Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
Hide Articles List
2 articles on this Page
IDYDD IAU.
News
Cite
Share
DYDD IAU. Cyfarfn nifer'mawr o foneddigion am 9 o'r gloch boreu heddyw yn y Royal Institutioa, i ymdrin a materion yn dwyn perthynas i'r Adran Gymdeithasol, pryd y ilyw- yddai VV. Bnlkeley Hughes, Ysw. Darllenwyd papur yu yr iaith Saesotieg, gan y Parch. T. Rees, Abertawe, ar Anniweirdeb Cymru," lie y d ngosodd trwy ystadegau fod Lloegr ac Ysgotland yn llawer mwy anniwair na Chymruj oiid etto, fod ypechod hwnw yn rhy ffynnadwy o lawer yn y Dywysogaeth. Nododd allan yrachosion o bono, megys carwriaeth plant ieuaingc, caru yn y nos, acimewn Ilwedd anaddas, caneu- on ac ymddiddanion anllad, &c. Fel meddyginiaeth rhagddo, annogai benau teuluoedd i ganiatau oriau cyf. addas i'w plant a'u gwasanaethddynion at garu. Cifwyd tuag awr o aiarad rhydd ar y pwogc yn ei wa- hanol arweddion. Cymmerwyd rhan vn y siarad gan J. Moggridge, Yaw. a'r Parchn. Br. lames, Panteg; J. Dnieo, C.erdydd; E. Griffiths, Abertawe; M. Rice Morgan, Llansamlet; W. Roberts (Nefydd); J. Evans, ficer Lianofer; J. Griffiths, Llandeiloj Glan Alun, a W. Jenkins, Ysw., M.A. Rhodclwydcanmoliaeth uchel i iwn i bspur Dr. Rees, 8C amlygwyd dymuniad cryf ar iddo gael ei argraphu a'i ledaenu drwy y Dywysogaeth; ia mewn trefn i wneud rhywbeth yn ymarferol er attal y drwg, penderfynwyd, yn unol ag awgrymiad a daflwyd allan yn ystod y siarad gan Glan Alun, ar gynnygiad y Parch. J. Thomas, Liverpool, a chefnegiad Hugh Owen, Ysw., Llundain;— Fod y cyfarfod hwn yn dymnno cyflwyno cyfarchiad parchus at dirfeddiannwyr CJmru, i'w hannog i ofalu, pan yn adailadu tai, i'w trefnu yn y Ifath ffurfagja fyddo yn gyfnerthiad i foesoldeb ieuengctyd ein gwlad." Cfrybwyllwyd fod siarad mawr yn y dyddau hyn yn nghylch codi model farm houses, ond fod hyny yn fynych yn oynnwys yn unig dai cyfleus a chysurus i'r ceffylau, uwartheg, a moch, pan yr esgeulusid preswylfeydd y teulu, ac y gadewid hwy heb y rhaniadau neu y dosbarth- iad hyny ar ystafelloedd sydd yn hanfodol i burdeb a itiweirdeb y ddau ryw. Dio'.chwyd yn wresog ar y diwedd i Dr. Rees am ei bapur, ac i W. Bulkeley Hughes, Yaw., am ei wasanaeth yn yr gadiir. Caiff y papnr bWII hefyd ymddangos yn gyflawn yn y FAN ER un o'r wythnosau dyfodol. Am 11 o'r glooh, ffurfiwyd gorymdaith, fel y dyddiau blaenotol, wrth y Guild Hall, ac arweiniwyd y llywydd, sef Evan M. Richards, Ysw. (maer Abertawe), TUA'R BABELL, a chymmerodd y gadair am y diwrnod. Chwareuwyd unnwd ar y delyn gan Mr. LI. Williams (Cerddor y De) yn rhagorol. Yna fe ddarllenodd Gwilym Tawe anerchiad y pwyll. gor i'r Llywydd, yn mha ull y diolcbid iddo am iddo gydsynio i gymmeryd y gadair; ac yramlygid dymuniad am i'r cyfarfodydd ht,ddyw fod yu Unyddiannus i gyr- baedd y diben mewn golwg, sef "dwyn yn inlaen lesiiai y Cymry yn yr hyn oil a berthyn i addysg, llenyddiaeth, celfyddyd, hyawdledd, difytweh coethedig, bywyd cym- ieithasol, diwydrwydd, moesoldeb, a ohrefydd ymar- ferol." Cododd y llywydd i atteb, a derbyniwyd ef yn wresog gan y dorf. Dechreuai trwy groesawu y lluoedd dieitbr- iaid a welid yn bresennol. Yr oedd efe yoo, nid fel timpwr Eisteddfodau—yr oedd ereill galiuocach yno yn y cymmeriad hwnw-yr oedd efe yno i wneud a allai er dwyn oddi amgylch adloniant ei gydwladwyr o'i gwmpas (eymmeradwy???tb). Bu unwaith yn petruso pa un a Cydsyoiai efe i gymmeryd y gadir heddyw; ond yr oedd y eyfufodydd a gafw?,y dyddiau o'r blaen wedi clirio yr ammbeuon oddi ar ei feddw], ae yr oedd yr hyn a dreehreuodd oddi ar syniad o ddyledswydd gyhoeddus, wedi aeddfedu yn llalur cariad (cymmeradwyaeth). Nid oedd yn gweled dim yn y program yn elyniaethus