Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Seren Gomer

This resource is free of copyright restrictions and is published under the Public Domain Mark 1.0.
Hide Articles List

6 articles on this Page

- - .- - - -I BARDDOMAETfl.…

I At Argrcphiaihjdd Seren…

News
Cite
Share

At Argrcphiaihjdd Seren Gomer. I I GYvLADEIDIjlO. I I Mn. G0srcR,~A mi yn ddiwecidar mewn cym- deitbas o Gymry, y rhai a chwennvcbenc ymhv<hlvsga I mfwn Cymfaeg, a chyrlmedd gwybodaetb ycbwanegol u ibiaii, trwy dHeaildwrirsetb o ystyr a thado^aeth Yeil"i<Úl'1" Omeraeg, gh«n ddadi gar?aiJd yn dechren ni C'V,' 0m er?-eg t He yr oe?levii,vilirei o'r DyiFryn, ac ??r. c Renykn,. yn yr hoa y cyfnm- ögodJ cnil¡, yi<. iuwk 6wy}i y gXip G?-?c;<!?. Icfau (cbeShuH) gwclms airhynodiawn \n8cren Gomer yr \timos. ddiweddaf, ac yn fy I;JYW ni's gaUaf wybod ci ystyr; y gair yw gwladeiddio • yr wyf wedi xymholi llawcr yn ci gylch ym mysg (y nshym. mydogion, eitiir y maent oil cyn tfoled a rninnan; yr oedd Tomes, o'r Gelliganddrylt, yn gryf o'r farn mai gicareiMio (y gair Cyiuraeg7 meddai ef, am slfdciso) ocdd y gtlir, ond fod yr argraffyddion, y rhai ydynt euog o gyfeiliornadau dirif, wedi gosod gwladeiddio yn ei le; 0 herwydd, (meddai Tomos,) yr ydych vn deall iiiaili- son yn Seren Omner ocdd fod pobl y wiad hon yn cavl eu gwladeiddio ncti eu gwareiddio vii vr Anjcric, sef yw hynny, y mae pobl y wiad fjonno ?n chwennych dirmvgti ein pobl ni tnvy arwyddo eu bod he!> g\varei(5dio lies myncd yno.' Yn awr am fod Tomos yn cael ei gyfrif yn un o'r gwyr callaf yn ein plwvfni, ac yn rhesymydd cadarn, iii(>oedd gennvf ond tewi, er nad oedd ei resymau yn ymddangos nior gedyrn i mi, ag oeddynt yn ci fryd cf. Gofynais i fy ewythr Siengcyn o'r Bryn Draw, gan ei fod yn hen a efe beth oedd grfladeiddio yn ei feddwl. 'Nid yw yn mcdchvl dim vn y byd (meddai ef) nid oes y fittli air yn bod.' Oes, oes, meddwn inneu, rcyfi ef a'dai yn wir, (meddsf fy cuytht) yr wyf fi wedi treuiio tragain mlyscrfd yn y byd, ni chiywais son am y iatb air prioed; yr wyf wedi myned trwy lawcl" 0 dvw- ydd, ac wedi casglu yehydig gyfoeth, ond ni ddeallais i cri'K'd fod un swllt yn dyfcd i mewn i neb with ddal"- Uen papuian newyddioti; yr arian pwngc fy mnch. gen i.' Ond, fy ewythr Siengcyn, meddwn i, y mae eis'?H golud yn y deal! yn gystal ag yn y gist, ac nj l Yll yii ,I,- 3rri y gis'?, 10 ni !wytho asyn ag a'.ir, o?d ayn ac nid dyn fyddai efc dracbefn. Taw, taw, (eli ef) yr wyf yn darllen fy mibl bob Sabbath, ac y mr; pob gwybodaeth angen. rheidiol yn y liyfr da hwnnw, pa raid with lyfrau a newyddion ereill sydd.' Attolwg, fy ewythr, eb finneu, onid yw'r dynion ag ydynt yn darllen Hawer, yn ennill gwybodacth o bethau yn gytfredin, beblaw deall nattnr y ddaear ymharc y bwla, a pbris yr ychen yn flair Drecli vvinmwd, a tllrwy hynny yn inedrn deall eu biblau yn well na thwrehod daear, nen rai cyifelvb iddynt, v rhai 11a welant ymhellacli na'r twvn y byddont a'u trwynan ynddo. 