Baner ac Amserau Cymru

DYDD MERCHER. Am 9 o'r gloch, eynnaliwyd eyfarfod yn y Saving s Bank i ystyried materion mewn cyssylltiad ii dygiad yn mlaen yr Eisteddfod yn y dyfodol. Nid oedd llawer wedi dod ynghyd i'r cyfarfod hwn. Darllenwyd pa- pur galluog gan Pedr Mostyn ar y testyu uchod, a derbyniodd gymmeradwyaeth gyffrediaoi. Yn y eyfarfod hwn, ymlDerid i ystyriaeth y priodoldeb o adael y gadair yn rhydd i awdl neu bryddest. Siaradodd amryw foneddigion ar y pwngc hwn; ac yn y diwedd, gan naj oedd llawer o'r beirdd a ddisgwylid i'r eyfarfod yn bresennol, penderfynwyd fod i chweeh o'r Gogledd a chwech o'r Deheudir ym- ffurfio yn bwyllgor i ystyried hyn erbyn yr Eistedd- fod nesaf, a gynnelir yn y Neheudir Cyixru; a'u bod hwy i ffurfio adroddiad, a'i osod o flaen yr orsedd yn Nghaerfyrddin. Ar ol i'r cyfarfod uehod fyned drosodd, aethpwyd yn orymdaith tua'r babell. Y llywydd am ddydd Mercher ydoedd John Williams, Ysw., Treffos, sir Fôn. L'ongyfarchai gyfeiilion yr Eisteddfod ar y cyntulliad ysblenydd oedd yn wydilfodol y dydd blisnorol, a'r go. baith y oeid oynoulliad yr un mot ysblenydd y dydd hwnw, oa M byddai ya rhagori. Yr oedd y eymiiiy lau a fll yn t;wa\lt y fath ddagt&u pruddaidd i goffsdwriaeth eu cyfaill ymaditwedig Mr. Trevor, wedi oymmeryd cwrs arall iddyat en hunain, a ohlirio, fel y byddai i'r haul dywynu ar yr Eisteddfod (clywoh, clywob). Beih oedd eu dyben yn ymgynnull yna j Yr oedd y thai "'0 gwrthwYDebeot-cany yr oedd yn Llocgr yn wattad ddwy farn ar bob ptsngo—yn dywedyd en bad wedi eyf. arfod i gefnogi a cbadw hen iaith wael oedd ar y ff.rd,i, ag y dylid cael ymadae! a hi; gon hynv, en bod yo amcanu gwnd mwy$ddrwg nac 0 ddaioni yn y byd. Ynoddangosai iddoef nad oedd y pwngc erioed wedi ei ddeall yn gywir. Pa beth oedd iaith Cymru? Yr oedd iaith Cymru, fel i t:h pob gwlad arall, o ddau fatb. Yr oedd iaith lef«redig a'r iaith ysgiifenedig hitb lefaredig Cymrn oedd Cymraeg; ac yr osdd 5y Saeson yu cwyno wrthynt naj gallui eu pobl simad Saeineg. We), yr oedd yn wir ei fod yn grya anfantais lia altant. liwyllytlai tfe ft'i holl galon iddynt oil ddysgu aiarad Saesneg; ond ni ewyllysiai i ldynt anghof- io eu Cymraeg. Dyna oedd yn gwnayd yr holl wahar iaetb. Paharo na allai y Cymio feddiatinu dwy nith gystal a rhyu. arall ? A pbaham pa allai gwiadwr Ssisnig siarad Saesneg a Chymraeg os dewisii, fel y mae beneddigesau Caerlleon ya ga lu swrad y Saesneg a'r Ffrangcaeg, neu y Saesneg a'r GormanAeg, neu y Saes- neg a'r Italaeg, fel y mae eu rhieni yn twyilyaio lddynt wReyd ? Yr oedd gwahaDiøeth mawr rliwng iaith lefar- edig ae iaith ysarifenedig. Yr oedd y flaenaf yn dyfod bron drwl rtddl. Vr oad 1 Cymro