The Pembroke County Guardian and Cardigan Reporter

Danfoner pob ysgrifau, barddoriiaeth, a fohtbiadhau Gymreig i'r cyfeiriad caaly)tol KILMOBEY, Swyddfa'r Guardian Solfach.

Hanes Eglwys Annibynol Tref- garn o 1666 i 1866. GAN Y DIWEDDAR J. THOMAS, LLETHER. PENNOD XVIII. Yr oedd yn y gymydogaeth yma garactor hynod arall, Abel William, neu fel yr ad- weinid ef yn gyffredin Abel y Fanle (y Fanglai). Towr ydoedd Abel o ran ei al- wedigaeth. Dyn tal, teneu, ydoedd. Gwyneb cul, yn llawn o sarcasm. Gwallt hirllaes, yn cael ei ranu yn y canol, ac yn syrthio yn dorchau dros ei ysgwyddau. Ei wisgiad cyffredin fyddai o frethyn llwyd o waith gartrefol, hosanau du'r ddafad ac es- gidiau o bwclau o faintioli plat 'menyn cyffredin. Ei brif hynodrwydd ef oedd y gallu a feddai i odli brawddegau, a gwneud i'r cydseiniaid i glecian. Nid oedd na bardd na phrydydd yn ngwir ysfcyr y gair. Ond yr oedd yn meddu ar allu i rygymu gyda y rhwyddineb rnwyaf. Yr oedd hyny oaor naturiol iddo ag anadlu. Yr oedd un- waith wedi ei osod i doi ty a rhyw hen bendo. Yr oedd offeiriad yn y gymydog- aeth yn myned heibio, a dywedodd wrth Abel I I Rhoi bonion to ar benau tai. Ie," ebe Abel A gwehilion byd yn gweled bai." Yr oedd ffermwr ieuanc newydd briodi yn gyru heibio mewn cerbyd newydd gyda'i wraig ieuanc. Gwelodd Abel, ac anerchodd Yr ydwyf wedi cael car newydd." "Mi welaf." A wnewch chwi gan arno i mi "? Gwnaf." Dyma glwyd i ?!udo dynion Sydd yn dotil) ar tiiiant^ithion, A'r gweithwyr ^art-rc.'n byw ar faidd, A'n gwaedd a gyrli&edd Gwerddon." Aeth Abel at Mr Davies, Caswilia, i ofyn pren i wadnu par o glocs. Dywedocld Davies y cai, ond iddo ofyu ar gan, ac fel hyn y canodd "0, Mr Davies, hoffus ddyn, Rhowch i mi onen gron ddiprin O'r blrten i'r bon yn anion lin, Hyd at y brigyn brt-iuif, I glocsen folwen fraith 1 bwyo'r Iml i hen y daith, 0 dan y lhvyn ar dywydd ilaibh, A gwthio'r gwaifch i'r eithaf." Yr oedd Mr Davies yn adnabyddus trwy yr holl wlad fel an hynod a lew mewn gosod esgyrn a thrin clwyfa^ o mawr y cyrchu fyddai ato. Un bora" daeth tri o bersonau ato o dan eu clwyfau, a phob un o honynt wedi eu onoi-un gan faedd, y Hall gan gi, a'r trydydd gan fwtchwr. Ar hyn canodd Abel, yr hwn oedd yn toi yn Caswylia ar y pryd, yn debyg i hyn y n "Daeth tri dyn truenus, Dan glwyfau enbydus, Gan ddanedd awchlyinna a blin Fe gnow'd un gan fochyn, Y llall gan gi cytidyn, A'r trydydd gan gigydd o ddyn Ar ol cael diangfa, Aeth rhai'n i Caswylia, Er gwella en clwyfau yn rhi' Mae Davis wr dawnus Mewn clwyfau mor fedras, Gwna 'n hwylus mae'n ddilys y tri." Nid oedd Abel yn bleidiol i'r ysgolion can a gynelid y pryd hyny; a byddai yn lied anfoddlon fod emynau a &almau yn cael eu defnyddio yn unig i'r dyben o ddysgu tonau. Un boreu hafaidd pan yn myned at ei waith cyfarfu a