4 Beth wr! (meddai fy ewythr, gan godi'r pastwn) a i chwi sydd yn myned i'm dysgu i! Pe gweivvn y dydd fu arnaf myfi a'ch dysgwn i gyftl elybu dyuion cyfrifoJ i asynod a thwrehod; beth oedd y byd yn wneuthur cyn ymddangosiad eicb Seren ar- ddcrchog, eich Partlisyliydd godidog, a'r llyfrau ereiij ag ydych yn son am danyntp" Yroeddwn yn meddwl atteb, a dywcdyd, nad oedd llawer mewn cynibariaeth oddi ar pan gafwyd y bibl yn Gymraeg, a bod y Cymry yn sicr o fod dan anfanteision mawrion pan oeddynt iiebddo, a bod gwybodaeth pob gwlad yn sicr 0 ym- ehangu yn gyfattebol i liosowgrwydd cyfrynau gwyo. odactli, eithr deallais mai arian ac hen orchestion ei ieuengctyd oeddynt yr unig bethau a fedrai fy ewythr Siengcyn siarad am danynt gyda bias iddo ei bunj am hynny gadcwais cf. Ac with fyned adref cwrddais a Tomos Hopcin y pregethwr, yr hwii a gyfriiir yn dfa deailus gan rai pobl, ond rhyngoch chwi a finnau, Iefan, nid wyf yn ei gyfrif o werth i'w wrando, ei boblogrwydd sydd ddy- letlus i rym ceg dda, ac nid i wybodaeth eang, ffrwyth darllen a myfyrio eithr gofynais ei farn ef am gwlad- eiddio. Och fi! (medd ef) y mae dynion disynwyr yn i gosod geiriau diarwyddoccad yn eu cyfansoddiadan, er mwyn dyrysa y wlad, a dangos eu bad yn wybodus; nid oes synwyv yn y byd i'r fath air, ac nid v.yf fi yn deall iod eisian Seren Gomer ychwaith, y mae gennym reitach pcthal1 i feddwl am danynt na phethall dihwys o'r fatli hyn ac er nad wyf yn ei chyfrif yn holiol bechadurus i ddarlien hanes rhyfeloedd yn yr amser hwft, yn neilldnol pan fyddo Bonaparte yn cael y gwacthaf; oad beth yw yr acbos na fyddai ysgrifenydd dch Serefi yn defnyddio enwan ysgrytlitirol ar belhau, yn He rhvw eirian dylion fel hvn?'* Yn awr, Iefan, er na Chefais fy siorni lawer yn Tomos Hopcin, ac er nad wyf v, n clyfilif y peth o fawv pwys, oii it oetio, fy awvddam ei wybod yn cynnyddii j ac yr oeddwn yn ysty'ried mai g'.Vybod amryW bethau bychain yn drwyadl oedd y ffordd fawr a'm tywysai i wybod- aeth 6 bethau mwy en pwys, gan hynny aethum yn un- svvydd at Berson y plwyf, gan wybod ei fod ef yn wr dysgedig, a gofynais ystyr y gair iddo ynteu. Deui, me (eb ete), er i mi gael fy nwyn i fyiiv, yn Rhydychen, nid wyf gyfarwydd iawn yn y Gymraeg, o herwydd nid ydys yn ei chyfrif yn un o'r ieithoedd dysgedig yn yr Athrofa lionno; eishr myfi a ac os mcdraf gael alian ei ystyi', chwi gcv.'ch -H'ybod etto. Yn awr, meddwn i, yn fy meddwl, nid oes gwahan- iacth rlivvng Tomos oli- fy ewythr Sieng- cyn o'r Bryn draw, Tomos Hopcin y pregethwr, na Pherson y phvyf, ond yn unig hyn, i'r Person addef yn I rhv. ydd nad oedd yn gwybod