Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

2 articles on this Page

-DYDD MAWRTH. I

News
Cite
Share

DYDD MAWRTH. I .?mwyd ar weithrediadau yr Eisteddfod uchod ? 'v Medi laf, yn Abertawe, a pharheir am y tri '? 'od cMtynoL Cafwyd hin rag?rol, a dylifai y hi i'r dref wrth y cannoedd yn foreu. Agorwyd iLeld amh?ner awr wedi naw o'r gloch. ^Ptafiwyd gorymdaith yn ymyl y Guild Hall o'r ',j ?'r llenonou. noddwyr, a chefnogwyr, yr Eis- t:dtod. Wedi cyrhaedd y He priodol, agorwyd yr ?eddM arfer, ao urddwyd dau yn fcudd-set' Mr. 1,1!li,l Morgan, wrth yr enw Dyfnwal Moelmud," a i j C. Mallnmg, Abertawe, wrth yr enw 11 Ca? 5' Ar ol can yr Orsedd, dychwelwyd i'r & HaU i gyfarfod y Llywydd, sef H. H. Vivian, "A S,, ac ereill, ac aethpwyd oddi yno i'r Babeli. Wedi i'r Llywydd gymmeryd y gadair, chwareuwyd nnawd "r y delyn diu.rhes gan Mr. Llewelyn Williams Cerddor y De). ?? ?l hyn, darllenodd Gwilym Tawe anerchiad J pyUgor i'r llywydd, yn diolch iddo am gymmeryd y Gi;ro attend fe draidodoid y llywydd araetb iirawdl. yn yr bon yjoyfeiriai at bynaflaeth y sef ydhad Biateddfolol-nid oadd gwyboiiaeth pa mor jU ya oi v dechreuwyd ef, as nid ar frys y galiesid ei ddileu (Binllefau). Yo yr ben amseroeild y. oeill y tywysogion a'r bobli gvd yn ymgrynm get bron awdurdod y beirad-a hwynt hwy mewn gwir- ionedd oedd yu ffurfio deddfau y wlad. Ya adet j^rostyogiad y beirdd, 60 mlynedd wedi genedig- ,eth Crist, srrthiodd y sefydliad Eisteldtodol o dipyn 9 warth, ond syrthio a wnaeth i gySodi dra- chefa gyda mwy o nrth a dylanwad, ae yn y dydd- uj bms2CloI yr oedd wedi gweithio ei ffordd i gael ei ystyried yn Sefydtisd Gerihedlaethol (Cy mmer- gdwyaeth). Gwnaethpwvd llawer e weithredoedd gorcheetol gan y Bremn Arthur, an vn mhlith ereili dywedwyd iddo gyaUwyn yr Eisteddfod, ac 09 gwii hyny, dyna ydoedd un o'r pethau mwyaf a wnaeth ya ei fy wyd (Clvwch). Ni ddylid dibrisio yr Eis- teddfod mewq modd yn v byd, o blegid yr oedd ganddi amcanioo ge-gonedius mewn goiwg-cefnogi ceinogi bardiionisetb, cerddoriaeth, &o. Yr oedc rhyi'eiwyr y byd 801 olygfeydd ysplenydd ya cael en diHrifio gyda grym aanirnadwy mewn bard.on- iMth—t hMrM fod barddoniaeth yn foddion i ddyr- chafi detHtwriMth y genedt (C?ywch). Credai fod cvonydi mddyliol 'r Cymry i raddau hetMth ye diyledus i ymdreohion y beirdd yr oesoedd boreuol. Wrth son am nodw?<dion y Cymry fol cenedi, oylwai? nas gallai un genedl o dan haul ymffrostio mewB iaittimerhen? a'r eiddynt hwy, M yr oeddynt weii 'efyM ynhyd, heb en gwasgar, er gwMthaf tmesodiadau ?tynisetho), a': yn ngwyneb holl hel- yatiou y canrifoedd sydl wedi myned heibio (Cym- meradwyseth). Ni fynai i neb gredu, ohwaith, nad oedd llawer o waed Cymreig yn rhedeg trwy wyth- ienau y Saeaon, o blegid teimlai yn ddigon sicr fod than fawr o yni a gwroldeb y genedl houo l'w bri- o luUi't ban Gynary (Banllefau). y