blaenor y gan, ac yn yr ymddiddan dywedai y canwr fod ganddynt don newydd odiaeth yn cael ei dysgu ar y geiriau :— 0 Daeth bore'r m,-tii, Ar dan i foli Daw, Yr liaul r.'r liyfry(i Iiin, Yn lloni'r werin wiw, &c." Dywedai Abel fod y geiriau yna yn rhy dda i feebayn a merched anystyriol i'w harfer er mwyn dysgu ton. "Byddai rhywbeth tebyg i hyn yn taro yn well debygwn i," meddai Daeth bore'r adar man, Y fran a ddaeth o fry, Y dryw a ddieth o draw, A llwyd y Law i If ba Y deryn brifriyn bra', RI, wrig dail yr ha' mor hy', A'r fwyaich fwyn ar frig y llwyn Yn seinio yn swynol sy V' Ynghylch amser Abel yr oedd llawer o ddadleu ar ddull a deiliaid bedydd. A bu dadl rhyngddo ag un o weiaidogion y Bed- yddwyr (J. James, Beulah), yr hon a ddygid ymlaen ar gan. Diawyddodl i Mr James i alw Cyprian yn Bab. Canfyddodd Abel y camsyniad, a dywedodd Wrth alw Cyprian sanfc yn Bab, Aethosb yn henfab ynfyd, Ilho heibio'th athrod,' gad ei Iwch Mewn heddwch yn y gweryd. Mae ei lyfrau llwydai'dd oil yu Lladin, Ni wnaet o'i feinrwn daeall myniryra 'Dwyt ti ond Cymro gwan disynwyr, Heb allu silln gair yn gywir Na darllen nnrhyw benod fach Agosiach er dy gysu.r." Daliai Mr James fod esiampl Crist yn brawf nad oedd neb ond rhai mewn oed i'w bedyddio. I hyn atebai Abel.- "Os oedd Crist yn ddeg-ar-hugain Pan ga'dd fedydd efo loan, Pa'ni y I 'b a(io'r drefen Gan droi i'r gofar ar dy ycfen, A'th osod yn y ddyfrllyd ffos yi I n ]>ldai y ffermwyr yr amser hyny yn gosod eu gwair i'w dori gan gwmni o tua dwsiu o ddynion fyddent yn cymeryd i dori gwair drwy'r ardal yn ol hyn a hyn yr erw. A chryn rhagorfraint yr ystyrid i gael bod yn un o'r ewmi-ii. Yr oedd Abel a'i fab yn perthyn i'r cylch etholedig. Cafodd mab Abel ei fedyddio (gydag tin arall o'r ewmrii) un F,I)bath. Ar y Llun canlynol, pan yn dyfod i'r cae gwair, anerchodd Abel y ddau yn y geiriau can- lynol "Boren da, chwi Ivchaduriaid. Mawr eich sychcii am y swydd, Mawr eich trachwanb am eich trochi, Mawr y lloni os bydd llvvydd. Mawr eich riiyfyg nwch yr afon, Llnsgo dynion lleia i dysg 'Lawr i'r llynoedd wedi en lleinw, Ttheini 'n meii w yn eich mysg." Ni wna!r inoroedd er en mawredd, Ni wna rhiuwedd pena'r rhai'n, Mwy na'r ffynon beraidd £ t'eina Er eich stwr byth olchi 'ch staen. Lie ho buchedd lotti afiachas, Ni bydd hoenus enaid hwn, Er ei poddi lawr i'r g'.vaeiod, liy(lil ei 't)ecl)okl arrio'ii bwn." Pallai amser i mi ddwyn i'ch sylw am- ryw eraill o gymeriadau hynod yr oes hono megis John Watt y crydd, Henry Charles, Ffynonbedw (brawd Joseph Charles y soniasom am dano), ac eraill oedd yn per- tbyn i'r lie—dynion er eu holl hynodion oeddent yn gymeriadau disglaer, ac yn addurn i grefydd. Gwnaethant hwy waith Duw a dynoliaeth yn eu hamser a'u llwybr eu hunain, ac y mae eu coffadwr- iaeth yn fendigedig. DIWEDD.