ystyr y gair, tra yr oedd yr annysgedigion ereill yn tYngio deall pob peth, end yn ymddangos i mi yn itilivsLvs o a ofynnid iddynt. Da chwi, Iefan, lietii yw eich meddwl chwi am y yr ydych yn darllen Seren Gomer fel finnan, a chiywaia I chwi yn dvwedvd eich bod yn deall llawer o bethau trwyddi, ag oeddynt guddiedig i chwi o'r blaen. Iefan,Yr wyf yn rlsyfcddu am danoch chwi S\;Ôn, dyn ag sydd yn darllen cymmaint, ac fel yr avyf yn cly wed, yn gwneuthur cydwybod o ddarlien eich BibI. Beth, y dyn wr, onid yw'l' gair gwladeiddio yn y Bibl, er fod eich cyfaill dawllus Tomos Hopcin yn ei gyfrif yn air iTol, ac yn beio'r ysgrifenyud am beidio arfer geiriau ysgrythurol. Shbn-Ai c'n wir! ymha le yn y Bibl y gallaf ei weledP Iefan- Yn y bcdwaredd bennod ar ddeg o Jeremia, a'r Sydd adnod, bid sicr; rhoddweh y Bibl |yna inii; l inyfi a'i darllenaf yn awr A'u boneddigion a hebryng- asant en rhai bychain i'r àwfr, daethant i'r ifoesydd, ni I chawsant dwfr; dycbwelasant a'u llestri yn weigion: cywilvWdio a gwladeiddio a wnaethant, a cbnddio eu pennau.' Dyna i chwi. I yn fawr i chwi Iefan, dyna fwy nag a wyddwn o'r blaen; ond aroswch fy iigliviiii-iiydog; nid wyf ronyn nes a gwybod ystyr y gair; nid yw cyfeirio at air yn y Bibl heb, ddangos ei ystyr on(I dyn wared loan o Hmnney a'i gyfaill teilwng Minimus, yn en dar- luniad o'r gair Capel. Pan ddywed y proffwyd fod y I boneddigion uchod, mewn amser cvyn barnol, yn ym- ostwng i tyncd a u llestri am ddwfr i'w rhai bychain,ac yn dycbwelyd a'u llestri yn weigion, gan gywilyddio, yn aches eu Tialfwyddiant, yr wyf yn dcall yr ystyr, ond pa beth yn ychwaneg sydd i ni ddeail wrth gywilyddio a givladeiddio 1 Iefan.Estynwch y Bib! Saesneg yna i mi, gan fy I m0d yn dC, all ychydig o'r iaiih henna* ef allai ei fod yn eglnrach yn lnvnw.(Dymu fe)-' They were ashamed and confounded'Ha, mi ivelaf ei fod yn at wyddogtrridio, delu-i, nen gael eu gorchfygn gan gywilydd a warthj y r gair yn agos gyfystyr a cisywilyddio, ond VII ei Shon.Pur:on, yr wyfYlJ meddwlfy lnd yn gwybod ystyr y gair yn y profi'wyd, ond pa fodd y gellir cvm- hwyso yr ystyr hyn o'r gair at y dywediad yn Sertii Gomer? Y darlleniad ori flaea yno yn ai Wvddo fod pobl y wlad lion yn myncd i'r Arneric i a bod, a hynny os nad wyf yn camddeall a eiwir yno yn wlad- eiddio. A ellir meddwl en bod yn myned yno i gael eti cywilyddio a'u gwarthrnddo gan yr Ameviciaid, nen y bydd iddynt ddyfod i gywilydd ryw ffordd am adael en gwlad a myned yno ? Iefan.Yn wir ni wn i ddim am hynny, ond mi wclaf fod Wiliam o'r Ty Gwyn, yr hwn sydd d 'huJ!enwr ma\\T yn. gwrando arnoin er ysmeifyn, gofynaf iddo ef--Beth a ddvwcdwch chwi, y gwr o'r Ty Gwyn am y matter yma ('. i Wiliam—Dywedaf nad oes yr nn o bonoch yn deall y ¡ pwngc inewli y mac nn gair yn ddigon i ¡ ddadl, a