedd, a sWtU yr arian L ennillant- Yr oedd gwahaniaeth mawr, ebe fe, yn g mfyddadwy yn swm ac ansawdd tr ymborth mewn arnrywiol barthau o'r Dywysog- aeth. Yn Neheubarth Cymru y bwyteid yr ymborth gwaelaf: yn sir Fon yr oedd y cyflawnder mwyaf: ac yn Ngogledd Cymru yr oedd yr amrywiaeth mwyaf, lie yr oedd yn llawn cystal a'r hyn a geid yn mhlith yr un dosbatth yn mharthau amaethyddol goreu Lloegr. Yr oedd blawd gwenith yn cael ei arfer gan yr holl enghreifftiau yn sir Fon a Gogledd Cymru, ao mewn 8 yn y cant o'r rhai yn y Delieu- barth. yr hyn sydd yn rhoddi amcan-gyfrif cyffred- inol o 87 yn y cant. Arferid blawd haidd gynt yn Nghymru yn Ilawer mwy cyffredin nag y mae yn awr. Y mae yn cael ei arfer i raddau etto yn y Deheubarth; ond nid yn y Gogledd, oddi eithr yn y ffermdai. Yrocddyu grediniaeth gyffredin y dylai y "labrwr" fwyta mwy o fat a haidd nag o fara gwenith, er mwyn cael y swm angenrheidiol o feith- riniaeth. Ond byddai' t bris isel bara gwenith, a'r chwanegiad yn ennillion y llafurwyr, dueddn, cyn pen llawer o flynyddoedd, at arfer. bara gwenith yn gyfangwbl. Bwyteir pys gan 8 allan o bob cant o'r boblogaeth, a bwyteir reis gan 60 y cant o drigdlion y Gogledd, a 60 y cant o drigoliony Deheubarth; ac yr oedd pytatws a llysiau gerddi o bob math yn cael eu defnyddio yn gyffredia drwy Gymru. Y swm o ymenyn a dreulir ydyw 3 wns yn wythfiosol y pen yn y Deheubarth, acllj wnsyo y Gogledd, Bwyteir cig fresh neu gig moch gan bob, teulu drwy sir F6n a Gogledd Cymru, a chan 80 o bob cant o deuluoedd y Deheubarth. Aeth y papur yn mlaen i ddangos nad oedd te a choffi yn cynnwys braidd ddim maetb, ac etto yn costio llawer o arian. Buasai yn drady- munol i beidio cefnogi eu harferiad yn mysg y dosr barth iselaf, hyd nes y bydd eu oyflogau yn uwch. Yn ol y graddau y byddo t ya dytmya gyffredinol, y bydd llaetli yn cael ei esgeuluso, yr hyn sydd yn llawer o golled. Dywedodd fod yr arferiad o fara gwenith yn He bara haidd ya gam ya yr iawn gyfeiriad. Wedi hyny, darllenwyd papur gan Mr. Whalley ar Hen Ysgrifau y Cymry, a'r buddioldeb o sefydlu Dosran Hanesyddol mewn cyssylltiad ilr Eisteddfod. Darllenwyd un arall gan Mr. Harry, Wyddgrug, ar y Cyssylltiad rhwng y Meistr a'r Gweithiwr;" ac un arall gan Mr. William Morris, ar Eagoriaethau a flaeleddau Eisteddfodau Cenedlaethol." Traddodwyd anerchiad ar "Gymdeitbasau y Gweithwyr," gan y Parch. Henry Solly; yr hwn sydd wedi gwneyd cymmaint tuag at sefydlu; y cymdeith- asau hyn. Cynnygiodd Mr. Whalley fod pwyllgor yn cael ei fEurfio i gymmeryd o dan aylw yr arnrywiol draeth- odau a phapiirau a ddarlleDwyd yn yr Eisteddfod hon, a mynegi i Adran Gwyddoniaeth Gyradeithasol yn yr Eisteddfod nesaf am y dulllllwyaf etfeithiol i ddwyn y gwirioneddau a gynnwysir ynddynt allan i ymarferiad, mor bell ag y byddont yn eu barnu yn deilwng a bod y pwyllgor yn cael ei awdurdodi yn y cyfamser i roddi cyhoeddusrwydd i uarhyw ben- derfyniadau ag y dichon iddynt eu gwneyd, gyda golwg ar y llwybr a fwriadaat ei fabwysiadu i ddwyn y mater ger bron yn Eisteddfod Caerfyrddin. Eiliwyd y cynnygiad gan