yn eyetu flarad C)- mrieg fel yroeddyr eos yn dyagu canu; Deuai drwy fath o reldf. Oiid yr o?dd yr iaith jsgrifenedi^ yn debycach i iaith y parrot-mae yu rhaid ei dysgn dtwy gyf:wng athrawon. Fel yr cedd wedi dyweyd eisoes, yr oedd y C^tiirn yu dysgu sijratl ei iaith drwy reddf. Os ewyllysient attal plant Cynyu i ddysgn Cymrae, fel 01 byddai i diini yn rhagor o G/mraeg i gael ei siartd yn Nghymru, yr oedd yn rha^d i Hynt yn y lie oyntaf gau safnaa yr holl fanau, as yn y lie nesaf symmud yin&itli yr holl blsot, o blejid yr oedd Cymraeg yn cae) ei (tysgu gau yr holl:famall, a chan blant pan yn tyfu i fyuy wrth cydchwjreu an giiydd. Hwynthwy oiduynt y rhai a ddysgant y getietit eydd yn cyfodi i siarad Cy- mrafg; a pha fodd y gsilid eu hattal ? Yr oedd y Cy mry wedi dea'l fod gaiiu deilla aiarad yr iaith Saesaeg yn fateisiol l'ddynt ar ararywiol ysty^on ae am y rhes- wtn yna o bossibl Da bydd yr iaith Saeiso:g wedi gweithio ei ffordd i bob bwthyn yn Nghymru cyn bo bit. Y r oedd yn foddion I ennill by woiiaeth ae yr oedd hyn y. allu cryt i arira'a pobl i ddysgu pethau. Yr oedd lliaws mawr o bobl Cymra yn ennill eu kara yn gysuruB mewn rhanau o L iegr. !?YllÙ cymiBhtlliad mawr-yr aWjdd i yagodi—a edeithia yn fuan ar bob person yn y Dywys- Ogaetii i ddyagu siarad yr iaith Saesneg. Gobeithiai ef, M y dywedasii o'r blaen, na byj.jai iddynt anghoii.i eu Cymraeg. Hyderai y bvddai iiidynt fcathau i yn.- '?ddai i?!dynt ?atta l- YrL- gydoabydilu a gweithiau y beirdd ae ereill sydd wedi myned—gweithiau o athryl'th a pbrvdferthweh, i'r thai sydd yn eu dedl. Mor bell ac yr oedd efe yn en deall ni gallai ond dwyn ei dystiolaeth oatyngedig fød y Gj msaeg yo iaith nodedig au ei phrydferthweh a'i nerib. cyrmm8.adwyaetb.) Yn gyntaf, cafwyd can genliedlaethol gan Owain Alaw-liell Wlad fy Nhadau. Yn nesaf, cafityd anerchiad gan y Hywydd. Rhoddodd gynghorioo campus yn yr iaith Gymraog, a dywedodd na raid i udyn ofni myned i un man os gallai siarad v Gymraeg a'r Seisneg. Anerchiadau barddonol gau Owen Williams, Waenfawr, a Penrhyn Fardd. Nid oedd banner y rhai oedd yn y babell yn clywed y cyntaf, gan ei fod yn darllen ci englyuioa mor isel; ond yr oedd yr olaf yn gampus, Bc-irniadaeth y Parch. 0. Jones, Llandudoo, a T. O. Morgan, Ysw., Aberystwyth, ar y traethawd goreu (Cymraeg neu Saesneg), ar Olion a Chofion Ilyuafiaethol Caerlleon a Thegeingl." Derbyniwyd tri o gyfansoddiadau: y goreu ydoedd Mr. Isaac Ro- berts (Mynyddwr), Treffynnon. Yn nesaf, cafwyd uaawd ar y delyn deir-rhes gan Mr. T. Griffith (Cerddor y Dwyrain), Darllenodd Caledfryn ei feirniadaeth ar y ddau bennill chwe llinell bob un i Syr Watkin. Y goreu ydoedd Taliesin o