hynny yw, gwnaeth yr ysgrifenydd yn Seren Gomcr ddefnydd ambriodol o'r gair gwladeiddio, yr hwn a arwvdda gywilyddio i'r gnuldau mw-yaf, ond pan fyddo dynion o'r wlad hon yn myired i anneddn i'r Amcric, nid yw trigolion y byd Newydd yn chwennych en gwartbriiddo, o herwydd ewyliysiant iddynt ddyfod a bod yn gyd-bobl a hwy; ac os ant raewn ffordd gyf- reithlon nid oes gwarth yn I)CI-tilyll iddynt; ac felly j chwi welweh yn amlwg mai'r ysgrifenydd a gamsyn- ioddj ac nid wyfyn meddwl y dylai ddiangc yn holiol ddigerydd am hynny. Iefan—Yr oeddwn inneu yn meddwl hynny yn wir ond fy mod yn ofni ei ddywedyd; pa beth a ddywed- well chwi sfillij a gawsoch eich boddloni yn llawn o'r diwedd 2" Sbon-Nid oes gennyf ddim i'w ddywedyd yn grocsj v ymddengys fod yr byn a draethwyd yn dra rhesymol; ond yr wyf yn gweled Llewdyn o Abertawe, ym y cornci draw, yr wyf yn rhyfeddu pa fodd y mae efe mor ddistaw, da fyddai gnmyf gael ci gymmeradwy- actli yntef o'r ystyr a roddwvd." Llewelyn—Nid oeddwn yn dewis bod mor anfoesgar ag ymyraeth ag acliosion ereill, ond gan eich bod yn chwennych gwybod fy mam am y peth bychan Jnm, myfi a'i traethaf yn rhwydd. Mewn atilt-N-W ieitboedd y mae ychwaneg lag nn ystyr i'r nn gair; ystyr bnodol ac ystyr gymharol; y mae'r Saesneg wedi ei britho a'r fath eiriall, eithr nid oes ond ychJdig o'r cyfryw yn y Gymraeg, ac nid oes nemmawr o'n heisien yn ein hiaith ni. Ystyr briodol y gair Saesneg divert (difyrru) yw gwneuthur yn Hawen neu yn ddifyr; ystyr gymharol y gair yw troi wr oddi wsth ei amcan, o herwydd fod difyrweh dneddol i bed dyn i anghofio ei Heges; fd)y' gaiv gicJadeiddii), dilys gennyf mai ei ystyr briodol yw gwneuthur gwr yn wladwr rheolaidd a cbyfieitldon o'r wlad neu'r deyrnas ag y byddo yn anneddu ynddi, er nad oedd yn wladwr genedigol o honi, felly y mae yr ysgrifenydd yn Seren Gomer yn sicr 0 fod aryr iawn; ond ystyr gymharol ac amkriodol i'r gair a ddefnydd. iodd eyfieitbwyr y bibl Cymraeg yn Jer. 14. 3. lie y mae yn arwyddo,%wridio, gwarthrnddoy nen gywilyddio mewn ystyr fwyhaol, ac felly y mae'r cyfieithwyr yn amddiffynadwy, oddi eithr dywedyd o ryw un, na ddylid arfer neb geiriau mewn ystyr gymharol yn y Gymraeg. Wiliam-Gwr gwych ydych chwi, bid sicr, ond gyda pha gvssondeb y gellir rhoddi clan ystyr mor wabanol ag i'w cywilyddio a gwneuthur gwr yn wladwr rheol- aidd oti-lad nas ganwyd ef ynddi, i'r un gair2 Lieweivii--Y mae'r gair yn deiilio o gwlad, ac Q her- wydd fod pobt y wlad yn cael en hystyried yn gyffredin yn fwy cywilyddgar, gwyl, neu yswil, na thrigr-Jion dinasoedd a threfi, galwyd dyn cywilyddgar, yn raddol, yn ddyn gwladaidd, a chywilyddio yn wladeiddk; ac yn yr ystyr gymharol hyn yr wyf yn deall y gair gwlad- eiddio yn y proffwyd. Pa fodd bynnag, dengvs yr engvaffau canlynol fod gwladeiddio