Baner ac Amserau Cymru

Ylt ATHROFA OGLEDDOL. I Cynnaliwyd cyfeisteddfod o'r persoaau a nødwyd i bandetfynu lie yr Athrofa Ogladdol ddydd M&wrth, Medi laf, yn y Taborgael, Biogor. Yr oedd yn bresennol o ddeutu deugain o gynnryctaiolwyr o wshanol barthau o Ogladd Cymru, yaghyd a nifer mawr o weinidogion, diaconiaid, ac aelodau ereill o'r cyfundeb yn yr ardal. Wedi darllen a gweddii gan y Parch. Henry Bees, CSododd y Cymmedrolwr (y Parch. 0. Thomas) ae a gyfeiriodd at v siarad a'r ysgrifanu diddiwedd oedd wedi bod ar y niater yr oeddynt wediymgyfar- fod y dydd hwnw i'w benderfynu. Beth bvnag t feddyllent am yr bya a sisradwyd, yr oedd liawer o honynt wedi sylwi nad oedd yr hyn a yagrifenwyd yn arddangos y teimlad goreu ar y naill du na'r llall. Gobelthiai na byddai i ddim olr ttimlad hwnw gael eiddwyn I mewn ilt eyfarfod hwn; ond y byddai i'w holl ymadroddion a'u gweithrediadau gael ea nedwedda gan yr ysbryd a'r telroladsu gorea a berthynai iddyfit fel dynion ac fel Cristionogion-ac y cofieat yn wastadol eu bod yn ymwneud & mater oedd ya dwyn ptrthynas, nid & hwynt eti huaain yn bersoool, ond â DllW a'1 achos yn eu mysg. Yr oedd yn beth ammhossibl iddynt alia sicrhau oydweled- iad psrflaith ar bob aohos a ddygid ger eu bron; ond ni ddylai fcyrsy eu ihwystro i gyd-ddwyn a'u gilydd, a a i amlygu eu gwehanol farnau yn olD Daw ae ya ysbryd yr Efengyl. Nododd yr ysbryd a'r teimlad efeasylaidd oedd yn noSweddu dadleuoa y Gyuimanfa HsaadariaetUol y bu ef a'i frodyr yn brcsatinol yuddi yn ddiweddar yn Yogotland, ac ymddygiadau y naill wrthwyuebwr a'r Hall tuag at eu gilydd ar at y cyfarfodydd. Hyderai y byddai iddynt hwythan yn Nghymru eu hefelychu yn hyn o betb, ac na ehaent un achos ar ol hyn i ofldio o blegid dim a gaflai ei ddyweyd na'i wneud yn 1s- tod yr ymdrafoiaeth bwyslg oedd ar gymmeryd lie. Darllenodd y Paroh. Roger Kiwardd gofaodau cyfarfod Treffynnon. Codedd y Parch. Josiah Thomas, ar ran cyfarfod misol Arfon, i gyflwyno cenhadwri o barth anghyfar taledd cynarychiolaelh y siroedd yn y cyfarfod. Haerai Dad oedd i'r gynnrychiolacth yr un safon deg o ran nifer yr aelodau na'r swm a gy&auwyd tuag at yr athrofa.  Dangosal y Parch. Roger Edwards fod pob peth a wnaed gyda golwg ar ddetholiad y cyfeisteddfed yn berffalth deg, ac elrheiniodd weithrediadati y gym- delthasfa ar yr achos o'r adeg y dygwyd y peth ger bron yn Njhorwen hyd yr adeg yr ymdrinwyd ig ef yn Nikrefffnnon. Sylwodd Mr. Thomas Lewis nad oedd y bradyr eedd yn cynnrychioli yr henaduriaeth oad yn eye. nrychioli bob un 330 o aelodau, tra yr oedd cyn- nrychiolwyr Arfon bob un yn cynnrychioli 2,700 o solodau. Y Parch. H. Rees a annoga! y eyfeisteddfod i beldio rhoddi derbyniad i'r genhadwri. Yr oedd yr eg- wydior a gynnrychiolseth gywir etto bob gael ei gydnabod gan y cyfundeb, ac nid oedd neb yn tneddwl am y fath gyaurychiolaeth a'r un a nodai y cyfeillion o Arfon yo netholiad y pwyllgor, Y cymmedrolwr a gefnogai sylwadau Mr. Beet; a pangosai pa mor ddymuaol bynag allaaai fod cael cynnrychiolaeth o'r natur a nodwyd i benderfynu holl faterioa y cyfandeb, nad oedd yr egwyddoretto wedi ei chyflawn fabwysiadu ganddynt fel enwad. Hyderai nad y Difer cbwanegel fuasid yo ei siorhau ar y eyfeisteddfod o Arfon trwy y eyfryw gynnrych- iolaeth a fyddai yn ffarflo mwyafrif o blaid y naill le neu'r 1UH. Annymunel iawn yr ystyriai ef i'r mater gael ei benderfynu gan ryw bare numerical majority fel yoa. Wedi peth siarad pellach or egwyddor y gyn. ntychiolaeth, aei yn mlaen i adrodd teimlad y sir- oedd ar y pwngo neillduol o flaea y cyfarfod. Parob. Hugh Hughes, Abergele, a .ddywedai nad oeii ansawSd teimlad y wlad, yn ei farn ef, yn addfed i benderfynu y mater y dydd hwnw. Patch. Bebert Hughes, Gaerwen, a ddywedai %ai