Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

2 articles on this Page

Advertising

Newyddion Lhmdain, fyc. DYDD…

News
Cite
Share

Newyddion Lhmdain, fyc. DYDD MA WRTH, MEHEFiN 17. BONAPARTE WEDI YMWRTIIOD A -1 GORSEDD FFItAINGC. I YSon ag oedd yn ymledu yn y dyddiau a apthant heibio, a'r hwn a ystyriasid mewn amseroetid llai digwyddiadol yn anghredadwy, I sydd wedi cael ei gadarnhau i'r helaethrwydd mwyaf; y mae brwydr y ISfed yn Waterloo, nid yu unig wedi trosg!wyddo'r goron lawrydd oddiwrth Bonaparte i addurno nel ei Orchfyg- wr, ond y mae hefyd wedi gosod terfyn ar ei fywyd llywodraethol. Ciliodd Napoleon oddi ar faes y gwaed am ddeg o'r g!och ar hwyry a daeth i Paris ar yr 2lain; cyhoeddwyd amgylchiadau dinystr ei fyddin yn y Moniteur, galwyd aelodau'r ddau Senedd-dy ynghyd, a chyttunwyd yn y ddwy ystafell fod anymddi- byniaeth yr Ymerodraeth mewn perygl, a bod i eisteddfod y Seneddwyr fod yn barhaus, a phwy bynnag a gynnygai ddim i'i- gwrtliwyii(,b a ystyrid yn fradwr. Danfonodd Bonaparte i'r Senedd i fynegu ei fod yn ymwrthod a'r got on yn ei enw ei hun, a chyhoeddodd ei fab yn Ymerawdr Ffraingc; ac yn ganlynol i hyn trefnwyd Llywodraeth Ilagddarbodol yn Paris; megis y dengys y pigion canlynol o'r Moniteur, yr .hwn a dderbynwyd i'r 24ain o'r mis Invn :— CYHQEDDIAD BONAPARTE I BOBL FFRAINGC. Ffrangcod !■—— Wrth ddechreu rhyfcl er cynnal anymddjbyniafth y genedl, myfi ym- ddibynais ar undcb pob ymorchestion, pob eivyitys, a ch* ydweithrediad yr awdurdodau cenhccllaGthol. Yr oedd gennyf reswm i üb- eithio urn Iwyddlint, ac wynebais yn ddiarswyd holl gyhoetidiatl^u'; Galluoeùd ysi fy erbvn. Ymddengys i mi Jpd amgylchiadau wedi cyfnewid. Yr wyf yn cynnyg fy hun yti- aberth i ddigIlonedd gelynion Ffraingc. Bydded iddynt droi allan yu gywir yn eu cyhoeddiadau mai yn erbyn fy awdurdod i yn unig y cyfeir- wyd hwynt. Fy mywvd Llywodraethol a der- fynodd, ac yr wyf yn cyhoed'di fy mab dan yr yr enw Napoleon H. yn Ymerawdwr y Ffrang- cod. u Ffurfir Cyngor y Llywodraeth yn Rag- ddarbodol gan y Gweinidogion ag ydynt yn awr (mewn svtrydd). Fyugofal am fy mab sydd yn fy nhueddu i wahodd yr Ystafelloedd i Piurfio Rhagiawiaeth yn ddioed yn ol y gyfraith. 1* Unwch bawb dios y diogelwch cyffredin, i'r diben i barhau yn genedl anymddibynol. (Arwyddwyd) u NAPOLEON." Dygwyd y cyhoeddiad hwn am un o'r gloch i'r ddwy ystafell, gan y Count Carnot a Dug Otranto ac yn y prydnawn cyiiwynwyd cyt- tundeb y ddwy ystafell yn ei gylch i'w Fawr- hydi, yr hwn a. attebodd y cennadon agos yn y geiriau hyn:— 44 Diolchaf i chwi am yr amgyffredion a am- lygasoch. Cynghoraf yr ystafelloedd i gyfner- thu'r byddiuoedd, a'u gosod yn yr ansawdd arnddiHynotoreu; y rhai a ewyllysiaut hedd- wch a ddylent ymbarotoi i ryfel. Na osodweh y genedl fawr hon i fod yn agored i drugaredd yr Estron rhag i chwi gael eich siommi yn eich, gobaith. Ymha