The Pembroke County Guardian and Cardigan Reporter

Hanes Bglwys Annibynol Tref- garn o 1666 i 1866. GAN T DIWEDDAB J. THOMAS, LLETHER. PENNOD XVI. Bu gweinidogaeth Mr Griffiths yn hynod 0 lwyddianus o adeg yr ymraniad am tua haner can mlynedd, pan ddechreuodd ei nerth roddi ffordd. Gofynai Dr. Fletcher o Lundain, yr hwn oedd yn pregethu yma ar foreu Sabbath, mewn syndod i Mr. Griffiths, pa fodd yr oedd yn cadw ynghyd y fath gynulleidfa mewn lie mor wledig ac anmhoblogaidd ? Ac wedi i Mr Griffiths egluro iddo y cynllun, Now," atebai, "I cease to wonder you adopt the true Apos- tolic plan." Yr dedd Mr Griffiths fel Pregethwr yn gynwysfawr ac ymarferol. Byddai ei ran- iadau bob amser yn naturiol, ac oil yn y testun. Triniai ei fater yn ddeheuig, a dywedai lawer mewn ychydig eiriau, a chyfleai ei feddwl gyda'r fath eglurder na fyddai yn hawdd ei gamddeall. Ni fyddai byth yn ceisio cynhyrfu teimladau anifeil- aidd y gwrandawyr, ond siaradai yn hynod doddedig, a byddai ei apeliadau yn ddwys- .ion a miniog. Fel gweinidog a bugail yr oedd yn dyner a gofalus, ac yn neillcfliol o fuddiol ac adeiladol yn ei ymweliadau yn y ddysgyblaeth yr oedd yn dyner braidd hyd at fai. Nid oedd yn ddim cynadledd- wr, ac anaml iawn yr elai oddicartref, ac ni symudodd droed erioed i hel poblogrwydd. Ei eglwys oedd ei gylch, ao i adeiladaeth hon y cyflwynodd ei amser, ei nerth, a'i dalentau. Nid yn ami y daeth i ran un gweinidog i ganfod mwy o lwyddiant ar ei lafur nag a gafodd Benjamin Griffiths. Daliodd i bregethu hyd o fewn i ychydig wythnosau i'w farwolaeth, ao y mae yma rai heno nad anghofiant tra fyddont byw ei bregeth olaf, yr hon a draddododd yn Pen- ycwm. Teimlai yn lied wan, a gofynodd i un o'i ddiaconiaid i ddechreu y cyfarfod, ac ar ol gweddio rhoddodd y diacon y penill canlynol o lyfr Samuel Roberts allan:- Mae'r afon fawr gerllaw, Mi welaf frig y don, Pa fodd anturiaf trwy Dymheatlog donau hon 0 Dduw Elias, tyr'd i lawr, I dori grym yr afon fawr." panWjnl.3KV-ben don Gwlad ys" arnyni, nid fel y mae wedi ei llurgunio yn Llyfr Tonau Stephens a Jones, ond fel y daeth o dan ddwylaw yr hen Tansur ei hawdwr, a chafodd gymaint o effaith ar ei deimladau nes y bu am gryn amser yn methu tynu ei destun. Ond ni chlywodd nebyn pregethu gyda mwy o ddylanwad nag y pregethodd y noson hono. Braidd yr oedd grudd sych yn y capel. Gwaelodd Yn raddol ei iechyd, a diffygiodd ei nerth gan ergydion dilynol o'r parlys, a bu farw yn 1862 yn 84 ml. oed. Gydag un eithriad, nid oes genym hanes fod yr eglwys hon wedi profi rhyw dym- horau o ddiwygiadau nerthol. Yn y flwyddyn 1840-1, ychwanegwyd tua 150 o aelodau, ond wrth olrhain ei hanes o'i chychwyniad yn 1666 tueddir ni i feddwl mai graddol a pharhaol y bu ei chynydd. Nid oes hysbysrwydd cywir am nifer yr aelodau pan yr yinranodd yr eglwys, ond y mae yn debyg mai tua 120 arosodd ar ol gyda Mr Griffiths. Yn ystod ei weinidog- aeth bedyddiodd o fabanod dros 800, ynghyd a llawer ar broffes o'i ffydd. Ni fyddai yr addoliad yn cael ei hynodi gan lawer o swn, ac anaml iawn y byddai yr amenau, a byddai pregethwyr yr hwyl- iau yn cyfrif yr eglwys yn un Stoicaidd, oer a dideimlad. Yr oedd hen wr bywiog a gwreso, ei deimladau, yn aelod a phre- gethwr gyda'r Methodistiaid, yn byw yn y gymydogaeth o'r enw Wililam Edwards daeth yma i wrando rhyw wr dieithr oedd yn hynod am ei ddoniau cyffrous. Rhodd- ai William ambell i Amen, gan edrych oddiamgylch ac amneidio ar hwn a'r llall, ond methai gael neb i'w eilio. Wedi gwneud sawl eynyg aneffeithiol, dyma efe ar ei draed, ac yn bloeddio ftllan Amen Gogoniant "1 yn nghanol yr hen geffylau mudion yma." Byddai William ei hun yn danllyd iawn pan yn pregetbu, a byddai weithiau yn mhoethder ei deimladau yn colli llywodraeth ar ei dafod. Yr oedd Yn elynol iawn i "smugglo," ac yn ngwyneb 0 fod treth mor drom ar yr halen yr amser hyny byddai llawer o'r gwaith yna yn cael ei gario ymlaen ar hyd lan y mor yma. Pan yn rhybuddio ei wrandawyr o'r perygl o anufuddhau i Pduw, bloeddiodd allan, A I cofiwch wraig Lot, wrandawyr, iddi hi am ei hanufudd-dod i gael ei throi yn golofn halen, ac fe ddywedir fod dwy dunell.o un o'i chwarthorion yn awr yn nhy Dai bach ar ben craig Lochvan." (I, w barhau.