y Parch. Canon Jenldna, a mabwysiadwyd ef yn unfrydol, Darllenodd y cadeirydd lythyr a dderbyniodd oddi wrth Mr. Matthew Arnold (mab Dr. Arnoldj Rugby), mewn attebiad i lythyr o wahoddiad » anfonwyd iddo i fod yn bresennol yn yr Eisteddfod, i ddarllen papur. Wedi ymesgusodi o herwydd ei anaUu i tod yn bresennol, a chymmeradwyo fod i gais gael ei wneyd i Brifysgol Rbydychain gan yr Eisteddfod, yn gosod allan y pwysigrwydd o sefydlu proffesriaethGelt- aidd, dywedodd Mr. Arnold-" Y mae eich cynnull- iad yn dyfod yn fwy dyddorol bob blwyddyn. Gadewch i mi anturio dyweyd y dylech uchel dau, eitbafion mewn trefn i gynnyrchu yr holl ddaioui ag y mae eich cyfeillioa yn ei ddymuno i chwi wneyd. f mae genych i ochelyd rhoddi tramgwydd i ber- sonau ymarferol, drwy beidio sefyll ar Ifordd lIed. aeniad yr iaith Saesneg yn y Dywysogaeth. Yr wyf yn credu fod cadw ac anrhydeddu yr iaith Gymraeg; yn hollol gydweddol a pheidio rhwystro nac attal-am gymmaint ag un awr ledaeniad yr iaith Saesneg yn mysg pob dosbarth yn Nghymru. Yna, y mae gen- ych i ochelyd y perygl o ymddieithrio gwyddonwyr. oddi wrthych, drwy ymdriniaeth ddallbleidiol, rag- iarnllyd) IIC anfeirniadol i'ch liynaliaethau cenedl- aethol. Y mae llyfr rhagorol f4r. Stephens, ar < Lenyddiaeth y Cymry,' yn dangos mor berffaith y. gall Cymry oehelyd yr eithafion hyn os ewyllysiaufc pan welwyf y brwdtrydedd ag y maeyr Eisteddfod- au hyn yn alluosr i'w gynnyrchu yn eich holl gyd- wladwyr, ai meddwl wedi hyny am chwaeth, Ilea- yddiaeth, a chyfryngau adloniant ein dosbarthiadau i el a chanol ni, yr ivyf yn cael fy llanw fig, edrayg- idd tuag atoch. Y mae yn feddwl cysurlawn, ac yn an ag y mae hanesyddiaetii yn caniatau I nl ei fab- ivysiadu, y gall cenhedloedd, er eael eu difeddiannu iwyddiant gwleidyddol, wneutliur llawer (tuag at gynnyijd a lies dyuoliaeth, ac elEeithio llawer tuag at warsiddiad y byd. Yr ydym ni, yn Lloegr Jyn awr wedi dyfod i'r pwynt hwnw, pan y mae cynnydd a mawredd ein cenedi yn cael eu hygwth gan un achos, ac un achos uwch law pob un arall. Yn fwyo iawej na chan sefyllfa ddigymmhorth bendeflgaeth, dydil yr hon syddyn prysur ddynesu i derfyniad-yn flvy o lawer na. chan gyflwr angboethedig ein dosbarth isaf, dydd yr hwn nia yw ond yn dechreu-yr ydym yn cael ein peryglu gan yr hyn ag yr wyf fi yn alw yn 11 Philistiaeth ein dosbarth canol." Gyda golwg arbrydferthweh achwaeth. angboethder; ayda golwg ar foesau a theimlad, gerwinder; a chyr.a"gol- wg ar feddwl ac ysbryd, anwybodaeth: dyna beth yw "Philistiaeth." Yn awr, gan liyny, ydyw yr ade" i'r tynerweh a'r ysbrydolrwydd sydd yn nodweddS yr liiliogaeth Geltaidd, i gael ei deimlo, ei wtrth- faw rogi, a'i anrhydeddu. I raddau mawr, y mae gan blant Taliesin ac Ossian gyfleusdra i ddilyn esampl y Groegwyr, a gorchfygu eu gorchfygwyr. Nis gall unrhyw faafeision a ddichon Lloegr eu rhoddi i'r Celtiaid, dfwy eich cynoyogaeddu chwi i chyfran olu pethan rhagorol, fod yn bwysicach ar yr adeg bon ca'r hyn a ally Celtiaid ei wneyd i Loegr, drwy eia breintyio ni & ryhai o'u rli agori- etyha ia hwy. Ydwyf, fy anwyl