i'r Saesoneg, heb ddysgu yr hon nid eedd yn gweled y gallai ei gydwladwyr gyrhaedd eu safle tiriodo! yn y raddfa gymdeithasol. Yr oedd yn dda ganddo weled gwyr galluog yn nghyfarfodydd y Social Science yn cymmeryd dan eu hystyriaeth gynlluniau er diwygio trefniadau iachaol- yr oedd hyn yn sicr o gynnyrchu Iles yn y wlad. Yr oedd yn dda ganddo weled gwobr yn cael ei chynnyg am y traethawd ar fetelyddiaeth-yr oaddcymmhwyader neillduol ynddo i Gymru. Yr oedd gan Gymru ran yn boll fasnach metteloedd y deyrnas. Pwy sy'n arwain masnach blwm y byd? Pwy hefyd ond pobl Gogledd Cymru ? (oymmeradwyaeth) Mae y Cymry heb eu cyffelyb hefyd gyda'r fasnach mewn copr(eymmeradwy- aeth). Yr oeJd un fasnach yn y rhandir hwnw (y Deheudir) y gallai 'r Cymry ei hystyried broo lei yr eiddynt eu hunairi, a bono oedd y fasnach mewn alcan. Aeth unwaith i'r prif dawdd-dj aur yn' L'unaaiu, a diammheu y byddai mor syn ganddynt glywed ag oedd efe ei hun mai dynion o Ogledd Cymru oedd y prif ddynion yn y sefydliad hwuw (Clywch, clywch). Ond yr oedd oclir arall i'r ddalen. Pa ham na byddai Cymru yn syltrldinol yn ineddu safle uwch nag y maent yn y gweithydd Ile y maent yn llafurio?"" Credu mai diffyg addysg oedd yr achoa mawr o hyn. Bydded iddynt yn Y cyfarfodydd hyn wneud a allent i wella y diffyg hwn. Nid oedd y Cymry yn ol mewn talent gprddo^ol. yna fe gyfeiriodd yr areithiwr at Meist. Ellis Roberts: John Thomas; a Brinley Ricliards tel esampl^u a hyn. Ter. fyoodd trwy annog gweithwyr yn arbenig i wneud a ulleilt Re gwellau a dyrchafu eu blipaia (lichol gymmer- adwyaeth), Yaa fe ddaeth Morgan Glantaf, as Alitud Eifion yn mlaen i annerch yr Eisteddfod. Darllenodd leuan Gwyllt ei feirniadaeth ef a Dr. Davies, ar y yawlyfr i Ddaillea Cerddoriaeth. Dy-I farnwyd y wobr set Sp. am y traethawd goreu i" fisthmt" |1 -fJ ÀWIiI Di41QlcldUi0ó9ddl i Canodd Owain'Alaw Glan Meddwdod dda a dilynwyd ef ar y delyn gan Cerddor y De. 4t Yna cafwyd beirniadaeth I. D. Ffraid a Lleurwg Y traethodau ar "Duedd niweidiol yr arferiiid 0 d! {! ¡ &c. Rhoddwyd y wobr gyntaf -3p. i Treforris;"1 Ip. 10s. i William Mor ris, Cwmaman. r "1 Galwyd ar y Parch. John Davies, CMrdydd,; ? y dorf. Bloeddiwyd arno i siarad yN Gym,J4 Rhoddodd ufndd-dod parod, a dywedodd:-Er fy %g, yn gyfarwydd â siarad yn rbyw lun mewn rhai c (od oedd, etto, ni bum erioed o'r blaen yn Hefara ch, gyhoeddus ar esgynlawr Eisteddfod GenedlaetholU kn bum enoed yn ymgeisydd mewn eiste fo, ae fam yn beirniadu dim mewn cynuu ia o'rfath U¡ yr wyf yn crafu hynawsedd a ehydym<leimlad Uy, fawr yma pan yn sefyll i fyny i'ch anerch. Ban Cri ddilynwr lied gysson o eisteddfodau AbergafeBni' M wr, gwrandawr, a'theimlydd yn unig oeddwnyn?" ac er na chymmerais un math, o ran nt ,tt? wyf yn dymuno dwyn tystiolaeth gyhoeddus yl heddyw i mi dderbyn cynnhyrw a sel yn y cynn J' iadan hyny ag sydd yn fy nilyn hyd y dyMhw¡¡ P ¡. ya co6o yr eisteddfod ddiweddaf y bum yn Abergafenni, mae fy nghalon yn pallu, a'm hyddj yn Uesgaa wrth goflo y rhai oeddynt, ond nid yd 'yd Ar nn llaw, yr oedd loan Tegid, yr enwog CandiM. awe, Archddeon Ceredigion, Dafydd Rhys S'B un, (dyn ag y dylai Abertawe fod yn f?ch o honP en gwladgar, awenyddoJ, a thanllyd leuan Gwynedd, I y llaw arall, yr oedd Syr John Guest, MMchicBra? Northampton, Chevalier Bunsen, a Hallam y rh^sj ydynt oil erbyn heddyw wedi huno yn yr aBgea.  