sefyllfa bynnag y gosodir ii byddaf ddedwydd tra fyddo Ffraingc yn rhydd ac anymddibynol. Wrth drosglwyddo yr haw! a roddodd Ffraingc i mi i fy mab yn amser fy mywyd yr wyf yn rhoddi yr aberth mawr hwn er budd y genedl a daioni fy mab, yr hwn gar, hynny yr ydwyf yn gyhoeddi i fod yti- Y mer. awdwr." Cyttunodd y Senedd i dderbyn cynnyg Na- poleon, ac i ddanfon cennadau i hysbysu eu parch iddo o herwydd yr aberth mawr a wnaeth er budd y genedl. Yn Ystafell y Pendefigion dywedodd un o'r aelodau fod Grouchy a Dug Dalmatia(Soult) yn methu cynnull 60 mil o wyr, ac mai analluedig oedd eu huno hwy yn sefyllfa byddiu y gogledd. Ni allasai Grouchy (meddai ef) gynnuj I ychwaneg na 7, neu 800' o wyr ac yn Ilocroy ni allasai Dug Dalmatia gyunull nel), ac nid oes gennych un 1fordd i achub y wlad end trwy gynnadleddu am heddweh. r YR HANES FFRENGIG O FRWYDR Y 13. I (PIGION O'R MONITEUK.) Ar j yr 1&eg, brwydredd adenydd aswy a deheu'r byddiuoedd gwrthwynebol, a'r cadresi brwydrol yn cyrhaed,d dros chwech milldir o dir. Ar y 17eg, am 6 yn yr hwyr, yr oedd canol y fyddin Frytanaidd yn meddiaunu Mont St. Jean yr oedd tair awr yn ofy noli wueutliur parotoadau i ymosod arni, ac am hynny angenrheidiol oedd gohirio'r ymosodiad hyd drannocth. Y r oedd cadlys yr Ymerawdr yn nhyddyn-dy Gallon gerllaw Planchenoit. Yr oedd y gwlaw yu dis- gyn yn ffrydiau. Am naw yn y bore, wedi i'r gwlaw laesu Yen- ydig cymmerodd y gwahanol ddydoliadao eu sefyllfaoedd ar gyfer y Brytaniaid, a'r Sfcd" corS R drefnwyd i wrthwynebll dydofiad o'r Frws; laid ag oeddyut wedi diangc ar y Llywydd .Gr<?a«.Iiy, ac yn amcanu ymosotl ar ein hochor ddeheu yr bedd y lluoedd yn llawn egni ac awydd an) y frwydr. Yr ydym yn amcan gyfrif fod y fyddin Frytanaidd yn SO mil, a bod y dydolrad Prws- saidd a allasai fod tua'r aden ddeheu-yn 10 mil; y cwbl yn gwneuthur byddiu y gelynion yn 90 mil o wyr,—nid oedd eittgwyr ni mor lliosog. Ilanner dydd pan oedd ein holl barotoadau wedi gorphen, cychwynodd y Tywysog Jerome Ii tua sefyHfa y gelynion ag oedd mewn gallt o goed. Dechreuodd y mangnelau a cbuo; cyf- nerthwyd inilwyr y gelynion ag oeddyut yn cadw yr aiit a SOain o fangnelau saethasom ninnau I, fangnelau, ac am un o'r gloch yr oedd y Tywysog Jerome yn feistr ar yr holl ailt, a chvvympodd y fyddin Frytanaidd yn ol. Yna ymosododd y Count d'Ei ion ar bentref Mout St. Jean, yr hwn a gynnolthwywyd it 80 mangnel, yrhai o angen- rheidrwvdd a wnaethant lawer o ddinystr yn y fyddin Frytanaidd; cymmerwyd y pentref, ymosododd dydoliad o'r marchluoedd Brytan- aidd ar fanguelau'r Count d' Erlon, y rhai a wnaethant amryw o honynt yn ddiwasauaeth eithr rhuthrodd marchwyr llurugog (Cuirassiers) y Cadfiidog Miihand ar y dydoliad lnvnnw a thorrasant dair catrod o honynt yn ddrylliau. Amdri yn y prydnawn yr oedd yr Ymerawdr yn meddwl ymoscd ar Mont St. Jean, gyda Uatvn ddisgwyliad am Iwyddiant