Y Rhedegydd

LlacSrata Ci yn Nhrawsfynydd. Dydd Sadwrn, yn Heddlys Arbenig Blaenau Ffestiniog, o fiaen Mri. W. P. Evans, a J. Vaughan Williams, daeth Robert Davies (Robin Alic), brodor o Blaenau Ffestiniog, i fyny yn ngofal yr heddlu ar y cyhuddiad so ladrata Ci Defaid Mr. Robert Jones, Ty Ucha, Llanelltyd, ar Medi 19, 1908. Gwysiwyd y carcharor i Lys Tachwedd, ond nid ymddang- osodd, a rhoddwyd gwarant allan i'w ddal. Llwyddodd i osgoi yr Heddlu hyd ddydd Iau. Tystiwyd i'r Ci gael ei roddi i Mr. Hugh Owen, Grelgle, Trawsfynydd, i'w ddysgu gyda defaid. Collodd Owen y Ci Medi 18, ac ni welodd ef hyd yn nechreu Hydref. Yr oedd y pryd hwnw gan Mr. Richard Evans, Tyllwyd Farm, Trawsfynydd, a gwrthododd Mr. Evans ei roddi i fyny am ei fod wedi ei brynu gan y carcharor.—Tystiwyd yn mhellach, i'r carcharor werthu y ci i amaethwr yn yr ardal, ar ol i hwnw gael ei foddloni ei fod yn eiddo gonest iddo, am 7/6. Daeth at yr amaethwr hwnw i grefu an ei gael yn ol, a thalodd 9/6 am dano. Yna gwerthodd ef i Mr. Evans, lie y cafodd Mr. Hugh Owen olwg arno, ac i hyny arwain y carcharor i'r ddalfa. Eglurwyd i'r Faingc, fod y Carcharor yn gwasanaethu gydag amaethwyr yn Tyddyn Bach, yr hwn oedd gerllaw Gwersyllfa y Milwyr, ac yn arferol a myned yno gryn lawer yn ei oriau hamddenol. Ymddengys i'r Ci dan sylw,ddod i'r Gwersyll ar i'r carcharor gael gafael arno. —Tystiwyd fod y ci yp werth tair punt.— Mewn amddiffyniad, dywedodd y carcharor iddo gael y Ci yn y Camp gan un o'r milwyr yn anrheg. Nis gallai y Faingc gredu y stori lion, a dywedodd y Cadeirydd eu bod yn ystyried y trosedd yn un difrifol ond rhoddent un cyfle i'r carcharor trwy ei ddirwyo yn lie ei anfon i garchar.—Dirwy £ 2, a £ 2 10s 0c o gostau. neu ddau fis o garchar gyda lIafur I caled.

LLANFROTHEN. Nos Sadwrn diweddaf, cynhaliwyd yr ail o gyfarfodydd Llenyddol Siloam. Llywyddwyd gan y doniol Mr. William Hughes, Prenteg, yr hwn a draddododd anerchiad amserol iawn, enillwyd y gwobrwyon fel y canlyn:—Arholiad Safon 4, leuan Williams, Bryntirion Safon 5, Maudie Williams, eto; Safon 6, Willie Wil- liams, eto; Dosbarth dan 21 oed, Mr. Robert Owen, Plas. Adrodd i blant dan 10 oed, "Nid oes neb rhy fach i'th garu," Jennie Roberts, Bronmeirion. Am y ddadl oreu, Hannah E. Davies, ac Alice Williams, Plas. Am yr Araeth oreu, Gwell dysg na Golud," Mr. O. M. Roberts, Liwyn Onn. Darlun goreu o'r Brenin Edward 7, Hugh D. Evacs, Tynycoed, Table Centre, Miss Jones, Tyddyn Gwyn, a Miss Roberts, Garreg Fawr, yn gydradd. Am y llythyr yn "Desgrifio Noson yn y Diwygiad," Griffith Jones, Brongarnedd. Cyfieuthu, Miss Ellen Williams, Bryntirion, a Mr. Elias Jones, Rhyd, yn gydradd. Amy Testynau goreu at y Cyfarfod nesaf, Mr. Elias Jones. Canu i rai dan 10 oed, "Nid oes neb rhy fach i'th garu," Madge Jones. Llan. Canu Ton ar yr olwg gyntaf, Griffith Roberts. Traian. Unawd Soprano neu Denor, Laura Williams, Tanlan. Unawd Bass, G. Roberts, Traian. Parti a gano yn oreu, Coronwch Ef yn Ben," parti Mr. Ephraim Williams, Danwdeg, a Mr. Owen M. Roberts, Llwyn Onn, yn gydradd. Y Beirniad Cerddorol oedd Mr. J. H. Griffiths, Brynteg. Arholiadau Parch. W. R. Jones. Gwniadwaith Mrs. Jones, Council School, a Mrs. Jones, Garreg Uwcbaf. Drawing Mr. S. J. Owen, Plas, a'r gweddill gan Mr. Jones, Council School, a Mr. Cadwaladr Williams, Plas. Pasiwyd pleidlais gyffredinol o ddiolchgarwch i'r Llywydd a'r Beirniaid am eu caredigrwydd. Ar y cyfan cafwyd cyfarfod llewyrchus a chynulliad da.—GAREG ATEB.

