Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

8 articles on this Page

I - 1 BARD D ONI AETII.

Ac Argraphiadydd Siren Comer.I

IAt Argraphiadjidd Serai Gomer.…

News
Cite
Share

At Argraphiadjidd Serai Gomer. I SYR; Gan nad oes un peth mewn natur yn fwy tei- lwng o sylw pob dyn na thestun cynnwysiad y llythyr canlynol (os gwelwch ei fod yn unol a'ch cynllun, ac yn addas i ymddangos yn llewyrch gogoneddus Seren I Gomer), bydd yn ddywenydd gan rai, o leaf, gael cyllc I i syilu arno. I RHAI SYLWADAU BYRRION AR DDWFR, I I FFYNNONAU, &c. Dwrr pnrsydd gorph tryloywr (transparent), heb liw, II arogl, na bias. Y mae mor doddadwy, fel ag y mae yn wastadol yn hylif (fluid), mcwn graddau Ilai o-wres iia- sydd yn ofynol at dyfiant coed allysiau: gan hynny, y mae yn cael ei ystyried yn gyffredinol fel corph gwlyb (liquid); ond pan osoder ef mewn graddan llai o wres, sef (Ian 32 gradd, efe a a yn galed-gorph (solid body ), fel pob cyrph cclyd natnriol ereill. Dylem sylwi, mi cclyd-gyrph, yn en llatur elllnmain, yw llOU wlybyroedd (liquids) y greadigaeili, hyd y nod dwfr, gwirodan, ac arianbyw; vr achos en bod yn cael eu hystyried yn gyrph gwlybion yw, eu bod, fynychaf, mewn gi addau o wres ag sydd yn ddigonol i'w cadw yn doddedig. Dwfr sydd gorph tra kedegol (volatile), efe a gyfvd yn darth, ac a wasgara ymaith yn hollol, os gosoder ef ar dan heb ei gyfyngu. Cyn gyntcd ag y berwo dwfr yn grycli mewn llcstr agorcd, ni ellir ei wS'euthur yn boetlinch, pa faint bynnag fyddo grym cynnyddol y tan: y gwres mv.'vaf a eitir ei roddi iddo, heb ei gyf- i viigu, yw 212 gradd ar y gwres-fesurydd (thermometer). Yr achos o hynny yw, fod dwfr yn hedegol, yn cyfodi yn darth, y rhai sydd yn derchafu yn gyson, ac yn cilio diag y tiin, angerdd yr hwn Y lUacnt yn ochelyd mor gynted ag y dioddefont y cyfiyw radd o wres. I Y mae rlwfr fel egwyddor (principle) yn nghyfan. soddiad y rliaa fwyaf o gyrph cyfansawdd (compound bodies), megis pob math o sylweddaii halenaidd ac olew- I aidd (saline and oily), ac yn ganlynol y mae yn rhan o sylwedd pofe math o greaduriaid a llysiau, a rhanau ha- lenaidd pob math o gJofidrcdig sylwcdflion {minerals). Y I mae dwfr yn dadglymnw, lieu yn toddi y rhan fwyaf o I gyi-pli ereill, ac yn gweithredu hyd y ood at- ddefnydd- iau metelaidd (oddicithr y metelau pernatth, set' aur, arian, a phlatina), ac yn troi eu hwynebau allanol yn rhwd. GU1 fod dwfr yn toddi y rhan fwyaf, os nid pob cyrph ereill, y mae yn anhawdd iawn ei gael yn herffaith bur, yn eiansawdd natnriol, heb fod rhyw er- cill yn gymmysgedig ag ef. Dyfroedd ffynnonau ac afonydd, er mor deneu a gloyw y byddont yn yniddaii- gos, ydynt yn wastad yn cynnwys ynddynt ryw faint o ddaear. Y