hyny, maent hwy, wedi meirw, yn llefaru etto '11! ysbryd a dylanwad loan Tegid, Camhuanawc, A he ddeon Williams, Dafydd Rhys Stephen, a' j?? Gwynedd yn fyw ac yn deimledig yma hedduan Gwnaeth Eisteddfodau Abergafenni les mawr i Gy: a bydd Cymru yn hir cyn yr angnono ei rlnvvmau Arglwydd a'r Arglwyddes a wnaethant gymmaint dios yr eisteddfod yn Abergafenni, yn gystal ag mewn oedd ereill. Etto nid oedd yr eisteddfod, tra ja Aber- gafenni, yn pwyso ar seiliau digon Uydain, Fel sd. ydliad y genedl, yr oedd eisieu ei gosod ar dir einc. ach. Taflwyd allan grybwyllion da, a gnnaed rbti ymgeisiadau da 'yn Eisteddfod Llangollen; ond ya Ninbych, eymmerodd y gwladgar a'r awenyddol Alaw Goch, gyda boneddigion ereill o gyffelyb ysbryd, y gorchwyl mewn llaw o osod y sefydliad hynafol hWn ar seiliau cenhedlaetbol. Cefais y fraint o fod In gymmydog i Alaw Goch, ond nid ivyfyn honi unman o gyfeillgarwch a chynnefindra neillduol ig ef, etto gallaf ddywedyd y gwn ei fod yn teimlo i waelod d galon dros y sefydliad hwn, a thros ei lwyddiant yn ei agwedd newydd. inid gormod ganddo oedd aberthu ei amser, ei arian, ,i orphwysdra, er cael yr eistedd- fod yn deilwng o'r genedl. Pe buasai yn bresennol weled yr olygfa oedd yma neithiwr, 'buesai ei galon fawr yn llama o lawenydd. Mae ef wedi ein gadsd, ond mae Ab Alaw yn fyw yn bresennol yn yr Eistedi. fod, ae yn gweithredu fel trysorydd iddi. Mae galax y genedl am y tad yn cael ei gymmedroli yn ei dis- gwyliad am ddyfodol y mab. Wedi enwi Alaw Goch, teg ydyw cyfeirio at ei gydweithwyr yn Neheu a Go. gledd Cymrn. O'r cyfryw, yr wyf yn gweled Hector Castellnedd, Dr. Evan Davies, Gwilym Tawe, Hugh Owen, Nefydd, Glan Alun, Gohebydd y Faner, M ereill yn breiennol yma heddyw. Nid wyfyn Ull o'r pwyllgor, ac nid oes ynof y gronyn lleiaf o awydd j fod yn un o honynt. Etto, gwn dipyn o'u hanes: yr anhawsderau, y gwrthwynebiadau, y gogananymaeat wedi eyfarfod a hwynt, a'r aberthau dirfawr maeot ivedieugwnend. Er y cychwyn, y maent drwy draul fawr wedi cyfarfod mewn gwahanol leoedd er eydym., gynghori. Nid yn unig maent wedi cael dwyn y treuiiadau hyn eu hunain, ond ceisir eu dirmrgn a n sarhau yn y fargen. Dywedir eu bod yn cymmeryd gormod arnynt, a gelwir hwy yn cliques, &c. Yrwyf yn wladgarwr o waelod fy ngbalon, ond nid trwy wen- iaith yr wyf am amlygu fy ngwladgarwcb, ond trwy lefaru y gwirionedd. Mae eiddigedd yn bwyta em nerth; nis gellir neillduo neb i wneud dim heb i ryw. rai deimlo fod eu mawredd bwy yn cael ei sarhau, Ie wedi teimlo hyn gwneir pob ymgais i dduo eymmeriad. au y rhai a weithiant, ae i daflu rhwystrau eu ffordi Fel pwyllgor, rhaid i chwi weithio o'r golwg-crell cyflensderau i'r diogion ddyibd i'r golwg, gwneud y gwaith i gyd eich hunain, a rhoddi y clod a'r enw i ereill am fod mor drugarog a pheidio eich cnoi, Cyn y cyfodwn byth fel cenedl i safle uchel ac anrhydedd- lis, rhaid i ni osod ein gwynebau fel pres yn erbyn y canker hwn sydd yn bwyta ein nerth. In hytracliiis sarhau pwyllgor yr Eisteddfod, dyleni gyflwyno idiirnt ddiolch a chydnabyddiaeth y genedl. Gwarth I ni fydd peidio ad-dalu iddynt bob dirnai y maent wedi ei wario o'u Uogellau ea hunain i'n gwasannethu ni. yy ydym yn brolio ein mawredd, ond y gwir yw, yrydym yn eiddigeddu with ein dynion blaenat' pan tyddoni byw, eu eanmol a geiriau pan feirw, ae yn gadael en beddau beb gymmaint a chareg i ddangos y raw y gorweddant. Lladder a ehladder yr eiddigedd ar culni yma am byth. Y pwnge mawr i'r pwyligor el astudio yw, bod en hunain o'r golwg, cadw scgr)1' yn y golwg, gweithio yn galed, a rhoddi y clod I gyd i'w dirmygwyr. Os oes yn y pwyligor ddigon 0 J1'" oldeb i hyn, mae yr Eisteddfod Genhedlaethol ya daiog- cl. Er pan dienilais mai Sirgae," yw -Air. BrialeY Ricbards, yr wyf ya falch mai "Sirgaer" ydwyf S3IBU a'r arweinydd, so nid ydwyf yn icriiad S!rgaer" J*J llywydd, serch ei fod yn (aer tivf Abertawe. ^el, ?