Baner ac Amserau Cymru

EISTEDDFOD OEK HEVLA ETHOL caeklleox. Medi lydd, oed, Ged, air ijed, 1866. ■\Velk ni, mewn cydymffurfiad an haddewid vn ein rhifyn am ddydd Mercher diweddaf, n rhoddi crynodeb lied gyfiawn o weithred- j'fidaii yr Eisteddfod am y pedwar diwrnod. j'arold gwlybaniaeth y tywydd i'r cynnull- iadau fod yn llai nag y gallesid ddymuno ar y ddau ddiwrnod cyntaf. Olid boreu Iau, yr oedd yr bin yn fwy ffafriol, a daeth lliaws an- ferthol o bobl ynghyd, fel yr oedd y babell eang agos wedi ei llenwi. Yr ym yn deall iddynt dderbyn dros hedwar cant o bunnau am docynan y diwrnod hWllw: a bernir fod dros chwe mil o bobl yn bresennol ddydd Gwener yn gwrandaw ar y Messiah yn cael ei pherfformio. Yr oedd y cyngherddau mawreddog a gynnelid bob nos hefyd yn dra plioblogaidd; fel, rliwng pob peth, y gellir dyweyd fod Eisteddfod Caerlleon wedi myned heibio yn dra llwyddiannus mewn ystyr arianol. Yr oodd yn dda genym weled eym- niaint o fywiogrwydd yn cael ei arddangos mewn cyssylltiad a gweitlirediadau Adran < 1 wyddoniaeth Gymdeithasol, yn gystal a'r Arddaugosfa o ddiwydrwydd a thalent gel- fyddydol Gymreig. Yr ydym yn deall fod caunoedd wedi talu ymweliad a'r arddaugosfa vu ystod dyddian yr Eisteddfod, ae wedi cael ?u ?ynu a'u boddhau yn fawr yn yr amrywiol weithiau celfyddydol a arddangoswyd. Y mae y ddadl o berthynas i adael y gadair Eistedd- fodol yn agored i'r Bryddest wedi cael ei ohirio hyd Eisteddfod Caerfyrddiu. Cyn myned yn julaeti at lianes yr Eisteddfod, dymuuem amlygu ein cymmeradwyaeth o'r dull rlieol- aidd, trefuus, a gweddaidd, yn yr hWll y dyid yr boll weithrediadau yn mlaen; ac y mae oynllimydd y babell eang a cliyfleus, yn yr hon y cyunaliwyd y cyfartodydd, yn teilyngu eanvnoiiaeth arbenigol am y medr a'r gofal a arddangosodd yn ilurtiad yr ad- eilad. DYDD MAWRTH, Medi 4YDD. LI.ywydd.—SYU W. W. WYNN, BAKWMU, A. b. Am un ar ddeg o'r gloch yn y boreu, fe ymgynnull- odd Aelodau Cynghor yr Eisteddfod a'r Pwyllgorau Cytfrediuol a Lleol, y Tanysgrifwyr, ac ereill o ew- yllyswr da y sefydliad, yn y Graud Stand ar y Roo- elee, He y tf urti ivyri gorymouitli i fyned tua'r Ursedd, yr hon a agorwyd trwy i'r arweinwyr ddarllen yn Saesneg a Chymraeg y cyhoeddiad (proclamation) canlynol: "Y GWIR yx i.RBYN- Y BYIt. Yn y flwyddyn un mil wyth gant a chwecli a thrigaiu, pan yw yr Huan yn nesau at Alban Klfed, yn awr anterth, ar y pedwerydd dydd o Fedi, wedi eyboeddiad priodol o rybuild ua dydd a blwyddyn, agorir yr Orsedd hon yn Nghaerlleon, i roddi gwys a gwahodd i bawb a gyrchont yma, lie nad oes arf noeth yo eu herbyn, ac y cyhoeddir barn Gorsedd ar bob Awenydd a Barddoni a roddir dan ystyriaeth, yn ngwyneb haul ac yn llygad goleuni.