—• Y mae y fam a weddiodd drosot, aberth- odd ac a ddioddefodd droeot, y tad neu y cyfaill sydd yn feunyddiol feddwl am danat, ddyn ieuano, yn cynrychioli i ti fidgel Duw.—Y Parch, B. -f. Campbell,

Y Geninen am Ionawr. Er ei glod y mae Eitionydd, golygydd medras y Geninen yn dal ei safon hi mor nchel ag erioed. Y mae hon yn orchest nid bechan pan ystyriom y nod achel a roddatiai efe iddo ei ban ar gychwyniad y cylohgrawn, a'r anhawsder i tradw i fyny safon oyhoeddiadan Cymreig; ond y ma? Eifionydd wedi llwydde yn rhyfeddol. Ceir toraeth flasas o ysgrifan yn y rhifyn dan eylw gan rai o'n prif le nor ion. I ddechren, dyma ys- grif ar y diweddar Esgob Lewis o Landaf, gan Ddeon Bangor. (Jlod i'r marw yw ei arwyddair, ao yr oedd yng nghymeriad a gwaith yr Esgob ao yr oedd yng nghymeriad a gwaith yr Esgob 10 o bethaa clodfawr. Y mae y Deon yn Gym- reigwr tarnpus, a'r ardd all loewed a'r dydd. Yr oedd yr Esgob Lewis yr ydym yn. darllen mewn eydymdeimiad dwfn a'r Diwygiad Crefyddol. lrtfyr iawn ydyw U Adgofion Henwr gan Mr Eleazar Roberts, Y.H., y Solffaydd enwog. Y mae peth fel hyn yn llMos hynod yn nghanol trnth 11 Ilenyddiseth lecsiwn. Hyawdl iawn y traetba Macbretb ar "Y Cymro Oddicartref." Apel ydyw i'r Cymro gadw ei iaith a'i deithi yng nghanol dylanwadau estronol. Tenen iawn a dibwynt yw hanes 11 Pythefnoe yn Llandrindod," a'r Gol. yn unig wyr oren ddiben y-grif y Parch. D. Lloyd Jones, M.A., ar "I Ddyfnderoedd y mor I a'n rbyfeddodan." Cawl ail-dwym y byddaf i yn galw peth fel hyn, ond y Gol. wyr orea. Yn ei erthygl, "Prifysgol Cymra a'r Wlad," dad- Ileoa. yr Athraw D. Morgan Lewis, M.A., yn gryf am i dri choleg y brifysgol gtel en troi yn brifysgolion bob un. Gwerthfawr a galluog ydyw ysgrif yr Athraw E. Anwyl, M.A. ar Safonau yr Iaith Gymraeg." Yr erthygl hon ydyw perl y rhifyn. Gobeithio y derllyn yr Athraw Morris Jones hi er mwyn iddo weled mor groea i wir gelf ydyw ei safon ef o farddoniaeth ac ieithyddiaeth Gyinreig. Ni fyn Mr Anwyl chwilota hen eirian ansathr ac anghynefin i weu barddoniaeth. Dr. Owen Pugh a'r gyngbanedd yn unig, gellid meddwl, ydyw safonau Mr. Morris Jones wrth feirniadu awdlau-yr Eistedd- fod Genedlaethol. Erthyglau eraill yn y rbifyn dyddorol bwn ydynt: "Y Tadau Pererindodol" gan y Parch. Owen Evans; ".Hwfa Mon gan y Prifat,hraw Rowlands, B.A. (Dewi Mon) Hawliau Addysg Grefyddol gan y Parch. W. P. Williams; "Watcyn Wyn" gan y Parch. Ben Davies Nicander gan Hwfa Mon "Crefft y Chwarelwr" gan Cyrus. Y darnan barddonol gan Anthropos, Syr T. Marchant Williams, Watcyn Wyn, &c. ANELLYDD.

Watcyn Wyn. Beiddiai bardd yr arabedd byw-roi gwen Ar frig ing dynolryw Anhawdded gwena heddyw A'n tyner Wat." tan yr yw. Athraw, bardd, pregethwr byw,-Ilenor call, Lluniwr cerdd ddigyfryw,- Bardd dyddan brudded heddyw Ei gwsg dwfn dan gyseod y w I Engyl a wna dirion sangn, ar fan Oer ei fedd yn Nghymru Mae ffrynd oes, mae ffrynd lesn, A'a ffrynd hwynt, mewndyffryn du. Eilio mawl yn arogl myrr—paradwys Gaiff y prydydd difyr,— Eilio hebboen "anadi byr ;ei hirddydd A'i delyn newydd adlona'i hawyr. Y nawn Sul y noswyliodd,—er ei ing, Ar angan y gwenodd Yn ddyddan a phan y ffodd To ngbol hwnw, anglynodd I Y nawn Snl i'n tirion sant-erye yn Foreu Sul gogoniant Newydd fro,-ektpl taro fcarifc Bytb, wna 5i Sabbath yn seibianfc. Daw gwen drwy'n dagrau dros ein grndd,— 'R oedd yn ddifyr>vch yn y glyn Daw gwen dros wyneb angel sydd Yn ngbwmni difyr Watcyn Wyn. MAFONWY.

Addysg ein Gwlad. I agor drws trysoran-y meddwl Ceir grym Addysg golau Chwal y gwyll, dymchwel y gan, Dwg yn addfed gynneddfau. Gwawr Addysg ddwg wareiddiad-ao Addysg Heddyw rydd gyffroad Sydd haelionus ddylanwad Oleua 'n glir hawliau 'n gwlad. BLODIONWY.

Ochenaid. r Ochenaid brndd Achwyniad bron-Ietbol Dan Iwythi trallodion- Gwaedd evaid-gweddi union— Hanes ing yw cynhwys hon. BLODIONWY.

