Y Rhedegydd

At WENYNWYR. HIVE The W.B.C. HIVE HBMMBjjlSKafjS CYCHOD COED 0 10/6 1 FYNY. Eto GWELLT CAMPUS ó WAITH CARTREF. ST ANDAD FRAMES. I lb. SECTIONS. 4 WAX |t A PHOBPETH AT drin GWENYN. lEil Derbynir Orders hefyd am HEIDIAU o tWENYN. Prisiau 12/6 ac uchod, yn 01 eu maint. Ymofyner yn- SHOP=YR=ERYR, BL. FFESTINIOG, neu yn W SHOP ISAF, MAENTWROG, TANYBWLCH. Mehefin, 19,07. T. ROBERTS. When you BuyLBUTTER :you mean to have THE BEST, and that Sis &> "Ir.<¡J1,I.:r.7o¡::o¡nt:IIt>:a.IR_a ;,n.o,¡-.AI,I.H<I.-IøI!Ióo!S:f'M!- t.. ,.¡;, „ *rr •• <•-«jUBSr5»V^- rmW)LE,T'TOffl yet the Price is ONLY i/- ■ LB. j mAVpoiE mmy co., LTP. 12, CHURCH STREET, BLAENAU FESTiNIOG. OVER 500 BRANCHES NOW OPEN. iI'L,mmnl'j¡q!&rr.T:I:l1!.t:!t:1;l Mxmrnvam rrHrvfrm wwv G, MBMiiiBil ■ jfp^ALL eich Golwg fed yn ddrwg heb i chwi fod iLp" yn gVlybod, RC am hyny ei adael o ddydd i M ddydd heb gymeryd an sylw o hono. g Fe ddaw poen yn y pen a'r llygad yn y.man, byddwch yn dechreu sylweddoli y pryd hyny fod rhywbeth o Ie a gweli fyddai i chwi gael profs EGf GOLWG yh AWR. Yr wyf wedi myned trwy Course olSight Testing dan m ?. V cl n gyfarwyddyd y London School of Optics, ac yn barod i I I roddi fy ngwasanaeth yn y cyfeiriad yma yn rhad. Mae I g genyf bob math o I I SPECTLS as EYEGLASSES I i siwfcio pawb am ^brisiau frhesymol. I '(J." THO  imflFSit M?mker Newborn BM!!d?gsJ Ids TTK'R 0 u Ew B?enauFfestmog? and optician, Biaenau rfes-tiniog.

BETRI GWELL TE AM DDEUNAW NA TeDwyvor ? ■ MAE YN RHAID NAD YDYCH DDIM WEDI RHODDI PRAWF ARNO NEU NI FUASECH YN DWEYD PETH MOR FFOL. TREIWCH CHWARTER AM kf j ================= CO-OPERATIVE SOCIETY, I; LIMITED, ,I BLAENAU FFESTINIOG.