-Y GWIU YN EHHYS Y ErD." Darllcnodd y Parch. II. Owen (Nieilir), Lianereti- ymedd, weddi yr Orsedd yn Gymraeg ac yn Saesueg, ac yna agorwyd yr Eisteddfod yn Ifuriiol. Traddodwyd aucrchiadau gan Mr. Owen Williams, Waenfawrj OlwydLardd, Alcilir, lolo Trefaldwyu, 1'aliesin o Eifion, Caswallon, Jabes Maldwyu, Peu- bryn, Glwysfryu, ae creill; ac urddwyd.y personau canlynol— YN YEIRDD. Meistri Kicliard Jones (fenbryn Fardd); J. G Hughes (Glwysfryn), Liverpool. m orTPDioN. Meistri Joseph Roberts (Ab Robert), Wrexham; William Griffiths (Eginyn Clawdd Offa); J. R. Phillips (Ab Geraiut); Henry l'arry (Harri ap Harri), Newtown; a Mrs. Ellis (Sydney o Edeyrn), gweddw awtiwr Oi-icly Beirdd. Cyhoeddodd Clwydfardd mewn niodd gorddoniol fod yr Eisteddfod nesaf i'w cliynual yn Nghaer- fyrddiu. Yn. ELrweiniwyd y llywydd am y dydd (Syr Wat- kin Williams Wynn, Bar.,) i babell yr Eisteddfod gan aelodau y Cafwyd Ton Genhedlaethol gan y Seindorf. Yua aaerchodd y llywydd y cytarfod, gan longyf- aroh v ewjddfodolion ar eu oynuulliad uuwaitU ett j vneu cyfrrwU cauhedlaethol. Nid oedd y Cymry, medd ele, ar lswer o aoblysuroa yn eydgyfarfod; ond cyuuelid yr Eisteddfodau yn flyuyddoi, naill ai yn NehaobMth non Ogleddbarth y Dywysogaeth; acaryr achlyimon hyn yr oeddynt yn oylaifod i fwynhau en diiyrwcU ceaedlaethol. Ba ere yu gobeithio ar an adeg y caweeot ef ffafrio y flwyddyn hon a phreseu- solaeb Tywysog Cynitu; ond yu anffodus, methwyd a cbael gau oi uobeliler hrenbiuol gydsynio. Hyderal ele, pa fodd byilBg, y llwyddid cyn hir i gael gan ei nchelder breuhmolji roddi ei brdnonuoldeb yn eu cyn- nalliadaD, ac hefyd i ymweled a dlllas hynafol C.er- Iteou (elyweb, clywoh.) Yt oeddynt oil ,yu dra hot! o'nhiaitli, ao yu dra hoff o'u hafferion ond Did efe yw on o'r rhai byny a ddywedai, am tod ganddynt nn jaith, na ddylent ymdrecba dysga pob iaith arall a silent; canys yr oedd cymmyegiftd yr ieithoedd yn Njnir Babel yn gospedigaetb fawr at ou tadau yn yr hen omseroedd: a thrwy ddysgu amryw ieithoedd gwneieut i ffordd a'r aahawsuer hwuw, a gallant wneuthur daioni i'w cydwladwyr a'r byd yn gyffred- inol. Gwyddent oil tel yr oedd addysg wedi cynnydda y. y blynyddoedd diweddaf; a hyderai efe, fel y oyn- liyddai yn mlaen, y byddai pobl yn teimlo yr angen- rheidrwydd i ymgyduabydau yn fwy ag ieithoedd. Be y byddai y Cymry yn dysgu, md yn uuig iaith Lloegr, oud ieitboedd gwledydd weill hetyd, gan y gwnai hvny .bwaoegt eu mauteision i deitbio drus y byd, chwane?u heiyd at ea hyetor 0 wjbodaeth (elYWCb,! clywch.T Yr oedd efe yn gobeithio, p» todd bynag, ua h.?ttt ddy?t byth amghono eu hen iaith eu huuain— ieymmMtKtwyMtb). Xr oedd efe yu teimlo yn Men wrth weled y Cymry yn Llundain, a threfyad mawr- ion ereill, yn ymlynu wrth eu lleoedd addoliad en hun- ain, ac yo ymhyfrvdu yn en hiiitli eu hunain (eym- moradivyaetb.) Terfynodd y Itywyd4 drIVY ddadgan ei obaith y byddai y eyfarfoi, yr bwo a ddachrenodd mor dda, yo no hyfryd a Ilwyddiooou8. Yn nesaf, cafwyd anerchiadau gan y beirdd:-— Gwelwoh bendefig Iliwiwlon-haelionul, o linach y Brython Wedi ei rot i'r gadair hon, I'n llywio yn Ngbaerllaoo. Clwydfardd, Eisteddfod ddifod dilitai-i dedwydd Ein cyndadxu gaitwsi I 'Ra*r hon 'NzhaerHeon nid Jlai Yw y gwyr 8'i hagorai. Gwyl awen dell eleni-gaed eto, Dygwyd atom gewri E gedwir Cymru gwedi—bod hon, Synu mae dynion wrth son am daui. Lluaws o'r Cierlleoniaid—^eir yma, A'r grymi's Lyntleifuid Dinbycb a FOint yn