Eiflon. Yn nesaf, galwodd Talhaiarn ar y corau i ym- gystfldluar ganu The Fairies," (J. Thomas), ae" Ye Little Birds," (Brinley Richards), Daeth pedwar o gorau yn mlaen, sef cor Buckley, cor Merthyr, cor Birkenhead, a chor Alaw Alun. Canodd y pedwar cor yn rhagorol; ond dyfarnodd y beirniad, Mr. HeDry Leslie, y wobr i'r Merthyr Glte Party; a rly- munwyd hysbysu mai arweinydd y cor hwn ydyw tad y ferch ieuangc a ennillodd yr ysgoloriaeth y diwrnod blaenorol. Yn nesaf, cafwyd can gan Mr. S. Allen Joncs- sef Molawd Arthur. Gwobr o ddau gini am y Llech-gerfiad goreu. Dim cystadleuaeth. Gwa.br i'r canwr tenor goreu. Daeth dau yn mlaen, sef Alaw Alun, a David Jones, Rhosllanerch- rugog, a ehanasant Bugeil4o'r Gwcnith Gwyn. Y buddugol ydoedd Alaw Alun. Beirniadaeth ar y Cywydd i Afon Dyfrdwy. Der- byniwyd pedwar o gyfansoddiadau, oDd nid oedd yr un o lionynt yn deilwng o'r wobr. Yn nesaf, cafwyd anerehiad yn yr iaith Seisnig gan G. Osborne Morgan, Ysw. Dywedai fod hen athronydd wedi dyweyd y gallai efe ddyweyd beth oedd cymmeriad cenedl oddi wrth y pethau yr mddifyrai ynddynt, a meddyliai ef pe buasai yr hen ysgrifenydd a wnaeth y sylw yn gallu dyfod i mewu i'r babell hono, y rhoddasai gymmeriad lied dda i'r Cymry. Dywedwyd wrthynt y dydd o'r blaen gan Tdhaiarn mai yr Eisteddfod oedd dify?wch oenhedlaeth- ol Cymru. Tybiai efe y gallasai fyned yn mhellach, a dyweyd mai yr unigddifyrwch cenhedlaetfcol a feddai y Cymry ydoedd, Vn yr hyn a e!wid mewn ffordd boblog- aidd "adloniant," y mae y Cymry yn dra diffygiol. Nid oedd ganddynt na chwareudai, nac operas, na rhedegfau. Ond o'i ran ei hunan, nis gallai genfigenu wrth y dyn hwnw a allai edrych gyda diystyrwch ar *yl fel hon, Bydd yn tynu ynghyd fi oedd o bersonau o wahanol ddos'l barthiadau mewn eymdeitbas flwyddyn ar ol blwyddyn, ac yn arddangoa eu cariad at gerddoriaeth, a'u cariad at farddoniaeth-dwy o'r celfyddydau mwyaf ardderchog a phrydferth a ddyfeisiodd dyn erioed (cymmeradwyaeth). Peth eithaf rhwydd oedd pasia barn fyrbwyll ar ijyfar- fodydd o'r natur hyny-a dyweyd eu bod yn gwneyd drwg drwy feithrin lhyw fympwyolI cenhedlaethol, a chwyno o blegid yr eiddigedd a'r anghydfod ag y mae cydymgais o'r natur yma yn eu cyfodi yn naturiol; ond dyl ti y cyfryw edrych hefydaryr ochr olea-y dylan- wad da sydd yn cael ei ddwyn i orwedd ar y rhai sydd yn bresennol yn y cyfarfodydd hyn, ac hefyd ar y rhai sydd yn ymgeisio ynddynt. Pa mor fynych y mae athryhth ddisglaer wedi ei chyffroi gan gyfarfodydd eisted ifodol! Yroeddyn ddiangenrhaid enwi person- au, ond tybiai efe, heb fyned yn mhellach na'r es^ynlawr hwnw, y gallasai enwi dau neu dri o bersonau oeddynt Willi oyrhaedd yr