rtywbeth tebyg ydeedd yn air Fon. Parcb. B. Morgan, Dyffryn, a gylwai fod telmlad air Feirionydd wadi ei gyanhyrfu i'r gwaelodion- ealtll mwy nag a feddyliodd ef erioed a fUMai-ar yr achos hwa. Methai of a gweled un sail deg dros oedl yn hwy. Yr oedd y teimlad yn fywiog yn sir Feirionydd, ae yr oedd arni eiojieii cast gwy- bod, heb chwaneg o oediad, beth a fwriadent ei waeud gyda'r athrofa. Os ydoedd i fyred o'r B,la, gwell oedd ganddynt eu gweled yn dyfod j bender- fyniad ar hyny mewa pryd; ae i'r dibao hwnw, yr oedd ef yn eynnyg eu bod i fyned yn mlaen, a bod j yr athrofa i fod yn y Bala, Mr. Richard Davies a ddywedai ei fod ef bob benderfyou y cwestiwn yn ei feddwl ei hun pan ddaeth i'r cyfarfod; ond yr osdd yn amlwg iiiio ef, 43yn v gallent weithredu yn biiodol, fod tri pheth y dylid ymboli iddynt tuag at benderfynu He yr ath- rof4, jaf, Beth ydyw yr hyn sydd ya aagenrheid- 101 ei gnel mown ile eyfaddas i gysntd yr athrofa ynido; Yll 2:1, » ydyw yr angenrheidinu hyny i'w cael ya y BaUj 3ydd, os nad ydyut i'w csel yno, yn mha le y ceir hwynt yste? N:doeddefuyn gweled ua rheswm dros aiasi yr aihrofa yn y Bila, yn uiaig o blegid ei bad wedi bod yno am 27 nilyn- edd. Y pwagc yn ei feudal ef oedd, lie y ceid yr anghenrheidiau yna jsyflawaaf—dyea y lie i'r 6LhIOf". Parch. Riger Edwards a ddywedai ei fod efyo gwJù, o'r un farll a Mr. Davias gyda gclwg ar y pW^s'grwydd o gael all au angenrheidiau He yr athrofa. Ejwydiior sylfeanol y fund, es oeddynt yn co1h. fod He i'w beuderfyuu ar ol i'r drysor- fa gse fi tfarfln. Yr oedd y brnwd Mr. klorgan yn Rosod prommence neillduol ar hyn ynsya nshiib man jia y eorlni i f/nv i ddadleu yr aches. Mr Powell Gwrecsam, a nod4i fanteision v drtf ho?. "01 v i'e mwyafcyfadd? i'r sefydliad. Yf oedd vn Ile cyfleu. ya mbob 1styr; yn He oedd ya myned f»r L'Vi.n,da parhaus. ac yr ONld yno lawn c?stal Methodised ag oedd yn y Bila. Yr oedi yno Jawer o Gymry befyd, a lie manteiSiol lidynt dd,sgu Saesneg. Yn wir, yr oed yno Jawer o Gymry VB dyfod i lawr o'r Bh ya un 8wydd ?ddy?? y Saesueg. Os Uwyddid i gael y ?fydi.ad .TIlo. fe fa itelsiai y gwyr ienamgc lawer drwy gyW- deithasu ag ereill-nid eu cau i fyny fel mynMbod- ond tel(i gwneid yn ddynion ybyd yn gvstal ag yn Jdynion crefyddol. Cynnygiai ef, fel gwelliant, ar fod i'r athrofa fod yn Ngwtec"aam. ? Mr. V, M. Evans, Tretfynnoa, a ddywedai fod ei deimUd per.onol ef yn gryf am Galleon fel lie roauteisiol i'r AOrcfl; ond yr oedd teimlad lied gryf yn cael ei ddaegos YD erbyn, am fod y ddinas gno yu digwydd bga ys ocbr ar;ll Jr afonj ac yn gymmaint nad oes tebygolrwydd ei chael > no, y lie nesaf at y dref hono yn el farn ef ydoedd Owrectam. Mae y teimlad Methodistaidd yn y d ef hono y fath na dflylid ei ddlyetyru. Yr cedd yn Ile i'r bob] ieuaingc arfer eu dawn yn Saesoneg-yr oedd yno fywyd yn mbob crea/lur ac yn mheb peth. Terfyo- odd Mr. Evans trwy gefsogi y gwelliant. Mr. Charles Hughes. Gwrecsam (yn Saesoneg), a ddywedai mii eu dyledswydd ydoedd edrych i'r dyfodol yn fwy, ac ymholi a oedd adaoddau y Bala yn ddigon i gyfarfo-l if aaghenion cyanyddol y cyf- undeb. Yr oedl rhifedi poblrgieth tiadeb y Bala yn liai o 1,003 yn nghorph yr ogiia mlyneld di- weddaf. Cyfeiriai yn nesif at bobiogrwydl ardal Gwrecsam, a dvwedai os oedd arnyat eisieu ennill eneiliau at Grist dfwy y bobl ieuaingc, a'u gwneui yn ddefayddiol, eu dyledswydd eedd ehwilio am y lie mwyaf maateisiol i hyny. Yr oadd yn well, iddynt a'os born mlyneM yn hwy heb befiderfyau y mater, naa iddynt yn fyrbwyll, acheb yetyried yn ddyladwy, roddi y fath swm o ariaa mewn lie an- fantei iol i'r sefydliad. Mr. Thomas Lewis a gyHnygiai ar fod i'r athrofa fod yn Mangor. Eiliwyd y cyanygiad gan y Parch. Josiah Thom as, yr hwa a ddatfleuai, a