daobaid, o boa plwyl yn help i'w plaid. Sin baner o flien pob wyneb-yn gadarn A Kodwn mewn bardd-deb Ar randir y Sail ceir undeb, Hyf ioi'n awr, heb ofoi oeb. Awen a ohSn er ei chynydd—a welir V Nswalia deg beunydd; Maes o Jaw daw y dydd, hi cludo'n benaf clodydd. Oes y byd o hyd ila hiaith-a nawdd Dduw Yn ddiddiwedd berSaith; A gxyoh awenvdd a gwaith, Fo teilnng urdd ein talaith. Rbewa r haul ar lnybr y rhod-Wr Ileuad oer, OIl ii'n dao o ddifrod Y è r a syrth fel torod, Cyn gallo'n hiaith golli ei H" Alltud EIVION. ALAW.-Llwyn UIJn. Mor hvfryd yw gweled cynnulliad mor beini 0 feirdd a llenorion, rai teilwng eu bryd, 0 amgvlch yr Orsodd farddonol eleni Nes tawel hynodi C»erll«on trwy'r byd; 01 nad yw hen geoedl v Uymru hyd etto Mor gryf a lluoiog a'r 8 tesoti yn awr, Mewn iechyd a Jiwyddiant gwladgtrol mite's euro Pob cenedl sy'n ttigo y ddaear deg wawr. Nid oes yma gleddyf na bidog i'n brathu, Ni feiddia un gormes brysuro i'n plitb, Ond llawrvf bytbwyrddioa sydd yma t'n harddu Tangutfedd Duw arnom fel cawod o wHtll; Mae teimlad pob oalon yn orlawn o gariad Yn ngeiriau a gwenau hoff feobgyn ein Rwlad, A llwyddiant Ihnoriaeth gao bawb syla ddymuniad, Heb dwyli ae heb ragrith, cenfigen na brad. Cyfodwn ein hiaitb, trwy ei phuro'n wastadol DYlgleiróad fel aur wedi ei gweithio trlvy dän. A llanwn ei choffrau a doniau anfarvol- Holl gyfoeth athrylith fo ynddi yn Utn; Cyd-ddetiwn genedloedd y'ddaear i chwilio Am orchett ddihafa) yo mynwea ein ba eg, Nes delo rhyw luoedd cyn hit i ddiwygio Eu priforchestgampau yo ngoleu'r Gymraeg. Doed tyrla I nol tyrfd o wledydd y perlau Yr arian a'r aur, er boll foetbau eu tir, 0 Iwyni haelionuB yr eurog afalau o erddi y gwinwydd, i Gymru cyn hir; Gwnant boffi y rhyddid a fedd e-n mynyideedd Achmpio 0 glogwyn i glogwyn ynghyd, Nes clywir eu hadiain yn chwyddo droo foroednj "HemGymru! HEN GYJ\IlW! Paradwys y BYD." Daw ieithoedd y ddaear i dderbyn trysorau 0 heniaitb ein tadau, pan Awen ddaw'n ihydd, I uchel ebedeg trwy'r nsfawl orprau Ar edyn awenol y pr f feirdd i fydd; Ymuhwydda eneidiau do coeth aweny'i ddion Trwy bob llyffethe'rian, yn lled-lt- &'r byd- Ac anian ei hunan droigiwydda yn dirion ArUntau ar aeliau ein beirddion yoghyd. Pa raid wrth destynau ? Mynyddoedd copaog Eryri dderchafol ettynant eu Haw, ¡ I al" am gerddi oootlwedd odidog Gan btif-feirdd o Wynedd, a'r Deheu deg draw; Mae twrf ein rhaiadraa, a ti ein hafonydd I Wrth chwyddo tros greigiau, neu wenu ar ddail, Yn Ifalw yr Awen yn fywiog trwy'n biijidd Er taenu eu hadsain mewn molillollt ai-aii. Pam sonir am dyner beroiiaeth Cyfandir, Er bod yu ogleisiol ar danau y Iron Peroriaeth y delyn ar graig yn ein brodir, GIn Gyooro lied wylaidd, wo&'r Cymio 'a fwy lion Te»tyoau Cymroaidd-atbrylith fynyddig- j Barddoniaetb y creigian-a tbeiyn mewn gwyI, Fo'n enwog yn Nghymru tra deilio un gO'dwig— A'r anwyl Eisteddfod fo byth yo ei hwyl. Rhj tI. Booram. Yn nesaf, cafwyd can genhedlaethol gan Llew Llwyfo, a ckanodtl hi yn rhagorol. Yna anerchwyd y cyfarfod gan Talhaiarn. Dywied- odd-Yo yr hen amseroedd, yn ystod y canrifoedid