• Sir Gaer aeth dau fachgen i hcla. Nid oeddyut QD kaetbvtyr canolif, ond yr oeddynt yn rhedegnyr dig): ffelyb. Pan wedi saethu ar ol Ua o ys^yfainogod ac •« ladd yr un, penderfynodd un o honvnt i daflu tl ddr) o'i law a rhedeg ar ol yr ysrvfurn(,g a dyvedir iJdo èl d-,]. Wedi ei di rhwymodl hi, ac wedi ei rhwy"'o saethodd hi, er oael yr enw ci fod yn saetuwr d,. la, goso tododd hi ar theo ei ddryli, gan rodio tua thre fmor fawroddog a thywysog. Ond Did hir y cafodd f.Y,4,u ei deiml??dau cyn i'w gydym??itb, yr hwn na wn.eth a; saebu DB rhedeg, ddy wed yd bod y. b.ld iddo g'5| cario yr yogyfc nog, nea ynw y bU&!81 yn "Y.Yo u>. ei dal ac nid ei saethu a wnaed. F.lly goi. ,ru i ei fwvnbad yn y fan. Cofi, d y pwyligor a dJa.iatt. N sgyfornop, am adael ereill i'w cbarioa'ibwyfa, neu r fydd iddynt. Terfynadu yr areitiiiwr yn nghaool ey!JJ' meradwyaoth mawr. Yn nesaf, dueth cystadleuaeth y semdoriau alii Y gwobrau o 12 gini, S giui, a 2 giui. Oaeth m yn mlaen. Enmllwya y wobr gyntai g.m Oterilarfou yr ail gan seindorf Gwirfoddouon^sjr Forganwg; a'r drydedd gan seindorf cartreflu ,a. tyrddiji. Y boiniaid oeddynt Owain Alaw, a A i. 11. Davies, Caerdydd, Cafwyd yn awr y <c:ruiadaeth ar yr eug!,O ,JJ Fedwen. Gwobr I gim. y ore. allan o o ?-? Coet?or," sef Trebor Mai, LI?rwst; ifele ¡ cuglyn ¡- ?"? ?' Y wydn nydda?l fedwen addas—F„onw o dan fanwallt briglas Mae'n harcM-ond er mewn urdda>t Ei brig Gyut oedd yn bt:r gas." | Parhad yn trial, 565. •
IDYDD MERCHER.I
News
Cite
Share
hwy yo ddigon i beri iddo ymdrechu yn egniol,, ni ddy- wedai I deilyngu (ofnai fod hyny yn ammhoss.bl) ond i ,yrha.dd mo. agol ag oedd yn bossibl i'r disgnfiad a loddwyd o'i gymmeriad yn yr anerchiad. Yr oedd yn :;rchi:I;i; :cm:id'!a::irr:d;ed am- eytehiad mor bwy8ig, ac nid oedu yn pttrnM credu fod ameanion yr Eisteddfod yn deilwng o'i gefnoj?eth (oymmeradwyaeth). Meddyliai fod chwaeth y bobl yn ghymru mor gryf at E"teddfodan fel yr oedd yn ymylu egos Br nwyd, ac o ganlyniad yr oedd o bwys mawr I ieio eu gwneuthur yn fuddiol yn mhob golygiad. Barddoniaeth a chan oedd yr unig bethau a noddid gan yr Eisteddfodau yn yr hen amser, eithr yr oedd yn ym- ddangoi iddo ef yn awr eu bod yn cydffurfio a ehynnydd yr oes bresennol, ac yn cael eu dwyn ya mlaen yn y iath fodd, nid yn unig i roddi difyrwcb, ond hefyd i roddi addysg i bob dosbarth o ddynion yn y wlad (canmoliaeth). Tr oedd yn cymmeradwyo gwaith y Pwyligor yn dewiB testynau Saesneg ynghyd a rhai Cymraeg yn y gystadl- euaeth, o blegid unwaith y deuai y Cymry i arfer yriaith Saesneg, fe sefvdlid mwy o undeb a chyfeillgarwcb rhyngddynt hwy a'r Saeson (clywch). Anerchiadau barddonol. Yna daeth Talhaiarn yn mlaen i areithio, ac aeth trwy ei orchwyl mewn dull tra doniol. Hon ydoedd y bed- waredd Eisteddfod vn y De iddo ef fod yn bresennol. Yr oedd rbywbeth i'w ganmawl a rhywbeth i'w feio yn y tair ereill; ac nid oedd yn disgwyl y buasai honyn eitbr- iad i'r rheol gyffredinol, gan ntd oedd dim perffaith dan haul. Oobeithiai er hyny y cawsid mwy ynddo o ber. ffeithrwydd nac • ammherffeithrwydd (clywch). Hysbys- odd i bawb ei fod ef am i'r eyf.rfodydd hyn fod mor ddiselaer a deniadol ag oedd yn bossibl, heb golli golwg ar sail ae egwyddor yr Eisteddfod-sef eystadleuaeth. Er mwya pobpeth, gadawer ffordd fel o'r blaen I gystadl- euaeth mewn barddoniaetb, cerddoriaetb, celfyddyd, a gwyddoniaetb, gan gynnyddu gam ar *I caai; ond:cadwer ymaith yr hyn oil sydd flinder a baich i'r gwrandawyr (cymmeradwyaeth). Pan byddo'r cyfarfodydd yn dden. iadol, y maent yn ennill cycuulleidfaoedd, ac fe clal y cynnulleidfaoedd eu harian yn llawn hel) Twgnach dim. Wedi'r cwol, arian ydyw asgwrn cefn yr Eisteddfod, yn rystal a phob sefydliad arall, ao fe wyddai pawb fod iefydliad yn talu yn dda, yn llawergwelbnag un cardotlyd (cl" vwch). Y