syr, Yr eiddoch yn ffyddlawn, Hugh Owen, Yow. MATTUEW AKXOLD." Cynnygiodd Dr. Nicholasbenderfyniad, yn gosod allan y boddhad a deimlai y cyfarfod wrth welod y sylw eydnyddot tt delir i lenyddiaeth Geltaid(I yn y wlad hon, tuag at yr hyn y mae Mr. Arnold wedi gwneyd cymmaint, yn amlygu barn ycyfarfodygallai Prifysgol Rhydychain, gan ei bod yn feddiannol ar gynnifer o gyfleusderau tuag at efrydiaeth ieithydd- nI. woeyd gwasanaeth mawr i lenyddiaeth drwy sef- ydlu profEeswriaeth o bith a llenyddiaeth Geltaidd; ac yn cymmeradwyo i'r Cynghor bennodi is-bwyllgor i d) nu i fyny ad, oddiad ac appeliad at y brifysgol ar y mater hwn. Eiliwyd y cynnygiad gan y Parch. Lathner Jcncs, ficar Caerfyrddin; a phasiwyd ef yn unfrydol. Ar ol hyny, tfurliwyd gorymdaith _i hebrwng y llywydd i'r babell. ¡ Wedi myned drwy y fEurffau arferol 0 agor yr Eisteddfod, daeth y Parch. Joseph Jones (Caradog), offeiriad Pabaidd, yn mlaen i ddarllen eBgiyaiM) anerchiadol, a dilynwyd ef gan lolo Trefaldwyn, Gwerfyl James, Wyddgrug, ac Alltud Eifion. Y llywydd, yr hwn a dderbyniwyd gyda cliymmer. adwyaeth frwdfrydig gan y gynnulleidfa, a ddywed- odd y buasai yn rhaid iddo fod yn dra diffygiol mewn teimlad, pe buasai hebfod yn ymwybodol o'r anrbydedd a osodwyd arno, drwy gael ei alw i lywyddu yr Ids. teddfod y diwrnod hwnw; 0 blegid, er ei fod yn teimlo ti hun yn hollol annigonol i gyflawni ei ddy- ledswydd mewn modd cenedlaetbol, nid oedd efe am fod yn ail i neb gyda golwg ar ei ewyilys da tuag aty sefydliad, a Thy wysogaeth Cymru yn gyffredinol. (cymmeradwyaetli). Y mae yr amcanion mewn golwg wedi cael eu begluro mor ragorol gau Jywydd ,y dydd cyntaf-Syr Watkin-a cban ei gyfaill parchu-i. Mr. A'dernam Williams, fel nad oedd eisieu iddo ef chwanegu gair ar y pwngc. Credai efe mai y prif ameamon mewn golwg oedd magu a meithrin taieut genedlaethol mewn cerddoriaeth a barddon- iaeth, a rhoddi graddau i'r beirdd a'r cerddorion, y rhai, dr-wy eu hymdrech a'u medr, oeddynt yn teil- yngu y cyfryw anrhydedd; ac attal personau all- nheilwng, mor bell as y byddai modd, i gymmeryd arnynt eu hunain deitlau nad oedd ganddynt un hawlynddynt (clywch, elyweh, a chymmerad w yaetb). Un petti rhagorol mewn eyssylltiad a'r cyfarfodydd oedd, fod y gystadleuaeth yn cael ei chario yn mlaen yn agored ac yn anrhydeddus, heb ofn, flafr, na phleidgarwch. Gwnaeth ymdditieuriad i'w gyfeill- ioa Cymreig, 0 herwydd ei analluogrwydd i w han- erch yn yr iaith Gymraeg; ond pe y gallasai wneyd hyn ydyw, ni buasai yn alluog i os d allan ei deim- ladau yn welllla thrwy ddytynu llinell allan o gau oedd i gael ei chanu yn ystod y dydd- "01 bydded i'r hea iaith barhau (uehel gymmeradwyaetb). Yna adroddodd Clwydfardd anerehiad barddonoi rhagoroi i'r llywydd yn Gymraeg, a gyfansoddwyd gan loan Machno; ac adroddodd y Parch. R. Jones, Rotherhithe, anerchiad Saesneg. Wedi hyny, canwyd "Glan Meddwdod Mwyn," gan Mr. T. J. Hughes, Liverpool; y gynnulleidfa yn uno yn y gydgan. ( Wedi hyny, aed yn mlaen gyda'r gwaith o ildos- barthu y gwobrwyou i'r ymgeiswyr buddugol. Yna darllenwyd y feirniadaeth ar y Ganig orcu i leisiau dynion. Gwobr 5p. 5s. Beirniaid, Owain Alaw, Mr. J. Thomas, BlaeD. anerch, ae Eos Llechid. Goreu.