Fy Ymweliad a Solfach. Yn ddisveddar bnni ar ymweliad a Solfach, bro fy ngenedigaeth. Cychwynais yn forea o Dreherbert, a chyrhaeddais y pentref taa saith o'r gloch yr un noson, wedi bod yn teithio drwy y dydd. Yr oedd yr hin yn oer ag ystormllyd a llem a lieiiir DO wedi en tynu i lawr yn mhell cyn cyrhasdd ein arosfan. Yr ail foreu codais yn foren, ac aethum i'r capel erbyn deg o'r gloch, ac nid haner awr wedi deg, fel sydd pyda ni yn Morganwg. Maent yn efclycha yr adnod honno, Cwyd yu foreu a dos allan i gyfarfod a'th Dduw." Dyraa'r eglwya lie y gweinidogaetha y bardii coronog Mafonwy. Yr oedd yn dda iawn gennyf weled cynnlliad mor dda yn nghyd. Pregethai y gweinidog yn fendigedig yn ddi- auiheu y mae yn un o efengylwyr gorea yn y sir. Cafwyrl pregstli fysv, ffres, ac yn cael ei thraddodi gyda nerth a dylanwad mawr. O'i flaen yn y sedd iaivr yr ci. gwj r cryf yr olwg arnynt, ac a barrm wrth eu gwedd, yr oeddynt yn wir gynorthwyvyr y vveuudogtel! Y r (wild eu hameuaa cynn's yn rhwym »> yn rhoi ysprydoliaoth ya y pr^getliwr. r oe.i i y c:mu hefyd yn glodfawr ac addoigar. Oeiais fwynhad mawr drwy y dydd yn Mynydd Scion, ac nis gallaf llai na dymuno pob lIwyddiant i'r eglwys a'r gweinidog. Yr ail ddiwrnod yr \)f",1i! eisteddfod yn cael ei chynal gan yr eglwys, a deallais iddi droi allan yn llwyddianus yn mhob ystir. Clorianwyd y beirdd gan Mafonwy y lenyddiaeth gan y Parch. T. Davies, Felinganol a'r cann gan Mr Evan Jones, G.T.S.C., Hwlffordd. Gwnaethant en gwaith yn ganmoladwy iawn. Wedi bod yn aros am rai diwrnodau yn y lie, gwynebais boren dydd Gwener am Giynderwen, lie yr oeddwn wedi bwriadn aros noson cyn dod yn ol i Dreherbert. Daethuin yn gynnar i orsaf Clynderwen, ac yn fy nisgwyl yno oedd Mr Wm. Thomas (arwerthwr), Village View. Aethom i'r cerbyd yn union, a ffwrdd a ni drwy y pentref heibio capel lilaencoriin, ac ychydig yn nes y mlaen daetiiorti tt, gtpel prydferth yr Annibyn- wyr, Llandissilio, lie y gweinydogaetha y Parch. J. Cradoc Owen gyda llwyddiant mawr. Wedi cael golwg ar y capel aethom y mlaen yn hwylus, a chyrhaeddais y fan lie yr oeddwn i letya y noson. Yn faan iawn teimlais fod fy nghoelbren wedi syrthio yn niysg pobl siriol a charedig iawn. Yr oeddwn yn teimlo yn gartrefol iawn yn en mysg, a teimlaf yn ddiolchgar byth iddynt am eu caredigrwydd, Yr ail ddydd rhaid oedd gwynebu am Drehcrbert, ac felly bn. Daethum yn ol wedi treulio wythnos hapus yn Mhenfro. Gallwn yn hawdd ymhelaethu, ond gorphwysaf gyda dweyd Colion fyrdd at bawb o'm cydnabod." SOLFACHFAB.