mae gan y Cymry dueddfryd at Eisteddfod- au a chan y Saeson dueddfryd at redegfeydd meirch (chwerthin). Tueddfryd v Ffrangcod ydyw dawnsio; ac y wae gaa drigolion uchelfanau Y sgotlaoel dueddfryd at chwareuyddiaethau yn perthyn yn neillduol iddynt eu hurain. Nid oedd am feio dim ar y pethau yna, o herwydd rhaid i'r hyn sydd yn boddloni ac yn difyru cyfangorph o bJbl fod yn dda ynddo ei hun, tra y cedwid ef o fewn terfynaupriodol. Yr eedd ef. fei un, yn canmaw) pob censdl am gario allan eu pleaerau er llawn foddlon- rwydd iddynt eu hunniri heb woeuthur oiwld na rhoddi tramgwyd i'w cymmydogion (canmoliaeth) Yr hyn oedd yn ei hawlio oedd-parch a theimlad ogydgyfnewid- iad tuag at dueddfryd y Cymry i gynnal Eisteddfodau (aobel gymmeradwyaeth). Yr oedd ganddynt gyfiawn hawl i ymhyfrydu ynddynt. Gwaith i'r meddwl a'r deall oedd i'w gael mewn Eisteddfodau, ao am hyuy yr oeddynt yn baeddu y gefnogaeth mwyaf gwresog (canmoliaeth). Wrth gyfeirio at y gelfyddyd o ganu, dywedai y talentog areithiwr-Mae gan gerddoriseth iaith sydd yn appelio yn uniongyrchol at y galon (idynol yri mhob gwlad ae yn mhob dinaawdd Y mae ein peroriaetbau cenhedlaetbol yn gofgolofnau byw ac anfarwol o daleat ac athryiith, er fod eu hawdwyr, ac hyd yn oed eu bedda* yn anadna- byddus (uchel gymmeradwyaeth). Yr oedd y cawr cerddorol, Handel, yn eu caru, ac y mae ef wodi corphori mwy nag un o honynt yn ei vreithiau ardderchog. Mae Haydn wedi trefnu^lliaws o honynt ;i'r enwog George Thomson, o Edinburgh. Clywais gerddor galluog o Germany yn dyweyd fod mwy o deilyngdod gwreiddiol yn pertbyn i gerddoriaeth y Cymry nag eiddo un genedl arall (cymmeradwyaetb). Darllenodd y Parch. Canon Williams, Llanfair TDghotnwy, ei feiroiadaeth at y dsthoiiad goreu o adroddiad (recitations) Cymreig, mewn rhyddiaith barddoniaeth difriiol a llawen. Gwabr. lop. Barnwyd tri detholind ya gydwerth. sefeiddo Mr. J. D. Jones, Rhuthio Rliyddarch o Fon, a Gwilym Teilo, a rhanwyd y wobr rhyngddynt. Yna bu cyrtaolenaeth arn wobr o 2 gini. ail oreu • 1 glni. I'r gantoree a jrino yn oreu alaw Gymreig. Daeth pedalt o foi-,eildipeosu yn mlaen, sef Mrs. ETILI, Aberdar Miss M rgaret Mills, hrateg Hits Ann Evans, AberamnE; a Miss Fory. Merthy r Aeth pob un a honynt drwy eu gorchwyl yn feia. trolgar lawn, ond dyfarnwvd y prif wobr i Miss Forey, Rlr ail i Mrs. ETans- DatUenodd Mr. W. Bu'kley Hughea al feirnied- Mth ef, Mr. Charles Wynne. A. S. dros fwrdeisdrefi air Gaernarton, a Mr. Jaa. Bagnall, Caerfyrddin, ar y tri traethawd (yn Saesneg) a dderbyniwyd ar "Fantaision newyddiadur dyddlol i Gymru." Yr oedd y nail air ball o honyat yn ainlygu graddau mawr o dalefrt a diwydrwydd. Kbbddwyd y wobr, tlwi gwerth S Rinj, i Mr. John Dayies (Gwynedd- on), Bangor. Cynhrychiolwyd ef gin Creuddyii. fab. Unawd ar y d im gan Mr. Ellis Robeits. Ar yr adeg hon galyyd ar y Parch. W. Jonw, Rector, Llaueudawyu ( tyvyr :Mô:,) i tnnerch yr Eiateddfod; yr hwn a dderbyniwyd gytla ohymmeradwyaeth uchel. Y canlynol sydd for grjnhoaa o'r hyn a ddywedodd:-Syl- wodd y bu amser pan yr oedd yn angenrheldiol amddiflvii eisteddfod, carivs bu idoi gtyn lawer o wrthwynebwyr. Yr oedd rhyw bold yn t bied ei bod yn rhy ddrwg, ac am hyny cilient oddi wrthi. Yr achos odd o herwydd fod ambell brydydd yn ddjn meddw; ond esgus gwael oedd hwn o blegid nid yr Eiateddfod oedd yn ei feddwi, ac yr oedd hi bob amser yn anghyioineradwyo meddwdod. Ereill a gymmerent dramgwydd wrth y delyn a'r telynau ag oedilynt mewn cyssylltiad I\'r sefydliad; ond pa fodd yr angliofiodd y bobl hyn fod Dafydd, peraidd gamedydd Israel, yn chwaieuwr ar y delyn ? Onid Cnstion ucbe). camp oedd D"fj dd ? Anshonasant befyd fod tyrfa m.wn ewi?d well yn