o anghydfod a fu rhwng y Cymry a'r Saeson, yr o« 'dd 1 anw coch rhyfel yn arfer llifeirio o byrth y ddn las hynafol hon i lanau y Gonwy, ac oddi yno drache fn llifai yn ol yr un mor gryf; neu mewn geiriau ereill, yr oedd y Saeson weithiau yn gyru y Cymry dros Rion Gonwy i'w hamddiifynfeydd cedyrn yn tnynyddo< dd Eryri, ae ar brydiau ereill deuai y Cymry allan o'u llochesau amddiffynol, a gyrent y Saeson o'u bla. en- au hyd at byrth Caerlleon. Diolch i Dduw y n me yr amseroedd hyny wedi myned lieibio, byth i dt ly- 1. chwelyd mwy (eymmeradwyaeth.) Yr ydym yn ( awr i bob amean a phwrpas fel un genedl-(clyweli, ] clyweh.) Yr ydym yn cael ein llywodraethu gan; yr l un frenhines, yn d(leiliaid yr un cyfreitMau, ae yn ] mwynhau yr un hawiiau a breintiau a'r genedl f awr Saesnig—(clyweh, clywch). Gan hyny, yr ydyn l ni, Gymry y dydd hwn, wedi goresgyn eymmvdog letli < eich dinas hynafol-nid a than a clileddyf, onwl a changen olewydden heddwch. Gyda "Llaw wrth Jlaw, a chalon wrth gaion," yr ydym yn ceisio gwynelb a chefnogaeth ein cyfeilliou Saesnig. Dichon y bj 'dd < rhai o honoch yn synu pa ham y dewisasom ddrnae Caerlleon i gynnal" ein Heisteddfod Gennedlaet hol ynddi. Myfi a ddywedaf i chwi. Nid ydym yn dyfod yma i'n dangos ein hunain, ac i wneuthur J'm- g.is ileii dysgu chwithau. Yr ydym wedi dewis y lie hwn yn unig sr gyfrif ei sefyllfa ganolbarthol, fel lie hawdd i'r Cymry o Liverpool, Manchester, a Birmingham, yn gystal ?g o Ddeheuba?th a Gogle dd- wth C?mru i gyrchu iddo. M?e genym ni, y Cya iry, ?r ad mawr at yr Eisteddfod-(clym:h, dyw.cn) NidvdwYtR Yn '"y? i ??°" l«nell gymmbiarol rhwnu em difyrweh cenedlaethol ni a difyr?ch ceaecUaethol cenhed?dd ereiH. Nid attebai b?yny I u?dvbfn ?. ()ndgoddeferiniiddyw(?.ydhyD,;uadI y? 1 8 ibi i gened sydd yn cymm.ryd y &th t .yf- rydweh mewu diwyUM cerddonaeth a bMrddonm eth fod yn bobl ddrwg iawn; neu yn hytrach Kellir dy- weyd fod yn PU mysfr lawer o hadau daionus. I)y! ■ i y petliau gap.1 en eefnogi gan yr holl genedl, ac v maent yn cael eu eefnogi gan yr Eisteddfod. Yr ydym, i ryw raddau, wedi cael gwared oln hen rag- famau, ae yr ydym yn dymuno ar i'n sefydliad cen- edlaethol fod yn gydnaws ag ysbryd yr oes, ac åg ysbryd cynnydd—(clywch, olywch). Y mae'r byd vn myned yn ei flaen yn barhaus, ae y mneln rhAid i ninnaa eamu yn mlaen, neu ynte fe'n methrir yzr. y llaid—(clywch, clyweh). Mae'r dyn a wrthwyneba gynnydd gwirioneddol yn elyn i ddynoliaeth— (clywch, clywch). Byddai yr un mor hawdd i chwi attal y fellten ar banner y ffordd yn nyfnder Mor y Werydd pan yn anfon cenadwri o Brydain i Amer- ica, ag a fyddai sefyll ar ffordd ysbryd cynnydd- (clywch, elywch)-yr ysbryd sydd wedi gwneuthur cymmaint i ddyrchafu sefyllfa dynoliaeth. Edrycha y gwan yn ol-edrycha y cryf yn mlaen. Pwy sydd a'r nas dymunai fyned yn mlaen gyda'r cryf, yn hytrach nag aros yn ol gyda'r gwan ? (clywch, clywch). Ond i ddycliwelyd at yr Eisteddfod. Nym a gawsom ein sefydliad cenedlaethol fel hen Dder- wydd hybarch wedi ei orchuddio ag eiddew a mws- ogl. Yr ydym wedi symmud ymaitli