IT PAYS TO ADVERTISE IN The Pembroke County Guardian. Systematic Advertisers know their business. A glance at the. pages of the Pembroke County Guardian will show that it is held in greater es- teem by advertisers than any other newspaper published in Pembrokeshire.

Hints to Advertisers. When a man spends his money in advertising, he wants to get it back, and more, too, if he is sensible. A man is foolish to spend money in advertising if he is not likely to get it back. A sensible man may make a mistake, and not get his money back but a sensible man won't keep on making mistakes. He will look for the right advertising medium, and stick to it if he finds it pays. Some people who don't know much about advertise ing in a modern, up-to-date sense, sometimes think that cheapness is the chief consideration in advertis- ing. Good advertisers don't look for cheapnes3. They took away from it. They mistrust every advertising medium that is cheap." With a gcod advertise; to be cheap is to be worthless. They know that is costs money to build up a newspaper, it costs money to run a good one, it costs money to get circulation and to hold it, and time, energy, ability, and money can't be sold cheap, maoh less be givea airay. Nine hundred and ninety-nine out of every thousand good advertisers in the world have found that high priced advertisements pay best, that so-called "cheap" advertising never pays at all. A fair and reasonable rate, though apparently high, in a good newspaper is ver3 much cheaper-that is, it is more profitabli than su-called cheap advertising in interior papers. Good advertisers don't advertise for sentiment, any more than a man works sixteen hours a day for his health. They advertise for business. They advertise among those whom they are likely to do business with. They advertise in mediums that circulate among those whom +.hey want to do business with. They don't advertise where there is no business to be done.

