Y Rhedegydd

Y SYMUDIAD YMOSODOL. GAN Y FRIF-ATHRAW Y PARCH. ELLIS EDWARDS, M,A,, D D., BALA, Yn Mai 1911, bydd y Symudiad Ymosodol (The Forward Movement) yn ugain oed. Dechreuodd mewn pabell yn East Moore, Caerdydd. Sefydlwyd ganddo 50 o orsafau. Ei brif faes yw yr hwn a gynhwysa y rhan fwyaf o boblogaeth Cymru, y Debeudir, ond y mae gsnddo orsafoedd yn y Gogledd, ac yn Ngwrecsam, ei neuadd ef yw y fwyaf a'r oreu o gerrig a phriddfaen, a geir yn Ngwynedd. Amcan cyntaf y Symudiad oedd dwyn i mewn y rhai nad ceddynt yn aelodau o unrhyw eglwys na chynnulleidfa, a gwneyd o honynt ddychwe;e3igion. Yn Nghaerdyda, lie y cychwycodd, daeth ei Iwyddiant yn fuan amlwg, a miloedd a heidient i glywed ei Efengyl. I'w ofal anfonwyd plant wrth y cannoedd. Adnabyddwyd y Symudiad fel un o alluoedd mwyaf grymus y ddinas, Nid oedd dim gwadu y ffaith, yr oedd rhyw nerth wedi dyfod a anfonai ei oleuni i'r llecedd tywyllaf, ac a droiai rai o'r dynion a'r gwragedd gwaeth- af vn wych weision i'r Duw byw. Meistrad- oedd a wrthodent erlyn, oherwydd fod y tros. eddwr, drwy y Symudiad Ymosodol, wedi troi dalen newydd mor lwyr. Gwragedd nas gallai neb eu rbeoli a wnawd fel wya, oherwydd rhywbeth a glywsent mewn un o ystafeilcedd y Symudiad YmosodoL Rhai mercbed oeddynt ar yr beolydd, a gyfnewidiwyd gyrnaint, fel nad oedd gan aelodau y Pwyllgor, a ddeuent o bell, ac a'u gwelent yn eu gwisgoedd destlus, un syniad o ba beth eu gwaredwyd. Gweith- wyr gyda hwyrach un cyfreithi»r yn eu pHth, a ddygasent eu cellos, eu violins, eu hoffer- ynau pres i wasanaeth yr Efengyl. Caent weled ilwyfan a 80 o gerddorion. pawb agos yn llaw-weithwyr. Buan y gadawyd yr un babalI Neuaddau hardd wedi eu codi at yr amcan a gasglent i mewn dyrfaoedd, wedi eu huno a'r Efengyl gan y Symudiad Ymosodol. Yn awr, y mae ei adeiladau yn y Deheudir ar daen drwy'r holl wlad. Yn Casnewydd y mae gan y Symudiad un o'r neuaddau mwyaf eacg (dos a gwel ei chynulleidfa ar nos Sul), ynghyd ag amryw neuaddau eraill. Ceir neuaddau hefyd yn Abertawe, Ostellnedd, Treharris, a Dyffryn y Rhondda. Nantvffyllon, Merthyr a Barry Dock, Pontrpoo], Abeicarn, y Blaina, a manau eraill yn Mynyw a siroedd eraill. Yn mhob He yr oedd plant prydferth, llawer o ba rai a ddaliesid gan y bleiddiaid, a llawer a gwympasant dros y dibyn. Ond gwel Y mae'r cwn ar ol y gelynion rbeibus, mae'r bugeiHaid yn brysio i achub yr wyn, a'r Dominicani, cwn hela yr Arglwydd, y bugeil- iaid gwaredol am y rhai yr vdym ya son (nid anghofiwn lafur rhai eraill) ydynt wyr a gwragedd y Symudiad Ymosodol. A ydyw y defnyddioldeb yn pallu? A ydyw y brwdfrydedd yn oeri ? A ydyw yr ymgyrch yn graddol wanhau ? A ydyw yr aelodau a'r adeiladau wedi myned erbyn heddyw yn blis- gyn, heb yr hen bwerus sylwedd ? Os edrychwn ar y ffeitbiau gwelir fod y gwaith yn myned ymlaen mor