chymmeryi nifer y cyn ouIleHfaodd ao ansawdd yr athrof4 i ystyriaeth- nad oedd un man mor fantsis'ol ft Bargor. Can Httiiai fod maateision pymieitbas yn uchel yn y Bala, oad yr oedd ya Mangor fanteision ereill yo ehwanegol at. society dda, nad oeddyat i'w cael yn y Bala. Os am gyrbaedd dulliau Saesonig yr oeddynt, salient eu cael yn Mangor, heb eu llychwino ig iLr- ferioa llygredig ac isel sydd i'w cael yo Ngwreessm. Yr oedd y cjfleueierau i ddcfod i ac i fyned o an gor hefyd yn lliosog. Yr oedd yno befyd angen am bregethu Saesoneg. Cyhuddid hwy (y gweinidog- ion) weithiau o fod yn analluog i bregethu Saeson- eg; ond gwadai ef eu hanalluogrwydd. Yr aohos ,na baent yn pregethu Saesoneg yn atalach ydoedd —a id am nad allent—end am Da roddid ond rhyw banner awr o rybudd iddynt cyn dechreu. Yna gohiriwyd y cyfarfod hyd banner awr wedi pump o'r gleeh. CYFARFOD HWYROL. I Seohreawyd trwy weddi gas y Parals. D. Dariei, Corwen. Mr. Thomas Lewis a sylwai fod yn ymddaogos-fed yr athrofit wedi bod yn oael oartref da yn y Bila am ya- baid 26 o tlynyddau, 10 ofaad pabi Arfon ydoedd fddl gael ei symmad oddi yno I le gwaeth. ODd 01 oedd symmudiad I fod arni o gwbl gobeithisi-se ya wir yr oodd ya sior-nad oedd bosiibl ei aymnaad I le gwtli na Bangor. Mid oedd unrhyw eel bsnboeth yn Arfon dro* y ddinas hono ao yr oeddynt yn oredu 01 nad allld olld dangos mai eydbwys oedd ei oiaviteisioo, non eu bod yn ys^afnash na'r maateiaion oedd i'w cael yn y Bala, gweJ yn eu bfra hwy oedd ca lw yr athrofa yo y lie yr oedd. Ond yr oadd ef a'i gyfeillien o'r farn fod yn .Manger grynhoad o faateision ilia coideu oyffelvb yn an llesr.il yn Ngbymra. Sylwodd, ya y lie eyritaf, riaohulrwydt y lie, ac wrth.wneud hyny nodedd yu frysiog haufodioa trut'i»sli. Am Dinbycb, dywedodd ei bod ya ddiarsbel a albob, vigolion wedi tori i fyny newn canlyoiad i kyny-drainage drwg. a'r dwfr yn ofoadwy o d irvg. Yr oedd Gwreciam wedi hyny yn lie mw. aflaoh fyth ya oladroddlad y cofreitrydd cyffredinol. Yr oedd yn fWI ac yn dftn i gyd (chwertbin). Yr oedd y Bila rywfodd wedi bod mor anfodns a cholli ei garacter fel lie iaeb, ao yr oedd ammbeuaetb gwirioveddol am iaehserwydd y lie. Ond am Fangor Did oedd character y lie weai ei golii, ae nid oedd neb yn ammhea ei iachuirwydd. Yr oedd pobl oedd yn afiaoh iawn yo dyfol yllO, yn myned oddi yno yn iashaeh ac 1n gryfaeh nag y boont erioed cyn hyny. Yr oedd Bangor wediei drainio yn dda gyda tbraul o filoedd a bsnnau. Yr oedd yno gyflawn- der o ddnfr hefyd yn oael ei garie mewn pibellau am saith miildir o kellder a'r mynyddoedd, yr eedd ya Mangor awyr y a miloedd yn dyfed o wabtnol birthau o'r deyrnas bob blwyddyn i'w fwynhan. Son r am un fantais ryfeddol fydJ ya fuaB yn perthya i'r Bala, sef y fftrdd ba Bro; ooli was '0 debyg na fydd yno ddirn m6r yn dragywydd (chwertbin mawr). Dywedid fed y Bla yn fWi ooolbartbol nag unlle arall; ya ddaear- yddel gallai fod hyna ya wir; and Bangor yn ei Yarn ef oedd eanolbarth Matbedistaidd Gogladd Cymru. Yna darllenodd Mr. Lewis yitadegaa hynod o gywrain yn gesod ailan flolt a'1 cytnhai iiethol yr efrydwyr yn myned o'r eanelbarth i'r Bala ac yn ol i'w oartrefl oedd. Dang- old fod y gwahanialath ftanoedd o buunau bob blwyddyu yn fiafr Bangor. Hefyd yr oedd manteiaien i ddysga Saeieeg ya fwy llioseg yn Mangor nag yn y Bala. u'r tebygolrwydd esdil oe byddai y Gymraeg farw rywdro mai to& glanau Liyn Tefid y ojmmerai yr amgylohiad difrifol hwnw le (ohwerthin). Am Wreeibam yr eedd ef yn deail mai Gwyddelod a Saeson oedd pobl y lie hwnw bran i gyd, a bod Saesoneg y goror yo hyned o ddrwg-sid oeiid na Cbymraej; Olio Saesoneg, maddyat hwy (ofmmeradwyaeth). Yn Manger yr oedd manteia- Ion pregathn Cymraes yn llioaeg laws ac yr aedfl anghen dirfawr am achoti Saesneg yno; ac aid yno yn unig, ond ya Llandudno, Rhyl, Abergele, Lianfairfeoh. an, kc., ao oedd y pellaf o'r lleoedd hyny ond o fewn tuag awr o amser I deithio o Fangor idd vat. Yro. rwymai and cael yr athrofa yuo i sefydlu achos Ssisonis; yn mbob un o'r lleoedd byay, a'u oyflenwi bob Sabbath a pbrej?