I r:l:-=_I I Adnabyddus. i [ I Rhaid fod Syr James Kitson yn cyfrif fod cael ei symud o Dy'r Arglwyddi yn ddyrch- afiad, onide ni fuasai yn cydsynio i gael ei drosglwyddo felly. Mae er's llawer o flyn- yddoedd yn cynrychioli rhanbarth Colne o swydd Gaerefrog, yn Nhy'r Cyffredin, a ofnwn ei fod yn fwy na phosibl y bydd i'r sedd yn awr syrthio i ddwylaw y Toriaid. Nid oedd mwyafrif Syr James y tro diweddaf y gwrthwynebwyd ef ond ychydig ganoedd, a'r pryd hyny ni ddaeth ymgeisydd Llafur i'r maes. Yn awr mae Mr. Victor Grayson wedi ei ddwyn allan gan Blaid Llafur a'r perygl ydyw y cyll yr ymgeisydd Rhydd- frydol ddigon o bleidleisiau i oIIwng y Ceid- wadwri i fewn. Mr. Phylip Bright (perth- ynas i'r diweddar John Bright) sydd yn ymladd brwydr Rhyddfrydiaeth, ac yr ydym yn deall ei fod yn Rhyddfrydwr o'r iawn ryw. Mr. Wheeler ydyw dewis-ddyn y Toriaid, ac y mae yn ddiffyndolkvr rhonc. Mae'r ffaith fod Mr. Victor Grayson y Sos- ialydd yn gwneyd ei ragolygon yn dywyllach nag y buasent amgen. Rhaid i ni gredu ei bod yn gwneyd ei ddychweliad yn anhebygol i'r eithaf, ac mai y Toriaid a fanteisiant ar ei ymgeisiaeth. Gwyr eraill sydd wedi cae! eu hanrhydeddu ydyw Mr. Frank Edwards, A.s. (cynrychiolydd Maesyfed, a'r Milwriad Ifor Herbert, A.S. (Deheubarth Mynwy) y rhai ydynt wedi eu gwneyd yn farwnigiaid, a'r Dr. John Rhys yr hwn sydd wedi ei wneyd yn farchog. Cyn belled ag y mae y teitlau hyn yn cael eu rhoddi fel cydnabydd- iaeth o wasanaeth eithriadol y maent yn werthfawr ond tra y cydnebydd pawb was- anaeth gwerthfawr Dr. Rhys i lenyddiaeth Geltaidd, anhawdd fyddai i neb ddywedyd pa peth a wnaed gan Mr. Frank Edwards a'r Milwriad Herbert i beri iddynt gael eu hanrhydeddu fel hyn. Mae'n ddigon gwir fod Mr. Edwards yn Rhyddfrydw r cyson a chryf, a bod y Milwriad Herbert (er yn Babydd) wedi profi ei hun felly trwy roddi cefnogaeth aiddgur i'r Mesur Addysg flwy- ddyn yn ol, ond nid ydym yn tybied y buasai yn anhawdd cael eraill i'r rhai y mae Cymru a'r deyrnas yn fwy dyledus nag ydyw iddynt hwy. Da fyddai genym weled y Brenin yn anrhydeddu gwyr ag y mynai y wlad eu hanrhydeddu. Yn achos Dr. John Rhys yn unig o'r Cymry y mae wedi gwneyd hyny. Wedi dywedyd hyn yr ydym yn dymuno nid iddo ef yn unig ond i'r Ileill hefyd bob daioni a hir oes i fwynhau yr an- rhydedd sydd wedi ei rhoddi arnynt.

Mesur y Tenantiaid Gwyddelig. I Er mor anffodus y bu Mr. Birrell gyda'i Fesur Addysg, a thrachefn gyda'i Fesur Cyngor yr Iwerddon, nid yw wedi digaloni. Heblaw hyny nid yw yn sefyll dim yn is yn ngolwg Ty'r Cyffredin nag yn ngolwg y wlad. Mae'n awr wedi cyflwyno i Dy'r Cyffredin fesur a'i ddyben i sicrhau man dyddynod i tua 2,000 o bobl yr Iwerddon a gollasant y tyddynod oedd ganddynt, a thrwy hyny a gollasant eu bywoliaeth. Dyry hawl i'r awdurdodau a benodir i'w weinyddu i sicr- hau tir naill a'i drwy gytundeb wiifoddol a pherchenogion neu trwy eu gorfodi i'w werthu. Eddyf y Toriaid fod angen am wneyd rhywbeth i'w wneyd yn bosibl i'r bobl hyn gael tir yn lie y tir a ddygwyd oddi- arnynt. Gwyddant na ellir ei gael am bris rhesymol trwy gytundeb wirfoddol er hyny gwrthdystiant yn erbyn gorfodi perchenogion i werthu. Gwrthwynebant yn unig gynllun ymaiferol i gyraedd amcan ag y dywedant eu bod yn ei gymeradwyo. Felly gellir bwrw mai er gwaethaf yr Wrthblaid y dygir y mesur drwy Dy'r Cyffredin. O'r braidd y beiddia yr Arglwyddi ei wrthod, ond yr ydym yn ofni y bydd iddynt ei wneyd yn llawer Ilai ei werth nag y mae yn y ffurf bresenol. Wrth reswm caiff Mr, Birrell gefnogaeth selog yr Aelodau gwyddelig, er y byddant yn sicr o haeru mai ychydig werth sydd yn y mesur. Eu harfer ydyw dywedyd am bob mesur ei fod yn ddiffygiol, a'u hamcan wrth wneyd hyny ydyw rhwystro'r Llywodraeth rhag derbyn gwelliantau a'u gwanhaent.