-Gwilym Gwent. Ymgystadlu ar ganu "Y Gadlys" ileu 14 Sercli Hudol gan Isalaw (Bass), o gasgliad Pencerdi Gwalia. Gwobr, Casgliad Fencerdd GwaJia o'r Al- awon Cymreig, a roddwyd gan MeistriCock, Addison, a'u Cyf., Llundain. Goreu,—Moses Davies, Ebbw Vale. Dyfarniad gwobr o lOp. 10s. (gan Faer Caerlleou) •am y traethawd goreu ar Ymfudiaeth Gymreig (Uymraeg neu isaesneg;— ei ganlymadau gartrtif, a l werth i'r Trefedigaethau Prydeinig. Beirniaid, Dr. Rees, Abertawe, Mr. T. Gee, Din- bycli, a Rhoddwr y wobr. Goreu, Madoc ap Owain Gwynedd, sef Mr. O. Parry, swyddfa y Western. Daily Press, Caerodor. Ymgystadlu ar chwareu Glan Meddwdod mWYD," gan Aptomas, ar y Delyn Bedawl. Gwobr, "Aptom- as' Harp Journal," yn bedair cyfrol, gwerth 2p. 2J. Rhoddedig gan yr awdwr. Gorcu,-W. Frost, Merthyr Tydfil. Beirniadaeth yr Hir a Thoddaid i Ardalydd Westminster. Gwobr 3p. 3s. Beirniaid, Clwydfardd a loan Cunllo. Neb yn deilwng. Unawd ar y Delyn deir-rhes gan Mr. Llewelyn Williams (Cerddor y De.) Dyfarnu y wobr o Faen-gerfiad (stone carving.) Dim cystadleuaeth. Ymgystadlu ar ganu 11 Llwyn Onn," neu Dafyijd y Gareg Wen," gan Contralto Singer. Gwobr, Casgliad Pencerdd Gwalia," o Alawon Cymreig gan y Meistri L. Cock, Addison, a'u Cyf., Llundain. Goreu:—Miss Forey, Merthyr. < Dyfarniad gwobr o lOp. a thlws arian am y traetli- awd Cymraeg goreu ar Athroniaeth Beirniadaetii (Literary Criticism.) Beirniaid, y Parch. D. Howell (Llawdden), a.'r Parch. J. R. Morgan (Lleurwg.) Goreu,-Neb yn deilwng. Deuawd ar y Delyn a'r Berdoneg, 11 Adgof.oo Mebyd 11-Johit Thorias-gaa Mr. John Thomas a Mr. Brinley. Richards. 1 Canu rcnniuion gyda'r Delym,
EISTEDDFOD OEK HEVLA ETHOL…
News
Cite
Share
Yn nesaf, cafwyd can gan Mr. S. Allen Jones- Mf Iol[\wd Arthur. "VlSftlSr*. am y Llcch-gerfiad g?reu. DimcystadtcuMth. 'rhoiiias i'r canwr tenor •WfWS->■ ¡'r canwr lenr corou. Daeth da? yn mlacMn,s S' RCSSK coreu. DMth d?u yn m'?cn, ??? ?????M Gwenith Gwyn. x »uau"" fnn nvfrdwy. Der-   i Afon Dyfrwy. Der- byStptdwaro^^wwddtadau, ond md oedd un o honynt yn deHwng o'r wobr. Yn nesaf, eafwyd anerehiaJ yrareitl' gan G. C??bor?e Morg. ¥sw. 1?y'edoddyrarlth' iwr hyawd! fod hon tl?r?.ydd wedi dyweyd Y g efe iwr hjj .??ld meriad cenedi oddi wrth y ddywedyd y.ddyt- a meddyliai ref pe bnasa! 5,ettny^«d aTnaS y ylw yn f jWodi ??'7.??n?r?v MLhon., yrhoddasai gymmer?d Hed dda Vr CymryDywedvJyd wrthynt V dydd o'r blaen gan ?aSm? Eisteddfod oedd difyfwch c.ned)Mth- Cvmro. Tybiai efe y 9-1fyned ynmheHach, a dy??-eyd mai yr uni? ddifyrwch 43f?nedla?th?l a feddM y C? ydoedd. Yn yr hyn a elwid mewn ystyr boblog- 1 d?y?' adioniant," y mae y Cymry yn dra d?? N.d ooM ganddynt na chwareudai, nM o?)