«thwyr. Heb, law y eirbi oil, oa oedd rhyw ymddibyniad i'w rail-U ar ystadegau awdurdodedig y ilywodraetb, doea 1 dim gobaitn iddynt weila tualr Bala; o blegid yr oedd y boblojaeth yn darfod yno; 00 oi parbai y lleihal i'r un graddau agoedd wedi cym- meryd lie yn nghorph y deng mlynedd diweddaf, 80 mlynedd a chwa mis i'r dydd yr oedd ef yn siarad, (yddol 1DO yr un ereviur rliesjmol mewn bod (chwartbin mawr). Aetb Mr. Lewis yn mlaen i brofl yn nesaf fod cydnabyidiaetli am lafur A'"eirddogaetr,ol yn fwy ao ya well yn i!giiyicbd*itki Bangor nag yn unman arall, yr hyn oead o gryii bwy6 i efrydwyr ieu-inge. Oy/eirioid at Wi-ecshara fel lie hynod o lygralig; a gresyn, meddai ef, oe Id trosglwyddo planbigyn tyner y gybydfsdd i beg- ynau ocrion y Goldd, ac afresyuool ydoedd i neb ddit- gwyl iddo bytli dyfu yo y tsth le, Aeth Mr. Lewi. yo misen ya nÊsafi sylwi ar bryGlferthch. y lie, ae wedi gwneud rhai sylwadau pellaoh tilteddodd i lawr yn njghanol uchel gymmeradwyaetb. P.iroh Edward MorgaD. Yr y lvm wedi cael dwy araeth hir a doniol iawn, a pbe buasai ffjithiau a rhes- yinau yr areithwjr cystal a'u doniau, fuasai gau neb achos i gwynaw; 'oud pi io iol ydyw i ni oil gadw yn eill oieddwl, nd anr JW pobpeth s,dd yn dipgleirio," ac nad rbesymau ydyw pobpetb sydd yn cael eu dwyn ya mlaen fel thesymau. Mae liawer o botluu wedi cael «u dyweyd am Air Feirionydd, a'u dyweyd yn y fath fodd ag allai greu rhagfarn yn ei herbyn. Sooiwyil am y modd y ssfydlwyd yr athrofa ya y Bala; a'r gwirioneld ar i hyn yria yiJyw, na chyrumerold sir Feirionydd dra«-«- feddiant o'r sefydliad, ond cymtneryd truKaredd a ddarfu hi wrth y dyn bach oedd yn gorwe id roegys ar wyneb y maes heb lygaid yn tosturio wrtho (oyuimeradwpa.th), Mae yn awr weai dyfod yn 21 oed, i'w gyfliwa faintioii, a'r ddadl yn bresennol ydyw pwr ai piau, a chall bwy mae bawl ynddo ? Rhoes Mr, Mr. Morgan ytna yobyd- ig o haaes dechreaad yr athrofa, o'r adeg Y sefydlwyd )'001 nan Mr. Chari?s a Mr. Edwards, yr hon a fabw3s. iaiwyd gan y cjfuadeb, i'r pryd y cychyrfwyd ef gan ben ?diacon ffyddlawn yn y Bala o'r enw Jacob Joom, i gychwyn yftind, ac l,10 jp. ya ngbyfarfod mlsel y Bala pj'j ealonogodd i fyned yn mlaen, yr hyn a nodid ganddo fel cymmheillai yn si boll lythyrw i ardaloed4 ereill ya Hgogledd Cymru. Nidnodiygaithynayroa4def, fal ag i ddiagwyl trogare id oddi ar &I dwyli?, oad i rldao gas iddynt hwy fod yetad bresennol yr athrofa i'w iïi :,dle:ldgd :f;o r B:.ofG: got?g or iachusrwydd y lie, dangesodd mai average marwelatb&ll yn y derroe. oedd 2 7 Al. Y. y .R.m hyny lie yr oadd average uwch law 22 ystyried y lleoedd hyny yn waeth na'r oyffridm, to o dan 22 yo well na'r cyffredin. Yna. darllonodd y gwr parobeilg yitadeg a ymd,jaolloladd yn y J"an»b am Awst 12fed o barth i gasawdd ieehyd ya y gwahanol undebsn ya Nghymrn. Rhoddedd hefyd nifer y rhai sydd yn marw yn eu mab- andod 'ya y gwahanol undebau, yr hyn a ystyrir ya brawf teg iawn ar aosawdd ieohyd nnrhyw ardal. Yn y Bala nid 081 ond 13 o blant o dan 6 oad o bob mil yn marw tra yn N«wrec«bao» ac yn Mangor uehelfreintiog gyda'i hoil iachesrwydd mae symmaint arall o blant yn marw. Dyna i ehwi mewa gwirionedd, (oba Mr. Mor- gan) "wlad yn difa ti pbreswyiwyr (cymmeradwyaetb). Mr. C. Hughes.—flellir egluro hyn yna dewy y ffaith fod yn Ngwrecsdm 200 yn y tlotty, tra nad ees yn nblotty y Bala ond 3. Mr. 'Morgan.