Geiriau heb Ystyr. I Dydd Gwener diweddaf, yn Epsom! dywedodd Arglwydd Rosebury wrth rywral na fydd ganddo ddim a wnelo a gwleidydd- yddiaeth mwyach." Rhoddwyd cyhoeddus- rwydd i'r geiriau hyn, a phan welodd ef hyny brysiodd i bellebru i'r Wasg mai I. geiriau diofal oeddynt ac nad oedd ystyr iddynt. Yr oil a ddywedwn ydyw fod yn ddrwg genym ddeall hyn. Gwell fuasai genym ei weled yn ymneillduo o fywyd cyhoeddus na'i weled yn aros ynddo i wrthwynebu'r egwyddorion y mae yn y gorphenol wedi eu pleidio mewn modd a chyda gallu mor ragor- ol. Ofnwn ei fod ar fedr gwneyd ei eithaf i ddyfetha Mesur Man dyddynod Ysgotaidd pan gyrhaedda Dy'r Arglwyddi, ac nid ydym yn sicr na cheir ef yn cyd-weithredu a'r Toriaid i drin Mesur Man Dyddynod Cymru a Lloegr yn yr un modd. Chwith ydyw gweled gwr ag y bu'r wlad yn disgwyl cym- aint wrtho, ac yn yrnddiried mor Iwyr yn ei farn, wedi myn'd i'r cyflwr y mae Arglwydd Rosebury ynddo yn awr. Nid yw yn dda i ddim i'r wlad. Mae wedi colli ei hymddiried ynddo, ac y mae ei ddylanwad mawr a da i'w cyfrif ynmhlith y pethau a aethant heibio. Mae hyn yn beth i resynu yn fwy o'i blegid wrth ystyried yr achos o'r cwbl.

Y Gymtaf o Orphereafi. Dydd LIun daeth Deddf lawn i Weithwyr, 1906, i rym, ac y mae hon yn ffaith y gwna cryn lawer o'n darllenwyr i wneyd cyfrif o honi. 0 hyn allan bydd gan bawb (o fewn ychydig iawn) sydd yn gwasanaethu eraijl am gytlog heb fod dros e300 y flwydd- yn hawl i gael iawn ganddynt os cyfarfydd- ant a damwain tra yn cyflawni eu gorchwyl- ion, ac os bydd y ddamwain yn angeuol bydd yn rhaid talu iawn i'w perthynasau, a bwrw fod ganddynt rai yn dibynu arnynt yn hollol neu mewn rhan. Yn achos gweision neu forwynion ty rhaid fydd talu haner eu cyflog iddynt tra y byddant yn analluog i ddilyn eu gorchvvyl (ond ni wiw i'r haner- cyflog fod yn fwy na El yr wythnos. Os bydd y gwas neu'r forwyn dan un-ar-hugain oed, bydd ganddo (neu ganddi) hawl i ddeg swllt yr wythnos er i'r cyflog fod yn Ilai na phunt yr wythnos. Os cyferfydd y gwas neu'r forwyn a damwain angeuol tra yn gwasanaethu, bydd y meistr yn gyfrifol am swm yn amrywio o £ 150 i £ 300 i unrhyw berthynasau o'r eiddynt yn dibynu arnynt. Gwelir oddiwrth hyn fod gan bawb sydd yn cadw un neu fwy yn eu gwasanaeth achos i ddarparu ar gyfer yr hyn a ddichon gymeryd He. Am hyny yr ydym yn galw sylw at y mater.