yr eiddew a'r mwsogl; ae wedi adferu, neu yn hytrach ail adeil- adu, ein sefydliad cenedlaethol yn unol fig ysbryd yr oes ae ag ysbryd cynnydd. Yr ydym nid yn umig wedi ei wneuthur yn gartref cerddoriaeth a barddon- iaeth, ond yr ydym wedi chwanegu twr yma, ac aden acw, ?t y ty fel cartrelle i'r gnyddonau a,'r celfau; ac i gadw fy ffigiwr areh-adeilol, yr ydym yn disgwyl ryw ddiwrnod cael ?oroni y? adeiladaeth i 11?ydd- iant, a'i wneyd yn dra manteisiol i'r bobl Gymreig ac yn anrhydedd prydferth i anwyl wlad ein gened- igaeth. (Cymmeradwyaeth.) Yna darllenwyd y feirniadaeth ar y Traethawd Cymraeg goreu ar yr flen ddull a'r rheolau i gmnu pennillion gyda'r tannau, ynghyd ag enghreiffitiau o'r gwalianol fesurau a ddefnyddid. Y wobr oedd 51P. Beirniaid: Pencerdd Gwalia, Talhaiarn, ae Owain Alaw. Gorea-ldris Fychan. Ymgystadleuwyd gyda'r berdoneg mewn chwareu Malldod Arglwyddes Owen, o -Brinley Richards' Recollections, No. 7." Y wobr oedd, cyfrol 0" Ilte- pollections of Wales," a roddwyd gan yr Arglwyddes Taunton (Treberfydd). lieirniad: Briuiey Kicliards, Ysw., Llundain. Yr oreu-Mis3 Davies, Ftiint, a Miss Robertsl, o Gaer. Cyfyngid yr ymgystadleuaeth hon i ferched ieu- ainge o dan 18 mlwydd oed. Ar ol hyn chwareuwyd Unawd ar y delyu gan Mr. Llewelyn Williams (Cerddor y De). Yna darllenwyd y feirniadaeth ar y gan oreu ar Hiraeth." Y wobr oedd dau gini. Derbyniivyd ugain o gyfansoddiadau ar y testyn hwn. Pender- fenwyd rhanu y wobr (2p. 2s.) rhwng Aethun a Senta. Senta ydyw Miss Sarah Jane Rees, Trelwar- ron, sir Aberteifi; ond ni wnaeth Aethus ei ym- ddangosiad. Wele y feirniadaeth: Daetb ugain a ganiadau i law ar y testyn hwo, we(Aieu llawno-ti fel hyzi-Prudd, B-vsiog, Ty Nonl, Tris,, ap Hiraethus, Job, Bardd, Proliadol, Calon droui, Hir»i"th- us, Glaadyfroedd, Y dryw, Hiraettifardd, a i\rirt .Hir- aetbog. Y roaey 13 Dodwyd yn y dosbarth ioaf. Yn yr sil ddoabarth y m.e yr Amddifad, Mara, Goronvy, ao Alhnd a'i fron bron a hollti. Yn y dosbarth "chhf y mae Sinta, hethu-, a'r Aderyn B.itb Bicb. Y mae, wrth resww, wahaiiol radd o deilyogrtod yn perthyn i bob un 0 bonynt yn eu gwahannl ddosbtrthiadau. Nid oes yn rablith yr ugain yr un gan ag sydd yo rhy rael i'w darllen na'i charm. Y bai IIIwysf sydd ar y rhan fwyaf a hllnyot yw, eu bod yn rhy hir i'w canu 'onl fe allai y cyfiawnbft yr aweuwyr eu hunain drwy ddyweyd mai hir yw hiraeth. Odd gan na ddarfu y pwyllgor IJyf- yngu y gao i rif pennodol o benuillion, nid oes gefitym ond eu barnu yn ol eu teilyngdod, pa un bynag ai byr ai hir y bvrfdont. Y tri goreu yw Benta, Aetbus, ac Aderyn Brith Bach, Ymae Aderyn brith bach yn dda o ran ei nyniadau, a'i ddelw eddau. Mae hon yo gii, hynod o ddariuoiol o Hiraeth, ond y mae rhai gwallau ieithyddol wedi diango ynddi, yn enwedig camainaeriaeth. Atthus.—Y mat Aethus wedi cyfaoaoddi caa dda iawn ar v cyten-hyned o ddesgrifiol, ac y mac ei ddarlelau yu dra phriodol. Y mae y gau hon, ac yst vred mai can ar Hiraeth ydyw, yn hynod o fvwiog oil drwyddi. Y mas yn ddarn a farddoniaeth ystwytti a chywir, as yn hynod o'r etmwytb, Ilitbrig, a hawdd ei ddatganu; ond huasai braidd mor briodol ar Alar ag ar Hiraeth; 100 nid ,I1,fedd, o herwydd y mae y ddau deimlad yn geraiot agonf. Senta.