-Da iawn; os felly, y mae y ffaith chwanegol yna a rydd Mr. Hughes yn profi peth arall yn ff. f, y Bala (chwertbin). Gyda golwg ar yr hyn a ddy. wedwyd, fod y Bala yn wlad fynyddig, a bod y climate yn lladd pobl ddieithr ynll, beth a diiywed yr areithiwr hyawdl am y ffaith o fod Bangor a Gwrecsam yn fwy angeuol o'r hanner i fabanod na'r Bata; ac yn fy marn i, pobl ddieithr ydywlr holl fabanod sydd yn dyfod ym. (chnerthin). Ond anfonweh chwi bobl i'r Bala gyda hadsu marwolaeth yn eu cyfunsoddiad, nid ydym ni yn addaw bywyd iddynt, gan nad ydym yn hawlio ei bod yn fro anfarwol (cymmeralwyaeth). Priodoler y marwol- aethaii i'w gwirioneddel acbot. Yr oedd efe yn barnn, yn ile bod yn anfantais mai mantais neillduel i efrydwyr ydoedd y mynyddoedd tua chymmydogaeth y Bala. Yr eedd tuedd arbenig yn awyr iach y mynyddoedd i estyn eu lungs, ac i gryfhau eu lleisiau, a'u gwella o ran an- sawdd corph a meddwl. Yr oedd ef yn edrych ar y mynyddoedd yn ddadl gref o blaid y Bala. 08 oeddynt hwy am roddi y "Hwy aur" yo nganeuau y bobl ieuaingc, a'u harbed i gerdded ond i'r train, ffarwel igynnulleidfa- oedd gwledig a mynyddig Cymru byth en gweled ond hvny. Os oa cheir pregethwyr Methodistaidd Cyaru yn barod i oddef catedi a chystudd fel milwyr da i Iesu Griat, gallai ddyweyd fod dyddian Metbodistiaeth Gymr- eig wedi eu rhifo. Ni chafodd ef a'i frodyr yn y weinid- ogaeth o'r un oed ag ef, un llwy aur fel ag i beryglu colli eu temper wrth gael llwy breq weithiau; ao yr oedd ef yn meiddio dyweyd eu bad yn iachach ac yn gryfaeh wrth eddef y caledi oeddynt yn rerfod myned trwyddo. Yr oedd cwyn hefyd gan ryw rai gyda golwg ar y Ilettyau-y owbl allai ef ddyweyd ydoedd, ei fod heb unrhyw sail iddo. Yr oedd yr ystafeiloedd yn y tai yn y Bala yn deilwng o ddynion ac o Gristionogian hefyd ae yr eedd yn gallu eu sicrhau eu bod can llawned o gysuron cartref ar odid un man arall yn Nghymru. A dyweder a fyoer, y mae rhywbeth rhyfedd mewn hen adgoflon am lanerchau cyssegredrg y Bala, lie cychwyn- wya y gasiwo, y'sefydlwyd cymdeithas y Beiblau, ac Athrofa'r Gogledd. Fe symmudwyd sasiwa y Bala, ac er y pryd hwnw, y mae dywediad yr hen Lewis Morris wlii ei wirio-" Symmudwen chwi Sassiwn y Bala, nid Sastiwn y Bala a fydd hi wed'yn." Y mae'n wir nad ydyw y Bala yn lie: bywiog, and yroedd efe etto bob ei argyhdeddi fod bywiogrwydd lie yn fanteiaiol i Goleg. Nofiai Golsg yn yr America a symmudwyd i le wy tawel er mantais i'r efiydwyr; a cbyfeiria at Mr. Reesei hUD, yr hwn a ymneil duai yn ystod wytbnosau yr haf i Gymru dawel, alixp o dwrf a bywiogrwydd Liverpool, ei mantais i'w efrydiau. Am dystiolaeth, y "Commission- er," nid aedd ef (Mr. Morgan) yn rhoddi dim pwya yn nhystiolaethau dynion wedi gwadu eu hiaith, ao ynamcanu tori character ceaedl ar sail yr hyn a glywant gan berters yr hotels a aroaetit ynddynt. Nid oedd ef, Be ni dlylai neb ddisgwyl i breguthwr feddu habits eammBTci81 travellers," yrhai y maeyn rhaid iddynt ddyweyd rby". beth neu bobpetti.wrth bawb. A chyda golwg ttshynes y pregethwr Cymreig, rhoddweh chwi i ni ein position mewn cymdeitnas (ebe Mr. Morgan). Y mae poced wag yn rhwystr i ddyn edrych yn wrol yn ngwynebau pobl. Rhoddweh ohwi yr hyn sydd deilwng i'r pregethwr, fe leda hyny lawer iawn rawy Dag. feddyliech chwi ar ei wyneb (cymmeradwyaetb). Yna aeth Mr. Morgan yn mlaen i wneud rhai sylwadau brysiog ar araeth Mr. Lewis, ac fe nododd un ffaith i wrthbiofi yr haeriad mai Bangor oedd canolbarth Methodistaidd Gogledd Cymru. Crybwyllodd am rywbeth a ddaeth dan ei sylw personol ef yn y ddinas esgobol ac arddassl hono na welwyd ei debyg yn air Feirionydd er cresdigaeth y byd. Wrth derfynu, gobeithiai ef y byddai i 1dyot oil wneud eu dy. ledswydd i'r Arglwydd, i Fethodistiaeth, ac i'r oei a ddel, trwy gadarnhau i'r Athrofa fod yn y Bala