lwyddianus ag erioed. Os arfer dulliau ymosodol i ddwyn yr Efengyl at becbaduriaid oedd amcan cyntaf y Symudiad, nid dyna ei amcan pellaf, Tynai ddynion i mewn i'w planu, i'w coledd, i geisio iddynt y gras a ddygai ffrwyth lawer. Wei, y mae gan bob un o'r gorsafoedd eglwys i Grist wedi ei gosod ynddi, eglwys reolaidd dan ofal Bugail. Ymofyna yr aelodau am y weiridog- aeth oreu. Cadwent eu bugeiliaid gartref yn eu perthi, drwy o'r bron yr holl flwyddyn. Yn fwy fwy, fel gwyr llawn oed, hwy eu hunain a ddewisact eu bugeiliaid. Daeth nifer o'r eglwysi yn hunan- gynhaliol (y boced a ddwg egwyddor i brawf) peidiodd eraill a phwyso am gynhaliaeth ar gyllid y Symudiad. Erbyn hyn, y mae Cangen neillduol I'r Merched, yr bon a gynhaliodd un o'i chyfarfodydd yn Llandrindod yn mis Awst, y flwyddyn hon. Un o'i hysgrifenyddesau Trefnyddol sydd ferch ynghyfraitb i'r Parch. David Saunders, o anwyl goffadwriaetb, ac mewn congl yn y cyfarfod hwnw eisteddai Mr. Evan Roberts, yr efengylydd, yn wrandawr dystaw ar yr banes- ion a adroddid am fywyd wedi ei ddiwygio, a merched ieuangc wedi eu dwyn o gywilydd i ddedwyddwch. a "llawenydd drwy ymdrechion rhai o wragedd Yr Hen Gorph." Hyn," meddai Mr. Evan Roberts, sydd yn wir yn waith Duw." Y mae y Cartref Gwaredol yn Ngbaerdydd yn parhau ei waith. Daw plant, fesur y miloedd, yn awyddus eto at athrawon y Symudiad. Neuadd yn East Moore, a agorwyd lie nad oedd un lie o addol- iad, a gasgla fwy na 500 o wrandawyr (i roddi y nifer yn isel) ac Ysgol Sul nad ywnemawr lai. Cyfrifa y Memorial Hall gynulleidfa o 2.0CO; y Neuadd fwyaf yn Nghasnewydd, un o 2,500 gydag Ysgol Sul o 680. Yn y gcrsafoedd lleiaf oil, ymddengys fod cynulleidfa dros gant, ac nid oes un ohonynt heb ei heglwys a'i Hysgol Sul. Dyma dystiolaeth ymwel- ydd a'r Memorial Hall, Caerdydd (y flwyddjn hon, yn y Goleuad "-Mr. W. F. Phillips, B.A., B.D.) "Cafwyd cyn- ulleidfa hynod o dda yn oedfa'r bore, a gwnawd hi i fyny o wrandawyr o bob oed, o'r baban i'r gwr deg-a phadwar-ugain. Yn wir, yr oedd nifer y rhai oedranus yn nodwedd hyfryd a rhyfeddol. Yn y prydnawn, anerchais gyfarfod i ddynion yn Sefydliad Wellington Street. Yn ddibetrus dywedaf mai hwn oedd un o'r cyfar- fodydd mwyaf hynod a rhyfeddol V bum ynddynt erioed. Yr oedd yn agos i ddeg a phedwar ugain yn bresennol, llawer ohonynt heb fod oddimewn i le o addoliad am lawer o flynyddoedd nes y dygwyd hwy i gyffyrddiad a'r gwaith yn Wellington Street. Y mae troedigaethau hynod wedi cymeryd lie drwy offerynoliaeth uniongyrchol y gwaith a wneir yma. Yr oedd nifer fawr o ddynion yn bres- enllol yn nghyfarfodyn y Memorial Hall, ac yn ddios y mae gwaith mawr yn myned ymlaen ycahlith y dynion hyn, a'r nos Sul yr oedd y neuadd fawr bron dan sang gyda chynulleidfa yr hon, pe na bae unrhyw un gyffelyb iddi mewn unrhyw neuadd