Beiddgarwch Mr. John Redmond. Er fod Mr. Pete Curran yn ceisio gan ethoiwyr Jarrow ei ddychwelyd fel cynrych- iolydd Llafur, gwelodd y Blaid Wyddelig yn dda ddwyn allan ymgeisydd yn mherson Mr. O'Hanton. Dywedasom yn ddiweddar fod hyny wedi chwerwi cryn dipyn ar y teimladau rhwng y ddwy b!aid yn Nhy'r Cyffredin yn ogystal ag o'r tu allan iddo. Ond ni fu hyn yn ddigon i rwystro Mr. John Redmond rhag myn'd i Jarrow ac apelio at y gweithiwr yno i bleidleisio dros Mr. O'Hanton yn hytrach na thros Mr. Curran. Ped apeliasai atynt i wneyd hyny I er mwyn yr Iwerddon, ni allesid beio arno, ond nid hyny a wnaeth. Bu yn ddtg j beiddgar i geisio ganddynt gredu gU j| wneyd hyny yr enillent fwyaf idynt el hunain fel dosbarth. Mae He i ofm f?d ?. Redmond yn cael gan bobl yr lwerddon dderbyn fel gwirionedd sicr a phur bob alr a ddywed gyda thipyn o bwyslais, a 1 to YO tybied y gall wneyd hyny yr un peth ? I gweithwyr Jarrow. Oni siomir e?f, s.? P-ni yn ddirfawr. Os ydyw yn iawn i'r ?s"j? Gwyddehg er mwyn cyraedd eu hamca..? eu hunain fod yn hollol ddiystyr o fuddlaoa pawb eraiH-gweithwyr ac AnghydffurhY;' t' y mae yn iawn i Anghydffurfwyr a gveith- wyr ofalu yn gyntaf 011 am eu budoia eU hunain, a bod yn ddistyr o geisiadau ^• Ae" ¡ odau Gwyddelig y rhai sydd fwy nag Ul" I waith wedi dangos nad oes ynddynt d I diolch i ni am ein hymdrechion a'n habed v er mwyn yr Iwerddon yn yr amse Ydd wedi myn'd heibio. {

Seisnig a Phrydeinig. rS Cafodd un o aelodau Ty'r Cynre neu gerydd gan Mr. Caldwell, Isgado!rY Pwyl gorau'r Ty, dydd Llun. Yr 'edd aart yr aelod hwnw fwriad i gynyg gwe Ja°ci' wrth ysgrifenodd a chyflwynodd ef i'r clercod "rt? y bwrdd. Yr oedd ynddo y ddau air ? ?? edigaeth Seisnig, a phan ddaeth yr ^ger edigaeth Seisnig,"  phan ddaeth yr araser i'r aelod gynyg ei welliant gallodd Mr. Chaldwell ei sylw at gyfnewidiad Y^ Qejd wedi gorchymyn iddo gael ei vVI}ey„ ynddo: Ar ei archiad yr oedd y Seisnig groesi allan. a'r gair Prydeinig wedi e. roCldi yn ei le. Hysbysodd yr aelod yn ?'?ch nad oes y fath beth a threfedigaeth?,enig" yn bod, ac mai trefedigaethau yn bod, ac mai trefedigaethau ?-?y ?jg ydyw holl drefedigaethau y deyrna £rod Ysgotyn ydyw Mr. Chaldwell, ac f! i frody' y mae ganddo wrthwynebiad cry? ?g?d sydd gan lawer o ?,aeson o arfeirY gair sydd gan lawer o Saeson o ar r ?tf Hoegr pan ddylent arfer y ?? ,,Prya, ain," a'r gair Seisnig" ynlle yjein?' Anwybyddant Gymru a'r Ysgotian"d h?* 01. Os gwna neb hyny wrth aerch y??d yn y wlad hono gelwir ef i gyf? ar ??g;th ?gr!  a gorfodir ef i gywiro ei g?"? racri. au,- Diolchwn i Mr. Caldwell am rodd, Y  hon i'n seneddwyr, a gobeithiwn 0 fyad iddynt ei hanghofio.