Toronto, Canada. AIL EISTEDDFOD CYMRU.-Cynhaliwyd yr uchod yn y Temperance Hall, Bathurst Street, o dan nawdd Ysgol Sabbothol y Cymru, Rhag. 19eg. Yr oedd y paratoi wedi bod yn eithriadol o dda. Cafwyd cystadleuaeth frwd ar bob canghen, ond yn enwedig yn y rhan gerddorol. Llywyddwyd yn hynod o ddeheuig gan Mr. J. O. Morgans, Gomy St. Awd trwy y rhaglen fel y canlyn Ymdaith Gwyr Harlech," gan y Toronto Welsh Glee Parti. Anerchiadau gan y Beirdd. Cystadleuaeth Unawd Baritone, goreu, Mr Tom Davies. Tri phenill coffadwr- iaetbol ar ol y ddiweddar Mrs J. O. Morgans, goreu, Mr W. C. Roberts. Deuawd Tenor a Bass, y goreu o bump parti ydoedd Mri Ellis Evans a J. R. Edwards. Llythyr caru, goreu Miss Jones, Moresson Street. Unawd Tenor neu Soprano, Mrs Williams, Crawford St. a Mr Tom "Davies yn gyfartal. Unawd Contralto, goreu, Miss May. Traethawd "Cartref," goreu o bump ydoedd Mr O. Williams, Togan Ave.. Talybont.iG.C, Pedwarawd, "Emyn Hwyrol," i ymgeisiodd pedwar parti, a'r goreu ydoedd Bolton Ave. Parti, sef Mrs Tomkins, Miss Hachet, Mri Ellis a Peglar. Casgliad o enwau Cymru Toronto, neb yn deilwng, Prif Gys- tadleuaeth y cyfarfod ydoedd un y partlon, ar ddatganu "Sailors Chorus," Nid ydoedd pet- rusder yn meddwl y beirniad nad y Toronto Glee Parti (Parti Cymraeg ag sydd yn canu llawer yn y Ddiras hon) oedd y goreu. Ar- weinydd, Mr David Powell, brodor o Rbos- llanerchrugag, a chafodd dlws aur ysplenydd, rhoddedig gan Mr John Williams, Togan Ave. Derbyniwyd y feirniadaeth gyda chymeradwy- aeth fyddarol. Clorianwyd y Gerddoriaath gan Mr Merinar, Organydd Eglwys First Ave.. a gwasanaethwyd fel beirniaid ar y canghenau eraill gan Mr. Williams, Crawford Street, a Mr Caradog Rhydwen. Diweddwyd trwy gann Hen Wlad fy Nhadau," a God Save the King." IAAAAAAAAAAAA

Llyfrau Newydd. Dyma restr y Llyfrau Cymraeg (Class G.) a I chwanegwyd at gasgliad rhagorol ein Llyfrgell Gyhoeddus yn ystod y flwyddyn Diwygiadau Crefyddol Cymru (Henry Hughes) Barddoniaeth Cynddelw. Cynfeirdd Lleyn, 1500-1800 (Myrddin Fardd). Y Ffenestri Aur (Anthropos). Darlithiau Hiraethog. Gwaith leuan Brydydd Hir. Llyfr Adar (R. Morgan). Tro trwy y Gogledd (0. M. Edwards. Clych Adgof (0. M. Edwards.) Pregethau Cynddylan Jones. Gweithiau Cawrdaf. Robin Ddu Eryri. Capelulo (Elfyn). Cerrig-y-Rhyd (Winnie Parry). Tlysau Ynys Prydain (H. B. Hughes). Athrawiaeth Anfarwoldeb (D. M. Phillips). Cofiant Roger Edwards (T. M. Jones). Trem ar y Ganrif (J. M. Jones). Caniadau Prof. J. Morris Jones. Gwedi Brad a Gofid (T. G. Jones). Plant y Gorthrwm (Gwyneth Vaughan). Robinsoe Crusoe. Gwelir bod yn eu plith lawer llyfr y bydd yn werth i'n pobl ieuainc dreulio birnos gauaf i'w darllen a'u hastudio. Bwriadwn roddi rhestr o'r llyfrau newyddion a chwanegwyd at y dosbarthiadau eraill, a gobeithiwn y bydd galw sylw atynt fel hyn yn foddion i godi awch yn ein darllenwyr am eu gweled a'u darllen.