enwogvwydd mwyaf yn y gelfyddyd ferddorol, pa rai, oni bai y gefnogaeth a gawsant gan yr 1isteddfod, na fu"enb wedi cyrbaedd yr enwogrwydd y maent yn awr wedi esgyn iddo. Nid oedd yn deg cym. mhiru cyfarfodydd o'r natur yma Wr oynnulliadau athronyddol a gwyddonol a gymmerent le yn awr yn Lloegr. Nid oedd yn y cyfarfodydd hyny ond yehydig o'r dynion mwyaf coethedig a fedd y wlad wedi eu dwyn yngbyd; yr oedd yr Eisteddfod Ylllfrwyth uniongyrch- ol syniad cenhedlaethol (cymmeradwyaeth). Tybiai efe fod pobl yn gyffredinol, hyd yn oed yn Lloegr, yn dyfod i gydnabod y gwirionedd hwn. Yr oelId efe ya cofio yr amser pryd nad oedd yr Eisteddfod byth yn cael ei chrybwyll gan y wasg Seisaig,loddi gerthi wneyd gwawd Q honi; ond meddyliai fod pobl yn awr yn dyfod i gym- rneryd golwg decach-Di ddywedai mwy tyner-ar y eynnulliadau hyn. Yn ystod y flwyddyn neu ddwy ddiweddaf yr oeddynt wedi cael amddifiynydd ardderch- og yn mherson Mr. Matthew Arnold, mab i wr na allai efe byth grybwyll ei enw?heb deimlø-y diweddar Dr. Arnold, Rugby. Yr oedd Mr. Arnold wedi ei daraw gymmaint gan yr hyn a welodd yn yr Eisteddfod yn Llandudno ddwy flynedd yn ol, fel y mi* nid yn unig wedi ysgrifenu dau bapur gwertbfawr a dyddorol ar y testyn i un o fcrif gyhoeddiadau y dydd, ond y mae yn awr yn defnyddio ei holl ymdrechion i sefydlu proffeswr- iaeth o lenyddiaeth Gymreig'yn Mhrifysgol Rhydysbain. Y fath gyferbyniad sydd yma i ymddygiad rhai a fyn- ent ystyried eu hunain yn gyfeillion, y rnal, tra Y ceu- molent egwyddor yr (Sisteddfodau, a ofidiant eu bod yn cael eu cynnal i fyny, 0 blegid fel y dywedant, eu bod yn foddion odw yn few iaith ag y maent hwy yn ewyllyaio ei gweled wedl ei difodi. Ymddengys eu bod yn edry.eh ar yr iaith bono fel hgn gõt a ellir ei rhoddi o'r neiildu wrth ewyllys pan y myner. Yr oedd efe ) n ael ei ddifyru wrth glywed rhai pobl yn dadleu fod yr iaith Gymraeg yn fenditb, a dyhd ar bob oyfrif ei diogelu, ac ereill draabefn yn haeru mai y ffordd oreu yw ymdail bi mor fuan ag y mae yn bssibl. A aB rbywbeth fod ya fwy anathronyddol iWr fath sJuiadau 1 Ni allent drawsfudo drychfoddyliau un genedl i iaith un arall (clywch, olyweh). Y chydig amser yn ol, tra yn rliodio mown gardd mewn rhan brydferth 0 Italy, lie y mae planhigion tyner yr hinso:ld&u poethion-yr aur- afalau a'r olmtnder-yn blodeuo ae yn tlrwythloni mown cyflswnder, gwelwn bren gwael a chrin yr olwg arno, pe buasai yn tyfu mewn coedwig ogleddol, cawsai ei tldad- wreiddio a i ddefnyddio yn goed ttm. Dywedai y gardd- wr fod mwy o boen yn cael eigymmeryd, a mwy o ariin yn cael eu gwario ar y pren hwnw nag un arall yn yr ardd, etto malleut gael ganddo rlyfu. Felly yr