L. — — fur a»pnt.ition of 100 ytan; ^wurdert certiifcate of merit approved by ^Medical Profession. Sold by all chemists, or by post 1/2 and 2/10. Makers, Keareley, 42, Waterloo Boad, 6.K. §|| HARDY'S El BSOHPTOM CONSUMPTION & COUCH SPECIFIS. IW | £ 2B A certain oure for Couchi, Cold*. Con- C "[""P"011! Asthma, Hooping Couch, Bron- IZ t"1"! chitls and LOBS of Voice, Blooding of (h« Lungs, lnfluema. &c. Highly recom- ll^ la~~M mended by the Medical Profemion. Pro- 1^2 only by Geo. Hardy. Trice Is. ijd. and 3s. 9d, of all Chsmlsts, or post free. B5J SAVER uj C= ■9 HARDY'S BROMPTON COUGH LOZENGES. The Genuine and Orlfrltml in boxu only. If1! l0?SBl Prlce ls' See thut t x Qoreriimeht StftHip Mra and bears Hardy's Label; Depots 48, Water- SfSj| 12°, "ft Ittalftt Oh htiVlnp f] ardyIkfl fcrtabl uhed tie ml ;• a tchtury at Bortiijuoi.. IKUrip IMPORTANT TO MOTHERS r" Every mother who values the Health aad y Cleanliness of her child should use A HARRISON'S A 00- W IIRELIABLE" 4 I A NURSERY POMADE J A One application kills all Kits and Vermin, a beautifies and Btrengthens the Hair. r A In Tins, 4jd. A gd. Poatage id. 9 810. W. NAIttiSON, 6NKMIST, ItOAB ST., READING, f V. Ar«n«;- i ORDNANCE MAPS OF FARMS and ESTATES, 6 inches to the mile, GIVING ACREAGE AND OTHER DETAILS, May be obtained at the IY "Guardian" Offices, Solva & Fishguard. DRESS MATERIALS, &c.8 FOR THE MILLION. ii Every Lady desirous of purchasing and wearing the 3B3SH3 8Snr at the lowest possible price, should see our sample patterns without delay. Astonishing Variety. Marvonoi's VgJue.. DRESS FABRICS. From std. per yard. Double Width. Aqy Length Cut from tl\e Piooe at WAREHOUSE PRIC64 All Orders Carriage' Paid. Write for a range of Patterns, we send them Post Free, and do not require them returned, together with our Illustrated Price List IC Personal and Household Requisites, Blouse and Jacket Materials, &c., &c. WONDERFUL SELECTION. LUTAS LEATHLEY & Co., Department 2A, THE WAREHOUSE, ARMLEY, LEEDS. ADVERTISE in the Pembroke County Guardian -T* A T A A JVA-IMiEiS TLIDJLlvdlS, DRAPER, -c. HIGH STREET, HAVERFORDWEST. New Stock JUST IN. I 18 Po.