-M, narhedegf&M. Ondo'i rj ei hunan, m. gallai gen6ge.u wrth y dyn ?vnw a allai edrych gyda (iiy?ty,??l? ar wyl fel hon, svdd yn tynu ynghyd filoedd 0 bersonau o wabanol ddos- barthiadau Ulown cymdeithas, flwvddyn ar ol blwyddyn, flC yn arddangos eu caiiad at gerddonaeth, a a c at farddoniaeth—dwy o'r celfyddydau mwyaf ardderchoga phrydferth a ddyfeisiodd dyn erioed (cymmeradwyaetli). Peth eitliaf rhwydd oedd pasio barn fyrbwyll ar gyfar- fodydd o'r natur liyny-a dywedyd eu bod yn gwneyd dtws trwy feithrin rhyw fympwyon ieenedlaetllOJ, a chwyno o blegid yr eiddigedd a'r anghydfod a2: y, mae oydymgais o'r natur yuia yn eu cyfodi yn natuuol. Ond dyhi y cyfryw edrych befyd ar yr ocbr oleu-y dylan- wad da sydd yn cael ei ddwyn i orwedd ar y rhai sydd yn bresennol yn y cyfarfodydd hyn, ac hefyd ar y rhai sydd yn ymgeisio ynddynt. Pa mor fynych y mae •itlirylitb ddisglaer wedi ei cliyffroi gan gyfal fodydd yr eistedJfod ? i Yr "dd yn ddiangenrhaid enw. person- au: ond tybiai efe, beb fyned yn mhellach na'r esgynlawr hwnw, y gallasai enwi dau neu dri o bersonau oeddynt wdi cyrhaedd yr enwogrwydd mwyaf yn y gelfyddjd gerddorol, pa rai, oni bai y gefnogaeth a uawsant gan yr Jiisteddfod, na fuasent wedi cyrhaedd yr enwogrwydd y maent yn awr wedi esgyn iddo. Nid oedd ya de;, cvm mh-.ru oyfarfodydd o'r natur yma &r eynnullmdau athronyddol a gwyddonol a gymmerent 10 yn awr yu L!oe»r. Nid oedd ya y oyfarfodydd hyny on1 ychydig o'r dynion mwyaf coethedig afedd y wlad wedi eu dwyu yngt,yd yr oedd yr Eisteddfod yn ffrwyth un.otuyrcM teimlad coaedlaethol toymmeradwyaetb). lybiat tte fod pobl yn gyffredinol, hyd ya oed yn t,loogr, yn dyfod i gyduabod y gwifionedd btvn. Yr oedd efe yn coto yr anisei- pryd nad oedd yr Eisteddfod byth yn oael ei chNbwyll gan y wasg Saesniv toddi gerth i wneydgwawd o boai; ond meddyliai fod pobl yn awr yn dyforl i gym. ,,??,yd golwg decach-ni ddywedM mwy tyner-ar y cyni)i,I!iadau byn. Yn Y?d y a?dyune? ddwy ddiweddaf, yr oeddynt wedi caetarndd?nydd?dd?ch. o YIl mherson Mr Matthew Arnold mab i wr nadaHai efe bvth grybwyll ei enw heb deimlo-y diweddar Dr. Arzio'd, o Ru@-by. Yr oedd Mr. Arnold wedi ei daraw gymmant gall yr hyn welodd yn yr Eisteddfod yn Llindudiio, ddwj flynedd yn ol, fel y in.e, md yn umg wèdivsgl ifenu amryw arthyghu gwertlifawr a tlydaorol ar y testyn i un o brif gyhoeddiadau y dydd, ond mae yn awr yn defnyddio ei bell ymdrechion i sefydlu proffeswr- iaeth o lenyddiaetli Qymreigyn- 1i hrifysgol Rhydychain. Y fath svEerbybiad sydd yma i ymddygiad rhai a fyn- ent ystyried eu hunain yn gyfeillion, y rhai, tra y c?n. UJolent egwyùdor yr E steddfodau, a ofidiant eu bod yn caeleu cynnul i fyny; o blegid, fel y dywedant, eu bod yn foddion i gadw yn fyw iaith ag y maent hwy yn ewyllysio ei gweled wedi ei difodi. Ymddengys eu bod yn edrvch ar yr iaith bono fel hen gob y gellir ei rhoddi o'r neilldu wrth cwyllys pan y myner. Yr oedd efe yn cael ei ddifyru wrth glywed rhai pobl yn dadleu fod yr iaitb Gymraog yn fendith, ac y dyhd ar bob eyfrif ei Aio,,elu, ac ereill draclietn yn naeru mai y uuruu uicu yw ynwdael & hi mor fuan ag y mae yn bossib). A all l'oywbeth fod yn fwy anatbronyddol na'r fath syniadau? Ni allent drosglwyddo dryehfeddyllau un genedl l iaith un amll (clywch, clyweb). V chydig amser yn ol, tra yn ibodio mewn gardd mewn rhan brydferth o Italy, lie y