rhai, yn amser goresgynind y wlad gan y Rhufeiniaid, a boblogaa- ani barthau eaog o Yoys Brydain, ac a ddangosasaot eu hunain yn (idigan cryfion i wrthsefyll gallu mawr y garfalch COlar. Yn Khufaiu, wedi hyny, addysg. wyd hwy yn y celfyddydau a'r gwyddonao, a dyg- wyil eu gwareidd'.ad i tefyllfa uwch nag erioad. Yo y eyfned y goresgynwyd Prydain gan y Saeson, fe ddaeth y ddwy genedl yn u8-yr oedd eu gwaed wedi ymgymmyagu, ac yr oedd priodoleddau y nll'U ya eiddo i'r lIall. CymmheUai y Cymry a'r Saeson bellach i fod mewn undeb serchus i'u gilydd-i gyd. weithio yn mhob peth yn tneddu i lesoli amgylch- iadau y deyrnaa (Cymmeradwyaeth mawr). ODd eruBoyddwy genedl, dymunai i'r naill a'r llall lynu wrth eu cymmeriadau cenhedlaethol. Fe ddylai pob eatrawd mewn bjrddin deimlo ei bun ar y blaen i bob catrawd urall yn yr unrhyw fyddin, ac yr oedd hwn yna yn deimlad a garai pob dyn meddylgar ei gadw yn fyw yn y wlad hon. Y iwyddyn ddiweddaf, digwyddai iddo ef (y llywydd) fod yn swydd Gaeret'rog, a barnai yn sicr fod pob dyn yn y paith hwnw yn teimlo ei hun yn frenin Lloegr. Yr oedd teiuilad cyffelyb yn ffynu mewn Biroedd ereill- Yr oetlliyat hwy yn Nghymru, er enghraifft, yn tybio mai Ijloegr ydoedd y wlad ogon- eddusaf yn y byd, ae mai Cymru ydoedd y wlad ogoneddusaf yn Lloegr (Chwertbinialll a cbynsmer- dwyaeth). Os oedd y sefydliad E;ateddfodoi yn cynDoitbwyo i gynnal cariad gwlad-ac nid oedd amalieuaeth ei bad yn cailw yn fyw genedlgarwch per.onol-ar y tir yna yn unig fe ddylai gael cef¡lO?a'th cyffredtuol (Uymmeradwyaetb uchel). Bawyd yn grwgnach fod EiateddTodau yn rhoddi parhil liiifia iaith Gymraee; a gofynai y p'lrchoa lywydu, Pav.m na cbaiSf yr 1)6a isitli bath^u? Yr oedd ef ti lua yn gadarn o blaid iddi gael ei dysRU n'i chsdw mewabtthotMferM (caBmoliaeth). Niwetai nnrhyw 'wy)tr 8r y ffgr?d i'r ioth Gymr?eK e, i.i,h S?esneg gyd-fyw k'n giludd er mantoo i'r Bawl a'a deallont; ond pwahan'aethai odd! wrth rai yn ei bro ar y modd goreu I ddysgu y ddwy iaiti). Yr oedd wedi sylwi mai un ttstyn a roddid allaa y flwyddyn ddiweddaf gan yr Sisteddfoi oelld, Y isodd mwyaf eff,3ithiol iddysva yr initti Gymraej! yn yryagolron Ssesufg dyddivl;" ac i i a!Hi bei'Ho dywedyd cair neu ddau ar vr byn a ddvwed- "YQ gan y beiraiaM (Parch. Mr. Griffith, Neath), ar y traethodau a dderbyuiwyd. Barnai y cyfaiil hwnw fod yuang-nrhei i i i'r Athrxwon yn yr yagotio. Sjeaneg ddeaUC?mraeK; ond meddyliau ef, o^buasaiyrathrawoo ya gallu aiarad Oviurae?, tnai yoh/dig iawn o i Biwidid yn yr yegolion dyddiol, ftC am v rheawm viia yn yr oedd ef o'r fara n, daylai y plant gael Cymry yn ttthrawo;j. Cyn terfynu ei araetb, gwr.a 'th y hot parobuv rai noiliadan buidiol ar dcSibcnion yr Eiitaddfod tel gtllu i ddiwygio talentan ein pob: ieuaingn, 40 fel moddion arbenig i'r doubartii gwtittiiol gael cyf. jew term i roddi prawf teg ar eu