— Can dea ilgorol ydyw eiddo Senta. Y mae hon yn gan drefous, deimladol, awenyddol, nerthol, a desgt fiadol o'i deohreu ilw diwedd. Y mae boo yn bur- ach oddi wrth eiriau llanw nag ydy" un a ddaeth i law, a buasem yn dymuno o galon caely fraiat 0 weled ll-iwer o'i chyffelyb. Ond y mae yn ofidui genym ddyweyd fod yr awdwr wedi mertbjru dau bennill o honi, drwy roddi deg llioell mewn dau bennill 0 boni pan y mae y Heill oil yn 8a. ac felly, y mae y ddau benniil tiyny yn annatganaawy. Yn ngwyneb hyn, er nad yw v jan arall, fe allai, yn llawn mor ddestius a nerthol, ond yu fwy cywir, peoderfynaaom ranu y wobr rhwng y ddau oreu, sef Aethua a Seats. Deuawd ar y delyn a'r berdoneg Mr. John Thomas a Mr. Brinley Richards, Dyfarniad gwobr o lOp. a thlws arian am y traeth- awd goreu, yn Saesoneg neu yn Gymraeg, ar "Or- mesiad y Môr," &c. Beirniaid, Prolleswr Bamsay, a G. Davies, Ysw. Y gored;—Mr. J. E. Thoms; o Lundain. Yr Ysgaloriaeth Leisiol.—Dyfarniad y swm o 50p. i'r fereb (rhwng 16 a 21 mlwydd oed) fwyaf addawol am ganu gyda'i llais. Diogelir yr ysgoloriaeth gau Miss Williams (Eo" Gumna, Cerddes), a Mrs. Price (Muir y Bryniau), Glantwrcb, Abertawe a gwarir hi o dan arolygiaeth y Cynghor tuag at roddi addysg gerddorol i'r ymgeisydd Ilwyddiannus. Yr oreu Nliss Francis, o Kerthyr; a rhoddwyd dwy glillll Miss Llwyvo Lewis, o Ddinbych. Beirniaid, Briniey Richards, Ysw., John Thomas, Ysw., a Henry Leslie, Ysw. Unawd, Telyn deir-rhes-Mr. T. Grufiydd (Cerdd- or y Dwyrain.) Dyfarniad gwobr o 20p., a Medal Arian, am y Bryddeet oreu ar Arthur y Ford Gron." Beirniaid: Parclin. D. Howell, J. Evans (I. D Ffraid), a Hwfa Moil. Mewn anerchiad brwd, gwnaeth Hwfa Mon i bawb glywed, er nad oedd pawb yn ei ddeall yn y babell fawr. Dywedodd fod dwy bryddest wedi eu derbyn, sef eiddo Owain Glyndwr a Llywarch ap Bran. Dilfygion pryddest Owain ydynt-eynlluii cyffredin, ieithwedd gymmysglyd, ail-adroddiad, ac anwastadrwydd. Ei ragoriaethau ydynt-liaties- yddiaeth gryno, teirulad cryno, teimlad dwfti, a meddwl beiddgar. Prif deithi pryddest Llywarch ytlynt-darfelydd bywiog, desgrifladaeth gref, barddoniaeth o'r radd uehaf, a llithrigrwydd cyfan- soddiadol. Prit frychau y bryddest hon ydynt— geirlog, diflyg nncswerni awgrymiadol, ac ul try" mawr. LIvwarcli yfloodd Llew Llwyvp. Can can Miss Kate Wynne (Llino* Gwynedd). YmoystadleuHeth ar y Oeiyn Bedawl, pydng un- 1 rliyw uu o'r-darnau canlynol (gydag amrywiadau) a ddewisir sun y beirniaid allan o gasgliadaucerdd- orol John Thomas, a gyhoeddwyd gan Mw»tr! ii(I L. Cock, Addison, & Co, Ymd ,ith G\r Harlech. 2. Clychau Abrdyfi. 3. Merch MMc™^an. Serch Hudol .5. Bugeilio'r GwenitU Gwyn. (, Dafydd Y Gareg Wen. D?bl, g.?i Gwolir- Tef/n ?1, O.-c?.re?M DwM. gan Er?d A rod?