oedd gyda drychfeddyliau ni ollid ev trawsfudo i awyrgylch ddieithr. Yr iaith yn mha un y mae dryclifeddyliaa cenedl yn cael eu hamlygu ydyw ei hawyrgylch, ei goleuni, lI'i bywyd, Mae y rhai sydd yn son am ddi. wleiddio yr iaith Gymraeg yn anghofio ei bod wedi gwau ai Ilioynau am galonau miliwn o ddynion, fod mil- oedd ar liloedd wedi seiftio gyntaf y geiriau swynol "tad" a "mam," a "thf a chartref," a "Duw" ei hunan yn yr iaith hono. Anghofiant fod miloedd o wefusau ieuainge o ddydd i ddydd yn dysgu tori goiriau gweddi yn yr iaith hono; fod cannoedd bob dydd yn anadlu en gweddiau diweddaf at Ddllw wrth farw yn yr un iaith (cymmeradwyaeth). Y mae yr amser a aeth heibio, y presennol, a'r dyfodol, yn gyssylltiedig a drychfeddyliau na all ond yr iaithjhono eu hamlygu, Y mae chwe chan mlynedd wedi myned heibio er y pryd yr unwyd Cymru a Lloegr-neu, os mynent, er y pryd y goresgynwyd y gyntaf gan y diweddaf; etto, y mae yr iaith Gymraeg wedi byw. Byddai ei distrywio yn gym- maint gwaith a diwreiddiojmynyddoedd y Dywysogaeth. Yr oeddynt wedi cael rhy w gymmaint o brofiad yn ddiweddar o hyn. Pa sawl gwaith, hyd yn oed yn y blynydd-dd di,,?ld.f, y. g-.ed ceisiadau g.. or-1 ;:dorh;;1;, a 'gi:d;i:;jf i gddifdi iaith gencdlaethol, a syniadau conedl"thol ac er hyny, y mae yn troi yn fethiant gwastadol. Hanner can mlynedd yn ol, cyfarfu rhyfelwyr a gwleidyddion penaf y dydd ynghyd i ail wnoyd map Ewrop, ae er gwaethaf y syniad o genedlaetholdeb, rliwymasant ynghyd Ital- iaid a Germaniaid, a Germaniaid a Daniaid. A pha belh fu y canlyniad 1 Y mae naturwedi ei dirmyga yn un o'i phrif egwyddorion, megys wedi adsefydlu ei hawlian, ac yn nghanol distryw yinberodraethau mawr- ion a gwaedd m'loadd o ddynion yn tystio yn groch yn erbyn ifoledd y fath ymgais. Gellir penderfynu ei bod gyda chenhedloedd fel gyda phersjnau. Ni ddaeth un dyn erioed yn WIr tawr wrth ymadael à ef el hun. LNi chyrhaeddodd un bardd erioed anfarwoldeb drwy y gelfyddyd iselo ddynwarediad. Yr oedd gwirionedd dwfn yn ymadroddion y bardd Wordsworth, pryd y dywedai- The child is father of the mso, And I should like my days to be Bound each to each by natural piety." Felly yr oedd gyda chenhedioedd. Yr oedd pobl yn de. chreu cael alian y gwi ionedd a gafnyd allan gynt gan yr ysbrydoledig Apostol h pregetawr-yr Apostol mawr ae yr oedd ei ena d yn eydym-ittitialo mor ddwfn a dyn. oliaetb. Gwyddii, mewn trefn i gyflawni ei gethadwti yn bilodnl, fod ya rhaid iddo nid In unig fod ynlujdiw i'r Iu ld< won ond yn Roegwr i'r Gr>)egiaid. Na foed iddo gael ci gamddtall. Nid ei amcan oedd pleidio trefniant o neillduolrwydd, nid alor arnyot i fyw id iynt eu hun- ail-nid oedil efe