GARN DOLBENMAEN. DRAMA.—Nos y Nadolig bu i Gwmni Dram- anyddol y lie ucbod roddi chwareuad o'r Ddrama boblogaidd Y Bardd a'r Cerddor," yn Ysgol y Cvnghor. Gallwn longyfarch y Cwmni ar eu chwareuad rhagorol, a danghos- ent ol llafur mawr, ac yr oedd naturioldeb rhai o'r aelodau yn ein gwneud i feddwl ein bod yn edrych ar ffaith. Sicr genym y caiff rhai o'r ardaloedd cylchynel rywbeth gwerth i edrych a gwrando arno, os bydd iddynt fyned oddicartref. Y COR.Da genym longyfarch y Cor ar eu hymgyrch Iwyddianus i Golwyn Bay. Cawsant Goron hardd, a gwobr haeddianol. Er nad oedd yno gystadleuaeth, nid gwaith rhwydd ydoedd i Gor gwledig ganu dernyn fel Cydgan yr Angelion," a derbyn canmoliaeth cerddor gwych fel Mr. D. Evans. MARWOI.AETH.-Ganol dydd Iau, yn ddis- ymwyth iawn, bu farw yr ben gymeriad dydd- orol a'r amaethwr parchus, Mr. Griffith Morris, Tyddyn Mawr, wedi gadael ei 80 mlwydd. Claddwyd ef dydd Llun yn Nolbenmaen angladd anghyoedd. Chwith genym feddwl na chawn weled ei wyneb siriol mwy. Gorph- wysed yu dawel bellach. A A A.A A A AA A AAAAA, A A A A AiAfAA A AA AV

-a -y c- -o -r a- d- I Lafayette, Colorado. Gan fod gymaint o blant Ffestiniog yn yr ardal hon, efallai nad anyddorol gan ddarllen- wyr y RHEDEGYDD fuasai cael gair o'n hanes yn awr ac yn y man. Byddwn yn ymfrjyfrydu mewn cael myned at ein gilydd i ganu ac ad- rodd, yr hyn sydd yn nodweddiadol iawn o honom fel cenedl, a chan fod llawer o symud yn ol ac ymlaen yn ein plith, mae wedi myn'd yn hen arfer genym i gynal cyfarfodydd ymad- awol i'r cyfeillion fydd yn ein gadael. Yr wythnos hon yr oedd genym gyfarfod felly i'r cyfaill Mr. Richard Owen Parry, Tanygrisiau, yr hwn oedd wadi peaderfynu talu ymweliad a'i gartref, a'r hwn erbyn hyn sydd yn eich plith. Llywydd y cyfarfod oedd Mr John R. Williams, Bronymaes, ac nid oes angen dyweyd nad oes ei gymwysach yn ein- plith, Awd trwy y rhaglen a ganlyn Ton Gvffredinol. Anerchiad gan y Llywydd, yr hon '■'vdd yn Hawn o gynghorion i'r cyfaill oedd yn ein gadael. Cap gan Daniel Hughes, "Dacw Gymru yn y golwg." Gaior gan John Hughes- Roberts. Can gan David Evans "SwaneeRiver," Gair gan Humphrey Parry. Adroddiad gan Harry Edwards. Yna cafwyd Refreshments yn cynwys pob math o ffrwythau, ar ol i bawb lonyddu awd ymlaen gyda'r cyiarfod, sef anerchiadau gan y Beirdd, anerchwyd gan y rhai canlynol, Mri. John Howell Jones, Hugh Roberts, Humphrey Hughes, ac Edward John Hughes. Yna rboddwyd gyfleusdra i'r cyfeillion ddweyd gair, a siara.dodd Mri. John Corris Jones, Griffith Jones, Daniel Hughes, John Price Jones, David Evans, ac Humphrey Hughes. Can gan Humphrey Hughes, Peidiwch gofyn i mi ganu." Gair gan Edward J. Hughes. Can gan David Hughes Roberts. Gair gan John C. Williams. Can gan John Ffestin Jones. Can gan Tom Wiiliams, Gair gan Tom Roberts, ac yna cafwyd can gan y llywydd, efallai nad oedd llawer o ddarllenwvr y RHEDEGYDD yn I gwybod fod yr Hen gefnder yn gallu canu, ond y mae bob amser yn tynu y ty i lawr hefo'i ganu yma, yna, cafwyd gair o ddiolch- garwch gan Richard Parry, ac i ddiweddu can- wyd Hen Wlad fy Nhadan." I HARRY EDWARDS. I