byd ddiwedd y byd (uc el gym era w ooth). Wedi yehydig sylwadau gan y Parch. John Williams, Llandrillo, Y Parob. Joseph Jones anodai ailan rai o'r hyna alwai yn "hdniadau extravagant" yn araeth Mr. Lewis. Dangoaai hefyd mai o bob man, y Goror ydoedd y lie goreu i bobl ieuaingc arfer eu dawn yn Saesneg, Be Did y watering places" lie y cynnrychiollr urddasoliwydd a dysgeidiaeth ein teymas fwyaf o un lie. Parch. Henry Bees a gododd i atteb rhai o wrthddadl- euou Mr. Morgan gyda golwg ar iashusrwydd, manteis- ion, a chyfleusderau y He. Gwnasth y Parch. John Hughes, Liverpool, hefyd rai sylwadau ar garedigrwydd cyinmhariaethol air Feirion. ydd a siroedd ereill y Gogledd (sir F6n yn neiilduol) at yr Athrofa yo y Bala-ilr hyn yr attebodd Mr, Morgan. Mr. Griffith Jones, Bala, wrth gyfeirio at iachusrwydd y Bala, a .ylwaj 'fod eymooaiot yo marw Ya ofer yn Mang. mewn 10 mlynedd ag sydd 0 drigolion yn y Bala. Dywadai, oddi ar awdurdod ieddygol, nad oedd iselder sef- yllfa tref yn ei gwneud yn afi ach-er y byddai yn agos i'r I dwfr, os byddai yn gorwedd ar gravel: a gravel i gyd oedd yn y Bala. Gyd. goIwg ar bregetliu Saesneg, o'r rhai oedd wedi bod yn y B-ila, yr oedd ganddo sicrwydd fod 67 yn gallu pregethu yn Saesneg. Darllenodd Mr. Jones ddyf^nisd all. lylr y Barnwr Johns— Causes of Dis- sent in ifties-yii mha un y noda allan ddieithrwch yr offeiriaid i'r iaith Gymraeg fel y rhwystr oedd ar ea ff.jrad i gyihaedd y galon. Y Parch. Henry Rees, wrth godi i fytiy, a gydnabyddai fod y mater oedd gauddynt i'w benderfynu yn un difrifol a phwjrsig iawn, Vr oedd ef yn ei deimh y fath fel ag yr oedd iawer gwaith cyn hyn wedi ei gymmeryd yn destyn g4ed?.i-gWedd'i?, yn un peth, nad clent i benau eu gilydd, .0 hefyd am i Uqt¡W eu cJfrwyddo, d-ngo? iddynt p,? un, allan o law,r eedd y He gor.u i'r Athrofa gael ei sef. ydiu ynddo. Pa le bynag y bydd yr t?h,.fa h., lia?, daw hyny o IssoV ymdrafod yma: y mae yn gydngiiydd- iaetii o bawl y bobl a' i pia hi i benderfynu ei Ue hi. Mae athrofa gan y Methodistiaid yn Ngogledd Oymru e.'s 260 fiynyddau, ond nid wyf yn cofia erioed iddynt eistedd mewn cynghor ar hyn o'r blaen. Digwyddiad aath a hi i'r Bila, a darfu i ninnau oddet hyny ar y pryd, a hyny, fel yr ymddengys erbyn hyn, heb hdni yn ddyladwy hawl y cytundeb i'w gosed hi yn y fan a tariiai yu oreu. Felly daifu i hpbl sir Peirionydd gymmeryd yn ganiataol mai I yno yr oedd i fod, so fally tuynedyughyd A gwneud lift mwy manteiaioi iddi yn y Jjtla, heb uu ymgynghoriad â neb yn yr achos. Fe ddygyyd hyn ymlaeu weithiau fel prawt'o'u riofal hw:v I.n yr athrofa'; end mewn gwirionedd, nid ydyw eu canmnwl am hyn ddim amgen n s'u canmawi bwyam fod yn dda wrthynt eu hunain (chwerthin). Oamgymmeriad ydyw mai peth dibwYI i Athrofa ydyw y man y gosodir hit ac 08 ceir ysgol dda, na waeth pa le y byddo. Mae pob dyn pan yn agor ysgnl, yn gyntaf dim, yn edrych am y He mwyaf manteisiol i hyny; a'r un modd rhieni plaat, maent nid yp unig yn edrych am ysgol dda i'w plant, end am gael hooo mewn,lIe priodol, Felly, i'm tyb i, y dylai yr hen fam Fethodistaidd wneud gyda'i pblaat hithau; caaye chwi ellwch fod yn sfcr y bydd y lie yn cymmeryd rhaa ya eu baddyag i blpy yw, ya,eff«thio er I"aeth oen er IIwel\ ar en :neddyliau .'u hymarfe; au. Ni ddylai UeahM tymmorol nae ysbrydol nn ,T' mydogaeth na gwlad gael un lie yn ein ny'ty'aethm wr?, .n"?" cartrefyr Athrofa; 0 blegid nid He mamj iol i wnwd d"'001, ond Ile mrnteisioi 0,t sefydiiad, ydyw y pwnge i'w y.tyried beddyw, Dd"f chwi ddim efydlu ,uhrofa yn ddiao, na cbaRllu tnilo»jJ o bunn? tuag at ei chyanal hi, er mwyn un sir na th? r yn Nghymru. Os ewch Cb"l at yr a .1 *8 yn i.?. iddi fyn.d i bob sir a tbref yu Ngogledd Cym yn ei thro; ac y mae yn Uawn bryd ei