dyfroedd gorcu o'r fath hyn yw y rhai sydd yn llifeirio trwy dywod,cerrig graianllyd, a dcfnyddiau gwydraidd ereill, oblegid nad yw y defnyddiau hynny mor dueddol i weithredn arnynt gan ddwfr. Dwfr gwlaw neu eira, a ddisgyno ar dywydd tawcl, mewn awyr agored, ymheU oddiwrth drigfa dynion a chread- nriaid ereill, a'i dderbyn mewn lkstripridd, yw'r gorcu a'r puraf o bob dyfroedd natnriol, o herwydd en bod wedi cael cn puro gan fath o ddistylliad natnriol. Ond os byddweh am gael diwiV peiffaith bur, at weithred- iadan fferyllaidd {chymkal operations), lieu i'w yfed, y mae yn rhaid ei ddistyllio yn gelfyddydol. Gan foddv/A yn wastad yn cynnwys yntho ryw gym- maint o'r sylweddion ag y byddo efe yn llifeirio trwy- ddynt, megis mwyn haiarn, coppi-, plwrn, a phob math o sylweddau halenaidd, fel ag y mae yr amrywiol tryn. nonau m\Vynft',vl ag sydd yn ein gwlad yn profi: y mae yn angenrheidiol i ni budio arferyd dwfr yn ein bwyd- ydd a'n diodydd ag y byddo un rhyw sylweddau niw- eidioi i'n "cyrph a'n iecityd yndda, a clian fod ambell ddwfr yn ntv.-eidioi i rai, ac heb rod felly i el'eill, dylai pob dyn (er mwyn ei iecliyd a'i gysur ei hun) ddal ina- nwl sylw ar yr effeithiau a fyddo dwfr gwahanol ffyn- nonau yn wneuthur ar ei gorpli a'i icchyd, fel y gallo | arferyd rhagllaw y dwfr a fyddo fwyaf iachufol iddo; canys y mae yn debygoi iawn fod ISawer yn ein gwlad yn aiiach hir llvnyddau, ac ereill trwy eu lioll fywyd, o achos arfcryd dwfr afyrldo yn cynnwys ynddo ryw bc- thau niweidiol i ansawlh: en cyrph. Y dwfr pennaf, a mwyaf iachusol, yn gyffredin, sydd yn cyfatteb i'r nodan canlynol:— 1. Y dwfr teneuaf ac ysgafnaf yw y dwfr pnraf. 2. Y mac heb liw, arogl, na bias. 3. Y mac yn golchi yn knach, ac yn meddaihau pys a ffa, pan en be: wer yn- j ddo; yn gynt na dwfr heb fod yn bur. 4. Y mac scbon yn ymgymmysgu ag ef yn berffaith, ac yn ddigon hawdd..5. Nid yw yn troi yn blwca (iurbid) wedi dodi ynddo ddwfr nertlud {aquafortis), yn yr hwn y b:rddo arian, plwm, iteii arian byw wedi ea toddi; neu siwgr plwm wcdi ci doddi mewn dwfr. Dwfr y mor sydd yn cynnwys pob math o halen, i raddau mwy neii lai; ond halen cyrfredin (common suit) sydd fwyaf ynddo. Dwfr y mor sydd wedi derbyu ei halltrwydd oddiwrth wythienau mawrion o halen ag sydd yn gorwedd ym mherfedd y ddaear, a'r nior yn torri ar cu traws, ac yn cu toddi. Dwfr ffynnonau heilltion, hefyd, sydd yn llifeirio trwy y cyfryw wyth- iennan a'r achos fod gwahauol ffynnonau yn cynnwys gwahanol rywbgaethau o haien, yw, am eu bod yn liif. eirio trwy wahanol rywogacthan o wythicnnau. Yr oeddid yn meddwl, hyd yn (Itliwe(f(tal-, iiiai col-I)II neu elfen but ddigymmysg oedd dwfr; ond y mae ath- ronyddion y canrif diweddaf wedi