Y Cwestiwn Pwysicaf. ;.af Yr wyf yn sicr mai y cwestiwn P Gymruydyw nid dadgysylltiad ndddr g"Id yn neddfau'r tir, na mesur trwydd. e naC addysg na hunan-Iywodraeth, end ? y addysg na hunan-lywodraeth, 01' d D'al, y cwestiwn holl-bwysig symud y rhwyl t, ar ffordd pob diw?ad—Ty yr Arg'. ? 'jji." Fel hyn y dywedodd Mr. Lloyd  Yti Llundain nos Lun, ac yr ydym yn 'y t,tio 3?, hollol ag ef. Drwg genym orfod cr du ra3i drosto ei hun yn unig y Hefarai ac ??j yn lle f aru dros y Weinyddiaeth 0 r holl y yn Ilefaru dros y Weinyddlaeth ?i.ggt?' mae yn aelod mor Hwyddianus a I ? e? Pe buasai yr aelodau eraill o'r un f-l"' g ef, buasai y penderfyniad a ddygodd ?j f0d weinidog ymlaen yn cynwys datga cyf- yn angenrheidiol o'r hyn Ileiaf ??''? ?y? newidiad mawr yn nghyfansoddiad)'gefy?" Mad Hwydaidd hwnw-un o wscio? ? ?yt canol oesoeed. Yn wir, y peth ??g fyd^aXl gwneyd i ffwrdd yn hoUol ag ef. qs ydy^ ail dy seneddol yn rheidiol—ac yr y dym Y? ? credu eifod—ffurner ail cly? wyr v0 nabod y bob!,yndeaU eu han £ pf j0ll| cydymdeimlo a hwynt, ac yn Qit hy11 cydymdeimlo a hwynt, ac yn me" ? ..f t o ?" ?ef lleiaf ryw gymaint o gymhwysder 1 8^ ,o0rth"" wyo Ty'r Cyffredin yn ei waitn> c ber, ffeithio ei waith pan y bydd hyny y boibl.

Y Barnwr Moss a'r Gy"ir°e„ 0%vr Gwelsom yn ddiweddar fod Y ? ?? ut! Moss wedi dywedyd fod yn rblid 'bob tlti fo'n tystiolaethu yn Hys y ? Sacsoeg ger ei fron ef roddi ei dystioiaethy" t?est? os gall er y byddai yn well g?"°-? ?ygt'?" aethu yn y Gymraeg. O'r Dratd? yrV?? yn gaMu credu fod yr adrodd?ad y gy?f! yn gallu credu fod yr adr oddiad Y" gywi?; os ydyw, yr ydym yn synu ar y na"l 1,,v at Y Barnwr Moss ac yr ydym ar y 11 arall yn gwrthdystio yn erbyn ei reol. rheol nad oes ganddo awdurdod '??wney" ..e d ?d. na gallu i'w rhoddi mewn r, WCIlLbr' diad' Gyda phob dyledus barch iddo, y y vdym y1] dal fod gan Gymro yrn d dan g 0so g er el- dal fod gan Gymro a y????oy? fron hawl gyfiawn a chy?awn j\,stio Y1ei iaith ei hun, os gall fynegi ei ?°"j yn? ryw gymaint yn eglurach "? >" g?sne? ryw gymaint yn e g lurac,li tiag y7ns,estieg. Yr ydym yn myn'd yn nihella aC yn dywedyd y gall hawlio hyny he0 odd' °n rhyw reswm dros ei hawlio. ?'' ?g 0?0 ychydig Hynyddoedd er's pan d d ? i uf 0 farnwyr yr Uchel Lys, pan a??y?" !Ia? ? farnwyr yr Uchel Lys, pa" ar ^.welia^ 3 Dolgellau, ofyn i dyst a f ?,,?ai dystl. oyt, Gymraeg, a fyddai mor gre Ig ?_?ney? cymwynasagef trwy dystio yn sap, rleg O-q ltlSeu' gallai (gan y byddai i hyny ar,D???'??' Yr ydym yn Hed-feddw! fod y S???ds?s yno ar y pryd; pa un bynag a by" y da fyddai iddo ddilyn esiampl y 9 wrurddasoI doeth hwnw. Oni wna, g<??"yr ym- f J d !st a sal  ddengys o'i flaen ar fyrder d>'S a",if i dros ei hawL ac a ddi?n,t.l, )'?9 11,lid cles gall y Barnwr Moss mo'r awdu 0 ae tybied ac yn honi ei bod ganddo.

Sugno y Gwerwyn. Iwf Dydd Llun yn Bridlmgtoc. bu 1 Lng3rob dyeithr gyflawni gweithred a-?° a dyn? arol' Yr oedd geneth ddeuddeg oed y jwyno cj g,ti hyd un 0 heolydd y dref, pan y nye"ic?;o ?? c! ? a bratbodd hi uwchlaw ei Mr. b wrloy a archoll ddwfn. Daeth bonedciwr y ?e?n.o? chyn cynorthwyo i drwsio yr archolI ?? iddo ei lanhau trwy ei sugno. Lladdwy? y i yLl fan.