a berthyna i'r Symudiad gyfiawnhai ei fodolaeth." Nid erys y tyst gyda hyn. Dywed fod y neuadd yn agor y ffordd, ac yn gosod esiampl i'r eglwysi hyn. Fy amcan cyntaf wrth bennu yn frysiog hyn o linellau ydyw nid hysbysdaenu y gwaith, na chanmol ychwaith y gweithredwyr. Nid rhaid i'r gwaith wrth hysbysiad, ac y mae y gweith- wyr yn rhy lawn o'r gwaith i ofalu am glod. Ond dymunwn gael nodi allan y ffaith fod genym yma engraifft o'r hyn y gall yr eglwys ei gyflawni yn nghanol gofynion cymmleth y dydd heddyw. Dyma i ni eglwys yn dal yn bybyr at y Ffydd Efengylaidd, yr hon sydd mewn gafael a'r werin bobl. Pregethir yr efengyl yn ei galwad hanfodol i wyr a gwrag- edd fel pecbaduriaid, ac y mae gwyr a gwrag- edd yn ei gwrandaw yn ewyllysgar, ac yn ateb i'w bappel. Yr hyn a wna yr eglwys neillduol hon drwy ei threfniadau, dylid ceisio ei wneyd gan ein holl eglwysi. Mwy yn ein heglwysi o ysbryd narth a brwdfrydedd y Memorial Hall. Yr wyf yn siarad yn bennaf am eglwysi eia cyfundeb ni ein hunain-a.'i gwca yn haws i ni gyfarfod y cybuddiad a anelir atom yn rhy ami, fod yr eglwysi ar ol yr amserau, ac nad ydynt mewn gafael a ffeithiau gwirioneddol bywyd a chymdeithas. Yr engraifft hwn, wrtho ei hun, a brawf y tu hwnt i gysgod o amheuaeth y gall yr eglwysi, ddadrys ac ateb y cwestiwn aDhawdd a berthynas y werin a Christionogaeth ond yn unig i'r eglwysi ddyfod yn fyw i'r hyn y mae y sefylifa ei hunan yn ei wneyd yn bosibl iddynt." Yn niwedd 1909, yr oedd cynydd yn nifer y gwrandawyr (un mawr), deiliaid yr Ysgol Sul, aelodau ar brawf, plant yn yr eglwys, plant wedi ei bedyddio, ac ychwanegiad o un yn nifer y gorsafoedd. Ond tra yr adelledir eglwysi ac Ysgolion Sabbothol, nid yw gwaith Ymosodol y gor- safoedd mewn un modd wedi peidio. Nid yw yr eglwysi yn llithro i fod yn barlyrau lie y gall dynion yn unig gael mwynhau y gwrany- dawiad o'r Efengyl, Nid ydyct wedi dyfod hyd at ddweyd Yr ydym ni yn bobl dda, a pharchus yn awr, nid oes arnom eisieu dyhirod carpiog." Arfera yr aelodau fyned allan i'r heolydd, fel y gwna Byddin Iachawdwriaeth. Canant, pregethant, gwahoddant yn yr awyr agored. Nid ofnant gymeryd eu safle gogyfer a thy tafarn. Cymer troedigaethau le yn am). Tynnir pentewynion o'r tan etto. Troseddwyr pen y ffordd a ddygir etto i'w hiawn bwyll, fel yn nechreuad hanes y Symudiad. "Ni chaiff dda nad el yn namwain." Mentrwyd llawer gan arweinwyr y Symudiad. Benthyciwyd llawer o arian, ond, o'r ddyled enfawr, talwyd'eisoes /49.167, a chyfrennir gan yr aelodau eu hunain gyfartaledd yn ol y pen, svdd fel yr hysbysir i mi yn jogymmaint a chyfartaledd yr holl Gyfundeb. A ydyw efengyleiddiad Cymru yn waith a orwedda mewn rhan, o leiaf, ar ysgwyddau y Methodistiaid Calfinaidd i Yna, cofier fod y rhan fwyaf o boblogaeth Cymru. yn y Deheudir. Llinell fechan wedi ei