m Ie planhigion tyoer yr binsoddau poethtoa-yr aur. afalau a'r cleander-yn blodeuo ae yn ffrwytblom mewn cyfUwnder gwelwn bren gwael a chrin yr olwg arno. Pe buasai yn tyfu mewn coedwit; ogleddol, cawsai ei ddad- wreiddio a i ddefnyddio yn goed tan. Dywedai y gardd- wr fod mwy o boen yn cael eigymmeryd, a mwy o arian yu cael eu gwario ar y preu h wn w nag un arall yn yr ardd: etto His galleut gael ganddo dyfu. Felly yr oedd gyda drychfeddyliau; ui ellid eu tiawsfudo i |awyrgyloh ddielthr. Yr iaith yn mhn un y mae drychfeddyliaa cenedi yn cael eu hamlygu ydyw ei hawyrgylch, ei golettni, a'i bywyd. Mao y rhai sydd yn son am ddi. w ciddio yr iaith Gymraeg yn anghofio ei bod wedi gwau ei llinynau am galonau miliwn oddynion, fod mil- cedd ar liloedd wedi seinio gyntaf y geiriau swyuol "tid" a "m¡¡,mt a thf' a ''chartref," a "Duw" ei bunan yn yr iaith hono. Anghofiant fod miloedd o wefiisau ieuaingc o ddydd i ddydd yn dysgu tori geiriau "weddi yn yr iaith hono; fod cannoedd bob dydd yn a-iadlu eu gwedduu diweddaf at Dd, wrth farw yn yr M iaith (cymmeradwyaetli). V mae yr amser a aeth beibio, y presennol, a'r dyfodol, yn gyssylltiedig a drychfeddyliau na all ond yriaithjhono eu hamlygu. Y mae chwo cban mlynedd wedi myned beibio er y pryd yr unwyd Cymru a Lloegr-ne, os myneiit, er y pryd y «oresgynwyd y gyntaf gan y diweddaf; etto, y mae yr faith Gymraeg wedi byw. Bydd-i ei distrywio yn gym- • maint gwaith a diwreiddio mynyddoedd y Dywysogaeth. Yr ocddynt wedi cael rhyw gymmaint o brofiad yn ddiweddar o hyn. Pa. sawl gwaith, hyd yn oed yn y blynyddoedd diweddaf, y gwnaed ceisiadau gan or- esgynwyr, gorchfygwyr, a gwiadweinyddioii, i ddifodi iifth genedlaethol, a syniadau cenedlaetliol; ac er hyny, y mae yn troi yn fethiant gwastadol. Manner can mlynedd yn ol, cyfarfu rhyfelwyr a gwleidyddion periaf y dydd ynghyd i ail wncyd map Ewrop; ac er gwaetliaf y syniad 0 genedlaetholdeb, rhwymasatit ynghyd Ital- iaid a Germaniaid, a Germaniaid a Daniaid. Ond pa loeth fu y canlyniad ? Y mae natur wedi ei dirmygu yn un o'i phrif egwyddorion, ac megys wedi adsefydlu ei hawliau, yn nglianol distryw ymherodraethau mawr. ion a gwaedd miloedd 0 ddynion yn tystio yn grocb yn erbyn ffoledd y fath ymgais. Gellir penderfynu ei bod gyda chenhedloedd fel gyda phersonau. N i ddaeth un dyn erioed yn wir fawr wrth ymadael ef ei bun. jNi ciiyrhaeddodd un bardd erioed anfarwoldeb drwy y gelfyddyd isel o ddynwarediad. Yr oedd gwirionedd dwfn ya ymadroddion y bardd Wordsworth, pryd y dywedai- The child is father of the man, And I should like my days to be Bound each to each by natural piety." Felly yr oedd gyda chenhedloedd. Yrceddpoblyn de- chren cael all an y gwitionedd a gafwyd allan gynt gan yr ysbrydoledig apostel a'r pregethwr-yr apostol mawr ac, yr oedd ei enaid yn cydymfleimlo mor ddwfn â dyn- cliaeth. Gwyddai, mewn trefa i gyflawni ei genadwfi yn biiodcl, fod yn rhaid iddo nid jn ut)ig fod yn Iuddew i'r IudJowou, ond yn Roegwr i'r Groegiaid. Nafoediddo gael ei gasoddtall. Nid ei amean oedd pleidio treloiact o neillduolrwyfld: nid Ralov urnyot