cit?lynorion yu canu anthemaa o foliant ar n.e*n mawi d.ddarfud, yn tarddu oddi ar y ?.ntad mw}- mfMrfbttddus a aedwydd. Ond y mae y Mfydhad Cym- roai(idhwuwedi gytu iddistawrwyddygwrthwyneb?daH a wneid i'w berbw.. Amc?nu Iliwio y hh yn fwy hardd fyddai rhoddi uc?elelod i Eisteddfodau. Ac fe allai fod ? fm?rwedi dyfod pan »mae yn lhaid d?f??yddi. cym- tnharifeth fwy ?chet ,oJ?)an deilyngdod yr eistedd- fod bygywi-fwentoer brydferth yn taflu ei g.lou ? ?munoi i "nbiu ymherodraeth y tywyllwcb Er nad yw y golenni cryfaf etto y mae yn hynod o werthfawr a d?muno Rywbeth a ddyry.ai gwr. aman yn fawr fyddai .Jmm?ady noer o'r cylcbdro yn yr hwn y ch?.ua. Sh?wbeth tebyg. yn yr awyr kcyddu). fyddai diffoddi yr Ei.teddfod. Ond yr ydym y" 6obeith;o y daw amoor Ln v bydd yn rhaid etto newidygwahamaethiosod alien ardderchogrwydd em selydhed. Gobeithi, y daw y. haul liewyrelius 3,n tfurfafen t3 w)'Q,g.elh Cymt u. Y me  elli rhoddi b,.? yn '?'t!'t '? eill  ""lIdd. 17.imli, ei g,illp attynisdol dr?y yr boll dyw)'!ogadh, Y" wi, y mae yn effith¡o yn mhell to hwnt J'W therfyo,a'l h" hvd MS X gellir dywedyd fod y byd gwae!ddl.dlg yn taimlo ei dylanwad (cymmerad..yaeth). Em bamcao Ul Yd)W cael y :pywysoaeh !echan b-n i', ..ft ucbaf y n nplfiddvtd barddoniaeth, achaniadaeth. Nidydym ni eTto y mae yn rhaid tidd?f? wedi ?yfod i'r ",lIwr bwn n enwotrrw dd. Yma?Uawe?awni? vneud cyn y g.)hr cefyddydy?n?e?n? yn y dosbarthiadau tnwyai pwys.g mewn celfyddyd, »n LJeiL 3 n Y Ihao athronyddolo'rgwybod- ffl?* V.Uedft«'yiI Vyn. Y into phjlosophfl yn £ bob petb. Gwybcdaeth o y w athro??- IddiAt?h, Hyn 'y? yu gailoofi i "W M" gwneud yn wasanaethgar at ddibenion bywyd i hwyluso gweithyddiaoth i leihau Iludded dyn ae anifail, ae i yeh- wanegu cysuron yn y fuchedd hon. Ond yr ydym ni yn amddifad o'r poiriannau mwyaf angenrheidiol 1 egwydd. ori ein pobl ieuaingo mewn gwybodaeth elteaol. Fa fodd y diapgodd Cymru heb un brit athrofa, pan y mae lliaws mawro honynt mewn dosbartbiadau cleill o'r aeyrnas (clywch clywch). Edrychwch ar yr fwerddon,. y mae yno brif athrofa heblaw pedair o Queen's Colleges o sefyd- Had diweddar, ondni welwyd yn dda roddi cymmaint ag un i Gymru (clywch). A'i rhy ffyddiawn I'rgoronydym neu ynte rhy dawel yn dioddet em cam 1 Wele bedwar o golegau drachefa yn Ysgotland, wedi bod mewn gwaith er's cannoedd o flynyddoedd, yn gwneud y genedl hono yu gelfyddgar ac yn enwog. Ond y mae Cymru etto heb gymmaint ag un, er pan chwalwyd Bangor is y coed, ac y lladdwyd y cannjedd o efrydwyr ieuaingo a dderbrn- ient addysg o fewn ei magwyrydd (clywch clywch). Ed. rychwcb drachefn ar Loegr lydan a bias, a chwi a gan- fyddwoh, heblaw y ddwy brif ysgol, gyfoethog eu gwadd. oliad, niter mawr 0 athrofäau defnyddiollleyregwyddorir pobl ieuaingc y broydd amgylchynol. Ond yn Nghymru nid oes gymmaint ag un a ellir ei galw yn Athrofa Gen- hedlaethol. Yr wyf fi am gael dwy (elywch). Ond ni a gymmerwn un i ddechreu. Ae yr wy f yn bydcru y dygir holl ddylanwad y.r Eisteddfod Getnhedlaethoi i weithredu tuag at ennill yr aincnn pwys fawr hwn. Dygwn ei dylarff wad unol o'r De a'r Gogledd, i weithredu ar aelodau ein senedd, fel y bo iddynt hwytbau effeithio ar y Tryaorlya, a'r Ilywodraeth ag sydd yn ei arolygu, a diau y llwyddwn (cymmeradwyieth). Bydd ein brenhines rinweddol 0'11 plaid, gofynwn iddi hi. Y mae genyin Dywyaog Cymtu yn bresennol, nid gormod peth yw gosod cofeb ger ei tion, oddi wrth eisteddfod ei Dywysogaeth, yn erfyn am er nodded a'i gymmeradwyad. Byddwn ddoeth, byddwn daer, byddwn heddychol, ae uwchlaw pob peth byddwn unol, ac ni a !?yddwn (clywch). Dygir cwyn yn ein herbyn niai pobl nw dwyllt ydym. Y mae Hume yn dywedyd hyn, ae fely y mae