thynu o amgylch tref Caerdydd, a gynhwysa fwy o bobl na holl Wynedd gyda'i gilydd. Ond y Deheudir ydyw yn gymwys y fan lie y gwna y Symudiad fwyaf o'i waith. Pa le y cynhydda poblogaeth y Gogledd yn gyflymaf ? Yn Ngwrecsam a'r ardaloedd glofaol yn ei hyml. Aeth y Symudiad Ymosodol yno hefyd. Os na ddaw dynion. at yr Efengyl, awg Efengylwyr y Symudiad yr Efengyl atynt hwy. Os na thycia y moddion arferol i atdynu, defnyddiant hwy y moddion anarferot sydd bron a gorfodi sylw. I gaol gwrandawiad saif y Symudiad "yn mhen lleoedd uchel, ger llaw y ffordd, lie mae llwybrau lawer, Ger Haw y pyrth yn mhen y dref, yn ymyl y drysau, y mae yn ilefain." Cynhadledd Swyddogol y Wesleyaidd a ddangosasant awydd i gael moldio eu Cenhad- aeth ar lun y Symudiad Ymosodol. Yr Henaduriaethwyr Cymreig," ebai un o'r Wesleyaid, ydynt wedi gosod i eglwysi eraill Cymru esiampl o hyfeidd-dra cysegredig. Dicbon na allant hawlio gwreiddiolder am y drychfeddwl o Symudiad Ymosodol, ond, yn ddiamheuol, mor bell ag y mae a fynno y Dywysogaeth, hwy ydynt yr arweinwyr yn yr eofn anturiaeth." Y mae mwy o eisteddleoedd yn Neuadd Ganolog Casnewydd nag a geir yn mhrif ystafell "Neuadd Goffadwriaethol Charles Garrett," a godwyd gan y Wesleyaid yn Lerpwl. Henaduriaeth Sir Forganwg, a chyfarfodydd Misol eraill, yn mbell o fychanu y Symudiad, ydynt yn galw arno i gymeryd gwaith yn Hopkinstown, Pontypridd, Abercwmboi, Bed- was, Hilford, a manau eraill. Pwyllgor Gwyl- iadwriaethol (Watch Ctmrnittee) Ceerdydd, a'r Prif Gwnstabl a dderbyniant yn gynes- ddiolchgar wasanaeth oddiwrtho. Aelodau o gatrawd Yr Ymgyrch Efengylaidd (Evangel- istic Campaign), perthynol i Caerdydd, a'r gymydogaeth ac yn cynwys dynion o wahanol enwadau, Undeb Dinasyddion Caerdydd," er pureiddiad cymdeithasol a moesol y dref a rhanau eraill o'r De, ni chaent ddewis-gyfarfod mwy canolog, mwy cydrywiol, mwy gwerth- fawr at eu gwaith na swyddfa y Symudiad Ymosodol. Y Symudiad Ymosodol yn fethiant ? Beth ddarllenydd a dybi di ? Oni wnawn oil oni ddylem gymeryd y fraint anrhaethol o roddi iddo ein help ? Yn enwedig tydi y Cristion proffessedig yr hwn wyt, drwy apwyntiad Duw, yn offeiriad iddo, i sefyll ar risiau allor yr holl fyd, i eiriol a dwyn eraill attat, oni roddi di dy gynorthwy eithaf ? Ond y mae un peth y gofynwn i chwi yn fwy am dano,-ti yr hwn ni fedri dy hun gymeryd rhan yn y Symudiad neillduol hwn, a chwi y rhai a'i cymerwch,-nag y gofynaf am eich cymorth arianol, pe baech foddlawn i roddi miloedd, ac os ydynt gennych i'w roddi. Efengylydd i'r iawn rywm cha unrhyw anhawsder i gasglu gwrandawyr na dim, i gael hyd i ddynion a fyddant aelodau o eglwys Crist, ac aelodau cywir, mor bell, ag y gallwn ni farnu. Y mae meusydd toreithiog yn barod i'r medi! Gweddiwch, a gweddiwch yn ddibaid ar Arglwydd y cynhauaf am y gweithwyr!