i fyw id^iyot eu liun- am-rud oedd efe yn tleid wr y fath syniad F.'eniaidd a bwn yna ond lis gellir nwalu nad ahnt gyBiwni )n well y ih*n a beithyn iddynt yn betsotol fel asloiim o'r j wladwiiaeth vfawr amrywiog ond iddytt ddadblygu y  m?e Dow wedi eu p %nu vn e c.lonau. Ni allal Dafvdd vriag? dillad Saul. Rhld iddynt y.nladd&'r af.u sydd :T eu profi ganddynt. Y m,e yr adgofion liiosog o r ???hheibi.yndreftadteth gyMegr.?, yn o?t ?u dwvn i t?r o dad i tab. Yr oedd eu bradYCDu neu '? hllu yma th, nid yn --ig yn abiineb. ond yn fath o eyssegr-ysbeiliad. Yn Nghaerlleon, yr oeddynt yn aefyll fr de-fyaaugwlad y Saxon a'r Ceit-ar faes brwydr cenhedloedd-y bedd lie y claddwyd angbydfod. Ond yr oedd y rhyfel hwn wedi myned beibio. Yr oead brwydrau ereill yn cael eu dwyn yn mlaen, y rbai a barhasant yn Uawer hwy, ac oeddynt yn parhau etto rhyfet opiniynau-thyfet cteioiu—rhyfel aoabarthiadan. Ac y mae yr hyn sydd am ddiwyood yn tueddu i lftddfu chwerwder y fath frwydro -y llais sydd yn cael ei ddyrchafa a'r liaw sydd yn cael ei hestyn i gefnogi y rhai sydd yn ymdrechu ymgodi-y Hals sydd yn casgln ynghyd o dan yr un faner gynnrychiolwyr gwahanol gradoau. ao yn eu dysgu eu bod ya blant yr an wld- dyna lais yn yr bwn y gellid dyweyd mewn ystyr fod rhywbeth dwyfol ynddo (ucbel gyn.meradwyaeth) "Cilon wrth galon." Y gwir yn e.byn ybyd." Y rhai hyn oeddynt arwyddeiriau yr hen eisteddfod. Bydded iddynt weithrelu yn yr ysbryd hwnw, MI fy y "r ar- wyddeiriau hyn, ac yna salient ymddiried na chynnelid eisteddfodan yn ofer (uebel gymmeva<lwy .>»">. Yn nesaf, cyflwynwyd y wobr o 5p. a m«nal arian, am y gan Saesnig oreu-yr awdwr i ddewis ei destyn. Y buddugol ydoedd Iilr. Morgan J. Evans, Hwlffordd. Cvstadlenaeth y chwareu goreu ar y Delyn Deir- rhes. Ni ddaeth ond un ymgeisydd yn mlaen, set Mr. Lewis Williams. Dywedodd Fencerdd Owalia iddo gasl ei foddhau yn fawr yn y chwareu, ae yr oedd yn dda ganddo gyflwyno y wobr iddo. Gwobr -Telyn Deir-rea newydd Adroddodd Tathaiarn bennillion rhagorol i Gymru, a cilafodd gymmeradwyaqtli uchel. Gwobr o gini am y cyfieithiad goreu o gin Gwraig y Pysgottwr gan Blackwell. Derbyniwyd 16 o gyl- ansoddiadau ar y testyn hwn, ac yr oedd pob "n o honvnt yn teilyngu c od—pump neu ohwech yn dda iawnj ond yr oedd y dorch yn sefyll rhwn,z dau, sef Trefnant a Clettwr. Y goreu ydoedd Clettwr; sef, Mr. Evan Jones, General Post Office, Llundaiu. Y nesaf ydoedd gwobr i'r ferch a gano ored y Fwyalehen, neu Clyehau Aberdyfi. Ni ddaeth ond Miss Forey, Merthyr, yn mlnen; a clianodd y ddwy gan yn odidog Derbyniodd y wobr, sef 11 Casgliad J. Thomas," a chafodd ei harwisgo gan y llywydd. Traddododd Hwfa Mon aBerchiad du It brlfdfrydig. Gofynir yn am], meddai, pa beth yw nmcan a dybeii eisteddfodau. Yr atteb yw-chwanegu bardd- oniaeth, gwybodaeth, a daioni. Vn y oyfarfodydd ymtt yr oeddynt yn annog eu gilydd i ymeuddo i ddirgelweh barddoniaeth, natur, a gwyddoniaeth, er mwyn dwyn allan hapusrwydd tymniorol a thra- gwyddol y ddynoliaetli. ta beth, gofynai, oedd yn Hawenbau ealon mam gymmaint a chanfod blaguryn dealltwriaeth