galluaed i, i'w simbylu i 1-g?)ri gw) bo"aet'l raeli'iisrwy jd gyda phob P't" dued ¡a i wejJh1I eu sefyllfa foM'? yu y bid— Keibron Duw a dynion. Oobe,thlai yr artosai yr Eis- ,djfoJ Gau?e dadlioi Mn flynyddaulawnr vu DghaloJa'J cynnhea csnedl y Cymru (-johel gymmeradwvaeta. [Ymddeagys vr boll annerohiadau birdrlonol, o dieohuu yr elsioddfod byd ei diwodi yn ein rhifyn !sf.) ilariienwyd anerchiadau barddonol gan Ciwydfardd, Gwilym Teilo, Alltud Eifion, Glan Alun, Iolo Trefald- llyn, Morgan Glantaf, a Gwilym Did. DYwedodd Olwydfardd:- Mae'n Llywydd dedwydd yn dån-dros ein gwläd- Dros ein gwlad hyfrydlâo- A pheru'n hiaith loew-iaith lan, Yn fyw hefyd drwy Vivian. OlWTDFABDD. Yna fe ganodd Owain Alaw Gan yr Eisteddfod, a'r Byimulleidfa yn ymuno 1111 sydgun, Hysbyswyd nad oeid neb yn deilwng alliin o'r tri a ymgeisiodd ar y Deuddeg CAn Dalynol." Gwobr 6 gini. Yn nesaf, eanwyd "Merch Megan," gan gor Dr. Davies, yn hynod chwaethus. Yn neuf. anerchwyd y cyfarfod gan y Parch. Dr. James. Dywedodd-Newn eynmilliad cenhedlaethol fel hwnw o ddystjedigion ei wlad, beirdd a cberddorion, p iodol" oedd iddo gyfeirio at y manteision oyssylitediq i'r Cymry fel conedi-at y mawreddoedd yn dwyn perth- ynas Ii hanes en tadau yn yr oesoedd gynt—gyda'r bwrisd o annog y genhedlaeth sydd yn codi j ddal meddiant 0' u B.fy!ll., ac i wneud ymgais yn mbob dull a modd i'w g. ],he. (c]ywcb). Rhaid oedd edrych ar hanes y Cymry yn yr amser sydd wedi myned heibio cyn y gall- I ¡d;rer;J;rads:f;iE:e: :i:0y;1 ¿djl presennol, QC nid yn unig1yo1 wlad hon, ond hefyd yn holl wledydd Ewrop acAmeriea. Cynnydd a Ilwyddiant oedd ..dweddion y dyddian byn. Addysgydmddp,ifbwngc y dydd yn awr, a gwthid ef yn mlaen drwy holl ranatt o ymherodraetb ei Mawrhydi, ao nid ydoedd am i'r Cymry fod yn ol i neb o'i deiliaidteymgarol (cymmeradwyaeth). Edrychai yn ol ar hanes ei genedl gydag ymffrost a brwd frydedd mawr; ac yr oedd yn llawen gandrio feddwl am J ei chynoydd mewn gwareiddiad, heddweh. a llywodraeth, flda, hyd yn oed yn yr amseroedd eynteflg. Meddyliai fod y Saeson wedi cael en harwain gan yr hen Gymry i siarad yn uchel am wareiddiad, ac am les moesol aphilo- sophyd laidd y werin-bobl. Yr oedd gan y Cymry ys- golion a cholegau yn en gwlad cyn i un Sais erioed osod ei droed arni. Mewn gwiriemedd, i'r Cymry J r eedd y Saeson yu ddyledus am y dylanwad Cristlonogol nerthol fu yn.weithio yn y deyroas, er's canrifeedd bellach 0 blegid dywedai hanesyddiaeth mai paganiaid oedd y Saeson pan ddaethant gyntaf i'r wlad hon (chwerthin li chyniraeradwyaeth). Y Rhufeiniaid oedd wedi dinystrib sefydliadau ein gwlad, a'r Saeson oedd wedi difrodi ei hysgolion, ac o herwydd hyny, yr oedd y Cymry yn mhellach yn ol nag y gallasent tod mewn dysg a gwybod- a^th. Yinddygwyd yn greulawn tuag at y Cymry gan y RI?.f.i,,i??d .'