terfynol ond trwy symmudiad anamyneddus, y fath ag sydd yn fynych wedi'troi*allan yn ddinystriol i ni, pan weiodd y marchluoedd yr ol-f),(Idin-(i-esc?i-ve) fod y Brytaniaid yn cilio yn ol i gysgodi eu hunain rhag ein mangnelfeydd odxiiwrth y rhai yr oeddynt wedi dioddef cymmaint, aethant i uchelderau Mount St. Jean, a rhuthrasant ar y gtvyrtl.Ie(l. I)yl,,isaili,ymosoc"!iad hwn, pe buasai yn cael ei wneuthur mewn amser addas, der- fynu tyngetl y dydd, ond o herwydd ei wneuthur yn anainserol, a chyu bod yr ymdrech ar y tu II deheu wedi ei therfynu, efe a droddallall yn ddinystriol. Am nad oedd gennym un ffordd i'w galw yn ol, ac amryw gyrph cedyrn o farchluoedd a « wyr traed y gelynion yn ymddangos, gyrrodd ein- holl farchluoedd ar yr un pryd i gynnorthwyo e u c-y d. {i 1 w y r. Yna g w n a w d amryw r i; t h r a d a u dros dair o oriau, yr hyn a'n galluogodd i dreiddio trvvy amryw bedronglau (squares) a chymmerwyd rhai hane, au, çnd nid oedd y manteision hyn i'w cystadlu a'r golled a gafodd ein marchluoedd trwy ddrylliau a mangnelau'r gelynion. Analluedig oedd iawn drefni ein ol-fyddin, nei maeddu'r corph Prwssiaidd ag oedd yn bygwth ymosod ar cin hochr ddeheu. Gyrrodd yr Ymerawdr y C-adfridog Duhesue yn eu herbyn, yr hwn a'u gyrrodd yn ol, ac nid oedd gennym ddim yn ychwaneg i'w ofni. Gan fed y marchluoedd I!urugog wedi cael colled fawr trwy dan y mangnelau, danfonwyd pedair catrod o'r gosgorddion i'w hamddifiyn, cadw yr ofsaf, eu rhyddhau o'r ymdrech, a dwyn yn ol ran o'n marchluoedd, os byddai alluadwy, i'r gwastadedd. Danfonwyd cat- rodau ereill tua thu asv. y'r fyddin, fel na hyddai i ni gael achos anesmwythdra o'r parth h.winw. I Yn y drefn yma ar beihau yr oedd y fuddug- oliaeth wedi ei hennill; yr oeddym yn medd- I iannu yr hell sefyllfaoedd a feddianuúlsid gan y gelynion yn neclrreu yr ymdrech; ond am fod ein marchluoedd wedi cael eu defnyddio yn II rhy gynnar ac yn rhy anfedrus, ni allasem ddisgwyl yn hwy am Iwyddiant terfynol; eithr gan fod y Maeslywydd Grouchy wedi cychwyn o'r tu ol i'r dydoliad Frws.siaidd, yr oedd hyn I yn diogekt buddugoliaeth lawn y dydd nesaf. Wedi wyth avvr o saethn ac ymosodiadau march- luoedd a gwvr traed, gwelodd yr hall fyddiu gyda gorfoledd fod y frwydr wedi ei hennill a maes yr ymdrecli yn ein meddiant ni. Am hanner awr wedi wyth o'r gloch, ym- drechodd y catrodau a cidanfonasid i gynnorth- wyo'r marchluoedd 1!urugôg,j ennill" y mang- nelfeydd Brytanaidd ag oeddynt wedt drygu llawer arnynt; eithr tua divvedd y dydd ymos- odwyd arnynt gan amryw fmteioedd Brytanaidd, yr hyn a'u gyrrodd i annhrefn, a gorfu arnynt I gilio yn ol. Pan weiodd rhai catrodau ag oeddynt gerllaw lai o gatrodau'r gosgorddion mewn annhrefn, a chredu mai yr hen Orgorddion oeddynt, hwy a ffoisant mewn annhrefn. Cly- wyd y floedd, u Oollzoyd y cwblgyrrir y Gosgorddion yn ol," o bob tu; a fftigia'r tnilwyr fod