-yd gan foneddiges o Aberystwyth. Mrni?d-J. Thomas, Y?. (feMerdd Gwalia.) Y goreu:-W. Frost o Ferthyr. Cynnyeiwyd pleidlais o ddiolchgarwch l r Llywydd gan Faer y ddinas, vr byn a gefnegwyd aau y iiarc edig Ganghclljdd Williams, ao a dderbyniwyd gyda ehymmerndwyaeth mawr. Wedi i 8yr Watkin gr nabod y bleidlais, canwyd "Duw Gadwo r iTLnlnn es," gan y corau a ciinilla,slint y gwobrau. Terfynwyd gweitbrediadau y dydd, gyda chyngherdd ardderehog o gerddoriaeth geuedlaethol yn mhabell yr Eisteddfod yuyrhwyr. I DYDD AIERCHEIZ. LLYWTDD-JOHX WILLIAM, YSW., 0 DxvEHO- Am 9 o'r gloch, cynualiwyd cyfarfod yn y Savings' Bank i ystyried materion mewu cyssylltiad a dygiad yn mlaen yr Eisteddfod yn y dyfodol. Nid oedd llawer wedi dyfod ynghyd i'r cyfarfod hwn. Darllenwyd pipur sialluog gan Pedr Mostyn ar y testyn uchod, a uerbyniodd gymmeradwyaeth gyffredinol. Yn y cyfarfod hwn, "ymmerid i ystyriaeth y priodoldelt o adael y gadair yn rhydd i Awdl neu Bryddest. Siaradodd amryw foneddigion ar y pwngc hwn; au yn y diwedd, gan nad oedd llawcr o'r beirdd a dd ',lid i'r cyfarfod yn bresennol, penderfynwyd fod i chwecli o'r Gogledd a chwech o'r Dcheudir ym- ffurfio yn bwyllgor i ystyried hyn erbyn yr eistedd- fod nesaf, a gynnelir yn y Neheudir Cymru; a'u bod hwy i ffurfio adroddiad, a'i osod o tlaen yr Orsedd yn Nghaerfyrddin. Ar ol i'r cyfarfod uchod fyned droso'id, aethpwyd yn orymdaith tua'r babell. Y llywydd am ddydd Mercher ydoedd John Williams, Ysw., Tretfos, sir Fon. L'ongyfarchai gyfeillion yr Eisteddfod ar y cynnulhad ysblenydd oedd yn wydiifodol y dydd blaennot, a'r go. baith y ceid cynuulliad yr un mor ysblenydd y dyiid hwuw, Of oa byddai to rbaguri. Yr o"l (i y cymmyluu a fu yn tywallt y fath ddagrau pruddaidd i gofladwrideth eu cyfaill ymadawedig Mr. TreVor, wedi cyrooieryd owrs arall iddynt eu hunain, a chlino, fel y byddai i'r haul dywynu ar yr Eisteddfod (clvwch, clywch). Beth oedd eu dyben yu ymgynnull ynu ? Yr oedd y rhai "'11 gwrthwyoebeot-caoys yr oedd yn Lloegr yn waatad ddwy fern ar bob pwngo-yn dywedyd eu bod wedi eyf. ariod i gefnogi a cbadw hen iaith wael oedd ar y ffordd, ag y dylid cael ymadael a hi; gan byay, eu bod yn amcanu gwneyd mwy o ddrwg nag o ddaioai yn y byd. Ymddaogosai iddo ef nad oedd y pwnge erioed wedi ei ddtsall yn gywir. Pa beth oedd iaith Cymru., Yr oedd iaith Cymru, fel iaith pob gwlad arall, o ddau fath. Yr oedd yno iaith lefaredig ac iaith ysgrifenedig. Iaith lefaredig Cymru oedd Cymraeg; ac yr oeiid y Saeson yu cwyoo wrthynt nas gallai eu pobl siarsd Saesneg. We), yr oe,&d yn wi' ei fod yn gryn aufantaig nad elient. Ewyllysiai efe iili holl galaD iddynt oil ddviign siarad Saesueg ond niewyllysiai iddynt anghof- io eu Cymraeg. Dyna oedd yn gwoeyd yr holl wahan- iaeth. Pa halD nad allai y Cymro feddiaonu d wy iaith gystal a rhywun arall ? A pha ham Dad allai gwiadwr o Sais siarad Saesneg, a Chymraeg os dewisai, fel y mae boneddigesau Caerlleon yn gadu siarad y Saesneg a'r Ffrangcaeg, neu y Saesneg a'r Germanaeg, neu y Ihes- neg a'r Italae. tel y mae eu rhieni yn ewyllysio iddynt wneyd? Yroedd gwabaniaeth mawr rliwDgiaith l far- edig 8C iaith ysgtifenfdig. Yr oedd y lfaenit yn dyfod bron drwy reddt Yr oend Cymro yu dyagu aiarad Cy- mraeg fel yr