EISTEDDFOD GADEIRIOL I ANIBVNWlfR FFESTINIOG. Dydd Llun, yn Neuadd Gynull y Blaenau, cynhaliwyd yr unfed a'r bymtheg a'r hugain Eisteddfod Anibynwyr y Cy!ch. Fel gwyddis, o dan nawdd Ysgolion Sabbothol yr Eglwysi, a phrofodd yr holl drefniadau a'r ymddygiad yn y cyfarfodydd ya deilwng o'r ysgolion hyny a'r gymydogaeth. Gwnaeth Mr. Morris H. Thomas, ei waith yn nodedig o fedrus fel Ysgrifenydd y mae yn enedig i'r gwaith, heb ddim yn I" rhy ac eisiau." Iddo ef y mae llwydd yr Wyl yn ddyledus yn fwyaf o bawb perthynoi i'r sefydliad pwysig. Y Beirniad Cerddorol oedd Dr. David Thomas, M A, Abertawe, a gwnaeth ei orchwyl yn hapus dros ben, a gorphwysodd ei ddyfarniadau yn boliol esmwyth yn mbob un o'r cystadleuon Iluosog. Bryfdir a Mr. D. R. Jones, oeddynt y Beirniaid barddcnol, a chawsant lon'd ei breicbiau o waith, yr hwn a wnaethant gyda graen a gorphenedd. Arweiniodd Bryfdir y cyfarfodydd yn y fath fodd fel ag i ragori arno ei hun gyda'i arabedd a cbdw trefn. Llywyddwyd y prydnawn gan y Parch. Thomas Griffith, Salem, a'r nos gan ein Ficer poblogaidd, y Parch. Thomas H. Hughes, B A. Cafwyd sylwadau rhagorol gan y ddau o'r Gadair, a buont yn ddigon doeih i fod yn fyr ac i bwrpas. A ganlyn ydoedd y dyfarniadau: — Ysgrifenu Liythyr "Plentyn at ei Rieni." Neb yn deilwng. Adrodd, "Tom Ellis" (J. T. Job), 1, Annie Alice Edwards, Tyddyngwyn Terrace; 2, William Roberts, Lord Street. Traethawd i rai dan(21 oed, "Dr. Joseph Parry." Haner y wobr i?runig Ymgeisydd, Annie Blodwen Jones, Bethania. Englyn, "Fy Narlun." Goreu o 36, "BAodyn yr Eira," yr hwn nid atebodd i'w enw, Dyma'r Englyn If Yn fy Llun caf allanol-fy ngborph Heb fy nghur beunyddiol, A 'null yr un yn bollol, Ond er hyn.-enaid ar ol." Cyfansoddi Ton i Blant, 1, William Richard Edwards, Bethania 2, Hugh Jones (Garmon- fab), Rhiw. Corau Plant, Datganu Y Morwr" (Tom Price), canodd pedwar Cor yn y drefn a ganlyn 1, Brynbowydd, genethod (Miss Sarah A. Morris); 2, Jerusalem, genethod (Edward Morris Jones) 3, Salem, bechgyn (Miss Kate Ellin Jones); 4, Bethel, Tanygrisiau, generhod (Lizzie Jones). Salem yn oreu. o ddigon, a Bethel yn ail. Unawd i Blant, Hen Alaw Gymreig, 1, Maggie Olwen Evans, Mount Pleasant, Tabernacl; 2, Jenny Williams, Jones Street. Ffon Gollen Fraith, William Roberts, Taly- bont, Dyffryn, Ardudwy. Chwareu'r Berdoneg, 1, Griffith Willie Jones, Bethania; 2, Ifor Pierce Jones, 30, Lord Street; 3, Gwyneth Vaughan Jones, 13, Church Street. Cyfansoddi Dadl Ddirwestol i Blant y Gobeithlu. Neb o'r wyth cystadleuwyr yn deilwng o'r wobr. Hir a Toddaid, y diweddar William Roberts, Maentwrog, Dewi Mai o Feirion. Dyma'r llinellau:— Hir y parchwn, cofiwn uwch ceufedd, Oes WILLIAM ROBERTS a'i lym arabedd, I'r groes bregethai tyfai'n etifedd, A dyn i'w Enwad daniai Wynedd Gorphwysed, huned yn hedd,-Maentwrog. Ein Gwladwr enwog.-Goleuad rhinwedd." Ail Gystadleuaeth Gorawl, Enaid Cu" (Isalaw), Bethel, Ffestiniog, (Isaac Jones); a dyfarnwyd y cyntaf yn gyntaf, a'r ail yn ail. I agor gweithrediadau'r nos datganodd Miss Maggie Olwen Evans, Tabernacl, yn swynol iawn. Cafodd hi ganmoliaeth uchel gan Dr. Thomas yn y prydnawn. Telyneg, Meusydd Mai." Ni chanmolid nemawr ar y pedwar ymgeisydd Mr. J, E. Jones (lorwerth Twrog), Maentwrog. Unawd Soprano, "Yr Anwyl Oen" (Tom Price). Llinos Elsi, Bettwsycoed. Ateb cwestiynau ar Epistol fago, W. J. Williams, New Square. Ar gynygiad y Parch. T. Griffith, pasiwyd pleidlais o gydymdeimlad a tbeulu y diweddar David John Rowlands, yr hwn oedd aslod o'r Pwyllgor, Unawd Contralto, Plentyn Duw" (D. Jenkins). Miss Sarah Ann Morris. Prif Unawd, Bore'r Trydydd Dydd (E. D. Lloyd), Mr. Ted Jones, Blaenau. Y