? Saeon, a phe buasent wedi cael Ilonydi weh a chwareu teg, buas-nt yn awr o flaen, yn lie ar ol, po^ cenedl arall yn Ewrop (nchel Bymmeradwyaetii). Llawer o ymdrechion a wnaed i geisio dileu y Cymry. Pa ham y rhoddwyd damau o diroedd i feddiant tywysog- ion Seisnig yn Givent a Morganwg, a rhanau ereill o'r wlad? -I'r diben o roddi terfyn ar fywyd poh Cymro mewn cyrhaedd gafael idaynt; ond fe ddywedodd Pen Llywydd y greadi>raeth, "Nid,felly, fe gaitf y Cymry fyw," a byw wnaethant fel y tystiai y dorf oedd yn bre, sennol yn yr Eisteddfod hon, a chawsant ysgwyd y deyrnwialen uwch ben pob parth o'r deyraas. CymrooeW Hani vii., a heriai neb i brofi i'r gwrthwyneb (cymmer- adwyaeth), Mab iddo ef oedd Harri viii. kbanileftu), a tbrwyddo ef yr achoswyd y Diwysiad Protestanaidd. Ac fe wnaeth Cymry o hiliogaeth i'udr.r twy er diwygic? cyflwr y werin na nemawr un or brenhinoedd fu yn ei?- tedd ar deyrngadair Prydain Fawr; ac am y cawodydd I o fendithion oedd wedi disgyn ar y wlad, yr oeddym yn ddyledus i'r Tywysogion Cymreig, disgynydiiion y rhai oedd y Frenhines Elizabeth a'r Fienbinea Victoria (clywch) 0 amBer Harri vii. hyd yn bresenuol, yr oedd ?i. holl frenhinoedA a'n brenbine?iau wedi hanu oddi wrth y Cvmry, yr Yagotiaid, a'r SaesoN. Yr oedd g? yr hen b?bl ya y dyddiau gynt eu hawliau, ae ni fyne)it ?. 3o:¡:!n dIe ,ï; e:i:a; di berffaith ryddid i hawlio rhan yn ein llywodraeth ,in hunaio. Nis gwyddai beth ddywedai pobl am siarad fel by. diclion y buasai lhywrai yn haern ei fod wedi dig'o y Saeson. Uwadai ef hyny, ae nid oedd yn credu fod y Saeson mor ffol a dychrynu yn ngwyneb ffeithiau anwadadwy (chwerthin). Nid oedd y Cymry eisieu tori ymaith y Saeson—y cwbloeldynt yn ddymuno gael oedd eu hawliau an breintiau. Galwai ar y Saesen i roddi yn ol yr hyn oeddynt wedi ei gymmeryd oddi ar y Cymry. Pa ham na ciiaent ran o'r oyllid a fgodir er cynaal sefydliadau Prydeinig? Dylai y dirprwywyr eglwysaidd ystyried mai teg yw i'r Cymry gaeleynnorth. wy y cy Hider cynnal ysgolion a cholegau. Bu ef y" siarad o blaid cael esgobion Oymreig am bum mlynedd ar bugain, a eba"sai allan mai o'r wI ad, "c nid yn y wlad, yr oedd cefnogaeth i gael, a blegid ni fiddi.X, Y" oifeiriaidyn Nghymru agor eu genenau ar y mater (llait. Digoo gwir "). Y canlyniad i hyn oedd- Fod tri allari o bedwar o esgobion yn awr yn medru gweinyddu yn en swyddi yn Gymraeg; a disgwylid y dyddiau hyn am i'r pedwerydd fod yn hyddysg yn yr iaith Gymraeg (clywch). Yr oedd gan y Cymry bawl i gael gweinidog- io» a swyddogiou o bob gradd yn yr eglwys o'n plith eu hunain. Nid oedd ganddo ef feddwl isel am y Seeson- Saesnes oedd ei wraig, yr hon a garai yn ddiffuant. Yr hyn oedd ai no ef eisièu oedd cael gan y Saeson heipu y Cymry ac yr oedd yn benderfynol, tra y cawsai fyw, o ddadleu achos ei gydgen-dl hyd eithaf ei allu-ni fynai iddynt gael eu sarhau o dan draed, yn hytrach, yr oedd am iddynt gael eu hynodi