yn blaidiwr y fath syniad F/eniaidd a Iown yna j ond Lis gellir gwalu na allent gyflawni yn well y thin a berthyn iddynt yn bersonol fel etiodau o'r wladwriaeth fawr amrywiog ond iddyit ddadblygu y tueddiadau eyfreithlawn, y cyi.nhyrfiadau naturiol y mae Daw wedi eu planu yn eu calaoau. Ni allai Dafydd wisgo diliad Saul. Rhaid iddynt ymladd &'r arfau eydd wedi eu profi ganddynt. Y mae yr adgofion liiosog o'r amser a aeth beibio, yn dreft.dreth gyssegreuig, yn cael eu dwyn i liwr o dad i fab. Yr oedd eu bradychu neu eu tiflu yma th, nid yn uo; yn dbliueb, oud yn fath e gyssegr-ysbeiliad. Ya N¡;haerlleon, yr oeddynt yn sefyll ar derfynau gwlad y Saxon a'r Celt-ar faes brwydr cenhedloedd-y bedd He y claddwyd angbydfod. Oed yr oedd y rhyfel hwn wedi myned heibio. Yr oedd brwydrau ereill yn caal en dwyn yn mlaen, y rbai a barhausant yu llawer hwy, ac oeddynt yn para etlo- rhyfel opiniy nail-, by fiel orediiiu—ihyfeldosbarthiadau. Ae y mae yr hyn ydd am ddiifmod yn tueddu i leddia chwerwder y fath fiwydro -1 llais sydd yn cael ei ddyrchiifu a'r Ilaw sydd yn cael ei hes'.yn i gefnogi y rhai sydd yn ymdrechu ymgodi-y llais sydd yn casglu ynghyd o dan yr un faner gynnrycbiowjr gwahanel grealau, ao yn eudysgu eu bad yn bbut yr un wlad- dyna lais yn yr hwn y gellid dyweyd mewn ystyr fod rhyw beth yn ddwyfol YLdl0 (uehel gymmer dwyaeth). "c Ion with gnloo," Y gwir yn eibyn y byd." Y rhoi by..?idy.t .,wyddeiiu yr ben e:stedJf:j. Bydded iddynt w,?ith,el? yn yr ysbryd hwnw, ao i fyny i'r ar- wyddeirian byp, ac y,?. g.li?.t ddibynu na chya.,?lid eist ddfoiau yn ofer (uchet gymmeradwyaeth). Yn nesaf, cyflwynwyd y wobr o 5p. a medal arian, am y gan Seisnig oreu-yr awdwr i ddewis ei destyn. Y buddugol ydoedd Mr. Morgan J. Evans, H IV lffordd. Cystadleuaeth y chwareu goreu ar y Delyn Deir- rhes. Ni ddaeth oud unymgeisydd yn mlaen, sef Alr. Lewis Williams. Dywedodd Pencerdd Gwalia iddo gael ei foddhau yn fawr ya y chwareu, ac yr oedd yn dda ganddo gyflwyno y wobr iddo. Adroddodd Talhaiarn bennillion rhagorol i Gymru, a chafodd gymmeradwyaeth uchel. Gwobr o gini am y cyfleithiad goreuo gan Gwraig y Milwr gan BlilekwaU. Derbyniwyd 16 o gyfan- soddiadau ar y testyn hwn, ac yr oedd pob un o hon- ynt yn teilyngu clod-pump neu chwech yn dda iawn; ond yr oedd y dorch yn sefyll rhwng dau, sef Trefnant a Clettwr. Y goreu ydoedd Clettwr, sef Mr. Evan Jones, General Post Office, Llundain. Y nesaf ydoedd gwobr i'r ferch a gano oreu y Fwyalchen, neu Clychau Aberdyfi. Ni ddaeth ond Miss Forey, Merthyr, yn mlaen, a chanodd y ddwy gan yn odidog. Derbyniodd y wobr, a chafodd ei harwisgo gan y llywydd. Araeth gan Hwfa Mon, Bethesda, ar Gynoydd