Yl1 air cymmwys am wneuthur gwr yn Wladwr rheolaidd o wlad iia3 ganwyd Nid amcan yr ysgrifenydd trwy Nid amcaii i,r fy el geiriau nchod yw (Hrmygu ))Hg oiMriaid mt. phrcgcthwyr?'l y?ryiry'-v, o her- I wydd ei tod yn gwybwd fod yn eu mys? ddynionpRwo? mewn gwylM)daeth, dom?u? a mofsan,Ctthrdiehon geiriau T(}mo Hopcin a'r Person dywedcdtg tod yn'ddarluniadol o J I gymmeriad ambellunyn y Dywysogactli licb)»w yr euld- j ynt eu hunain. ef ynddi:^Dims, dhitiydd, dinasesUh (gtraetiaar yn ddinesydd), liar, llwiaÙld, llairiddlo (_wnenthur yn Har- iaidd); gitfraeh, gtcravhaidd, giorackeiadio, (myned, fieu wneuthur yn wraehaidd); maban,mabanaiddjinabaneiddio, (gwnenthitr yn fabanaidd, neu fel maban) felly, gwlad, gtrlud.iidd (yn pei tliyn i, nen feI yn y wb.I>: a gwlad- eiddio, (myned .yn, "nea wnenthur yn wladaidd, neu i berthyn i'r wiitl ei-iwcdigol), Ni ellir gwneuthur,gwlad- eiddio yn gyii'ilyddio, ond mewn ystyr gymharol, eithr natturiol yw ei ystyried yn y goleu, o wnentbuv yn wiadwr 0 deyrnas arall; a chofiwch^ os na ellwch bri-I odoli gwladeiddio i gywilyddio ond mewn ystyr gym- harol, lhaid fod ystyr eyssefin a phriodol i'r gair, set gwneuthur yn wladaidd, neu yn-wladwr yr hwn nad oedd felly o'r blaen. Shon-lJyna'.r cynnyg goreu etto. beth ddywedwch chwi Iefan ? I Iefan—Yn ol fy mcddwl i, y mae'i, wefl; cpel ei gyflawn egluro, ond, ef allai fod gan y gwr c'r Ty Gwvn ry.w ivrthddadl yn erbyn y esboniad y 11 a; deuweh j "¡ham, yr ydych chwi ynarfo bodynlled?y?iai!], moeswch glywed yv hyn sydd gennych i'w ddy wedyd. Wiliam,—Nid docthineh yw i roddi ei bwngc i fynn, gan nad pa cyn leied fyddo, o herwydd cyfarfod ag anhawsdra mewn dadi, yr hwn na's aichon ar y pryd ei symnd; ond o'r tn arall, fiolineb yw cyndyn ddadlen dros destnn pan fyddo yn fod y gwrtbddadleuon yn anorfodadwy ar yr amser gan hynnjy dywedaf' wr- thych fel gwr gonest, nas gaUaf amddiffyn fy haeriad blaenaf ar hyn o bryd; ond am fod Griffith o'r Hendy wedi ysgrifennu swm y ddadl, fel yr wyf yn deall, odd: ar y dechren, dymunol gennyf fyddai iddo ysgrifennu y cwbI yn drefinis wedi myned adref, a'i yrru at Ar- graffiedydd Seren Gomer, gan ddymuno arno ef i'w gy- hoeddl, fel y gallwyf fi ac ereill gael cyfle i edrych dies y ddadl dracbefn, ac wedi hynny os dealiaf fod ymres- ymiad Llewelyn yn ddirym myft a'i Uattebaf, os amgen mi a dawaf. Arhyn y cyttunodd Sh<in, Iefan, a Llewelyn, ac yn awr, Mr. Gomer, gan gvdsynio a'r dymuuiad nchod, cr- fyniaf arnoeh roddi He i'r ymddiddan yn eich Seren y cyfle cyntaf a gaffoch, dichon fod yn gyfarwyddyd i rai, yn ddywenydd i ereill; ond, gobeithiaf, nid yn draui- gwydd i neb, o'cll darllenwyr. Ydwyf yr eiddocb, &c. Griffith o'n Henj»y. Gorllewinbarth Morganwg.

GOLYGAWD BYRI

GOFYNIADAU.

;L f JO N G-N E W YI >i) IOM.

GOItUCHWYLWYR.