amryw ddynion drwg eu banian wedi gwaeddu allan i- icivti liawer o fiiiiall, JT neb a alio achubed ci hun," Pa fodd bynnag am hyn, ymlcdodd braw mawr trwy holl gyrrau'r maes," a rhedodd y milwyr yn yr annhrefn fwyaf i'r dramwyfa "ohebol • milwyr, mangnCl- wyr, a, phedrolfellni, 011 yn brisio i'r un lie; ymosododd y gelynion ar yr hen Osgorddion ag oeddynt yn ol fyddin, a thorwyd hwy ifnnit yn Ikeyr. onci M8'fn m?nud n!d oedd yr bon fyddin ond cymmysgfa o anrhefn yr hoU fdwyra'rarfau blith draphlith, fel nad oedd alluedig ffurfio un corpb rheolaidd. Y gelynion, gan weled yr an- rhefn yma, a ymosodasant yn ddioed a'n march- luoedd arnom, yr hyn a gynnyddodd y dyrys- wch, a'r fath oecicl yi, atiriefti, trwy fod y nOS yn neshao, fel nad oedd nlluedig HiJgynllull Y lluoedd a dangos iddynt eu calmyulad. Fel hyn y terfynodd brwydr, pan oedd pob peth wedi ei barottoi, a buddugoliaeth megis yn sicr y dydd nesaf, o achos braw dros funudyiu Afreoleiddwyd y catrodau ag oeddynt yn ymyl yr Ymerawdr, a dinystrwyd hwynt, ac nid oedd di n i'w wneuthur oud myned gyda'r llif. Trig- odd y mangnelau, y g!ud (baggage), ac yn f r, bob peth ar faes y gzsacd, ym meddiant y geU ynion. Croesodd yr Yrnerawdr y Sambre wrtli Char- leroi am bump o'r gloch yn y bore; trefuvvyd Phiiipetile ac Avesnes fel Ueoedd o adgynnull- iad. Cynnullodd y Tywysog Jerome, a'r Cadf. Morand ran o'r fyddin-yno. Rhaid fod colled y gelynion yn fawr iawn, os gallwn farnu with rifedi'r baoerau a gymn, erasom oddi arnynt, a'r symmudiad yn eu gwrthol a wnaethant;—nis gellir dywedyd pa faint yw ein colled ni lie-, byddo'r lluoedd wedi eu cynnull yr oeddym wedi cael cryn lawer o golled cyn i'r aurhefa gymmeryd lie, yn neillduol mewn marchlnoedd. Orid er yr holl golledioi dirfawt hyn, cadwodd y marchluoedd enwOgyma yr orsaf a gymmer- asant oddi ar y Saeson, nes gorfu arnynt ei gadael o herwydd yr anrhefn a'r cyrnwrf ar y maes. Yn ystod y nos syrthiodd y cerbydau perthynol i'r cadlys i feddiant y gelynion. [Cymmerwyd yr hanes swyddol uchod o ail argralliad o'r Moniteur am yr 2lain.] Dengys yr hanes uchod fod y dinystr a'r an- rhefn ym myddin Bonaparte ar ddiwedd y fnrydt, yn llawer helaethach na g y gellasid feddwl with ddarllen cennadiaeth Dug Welington ei hun. Ffrwyth cyntaf y fuddugoliaeth yn Waterloo, a'r chvvyldroad yn Ffraingc yn ganlynol i hynny, fydd, fel yr ydym yn disgwyl, cj imygiori newydd oddiwrth y Ffrangcod am heddwch a'r Cyngreirwyr. Nid oes' gan Ffraingc un fyddin, ac y mae'r Oalluoedd Cvfunol vn bygwth. ei phrif ddinas unwaith drachefn hedd'-vch, gan hynny y-w'r unig noddfa ng y clic1100 hi ftbi idelj. Am wrthodiad Bonaparte a'r goron nid ydym yn gwneuthur llawer o gyfrif o hyn; nid oedd ganddo ddith arall i'w wncuthur, gan iddo gael ei Iwyr orchfygu yn ei gynuygiou ei hun; pan oedd yn cael dewis ei amser, oeviis y lie, a dewis ei wrthwynebwr, a pltrydnad