Mafonwy yn Nghaerdydd. Traddodwyd darlith ardderchog i'r Cymmro- dorion ni>s Wener wythnos i'r diweddaf gan y prif fardd, Mafonwy. Ei destun oedd, "Yr awen Gymreig a'r Beibl." Yr oedd y ddarlith a'r traddodiad o honi yn deilwng o'r bardd a'i safle uchel. ac a,'r Cymmrodorion. Wrth dain diolch ymfllamychodd awen y beirdd lleol yn yr englynion a ganlyn :— Arddanol a llawn bard ii oii iaeth-rhyw gan Fawr i gyd fu'r araeth Heno'n wir ein swyno a wnaeth Iaich addas ei areithyddiaeth. Ar oir y Cymmrodorion-ei allu Enillodd eir; caJon; 0 wlith hael y ddarlith hon- 'E ddaw maeth, fhvyddi meithion. DEWI VYCHAN. Hyf enaid praff Mafonwy—heno'n wir \Ywi'i ban yn deimladwy Ail meWil nerth i ryferthwy Ei ddawn fawr gynydda'n fwy. A hoew yw'n meusydd awen—y Beibl, "Mae'r bardd yn ei elfen Cawn wlith ar ei lith a'i len A diliaa ar bob dalen, [ T. LOVELL.

Llinellau Myfyrgar Un rhwymedig gan y Gewynwst, yn methu gwneyd fawr ddim drosto ei hun. Cael ty a than a gwely clyd Sydd fendith anmhrisiadwy, I ddioddefydd poenau cas, Gewynw-t anwelladwy. Pa mor ddiolchgar ddylem fod Am ymborth hyd ddigonedd, A rhai i weinu ar bob pryd, Yr hyn sydd wir ymgeledd. Y bwysig wers i'w dysgu yw, Cael yspryd gwir foddiongar, Ei geisio bennydd gweddus yw, Er bod' yn amyneddgar, Nid hyfryd yw'r ceryddon geir Trt yn y byd presenol Ond, credwn ni, maent oil er lies, Cyn myn'd i'r byd ysprydol. 0, Dduw, rho im' dy ras a'th nerth 1 ddal y croesan chwerwon, Ac i ymddiried yn barhaus Yn Iön'r cyfaill ffyddlon. DYFROG.

Y Pum Darlun. Yn rhodio min y lli' Y gwelais Morfydd dius, A'i gwallt sidanaidd hi Mor ddu a lleni'r rios A'i grnddiau mat rhosynau derch, A'i llygaid byw yn llawn o serch. O'r tyddyn ger y nant, Yn mraich ei hanwyl dad, I eglwys Dewi Sant I Arweiniwyd Morfydd fad Ac ar ei bys rhoed modrwy aur, Gan Arthur Wyn, o Lanbrynmair. Yn welw iawn ei gwedd, A'i dagmn fel y lli', I ymyl newydd fedd, Yn weddw gwelais hi Tra'i hanwyl briod yn ei arch, Yn myn'd i'w fedd yn fawr ei barch. Ar doriad cvnta'r dydd, A blod'yn yn ei Haw, A deigryn ar ei grudd, Hi aeth i'r fynwent draw Ac ar y bedd rhoes lili wen, Yn ddarlun byw o wallt ei phen. I mewn i gladdfa'r plwy', Yn swn hen gloch y ilan, Daeth tyrfa dan ei chlwy', A'i dagrau'n mwydo'r fan Ac yn ei bedd, yn nghladdfa'r glyn, I huno mwy, rhoed Morfydd Wyn. Maerdy AP IOAN.