cael allan, a phrofi yn eglur, mat corph cymmysgedig ydyw, yn cael ei wneuthur i fynu trwy gymmysgu dwy fath o awyrau (gases), sef 1.5 rhan o awyr fflamychadwy (hydrogen), a 85 rhan o awyr bur alti ilosgi ynghyd, hwy a wnant 100 rhan o ddwfr pur. I AM FFYNNONAU. I Gan fod dwfr yn gorph tra hedegol, y mae gwres yr haul yn cydweithio ag achosion ereill, yn ei gyfodi yn darth o'r moroedd, llynau, ac afonydd; ac y mae'r man ronynau hynny, pan ysgafno yr awyr, yn disgyn yn wlith neu yn wlaw, ac yn cael eu llyngcu j'f ddaear, ac yn ymgasglo yn llynau mawrion, yn y bryniau a'r my- nyddoedd, ar welyau nen hanau o glai; a'r llynan hyny yn llifeirio allan trwy wythiennau rhwyd-dyllog (poroits) neu agenan ynochrau y bryniau a'r mynyddoedd, sydd yn cael cu galw yn Ffynnonan gennym; a'r achos fod rhai ffynnonau yn myned yn hespion, ar hir sychder, yw, fod y llynan ag sydd yn eu diwallu yn sychu, o heu wyifd eu bod yn fychain. Er fod y cyffredin bobl, a rhai dysgedigion, yn me- ddwi inai o*r mtlr yn tiniongyt-cliol, trwy fod yr awyr yn pwyso ar ei ddyt'roedd, y mae ffynnonau yu tarddu, t. trwy agenan yn y ddaear: ond y rhae yn angenrheidiol rhod^i gwell rhesvmatt dros y pVvngc, nag a roddwyd cisoes, cyn y byddo yn dderbyniol; oblegid ei fod yn wrthwyneb hollol i ogwyddorion dwfr-drosglwyddiaeth (hydraulLs). Gellir pereiddio dwfr croyw, a fyddo wedi suro a drewi, a'i wneuthur mor flasus a iaclnis a'r dwfr ffynnon gorcu, ti-wy ci hidlo trwy''olo^gion. coed (charcoals) wedi cu briwo yn ddarnau bychain. Neu ei dywallt amryw weithiau trwy lestr dyfrau (watering pot); yr hyn sydd yn danges fod effaith fawr gan yr awyr i gadw dwfr yn beraidd, onid e ni allasai ad-bereiddio dwti. sur dtew- edig. Gellir igwneuthur dwfr y mor, trwy ei ddistyllio, yn ddwfr croyw pur, mor flasus a iachusol ag un dwfr ffyn- non.nen atoll. Oddiwrth yr hyn a ddywedwyd, ni a welwn na fcasai dim dwfr croyw yn y byd, oni buasai ei fod yn ciel ei ddistyllio gan natur, o'r moroedd mawr heiiaidd, trwy gaelcigyfodi yn darth i'r awyr, a syrthio odtli yno yn wlawa gwlith i'r ddaear, i ddiwallu frynnonal1 ac afon- ydd. A chan mai dwfr croyw yw y peth mwyaf anhep- gorol niewn natur, ond awyr yn unig, oblegid ei fod yn egwyddor benaf yn ngbyfansoddiad y rhan fwyaf o gyrph cymmysgedig ereill, mcgis poh math o greadur- iaid, coed a llysiuu, a sylweddion cloddiedig, &c. heb- law ei ddefnyddioldcb mawr i ddisychedn dyn ac anif- ail. Rhyfeddwn a mawrygwn anfeidrol ddocthineb y Duw daionus hwnnw ag sydd wedi trefnu ac addasu dwfr i atteb cyiniiiero ddibenion mawrion a go,on- eddus! I'EL'AN.

I At Argrapluadydd Seren Gomer.…

[No title]

: MYNEDIAD ARDDWRIAETHOL MISOL…

I.LONG..?ÜW"d)lHON. '*1 I

GO RU CIIW YLW YR. I