oedd ond ychydig luoedd Inewn ystyr gymharoi yn ei erbyn; nid oedd lluyddwyr Rws-la uac Awstria yn yr ymdrech; ac y mae'r dull o fynegu fod ei luoedd ef yn anamlach nag eiddo ei wrth- wy neb wyr yn y frwydr yn Waterloo, yn fath o addefiad distaw mai llawer lliosocach oeddynt. Pa fodd bynnag yr ydym yn gobeithio na bydd cyfle iddo i chwatae hen gamp Elba drosti drach- efn. Cyfododd y Trysorfeydd Ffrengig o 55 i 60 pan hysbyswyd fod Bonaparte yii p'eidio a llywodracthu, yr hyn a ddengys fed trigolion Ffraingc, yn disgwyl beddweh a gwell amser- oedd yn lied fuan. Prin y gallwn feddwl y gwneir fawr sylw o'i "waith ef yn ymwrthod a'r orsedd er rawyn ei rhoddi i'w fab." Ac nid h!r, fel yr ydym yn meddwl, y bydd y LlywodraetlI Rhagddarbodol yn nwylaw'r fath ddynion a Carnot, Fouche, Caulincourt, Grenier, a Quin- ette, y rhai ydynt yn ei meddu yn awr, a chym- meriad y rhai fel pleidwyr egniol Napoleon sydd atgas yngolwg y Cyngreirwyr a chvfeillioTl y Bourboniaid, y rhai ydynt ynawr Yll lied debyg i adfeddiannu Llywodraeth Ffraingc; eglur yw fod rhan fawr o'r wlad o'u tu, a'u pi if, os nid eu hunig, elynion, oedd y milwyr, oftd yn awr y mae'r fyddin wedi ei tholri yn ddryll- iau. Pa fcdd bynnag rhaid i adferiad y Bour- boniaid ddeilliaw o'r Ffrangcod eu hunain, j byddai cynnyg gosod Brenin arnynt trwy drais 1 yn eu chwerwi i'r graddau mwyaf; ac heblaw j hynny, y mae'r Cyngreirwyr yn eu cyhoedd- iadau wedi dywedyd mai Bonaparte oedd unig wrthddrych y rhyfel, ac'y gallai Ffraingc ddewis y pennaeth a fynnai heblaw iddo ef. Ymhapurau Holand am y 26am, dywedir rod holl resi'r Ffrangcod ym mrwydr y 8fed wedi cael eu hysgwyd, ac o'r diwedd na allasid peri i'r gwyr sefyll, ond bod y swyddogion yn gotfod j ymladd wrthynt eu hunain fel dynion mewn anobaith; gadawsant y maes wedi ei orchuddio a lIaddedigioll, clwyfedigion, arfau, mangnelau, a chlud. Rhy fed d iawn i Wron mawr (Weling- ton) y frwydr ddiangc yn ddianaf; gni-elwvcl ef lawer gwaith yn edrych trwy ei spien-ddrych ar y,gogiadau'r Iluoedd ar y maes, gyda'r utt arafweh a difatterweh ag y gellir meddwl fod serydd yn edrych ar leuadau Jupiter, tra'r oedd I cawodau o belau plwm, a chau-belau tanllyd yn ehedeg o'i amgylchj a llawer o honynt yn eglur ddigon yn cael eu hannelu atto ef, ac yn lladd ei swyddogion yn ei ymyl. Torrodd dydoliad detholedig eu ffordd ryw res o'n gwyr traed ni, a buont agos a'i gymmeryd yn garcharor. Ar un amser peryglus, pan oedd ein rhesi pedronglau ni yn petruso ac yn barod a rhoi ffordd, gyrrcdd j Dug Welington ymlaen gan lfaenori ar y 95: in. catrod, a gyrrodd y gelynion yn ol yitcbrwydd. II Ar y dydd canlynion (iSeg) nid oedd ar gael un Ffrangcwr yn ugos I r holl faes, ond ion, y clwyfus, a'r carc' arorioa. Danfonwyd eirchion ddoe o'r Morlys at yr holl Lyng.£swyr Brytanaidd, i yr.u allan pob Hong | ryfelig sydd barod, gairberl iddynt chwilio pob