yn agor yn liygaid ei bachgen ? A chyda dyddordeb tebyg i eiddo y fam yr oedd sefydl- wyr eisteddfodau yn gwylio cynnydd dawn a dysg yn y cyfarfodydd yma. Diweddodd ei araeth trwy gymmltell y beirdd ieuainge ac ymgeiswyr llenyddol i lunio iddynt eu hunain gynimeriad, a'i weithio allan gyda phenderfyniad diwyro. Yn awr, rhoddodd Syr Watkin wobr o 3p. 3s. a thlws, i'r ymgeisydd ail oreu am yr Ysgoioriaeth Leisiol, yr hyn a gymmerodd le y dydd blaenorol. Yr ail oreu ydoedd Miss Walters, Tredegar. Y nesaf ydoedd cystadleuaeth y chwareu goreu ar y berdoneg (bechgyn dan 18 oed). 'Y goreu oedd Master J. A. Owen, telynwr o Aberystwyth; a gwobrwywyd ef gan Mrs. Owen. Gwobr—lp. I os. Y nesaf ydoedd y feirniadaeth ar y traethodau ar Ddeehreuad Cenedl y Saeson: gwobr, 100 gini. Derbyniwyd deg o draethodau ar y testyn liwn; ond y mae y mater wedi ei oliirio am ddwy flynedd etto, gan nad oedd un or traetnoaau yn aaigon ua. Yn nesaf, cystadleuaeth y canu corawl, am 20p., a thlws arian i'r arweinydd, yr hwn a ohiriwyd er y dydd o'r blaen. Daeth tri chor i'r gystadleuaeth, sef cor Merthyr, cor BwcIe, a chor Birkenhead. Dywedodd y beirniad, Mr. Henry Leslie, fod y corau. oil yn canu yn rhagorol; ond etto, DJai Merthyr oedd y goreu o ddigon. Daeth Brinley Richards yn mlaen, a dywedodd fod yn dda ganddo hysbysu fod Mrs. Watkin Williams yn faich o roddi 4p. yn wobr i'r ail gor, sef Bwcle. Ar ol i gor Merthyr dderbyn y wobr, cyfododd y Parch. Gwerfvl James, Wyddgrug, ac adroddodd yr englynion canlynol:- Cor Merthyr—ceir yma wyrthiau—ddyry Gerddoriaeth yn fflamiau; Enaid y gwyr-nwyd y gan-unol, Ry olud breiniol ar Wlad y Bryniau, Deillia o'i ganiad allan-elielaeth Beroriaeth, bur email; Nodau y cor-nwyd eu can, Sy'ii tori fel swn taran. Canu pennillion gyda'r delyn gan Eos Mon ac ldris Fychan. Canasant yn rhagorol. Nid oedd dim cystadleuaeth am y String Band. Gohiriwyd y gystadleuaeth ar yr oil painting. Unawd ar y delyn gan Mr. Llewelyn Williams (Cerddor y De). Beirniadaeth y traetliawd goreu ar Ddetholiad a Magwraeth y Da Byw mwyaf priodol i Gymru. Y buddugwr oedd Mr, John Owen, Ty'nllwyn, Caer- narfon. Gwobr,—lOp. a thIws. Beirniadaeth'y Frotfeswr Bamsey ar y traethodau Saesneg ar The Old Red Sandstones of Wales: gwobr, lOp. a thlws arian. Un cyfansoddiad ddaeth i law, set eiddo Mr. J. E. Thomas, Llundain. Cyflwynwyd y tlws arian iddo, ond attaliwyd y lOp. Yna canodd Miss Annie Francis (y fc.ddugol ar yr ysgoloriaeth) y gan a elwir, Thou art so near and yet so far;" a ehafodd gymmeradwyaetli mawr. Ennillwyd y wobr o lOp. am y traetliawd goreu ar Y manteision a ddeillia drwy godi yn fureu, gan y Parch. J. G. Phillips, gweinidog y Bedyddwyr, Mer- thyr. Y nesaf ydoedd gwobr o lOp. 10s. am yr Alargan oreu ar ol y diweddar John Vaughan, Ysw., Pencuaen Dyfi. Derbyniwyd pump o gyfansoddiadau; ond nid oedd un o honynt yn deiiwng o'r wobr. Ar ot talu diolchgarwch i'r llywydd, terfynodd gweithrediadau cyfarfod yr eisteddfod drwy ganu God Bless the Prince of Wales." Am 6 o'r gloch yn yr hwyr, cynnaliwyd cyngn- erdd mawreddog yn y babell.