Gadair, Pryddest ar "Ceisio Gloywach Nen." Gwobr, Cadair gwerth tair gini, a thair gini, 17 yn ymgeisio, a chanmolid chwech yn neillduol, a'r buddugol ydoedd Mr. Idwal Jones, Penygroes, Nantlle, yr hwn a arferodd y ffugenw Ifor o'r Glyn." Cadeiriwyd yn urddasol o dan arweiniad Bryfdir, ac anerch- wyd y Bardd boddugol gan Afallon, Glynor, Edward Rowlands, Bariwydon, Caerwyson, loan Berwyn, Glynmyfyr. Dewi Mai o Feirion, a Bryfdir. Prif Draethawd, Perthynas y Wladwriaeth a'r Plantyn." Cydradd, O. D. Morgan, Gorsaf Tanybwlch, a W. Aled Roberts, Gar- mon House. Rhamant seiliedig ar Huw Llwyd o Cynfal, cydradd, Bedford Phillips, Caersws, a Griffiith Jones, (Moelrudd), Vermont, America. Deuawd, "Excelsior" (Balfe), J. Lloyd Prodger a J. Lloyd Jones, Ffestiniog. Prif Gystadleuaeth Gorawl, Mawr a Rhyfedd" (Spohr), Gwobr 18. Canasant yn y drefn a ganlyn :-1, Trawsfynydd (Edwin Lloyd); 2, Carmel (W. J, Williams); 3. Bethania (Lizzie Jones) 4, Jerusalem (Edward M. Jones). Goreu Bethania, arweiuyddes yr hwn a gafodd glod ucbel iawn 2, Jerusalem gyda chanmoliaeth. Dygodd hyn weithrediadau yr Wyl i ben, a phrofodd yn Uwyddiant mawr.

'-I TO DYE OR NOT TO DYE 7-You can I get a reliable Hair Dye, any colour, from Hugh Jones, Medical Hall, Bl. Festiniog.

Nod Angen Oymdeithas Lenyddol. Darllen lIawer-yn dda. Yr wyf yn rhoi hyn yn olaf, nid am fy mod yn ei ystyried yn beth i ddilyn ysgrifennu a siarad, ond am fy mod yn ei ystyried y peth mwyaf ei bwys i aelodau cymdeithas lenyddol. Heb gymeryd cryn lawer o wrtaith llyfrau i mewn i r meddwl, fydd dim llawer o raen nallewyrch ar ddim ddaw o hono, mwy nag a fydd ar ffrwyth maes heb roddi i'r maes wrtaith materol. Ac heb sylwi, a sylwi llawer, a'r dduUiau meddyliau'r meistriaid llenyddol, ddaw byth lun da ar ffurfiau meddyliau ysgrifenedig nen lafaredig rhai yn dysgu. Nid drwy efrydu gramadeg y daeth Robert Louis Stevenson i j fedru ysgrifennu mor rasnus a phrydferth, meddai ef ei hun, ond drwy ddarllen gweithiau awduron da, a chraffu ar eu harddull, a dysgu llawer darn o honynt: a dyma'r gwir am bawb arall a ddaeth ae a ddaw i fedru ysgrif- ennu'n dda. Sylwi ar ddull y meistriaid," ebe John Morley—" craffu ar yr engreifftiau mawr." "Mae Uyfrgell dda yn athrofa wirioneddol." ebe Thomas Carlyle, ac eraill: ond fydd y Uyfrgell oreu ddim yn athrofa, nac yn dddim arall o werth mawr, heb wneyd defnydd o honi. 'Roedd Paxton Hood gyda eblyfaill yn llyfrgell gwr enwog un tro, gwr wedi gwneyd gwaith mawr," ac enw mawr iddo'i hun; ac ebe cyfaill, "Dim rhyfedd i hwn fod wedi dyfod i fod yr hyn ydyw Ond fel v dywedodd Paxton Hood, fe allasai fod ami un arall pur wahanol yn y cwmpasoedd yn meddu llyfrgell gystal a gwell: y mae llawer un yn meddu ei gwell, mae'n debyg. heb ddyfod yn ddim byd tebyg i'r gwr hwnw. Nid meddu arfau a wna gelfyddydwr, ond dysgu eu defnyddip ond rhaid i'r celfyddydwr wrth arfau a rhaid i'r sawl a ddelo'n gelfydd mewn meddwl a mynegi wrth lyfrau. Ty tlawd yw ty heb lyfrau, beth bynag arall fydd ynddo. Tlawd yw y plant a fegir mewn ty felly, er pob cyfoeth materol; a thlawd a fyddant wedi tyfu yn ddynion a merched. Nis gellir dyn goleuedig, uchel ei fwynhad a ffrwythlon ei feddwl, heb gael o hono flas ar ddarllen. Yr wyf yn cofio gweled Mark Pattison yn cwyno'n dosturiol, mewn rhyw lyfr neu bapur, wrth son am fycbander bil y ilyfrwerthwr yn llawer o gartrefi'r deyrnas. yma,-eartrefi a biliau am gant a mwy o bethau dianghenrhaid a dibwrpas yn heidio iddynt. A wnaiff y rhai y perthyn iddynt o ddarllenwyr hyn o ysgrif feddwl am y gwyn hon—ac yn enwedig y rhai sydd yn perthyn i gymdeithasau llenyddol ?-O'r Geninen, --prif gyhocddiad y genedl.