Blackwood's Magazine wedi dywedyd. Ni raid i ni gywilyddio cyfaddef fod cryn wre.?grwydd yn ein cyfansoddiad. Y mae nwyd yn na- turiol i ddyn, ac y mae o'r pwys mwyaf i beri iddo atteb diben ei fodolaeth. Y mae yn rhywbeth cyfattebol i nvn yn nghyfundrefn anian. Pa beth a ddeuai o'r greadigaeth pe byddai yn amddifad o'r elfea ag sydd yn ti gwresogi! Deuai y rhew a gWDai ein pelen ddae?rol ni jn fyd cyf.o 0 ia. Y mae y nwyd ag sydd ynom yn elfen hanfodol i'n cyfansoddiad, ac yn peri fod y fam yn garedig, a'r tad yn eyfadsoddind, ae yn pi. llafurus, i gael cynnaliaeth j'w anwyliald. lë, angen rheidiol yw y gwresogrwydd hwo i fodolaeth y natur ddynol. Hebddo darfyddai yr hiliogaeth. Heb hwn 01 chai yr areithiwr ei wrandaw, end trengai ei eiriau ar ei dalfod. A pha beth lyddai y bardd o wetth heb din aw enyddiaeth yn nghynyrchion ei ddartelydd T Y peth mawr ag sydd yn eisieu, yu y cyfansoddiad dynol, fel yo aoian ei hyn, yw iawn reoleiddio yrelleudanawi. Rhodd. er digon o bwysau o egwyddorion yn y deall, ae iawn ddisgybler y teimlad, yna bydd yr elfen danawl yn atteb ei diben priodol-bydd ya gynhyrfydd y peiriant medd- yliol i weithredu yn effeithio). Pa beth sydd i'w wneud i'r march ieuangc a welir yu prangciaw yn ei awyf a'i Berth ar y dolydd ? Ai ei garcharu yn dyn fel nas galle redeg, na neidio, La chwareu yn rhydd? GWDeler yny rbutn yr effeithir ei dinystr. Na, nid felly. Y mae y perchenog medrus yn ei roddi dan law dyggawdwrcelfydd ac y mae hwnw yn ei ddisgyblu, ond nid yn diffodd ei nwyf din. Y ddysgyblaeth hoa, yr un mor angenrheidiol i'r march ao i'r dyn, ag yw y ta/ety valve, yr lion tra yn cadw y gwreaogrwydd yn fyw, i orweithredu, a pheridyr- yawch, annhrefn, a niwed. Dywedai masnachwr mewn ceffylau, yn ddiweddar yn Llundain, nad oedd gyd ag el un amser anifail afiywedraethus, a hyny o blegid y dya. gyblid ef gyda thynerweh, yn ei ieuengctyd. Deuai yn addfwyn ac arweiuiadwy. Gweithiai yn rheolaidd heb ddryllio ei dreii aa pheryglu bywyd ei berchenog. Yn gyfattebol y m.e trill y natur ddynol. Dysgwch a dis- gyblweh y meddwl ieuangc, ond na ddiffoddweh ei dan, Am y briodas a effeithiwyd yn Nghastell Caernarfon y liyuedd, rhwng y De a'r Gogledd, ymddengys fel y syl- wodd y Parch. lilt. Griffith ddde, na fu yr ieuo yn ang- hymmarus. Yr wyf fi yn hollol benderfynoi nad oes cenedl o bobl i'w chael ag sydd yn rhagori ar y Deheu- barthwyr. Y mae eicb dynion yn grylion a'ch merched yn harjd a rhinweddol. Y mae sirioldeb, a serchogrwydd a charedigrwydd i'w canfod mewn cyflwr blodeuog yn uiysg pobl y De. Gall y Gogledd foil yn llawen o'r un- deb. A hoed i'r undeb barbau byth. Na wa-Itr un peth a fyddo yn tueddu i'w ddatod. Cadarnheirefynymodd eftèithioJat; a cbydweitliredwu i gyfodi ein gwlad a'n cen- edl hyd nes y byddant yn rhagori oryn uipyn ar y rhai a'n hamgylchynant -ftiateddodd Myfyryn nghanol ar. wyddion o gymmeradwyaeth y dorf. Rhanwyd y wobr, I gini, am yr Hir a Thoddaid i'r llywycd y dydd o'r blaen rhwng Gwilym Mai a Gwilym EUan. Fel y canlyn y mae'r toddeidiau:- Henry Huasey Vivian, wiwlan olwg, I'w loywdeg alwad fu lyw digilwg, A.'i ddoniau ami a wnaed yn amlwg I loywi Dyfed o niwi a duiwg; Yn eio gwyl rhoes heb urt gwg-nawdd dibaid, Bri mawr ac enaid bto Morgaawg. GWILTM MAI, Un o fyw afiaeth yw'n Husssy Vivian Dros ein llcnoriaeth a'i thoraeth eirian; I iawnderau ei wlad mae yn darian, A tbwr agwrdd i hen weithwyr egwan; I'n gwyl gu bu'n glaer huan—a'i ddonian, Ei lor o wenau, a'i haelfawr anian. GWUTM Euur. Beimiadaeth Jjfr. Brinley Richards ar y cyfan" soddiadau a ddaeth i law am wobr o 5 gini, rhodd y Parch. L'ltimer M. Jones, Caerfyrddin-am y ddwy dftn Salm orea, wedi eu trefnu i bedwar liars: y oyfansoddwr i fod yn frodor o Gymru. Dywed- odd Mr. Richards fod ei gvfifll Mr. H. F. Chorley wedi dyfod o Lundain yn bwrpasol i fod yn bres. sennol yn yr Eisteddfod, a'i fod -wedi rhoddi punt ilw oyflwyno i'r ail oreu ar y ddwy don Salm (Cym meudwyaeth). Derbyniwyd 137 o gyfanioddiad- au. Bboddwyd y prif wobr i Mr. T. D. Lewis, Llanrhystyd; a'r ail i "J. S. Bach," enw priodol yr hwn ni wnaed yn hysbj a ar y pryd. Yna fe ddaeth eystadleuaeth mewn canu pennillion yn 01 dull y Deheudir. Gwobr g vntaf, 2 gini; ail, 1 giui. Y goreu oedd Mr. D. Lloyd, Dowlais; ail, Mr. T. D. Howell. Yn y eystadleuaeth ar ganu Toriad y Dydd" neu Llwvn Onu," erinillwyil y wobr set ousgliad Mr. John Thomas, o'r Alawou Cymreig yn ddwy gyfrol, gan idla. Evans, Aberdar; a Miss Forey. H;sbysodd Talhaiarn y rhoddiil 1 gini o wobr am y tri englyn goreu ar y babell. Yn nesaf galwyd ar Glan Alua i anerch y oyfarfod yr hyn » wnaetb yn si ddull hyawdl a deniadol cynnelln. Amlygai yaffrost ei fod yn Cymro, yr oedd y genedl Gymreig yn fwy auhebvg i ddarfod yn awr lIag y bu er- ioell; hon yw oes euraidd Cymru yn mhob Yltyr. "N" djyweded neb fod Cymru yn dlawd," yrofdd wedi dan- gos ei bod yn gyfoetbog o lechi, glo, cannej, plwm. copr, a hyd yn oed aur ei huo. Yr oedd yn cynnyddu hetyd o ran ei Uenyddiaeth a'i gwybodaeth gjflredinoi, acyroedd yr eisteddfod yn gwneud llawer iawn tuag at ddwyn hyn oddi amgylcb, ae ond iddi gael el chiifnogi gan ddynion dylanwadol a Ga, nis gallai yr eisteddfod lai na gwneud y Cymry yn well dyoioo, yn welt deiliald, ac yn well Crutionogion (oymmeradwyaeth uchel). Yn uesnf yeogystadlodd dau j;6r rnewh canu pedwar o dd*rn»u 0 weitruau lvlendelosohn, Hstton, Bishop, ac Qwia Owcbr gyntef r¡WW11I y a gyntaf gan gôr Abertiwe a Threforrla a gadawyd yr aii yn agcred i ail ymgais gael ei gwneud am dani. Darllenwyd beirniadaeth ar ydeudleg englvn 1 Dywys- og Cymru. Gwybr 3 gini. Goreu Gwilym Elian. At gynnyg Mr. Griffiths, Nedd, rhoddwyd tair banllef i'r llvwydd, yr hyn "gydoabyddodd yntau yn ddiolcbgar. Ter/yoodd y oylarfod trwy ganu yr Aathem Genhedl- aethol. I Y CYNGHERDD. Am hanner awr wedi saith, cynaliwyd oyngherdd ya y babell le yr oedd yn agoa i 61)00 y gyannlleidfa. Canodd ,Miss Edith Wynne, "The Pilgrim's path," a "The Daughter of Denmark," a cbymmerold ran mewn dau diicrnyn arall, a derbyniodd encftr tanbeidilo yn y cyfan. Rboidwyd derbyniad gwresogi Miss Kate WynDe "The Wandsring Gipoy," encoriwyd hi a chanodd The Wan- der's return to Cambria," yn gompun Canodd Miss Watts, 0 Gaerdydd As when a dove," rheldwyd en 6r idlli a chanodd Y Fwyalcheo, yr oedd ei dylanwad ar y gynnulleidfa wrth nanu hon yn ano:ohfygol, gallecid olywed pin yn disgyn Ran faint y dietiwrwydd awyddus; ac ar y diwedd, benditbiwyd hi & chawod o flodan. Gud- wodd Mr. Lewis Thomas ei gymmeriad uchel wrth ganu God blesa the Prince Wale. ac ya y rhaa a gymmer- odd mewn auaryw ddarnau ereill. Yr oedd effaith hynod ddymunol yn Silyn 0 'twas a glorious s:ght," a "The long waves com? und go," gan Mr. Wilbye Cooper. Fel y gallesid disgwyl yr oedd y darnau a chwareuwyd Mr. Brinley Richards yn ogoneddus, a dyweyd y lleiaf. Yr oedd y denawd rhwtig y Meistri. Chattel ton yn rare treat, ao yn wir deilwng o'r gymmeradwyaeth wresog a roddid gan y dyrfa fawr. Amlygold y c6r o 400 o leisiau dan arweiniad Dr. Evan Davks, fedr mawr, 80 y mae eu harweinydd yn deilwng o glod neillduol am yr ymdrech- ion a gymmerodd i'w dwyn i'w cyflwr :preseullol. Yr oedd Mr, Briuley Richards wedi dyfod o Ffr»ingc yn un pwrplu j'r eisteddfod, a rhoddwyd i ido dair banllef uchel cyn diwedd y cyngherdd. Yr oedd llwyddiant y eyng- heidd heno yn gyflawn, er gwaetbaf anghysur yr hia.