symmud hi o'r S) 0 blegid y mae hi wedi bod yno b.Uaeh er's pump « ¡, chwech ar hugain 0 dynyddoedd. Yr all trian a eu iwyd arni, a'r holl da?enttu fa YDlln a M o'r deehre?? yr eiddo, ei hathrairon, ei hefrydwyr-y Bafsa', mydogaethau sydd wedi eu mwynhau. Ac nid yw yr j/j] garedigrwydd a ld..g..m..t hwy iddi ond dim me" cymha,iaeth i'r manteision maent wedi gael oddi wr'h,Q a hyny gyda golwg ar y byd hwn a'r byd a ?da?j Ile sydd ya cynnwys y crynhoad mwyaf o fanteision ?' ile yr Athrofa. Nid yw 1r oU na'r un manteision i': cael yn mhob Ile? Mae un fantai. ya nad ydyw ¡'w chael acw; a mant,is acw nad ydyw "w chael Yma' peth y dylem ni edrych iddo ydyw, pa le y mae ?'J' fanteMion yn cy?yhrfod? Br fod Cymru i gyd hynod 0 iachus, mae yma rai Ileoedd yn Ischach J'" gilydd. Mae pob! y B.la wedi cael ailan tod y i??'" V Il? iachaf ond un yn yr boll wlad. Ond, a chYmmer' fod hyny yn wirionedd, y mae yn gwesliwn dracbefa 'a' ?i bydd.i gwl.d is, "ychach, a ChYnb?'R'h Yn f,Y dio'el 1 iecbyd dynion ienainge fel yr efrydwyr. Wodi mvEl i'r Atbrofa, y maent yn newid eu dull I f)" yn h?il?l: yn lie dilyn eu hymarferiadau corphorol y? i? a" agored, fel 0 'r blaen, y maent yn cadw i meWn gYdl bastudiaeth y mae natur yn tynberu, a'r cyfoeB,i; J ynddo ei hUDan yn fawr; ac oni allem t'eddwl f8dmln!j drwy y cyfnewidiad yma mewn gwlad oer, uchel, a „wj yrog yn debyg o brofi cyfanoddiad ?""eteho?t?' fwy n.i pbe buaient mewn lie is. GaJl y Bal. l?, yn l1e iaeb i'r rhai sydd Wedl eu gem yno, a -yn are yno yn "'I. tad; ond y mae yr efrydwyr yn dyfod yno 0 I'd ac ýn gorfod myned OCLdl YnO bob8bi, ? ethu ae y mae yn ammhossibl myne d yn mheU o'r Bala heb fyned dros fyayddoedd; ae as byd dh i yant a gla,? eira a rhew, YD unlle, y maent yn sicr 0 fod no- e I?' yr hyn sydd neilldaol i'r Bala, aef bod y llyn mawr hwn» yn gorwedd wrth ei chefn hi, ae yn estyn ei draed oeiion bron i'w heolydd. Peth arall a ddylent ei gymmeryd i ystyriaeth yn newisiad lie yr Athrofa ydoedd cyflawnder 0 leoedd manteisiol i lettya ynddynt. Mae yn b?r bossibl i ddynion wrth lettya mewn tai anhBteiti?t t? drwg i'w eyrph yn gystal alu meddyliau a'u moesau drwy hyny. Yr oedd un ysgrfenydd yn dyweyd yn ddiweddn fod ty dyn yn rban o'i addysg," (a man's house is a of hit education). Ni chlywodd ef un gair ammhatck, am y Bala gyda golwg ar hyn yna. Yr oedd wedi elywed led lodgings yn brin ynoj acosdeuidi benderfyn. iad mai y Bala fyddai y He goreu i'r athrofa, yr oeddynt yn myned i adeiladu tai mewn trefn i'r gwyr ieuaingc gael ystafeiloedd oysuras. Ond os ceid hwynt yn bated 1Q rhy wie arall, ffi*u ceid heb y draul o'q hadeiladu. Credaief y dylai hyn gael ei gymmeryd i ystyriaeth. Ond fe soiit fod rhyw adgofion neillduol ynglYD a'r Bala na cheidmj honynt yn ualle arall. Ac jn wir, y mal y Bala yø y peth hwn yn sefyll yn holiol ar ei phen ei hun—"Bett lehem, y dref lie bu Dafydd yn trigo ynddi." Mas byn yna yn ddiammheu wedi gesod bynodrwydd mawr St y Iley B.1a, lie bu Charles, a Lloyd, a'r hen Jobn Emj yn byw. Ond er hyny, nid yw yr adgofion sydd yoglýn S'r lie ddim yn debyg o fod o gymmaint o wasanaetli i'r Athrofa. Mae adgofion felly ynglyn a lleoedd weitbiao. Pe buasii A throfa yn y Bala er dyddiau Mr. Curies, a dynion enwog wedi troi ailan o boni, gallasai yr adgofion am hyny ennynu meddyliau dynion ieuaingc ilpr befol. ychu; ac felly, bod o les yn ddiau i'r Athrofa. Mae bywiogrwydd lie yn rbywbeth ae syddyn teilynjuijlwio blegid y mae yn effeithio yn fawrar garaCltrdyn. Nodai Mr. Rees ddiffyg amlwg yn nghymmeriad y Cyary fel cenedl; hyny yw, gormed e ryw ddull caeth, cywilydd- gar, ac anwrol. Dywedai Dirprwywyr Addysg y wlad fod y Cymry yn byw mewn rhyw is-lyd bychan o'u heiddo eu hunain, ac mai prin y medrem edrych