BWRDD GWARCHEfDWAED LLAN- RWST. Cyfarfu y Bwrdd ddydd Mawrth, pryd yr oedd yn bresenol, Mri. John Roberts (Cadeirydd), John Lloyd Morris, John Hughes, John Berry, Edward Mills, W. Griffith Jones, W. Williams, J. Llewellyn Richards, Henry Jones, R. T. Ellis, T. T. Roberts, David Owen, John Davies (Bryniog), 0, Lloyd Jones, R. R. Owen (Clerc), Thomas Hughes (Clerc Cynorthwyol), Edward Hughes (Meistr), T. C. Roberts ac O. Evans Jones (Swyddogion Elusenol). Yr Elusenau a'r Tlodion. Adroddodd y Clerk fod 33 o dlodion yn y Ty ar gyfer 39 yr un amser y ilynedd llai o 6. TIodion yn derbyn allan-gynorthwy, 280 ar gyfer 295 llai o 15, Talwyd o Elusenau yn ystod y mis £ 175 4s Ie, ar gyfer Z183 13s 5c: llai o £ 8 9s 3c. Y Clerc a sylwodd fod nifer y Tlodion a swm yr Elusenau yn gostwng y naill fis ar ol y Hall, ac os eid yn mlacn air yr un ilinellau byddid heb dlodion yn y eyfodol.-Y Cadeirydd, Wel, newydd da iawn fyddai hyny. Y Merched alr Meibion.. Galwodd y Clerc sylw at achos Wynne, gynt o Lanrwst, ond oedd yn awr gyda'i ferched yn Colwyn Bay. Yr oedd wedi enill ei blwyfoliaeth yn- Colwyn, ond dymunai y merched am wneyd eu goreu i'r hen wr yn hytrach na gofyn elusen gan ei fod yn 68 mlwydd oed, ond nid oedd y meibion yn barod i wneyd dim. Yr oedd yr oil o'r plant yn abl i helpu, a phe gwnelent hyny am ddwy flynedd, deuai eu tad i mewn am flwydd-dal.- Y Cadeirydd a ddywedodd fod y meibion yn sefyll yn eu goleu eu hunain, ond mater iddynt hwy oedd hyny. Gan mai perthyn i Undeb Conwy yr oedd yr achos, nid oedd ganddynt ond gadael i'r Bwrdd hwnw ddelio ag ef. Par o Esgidiau. Pasiwyd i anfon par o esgidiau cartref i'r bacbgen o'r Ty sydd yn gwasanaethu yn ymyl y Bala. gan y cwynai ei Feistr fod arno angen am rai. Geneth Ddail. Mrs Lloyd Roberts, Llys ldwal Cottage, Llanrwst, a anfonodd air i hysbysu fod Lizzie, ei mherch, wedi dod adref o Ysbytty Hendhaw, He y cafodd bob chwareu teg a charedigrwrdd. Yr oedd wedi cael triniaeth dda i'w Hygaid, a tbeimlai yn hynod ddiolchgar i'r Bwrdd am yr hyn a wnaethant yn yr achos.