Gyfarfod Llenyddol a Cherddorol Nazareth, Penrhyndeudraeth. Cynhaliwyd yr uchod dydd Llun y Nadolig, Llywydd, Parch E. J. Evans. Arweinydd, Mr Owen Jones, Nazareth. I ddechreu cafwyd ton gyffredinol, Enillwyd y gwobrwyon gan y rhai canlynol :-Goreuon Safon vi, 1 Robert Elias Davies, Nazrth, 2 W. Alun Griffith, 3 Catherine E. Williams, Croesor Safon vii, 1 Morris Jones, Nazareth, 2 Nell Griffiths, Croesor adrodd i biant dan 12 oed, "Peidiwch tynu nyth," 1 Enid V. Jones, 2 Morris leces, 3 leuan Bryn Williams; deuawd i rai 18 oed, Bwth fy nhad," 1 Gaynor Owen a Nell Jones. Minffordd; corau plant, 1 Minffordd, o dan arweiniad Mr Eben Morris; unrhyw ddadl i rai dan 18 oed, Mary Laura Roberts a Bessie Spooner, Minffordd cerdyn Nadolig, 1 Mr Tommy Edwards, Penrhyn; 2 Mary Kate Jones, Penrhyn unawd i fechgyn dan 16 oed, Y Mynach du," 1 Deudraeth Williams, 2 R. Baxter, Minffordd; arholiad Safon 4, 1 Morris Jones, Nazareth, 2 David Eurys Williams, Tanlan Safon v, 1 Richie Jones, Fron, 2 Jane Ellen Jones, Nazareth, 3 Mary Williams, Naz- areth pair of cooking sleaves, 1 Kate Davies, Penrhyn adroddiad i rai rhwng 12 ac 16 oed, Saf i fynu dros dy wlad," cyfartal 1 Olwen A. Williams, Gwyndy, ac Elizabeth E. Davies, Penlan; unrhyw waith calfvddydol, 1 John Jones, Park Road, Penrhyn, 2 Jarrett Humph- reys (ieu.), Noddfa; adrodd penod wrth y rhif, loan 14, 1 Eleanor Owen, ;2 Gwilym G. Williams; unawd i enethod dros 16 oed, "Dros y Garreg," 1 Kate Pritchard, 2 Dora C. Evans drawing i rai dan 12 ced, 1 Griffith H. Griffiths; unawd i blant dan 12 oed, Car- tref," 1 Morris Jones, 2 Katie Davies, 3 Eliz, Davies; anerchiad gan y Llywydd; unawd i ferched, Cenwch imi yr hen ganiadau," 1 Miss Maggie Jones, Maentwrog knitted scarf i rai dan 16 ocd, 1 Kate Davies. Blaenddol, Penrhyn; penillion coffa i Mrs Mary Lloyd, Penlan, 1 Mr Tom Lloyd, Penrhyn adrodd i rai dros 18 oed, Mr Moody, a'r fam, a'r plentyn," 1 Owen W, Roberts, Bl. Ffestiniog drawing i rai dros 12 oed, 1 Mary Kate jones, Fronheulog; unawd i feibion, Gwlad y Delyn," 1 Mr A. E. Davies, Penrbyn; Safon viii, 1 Mary Williams, Isfryn; arholiad i rai dan 18 ped, Maes Llafnr Arholiad Sirol, 1 NeU Thomas, Croesor; partion, "Olaf hun y milwr," 1 party Mr J. H. Roberts. Beirniad Cerddorol, Mr E. Ffestin Williams, Aberdyfi, Adroddiadau, Miss Kate Pritchard a Mr John E. Williams, Penrbyn. Cyfeilyddes, Miss Kate Williams (Meirionwen Deadraeth).