oedd yr eos yn dysju can. Deuai drwy tath o reddf. Ond yr oedd yr iaith jsgritenedig yn ) debycach llaltb y pauot-mae yu rbaid ei dyi-gu irwy ) gyfiwng athrawon. Fel yr oedd wedi djweyd eis^es, yr odd y C/;nr» yn dysgu siarad el iaith drwy i Os ewyllysient attal plant Cym-u i ddysgu Cymraeg, tel ua byddai i ddirn yn rhagor « Gymraeg i gael ei siarad yn Nghymru, yr oedd yn rhaid iddynt yn y lie cyntaf gau tafnau yr holl famau, an yn y lie nesaf symmud yr holl blaut; o blejid yr oedd Cymraeg yn cael ei dysgu gau yr holl famau, a cban blant pan yn tytu i fyuy wrtn gydobwareu fiu gilydd. Hwynthwy oeduynt y rhai a ddysgent y genedl sydd yn cvfodi i siarad Cy- mraeg; a pha fodd y gellid eu battal ? Yr oedd y i.'y- rory, Wdl deall fod gallu deall a siarad yr iaitn Saesneg yn fateisiol iddynt ar amrywiol ystyi on IOC IO'1l y rnes- wm yna o bossibl na bydd yr iaith Saesneg wedi gweithio ei ifordd i bob bwthyn yu Ngbymru. cyn no hir. Yr oedd yn foddion i eonill bYwoliAetii ae yr oedd byn yn allu oryf i arwain pobl i ddysgu petoau. Yr oeii i iiiaws mawr o bobl Cymru yn ennill eu bar, yn gysurus asewn rhanauoloegr. Dyoa r oymr:ahtllJ.d rnawr-yr aw\dd I ymgodr-a effeitbia yn tuan ar bob person yn v Vjwys- ogaetn i ddysgu siarad yr iaith Saesueg. Gobeituiai ef, fel y dywedasai o'r blaen, na byddai iddynt angnonj eu Cftmaeg. Hyderai y byddai ltldynt barhau i ym- gydnabyddu S gweithiau y beiidd, ac ereill, sydd wedi mYlleù-gwelthlllu oathrylttl1 a pnrydferLiiwch i'r rhai sydd yn eu deall. Mor bell ag yr oedd eie yo '11 (ij, uis gallai oud ttwyn ei dyatioiaetb ustyugedig tud y kiy mraeg yn iaith nodedig am ei phrydiertnwch ö.i nerth. cymmeradwyaeth.) Yn gyntaf, cafwyd can genheillaethol gan Oivain Alaw-Hen Wlad fv Nhadau. Yn nesaf, cafwyd auerchiad gan y llywydd." Rhodd'jdd gynguonou campus yu yr iaith Gymraeg, a dywedodd na raid i udyn oflll myaed i uu mail os gallai siarad y Gymraeg a'r Saesueg. Anerchiadau barddonol gan Owen Williams Waenlawr, a Penrhyn Fardd. Nid oedd liauner y rhai oedd yu y babell yn clywed y cyntaf; gan ei fod yn darllen ei englynion mor isel; ond yr uudd yr olaf yn gampus. Beirniadaeth y Parch. O. Jones, Llandudno, a T. 0. Morgan, Ysw., Aberystwyth, ar y traethawd goreu (Cyfuraeg neu Saesneg), ar Olion a Oholion Hynaliaethol Caerllcon a 'ihegeingl." Derbyniwyd tri o gyfansoddiadau: y goreu ydoedd Mr. Isaac 1(0- berts (Mynyddwr), Treffynnon. Yn nesaf, cafwyd uaawd.ar y delyu deir-rhes gaa Mr. T. Griffith (Cerddor y Dwyraiu). Darllenodd Caledfryn ei feirniadaeth ar y ddau bennill chwe Uincll bob un i Syr Watkia. Y goreu ydoedd Taliesin o Eifion. Yn nesaf, galwodd Talhaiarn ar y corau i ym- gystadlu ar ganu The Fairies," (J. Thomas), ac Yc Little Birds," (Brinley Richards). Daetb pedlar o gorau yn mlaen; sef, cor Buckley, cor Merthyr, cor Birkenhead, aclior Alaw Alun. Canodd,y pedwar cor yn rhagorol; ond dyfarnodd y btirniad, Mr. I Henry Leslie, y wobr i'r Merthyr Glee Party; a .1)'- munwyd hysbysu mai arwcinydd y cor hwn ydyw tad y ferch ieuaugc a ennillodii yr ysgoloriactlily dtwrnod blaeuorol,