—Datganodd y Bwrdd eu boddhad o glywed y newydd da am ferch hon, ac am deimladau da y fam o dan yr amgylchiadau. Cydymdeimlad. Ar gynygiad y Cadeirydd, pasiwyd pleidlais o gydymdeimlad a Mr John Williams, un o'r aelodau, ar farwolaeth ei chwaer, gan yr hon yr oedd deg o blant. Y diweddar W. Jones. Mr O. Evans-Jones a ddarllenodd adroddiad manwl am y derbyniadau a'r treulion gyda'r diweddar William Jones, gynt o'r Farm Yard, Llanrwst, yr hwn a fu farw yn y Gwallgofdy. Yr oedd £ 4 2s He yn aros yn ddyledus i'r Bwrdd, ac yr oedd yr Ysgutorion o dan yr ewyllys yn barod-i dalu yr arian. Adroddiad y Meistr. Dywedodd y Meistr fod y tlodion oedd yn y Ty yn ddiolchgar iawn am y wledd Nadolig a gawsant gan y Bwrdd. Hefyd yn ddiolchgar i Mrs. Owen, Brynyftyr, am y wledd a gawsant ddydd Calan pryd y difyrwyd hwy hefyd gan Mr. Fredericb Tavlor, Bank Buildings gyda'r Gramaphone.—Diolchwyd yn gynes i Mrs. Owen, Mr. Taylor, a chyfeillion eraill oeddynt wedi anfon eu rhoddion i'r Tlodion, sef, Mri. A. Parry, a W. Morris, Eillydd, Station Road. Y Meistr a adroddodd am ddau achos dif- rifol ddaeth i'r Ty o Heol Scotland, Llanrwst. Un ydoedd gwraig Casey, gyda tri plentyn. Yr oeddynt wedi eu troi allan, yn ol adroddiad y wraig, gan y gwr. Gweithiai y gwr yn awr o dan y Cyngor Dinesig gyda thori cerig. Yr oedd y wraig yn orweddiog, ac anmhosibl ei symud.—Y Clerc a ddywedodd ei bod yn hollol anghyfreithlon i gadw y wraig yn y Ty a'r gwr allan. Nid lie i beth felly oedd y Ty.—Y Swyddog Elusenol a ddywedodd ei fod yn gwybod am yr achos hwn yn dda. Lletya yr oeddynt mewn vstafelloedd, ac anaml iawn y byddai y gwr yn gweithio i gadw ei hun a'i deulu.—Pasiwyd i anfon bil i Casey, a bod ei wraig i fyned allan o'r Ty mor fuan ag y byddo wedi gwella ddigon i hyny. Adroddodd y Meistr am achos arall, Daeth tri phlentyn i'r Ty y dydd blaenorol, gan fod eu tad wedi ei anfon i garchar am feddwi. Yr oedd mam y plant wedi myned i ffwrdd a'a gadael hwy a'u tad er mis Mai.—Y Swyddog a ddywedodd i'r bachgen hynaf o'r tri, yr hwn oedd yn ddeuddeg ned, ei hysbysu na bu yn yr Ysgol o gwbl er's pan aeth ei fam i ffwrdd. Yr oedd ef yn methu deall sut yr oedd hyny wedi cael ei ganiatau.—Mr John Berry, a sylwodd y gallai fod a wnelo y ffaith mai i Ysgol y Pab- yddion yr arferai y plant fyned rywbeth a'i hyn a grybwyllid.-Mr. John Davies, Nid yw o bwys i ba ysgol y mae yn myned. Nid oes reswm o gwbl drcs ei fod yn cael ei oddef i es- geuluso yr ysgol. Ystyriwoh y golled ydyw i'r bachgen ac i'r trethdalwyr."—Pasiwyd i alw sylw Awdurdodau Addysg y Dosbarth at y mater.

IVSarwoiacthau. LLOYD.-Boreu ddydd Calan, yn bum' mis oed, Robert Owen, anwyl blentyn Mr. a Mrs. Hugh Lloyd (Dyfrdwy), 4, Maenofferen, Blaenau Ffestiniog. Hebryngwyd ei wedd- Blion ddydd Litin i fynwect Bethesda, pryd y gwasanaethwy d gan y Parch. John Hughes, Jerusaler^. Mae ein cydymdeimlad dyfnaf a'r rhieni yn en profedigaeth o goUi eu un bach anwyl. THOMAS —-lonawr 3, bu farw Kate Ann, plentyn ieuengaf Mr, a Mrs. John Thomas, 5, Walter Terrace, Blaenau Ffestiniog, yn 15 mis oed.