alti hamddiffyn yn nghylch rhagluniaeth Duw (uchel gymmeradwyaeth). Yna fe ddaeth Kria Vychao a W. Williams yn mlaen i gvnu pensillion gyda'r delyn. Yn nesaf, cafwyd beirniadaeth Glan Alun Be Is- Iwyn tr y Fugeilgerdd." Gwobr 5p. DerbyDiwyd deuddeg. Goreu, Mr. W, Powell (Gwilym Penanat), Liundainj yr hwa a wisgwydlgan Alias Williamt, Absrpergwm. Caf. yd yn nesaf feirniadaeth Glan Alun ac IB- Iwyo ar y 11 Fryddestau ar "Y Dychweliad o Gaeth. illed Bibilon." Gwobr lOp. Derbyniwyd ollw. Gureu oedd y Parah. Hugh Parry (Howel Cefni), Tal y bont, sir Aberteifl. Anaerchwyd y cyfarfod yn Gymraeg yn ddoniol gan y Parcb. J. Griffith, Llandilo, ar "Addysg yn ei chyssylltiad a'r Eisteddfod. Qwranclawyd ef yn astitd. Hysbysodd Dr. James yn y fan hon y rhoduiJ gwobrau am y Toddeidiau goreu i Lywyddion yr Eitddf¡)d. Yn nesaf, daeth cystsdleuaeth y corau-4 0 goren yn ceisio. Gwobr lOp. i'r goieuj 5p. i'r nil; 2p. i'r trydydd. Goreu, cor Aberdar; ail oreu côr Undebol Abertawe a Treforis. Datllcnwyd beirniadaeth Glan Alan ac Idwyn a" y "Bnddest er coffadwriaeth am Golyddan." Gwobr 5 gini. Derbyniwyd peritir o bryddestau. Y buddupwr oedd Llew Llwyvo. Cynnrychiolwyd -?f gaii Creuddynfab, yr hwn a w'sgwyd gan Miss Hup,h(!" (Mair Mon), sir Fon. Cit'wyd beirniadaeth lago Emlyn a Clwydfardd ar y pe lwrr cnglyn iV rhoddi ar "DIinking Fount- ain." Gwobr 1 £ ini. Derbyniwyd 130 gyfaDsojd. iadau. Goreu cedd "Dyngsrwr," 8f Mr. B. F. Edwards (Eisiart Ddu 0 Wyne 'd). Terfynwyd cyfarfod y bsreu drwy ganu yr Anthem Genhedlaethol. I Y CYNGHERDD. Am banner awr wedi saith, cynnoliwyd cyngherdcl mawreddog yn y Babell, Yr oedd tua 5,000 yn bres- ennol. Dechreuwyd trwy ganu y Cydgan Eistedd- fodol gan gor o 400 dan arweiniad Dr. Davies, yn cael eu dilyn gan bedair o delynau. Aeth y "Gwimith Gwyn," a Clychau Aberdyfi," gan Miss Edith Wynn, yn bur dda; ond nid oystal ag y clywyd hi yn eu canu -yr oedd wedi cael unwyd. Can odd Miss Watts f' Dafydd y Garreg Wen gydag eflaith anoccbfygol ar y gynnulleidfa, a rhoddodd ei gwaith yn canu Y Fwyalchen" gyfle iddi ddangos ei llais "yn ei nerth a'i felodcdd ysblen Jid, a dygwyd amei phen gawod o flodau." Gall y fenyw hon deimlo vn wir fnlch o'i llais ardderchog, yr hwn nid yw ail i un yn y Dywysogaeth. Nid ymddangosai Mr. Lewis Thomas oystal ag arfer; dichon mai yr achos oedd na wyddal nes cyrhaedd y babell beth a ddisgwylid iddo gaUD. Aeth y deuawd ar y delyn rhwng Meiatri Chatterton a John Thomas yn ogoneddus. Canodd y eor dan arweiniad Dr. Davies yn rhagorol; a chwareuodd Miss Freeth ddernyn 0 waith Mr. Brinley Richards yn ysblenydd. Wedi i'r maer eynnyg diolcbgarwch i'r llywydd am y diwrnod, terfynwyd y flynghardd. Nid oedd Miss Kate Wynne yn ailnoi i fod yn bresenno!, o herwydd dam- wain a ddigwyddasai. Disgwylid Meintri Brindley Richards a Wylbye Cooper y diwrnod canlynol;

IDYDD MERCHER.I