- ,I Splendid Selections OF SEflSONHBLE Goods. CYCLE DEPOT, ST. DAVID'S. WILLIAM JONES, HUN STREET, ST. DAVIDS, Has opened a Cycle Depot, and is prepared to supply all leading makes of Bicycles—Rudge-Whitworth, Star, Coventry, Eagle, etc.—at pJieea which will compare favourably with those of other local firms in At county. Phonographs and Records kept in Stock. BICYCLES ON HIRE. .4 For all kinds of PRINTING and STATIONERY, Send your Orders to the "GUARDIAN" PRINTING WORKS, H. Solva and FisKffttaM. f ■" t •' .1 ,A r-A rH r FA IrO Is j The 0 p 2idoLr r- Is opened tkoumnd. every day by THE ACME H. SAMUEL'S7GREAT BOOK OF 1 ^,1 BARGAINS AND FREE PRIZES M WmsJu —a samptuons volume of money-saYlng knowledge sent FRBB, U without^ condition or restriction, to any address knovn M P IT is THE GREAT CONNECTING LINK > M BETWEEN FACTORY AND BUYER, wiping away middle profits and bringing a tfrand assort- MBSSSW wfi&rlljW J HI ment of over 3000 beautiful bargains in WATCHES, RIHGR. wJffir f yf*™ JEWELLERY, ELECTRO-PLATE, Sc., within the parohasiM f iWmfi range of even the modest purse. It positively teems wltn ifet, Jiii gold-giving value sensations, and includes:— t | Ww/W/f T* MUM n — GOLD BROOCHES, 3/6; REAL SILVER WATCHES, 6/6J M J llllm SILVER ALBERTS, 3/9; GOLD PHOTO PENDANTS, 4/6J ■ wij "ACME GyLI) NECKL £ T^, 6IB, &c.—every article goarantead >M B j ilmlm j*. WATCHES SEND POSTCARD TO-DAY AND MARC III N. SAMUEL? S fflHSr jtjj /I already sold. Many I GREAT FREE PRIZE PLAN FOR 19061 M ji wKfM Ml f purchased over Thousands of pounds to be distributed in bonasglftStf S V/JwF id! Jvim/i twent>' ye"s ag° stt" every buyer certain of a prize i WRITS MOW I WSJiyb0V U CAMIICI 200 MARKET STREET, ■ ^YRS^WARRAHTY^ fl.dAlvlULL) FREE GIFT OF HALL. MKD. SIL VER ALBERT SENT WITH "ACME." DTJ. Collis Browne's rmJJ MrttB Mm M m Si TheORIGINALand ONLY GENUINE, « Mr The Best Eemedy known for Admitted by the-ProfeBai<m B ■ pniinuo nni nc 1)6 the Most Yaiuaba ■ ■ UUUUrlO, uULftlUi Remedy ever discovered. I ■ASTHMA.BRONGHiTIS," I V HI DIARRHOEA, m&M GOUT, RHEUMATISM. M CHOLERA and Overwhelming Medical Testi- DYSENTERY. mony accompanies each bottle.- SOU> iy BOTTLES BY ALL CBEXISTS; 1/li, a/9, and "8 aaoti.

Danfoner pob ysgrifau, barddoniaeth, a gohebiaethau Cymreig i'r cyfeiriad canlynol KIL ilf ORE Y, Swyddfa'r Guardian,' Solfach.