barddoniaeth, cynnydd deall, a chynnydd difyrweh. Yn awr, rhoddodd Syr Watkin wobr o 3p. 3e. i'r ymgeisydd ail oreu am yr Ysgoloriaeth Leisiol, yr hyn a gymmerodd le y dydd blaenorol. Yr ail oreu ydoedd Miss Walters, Tredegar. Y nesafJ ydoedd cystadleuaeth y chwareu goreu ar y berdoneg (bechgyn dan 18 oed). Y goreu oedd Master J. A. Owen, telynwr o Aberystwyth; a gwobrwywyd ef gan Airs. Owen. Y nesaf ydoedd y feirniadaeth ar y traethodau ar Ddechreuad Cenedl y Saeson: gwobr, 100 gini. Derbyniwyd deg o draethodau ar y testyn hwn; acy mae y mater wedi ei ohirio am ddwy flynedd etto. Yu nesaf, cystadleuaeth y canu corawl, am 20p., a thlws arian i'r arweinydd, yr hwn a ohiriwyd er y dydd o'r blaen. Daeth tri chor i'r gystadieuaeth, sef cor Merthyr, cor BwcJe, a chor Birkenhead. Dywedodd y beirniad, Mr. Henry Leslie, fod y corau oil yn canu yn rhagorol; ond etto, mai Merthyr oedd y goreu o ddigon. Daeth Brinley Richards yn mlaen, a dywedodd fod yn dda ganddo hysbysu fod Mrs. Watkin Williams yn falch o roddi 4p. yn wobr i'r ail gor, setBwcle. Ar ol i gor Mertliyr dderbyn y wobr, cyfododd y Parch. Gwerfyl James, Wyddgrug, ac adroddodd yr inglynion:— Cor Merthyr-eeir yma wyrthiau-ddyry: Gerddoriaeth y,n fflamiau; Enaid y gwyr-nwyd y gâø-unol, Hy olud breiniol-ar Wlad y Bryniau. Deillia o'i ganiad allan-ehelaeth Beroriaeth, bureirian; Nodau y cor-nwyd eu can, SY"1 tori fel swn taran. Canu pennillion gyda'r delyn gan Eos Mon as Idris FychaH. Nid oedd dim cystadleuaeth am y String Band. Gohiriwyd y gystadieuaeth ar yr oil paintinq. Vn awd ar y delyn gan Mr. Llewelyn Willianu (Cerddor y De). Beirniadaeth y traethawd goreu ar Ddethouaa Magwraetli y Da Byw mwyaf priodol i Gymru. Y buddugwr oedd Mr. John Owen, Ty'ullwya, Caer. Beirniadaeth y Proffeswr Ramsey ar y traetholau Seisnig ar The Old Red Sandstones of Wales: gwobr, lOp. a tllnrs arian. Un cyfansoddiad ddaeth i law, set eiddo Mr. J. E. Thomas, Llundain. Cyflwynwyd y tlws arian iddo, ond attaliwyd y lOp. Yna canodd Miss Annie Francis (y fuddugol ar yr ysgoloriaeth) y gan a elwir, Thou art so near ant yet so far; a chafedd gymmeradwyaeth mawr. Ennill wyd y wobr o lOp. am y traethawd goreu ar Y mante'sion a dileillia drwy godi yn foreu, gan y Parch. Mr. Davies, gweinidog y Bedyddwyr, Mer- thyr. Y nesaf ydoedd gwobr o top. 10s. am yr Alargiit oreu ar ol y diweddar John Vaughan, Yswp, Penmaell Dyfi. Derbyniwyd pump o gyfansoddiadau; ond nidi oedd yr un o honynt yn deilwng o'r wobr. Ar ol tain diolchgarwch i'r llywydd, terfynodd gweithrediadau cyfarfod yr eisteddfod drwy ganu God Bless the Prince of Wales. Am 6 o'r gloch yn yr liwyr, cynnaliwyd cyngh- erdd mawreddog yn y babell.