yn wyneb ein huchafiaid. Maecryn lawer o wirionedd yn hyny; ond ni ddylem barhau felly yn hwy. Mae yn annheilwng o'r genedl, ac yn fwy felly yn ei hathrawon. Dylem gyfsrfod i'r diffyg yma; a'r petb cyntaftuag at hyny ydyw myned rhagom i roi addysg i'n dynion ieuaingc. Ac er eu tyra allan yn fwy o ran eu meddyliau, y mae yn ddiainmhn fod gan gymdeithas a bywiogrwydd lie ddylanwad mawr i hyny. Mae rhai dynion wedi dysgu dlgoa i wybodn bod yn anwybodus; a hyny yn perieu bad yn fwy dyetaw agwylaidd; tra 4 mae ereill yn siarad heb wybodea bod yn anwybodus, ac y maent yn siarad nes bydd am- bell un yn gwride 8e yn chwysu wrth eu clywed (chwertk- in). Yn ganlynol crybwyllodd y gwr parchedig am fan- toision lie i goethi y dyn yn allanol, a dangesodd y pWJs, igrwydd i bregethwyr fod yn drefnus a glanwaithoran eu hymddangosiad personol; aeth ymlaen hefyd i osod ailan faateision Gwreesam yn yr ystyr yna. Paa yr amgylch- ynid dyn gan yr hyn oedd barchug, yr oedd yo teimloy rhaid iddo fod yn ofaius gyda'i ymidangosiad personol. Yr oedd efe (y llefarydd) yn sier fod rhai o'a pregethwyr goreu wedi bod yn llai detnyddiol nag y gallaseat fed, a hyny o blegid diffyg sylw priodol i hyn. Mantais/awr arall, a'r brif fantais, fe allai, yn y Ile hwnw eedd dysgu Saesneg. Yr oedd ef yn barnu fod rhai na allent byth ddyogn Saes- neg fel ag i'w siarad yn drwyadl-fod rhyw anallu natur- iol yn eu tafodau i hyny; a'r pwngc mawr ydeedd ea cael i arfer siarad yn ieuangc. Yr oedd rhai yn ofnl J g'Hem galli ein pregethwyr drwy hyny. ac vr sent at y Saeson o gwbl'; ond yr oedd ef yn meddwl nad eedd fawr berygl eddi wrth hyoy- yr oedd gan y Saeson well medi wl o honynt eu huoaiu n ig y deuent ar eu gofyn hwy ani bregethwyr yn ami. Y prygl oedd,os oedd peryglogwbl y byddai rhai o honynt yn myned drosodd at Eglwys .Loegr. I r oedd rhai yn dyweyd mai rhy Saesnig o eu dysg oedd offeiriaid Cymru i fod yn ddefnyddioi i* cenedl; ond y g;lir oedd, yr oeddynt hwy yn tardduo uwch circle na'u pregethwyr hwy, ac nid oedd berygl Wl byd i ddynion ieuaingc wedi eugeni a'n. maga yn ngl"* nol'Gymru, wrth fyned i Wrecsim, i godi eu Oymraej. With derfynu, dywedodd Mr. Rees-Peth gwerth(ar iawn fydd galiu psnderl'ynn y mater YID. yn heiidyclioia brawdol. Y mae gan ddynion eu nwydau llygredig, mae i'r rhei'ny yn ami ymarferiadarachlvsuron fel oyu. Byddai yn drugaredd fawr pe gallem ddylbd i ryw bsn- detfyniad heb ymranu, o blegid wedi myned yo bleid^ awydd trechu fydd y teimlad cryfaf. Nid ydyw y yu hwnw yn sicr yn gymmhwys i eistedd ar achos fel h)n nad yw yn matio am ddim ond am gael ei aincan ei bun: aa. Byddaf fl yn meddwl mai peth difrifol iawo ydy* 1 ychydigddynion.nen hwyrach un dyn, soiidi agMth neu sir weithiau i ddyled wrth godi c.pelydd, neU ddyfetha capel wrU) ei ?amgyae? neu ei ?m "i eut?' F?ily gyda'r mater hw" ¡ y mae ein CifriMde!) )? fawr, a blin i ni fydd canfod ein bod wedi 0 "l?g) ,,yd pan yn rhy ddiweddar i ?eifhau, ac weiligwacijcaimo311"j o bunMu 0 arian. Ni a ddylem 011 fod yn ddfft?, » Y8tyried pob peth yn ddiduedd, a bod yn '?'i? ?'_ dibenion, yn enwedig y d.?b.?til h??? ? hOIirn > 'Ydd yn awyddHs am ?et yr athrofa i'w cymmydo!;?!]? e huaa!a. Os ydyw y oyfryw w?i clirio eu '"?' oddi wrth bob g-???i.u hunanol, h?b adad iUii JS Kr. iaeth eu tueddu h?y i beaderfynu lie y dyl?:??'i hi f?d, and ya ?.ig ijeshad y sefydliad, yr ydwyf "L WUllthaut InO hyny end trwy ddfvyn I)u-. 'b?d. au. Ao ond odid nad oeddyntyu coo'i oddi ar ea gnma fwy ofnus, rtiag e bod yn cam^yniniery'i, n».{ «  eu bod yn iawn. Terfynai 31 r. Bees );y? tf?d bynag tYddd bara ei frodyr ar 'y mat.er da 8¥lw, 111e yn gObdthio y caent eu cyfarwyddo i ?Yrthio ar y 'if goreu i'r athrofa (uchel gymmeradwyaeth). Parhad yn tudal £ 65, ij