Chwedlau am Robin Ddu Eryri. Credaf y gellir ymddiried mwy yn nilysrwydd yr hanesyn canlynol :-Yr oedd Robin yn areithio ar Ddirwest yn rhyw gwr o'r Deneudir. Cawsai weUII hwyl nac arferol. Ar y diwedd, cododd y cadeirydd (tiPYD o gnal, gellid meddwl) i gynyg diolcbgarwch a dywedai ei bod yr araith oreu a glywodd ef erioed ar Ddirwest. Credai ei bod wedi argyhoeddi pawb (yna gostyngoddi ei lais, trodd at y darlithydd, gan sibrwd) ond Robin ei hun." Digiodd y bardd yn arswydes wrth y dyn am ei haerllugtlwydd. Yr oedd y Bardd Du yn areithio ar Ddirwest yn Llangollen; ac ar y diwedd awgrymcdd hwyrach y gwnaent dipyn o gasgliad iddo tuag at dalu'r tren a Hetty. Gofynodd os byddai rywun cystal a myn'd a'r ladsn oddeutu. Edrych braidd yn ddiflas yr oejd y dyrfa ar y casgliad, ac amryw yn llecbian allan. O'r diwedd cynygiodd y diweddar Mr Richard Griffith (brawd Y Gohebydd ") sefyll wrth y drws i dderbyn eu bewyllys da. Na, os ewch chwi at y drws, Mr Griffith," ebe Robin Ddu. "fe a'r bobl yma allan trwy'r ffenest! Ebe ef, wrth areithio ar Ddirwest, un tro, yn Mangor: "Chewch chwi byth fawr o chwanegiad at eich gwybodaeth mewn ty tafarn. Cyn i mi ymuno a dirwest, yr oeddwn gyda chyfaill yn cael haner peiut mewn tafarndy yn Nghaernarfon acw a dyma hen wreigan i mewn i ymofyn ceiniogwerth o furym. Diar anwyl Beti Huws,' ebe'r dafarnwraig, 'ydech chi'n mendio yn o dda? Mi fuoch yn wael iawn, onido ? I Don wir, ebe'r hen wraig, 'mi fum yn wael iawn 'roeddwn i'n meddwl ya siwr, Mrs Jones bach, 'mod i'n myn'd i dragwyddoldeb.' Wedi iddi droi ei chefn, ebe'r dafarnwraig wrthym, Glywsoch chi'r hen greduras yna yn son am dragwyddoldeb ? Dyn 'styrio deiff hi fwy i dragwyddoldeb nag yr a ina!' 'Tewch, da chwi, mam, ebe'r ferch mae mam yn meddwl. welwch chi. nad oes ond un tragwyddoldeb,—O'r Geninen, Cyhoeddiad Ceuedlaethol,

I MINFFORDD. LLWYDDIANT,—Bu Cor Plant Mr Eben Morris yn llwyddianus eithriadol nos Lun. Yr oeddynt yn cystadlu yn Ngbyfarfod Llenyddol Nazareth, nos Lun tua 6 o'r gloch. Wedi cael y wobr yno, yr oedd cerbydau yn eu disgwyl i'w cludo i Gyfarfod Llenyddol Porthmadoc, ac yno dracbefn llwyddasant i gael y wobr. Ar un modd y ddwy eneth Mary Laura Roberts a Bessie Spooner. Darfa iddynt hwy enill gydag unrhyw ddadl yn y ddau le. /SAAAAVVVAAA/WWWV

SPECTOLS GWERTH EU CAEL —Mae cael Spectol o'r Medical Hall yn sicrwydd pendant i'r prynwr nas gall gael ei gwell yn unman arall am yr un bris. Mae Hugh Jones- wedi gwneyd astudiaeth fanwl o ansawdd lenses a'r golwg. Efe ydyw yr unig Optician yn Sir Feirionydd sydd wedi paslo arholiadau, cydnabyddedig yn y gelfyddyd hon—Cofier hyn nad oes neb yn Mlaenau Ffestiniog yn defnyddio Spectol nas gall H. J. ddweyd ei gwir werth yn mhen ychydig fynudau.-Cofier y Cyfeiriad:—HUGH JONES, D B 0 A F S M C. Chemist & Ophthalmic Optician, The MedicaL Hall, Blaenau Ffestiniog.