Seren Gomer

T BARDDONIAETH. I AWDL FARWNAD, I AR Y PEDWAR MESUR AR HUGAIN, ER COFFADWRtAETH AM y DIWEDDAR BA-RCH. PETER WILLIAMS, Awdwr ysyhciadmz a) y Bibl &MCf<H<M, 'c. I 1. MAE hiraeth, bnw aeth i'm bron.ag wylo, Mae gaiar echrysion, Mynych he!bt<l ctl calon, Ajnt gro&s drwy'r ddibirocs hon. 3. Mae'r don i'm bron yn Hwyr brud* 1'01 gostwng mae trwm ¡.?')'stuùti, I Ae aml ddagiati, -ryl'ratl 'r ewyn, ,A ddn'wyn dros y ddcurudd. Mae Ir ddearudd yn brudd o'r bron, A gwaefyd,olr gotidion! Mot'tan\vammhm'e!yntoa! Och! greigydd J l,liewogydd,yr eigioii! J 4. Eiion bedd wna w!edd o-WIad, Gerliawmae,a'rgf'gmHe< Dyna'r!!e'ra<hno'riU(!L, Ami'nybatynin'nbod! Tý dra' sydd,a')" to drud, Cwsgle rhawg yn casg!u rh,d, Lie o'r bocn, er liu o'r byd. 5. AHan o fyd,'Md a gwae, Draîg hen hyli nis dryga'n hwy, Mwyn oedd y modd, mewn hedd mae, :N¡ cha Ices gwayw na chtwy, "\n ci gytch y tnae iawn gae, Hi we! 4'i maedd nt wyl mwy. 6. Ni -tvyl'mwy, ni we] y modd.mae't deuJtt, Z-Iae 'i dylwyth adawodd, ,N,a'i "%?(i-ai na'r bronnan rwygodd, Barid y'g Mrn gio'drosto di-odd. E drodd, e wylodd, ar ela:vr,aii,earodd, t'n cur oedd cnr esgawr, A'rdyrfaro'ddgndirt'awr, Oer y Hcf'o'i roi i'r llawr I'r Hawr! i'rHwch! Gulawr! gwyliwcb! ') 7. Ogwyliwchrhagygptyn y 'n llygrt!, sy'n deIllI dyn, Jug i ottwng i angof, A drws y gwae draw dros gof, Dr.d, angatt, ni raid yngun, Dwg t tawr y mawr a'r man, A. deuwn oIl ïn diwedd, O'rbyd rha:dmyne<U'rbedd! I'r bedd rhaid myned o"r byd, ? s:orwedd yn y gweryd, I rvwie yr a ciiwaith, Yr enaid cia', dyua 'r daith! 8. I Ar da!th mwr rhaid t'r doctn fnrio, Rhaid i'r gwael ag i' drwg hwytio, Cair yno 'n cywu' anne,-II, €afn i'awr tng yw cpfnfbr angat1) A Myu a haih yn Uawn ofoan, Llawn munau ilan y mawredd. 9. I YMawrcdd,awdwrmunau AthyraHm6rat!nroedd, Awdwr rhyfedd bywy(lati, Eneidiaudynionydocdd. Un ydoedd Du\v hyuodo!, Rhasoroteidrugaredd, Kneidianwnai'nbcnnodot 'N antarwol yn ei f<twredd. 0 iawredd r 'feti(i yr afbn o'r gwledydd, Htr gludodd blaut dynion, Rhyd ot'nan ingoer dytnion, 0 i'er oes i tàrw-fcr loo. 10. I 0 for e!n Duw cafcr enaid dyn, draw Idd ei gadw ddaw ad Dduw gwcd'yn, Maidwn'wnadyriaeiderfyn.mewnm6r, <:antre hydv.fn o'r cynta 'r defnyn. I'r ct tstion ifyddion hoffeiddiwys, ca!r porth Hcb waywnag ammorth, 'n ot byw 'n gymmwys, "R nn pur hwnnw, 'r Ion a'n p)rynwys,Kawdd yw, Hyffordd pur ydyw, 'u Hyrdd Parndwys. Paradwys! aranaa I'r nnion ogonedd, I%octdf',i ry, liacla ei be(id, Daweiafrhagdiatedd. t 1!. I Ni fcdd diatcdd y dn\\ to!ion, loWeidiant irwrdd h\yhant)'n 6oj'dt!ol!0n Netol fyd hyttyd 'r hoyw-t't0!],yw't'wrtbddrych, I l'e' a gwrw iewyrch ei goieuon. 12. I 0 tyd, o'r gweryd i'r wiw gorOn, Me n hawdtf yw cael tiaweuydd caloO) Lie yn-olaii liti o an,n.-lion, Liebyw ibHant,!ic heb ota!on, j-te 'rne' draw ddifraw i'r d(!\vyfron,He 'rhedd, Lie hoyw disalwedd. He d'wtsttitcu. 13. Omorrhyfedd Yw trtigit- dd wiw trwy gariad! D"wynuodi, Dya iw goùi) ad longetdwad! j,j.. Ymatresn, *) A Yrna tresii, ? geir, a maswe<t' I AKormesu _) Oamaesu i At\! jesu, i ad?inawsedd, A dyaesu J 15. J Ah! Pedr Wjham, pwy draw welwyd Ag iwy gat odd ag t'wy gtirwy,(I? Ag fwy weithiodd, ag fwy wthiwyd) At: twy 'n deitbiwr, ay, fendtthiwyd ? <twyhaid ccrian a gwei'd curwlaw'! Abrodyriaethynbradwriawi Ond e roddwyd iawnder iddaw, Ne In go siriol, 'neigysHraw! AtT) y gwr mwya ga:om, A' wr dawnns mawr dinam, Han wylo neb ni wetom— l'udier wylo Pedr W iliam. 16. J Hardd hedd i'w harddel 'N ol clwyf rijwyf'rbyfel, A haih Dnw dawd, tun da a dwya "N ot swesU tymhesttoedd, '1 U' ho)'w pur Y doedd, tir paradwys. a.7. j Pnrioyw <! fwriad, pur iafurus, Praw' ei ian fydol, par ofi<<us, rur ei wiw ddoniau, pur ddaionu.c;, 'Pur gywir ydoedd, pur gariadus, Ptir bn i w henailit, pur wyw boenns, Pur ei g&n hawddoi, pnr 'goncddus. M. d Trwy m o rwystran trutaelMdd,tt'a hoywaeg, Trwy hyder gotcbtygodd, :wy hyU fiir y tra Uafmiodd, Trwy on oddefy tra uwydftodd, Trwy tviT ,a,,ti tra rhagorodd, Tiw 'li- gaii- ddodwyd, trwy'r gw!r dd'wfdodd, pwyn, trwy eifas g \H.ID1Ûdd.tu'j()R, Os'o groth au!'a!dd yr }sp:ryt!nmín < 0 g oyw y rhedodd ei eclurhndau, Os un oedd weddns wiw yn ei ddyddiau, 0 bu rywicg waith ei wiw bregethau, 0" mwytwy yw ',i- -xvobrwvaii onid aeth Drwy iaellawdivri-.Letli i hydrwySh dyrau 20. 0 hif ofii In oer;tfoii, Orhywdraioarwdroion, Fn'nga.eto fewue<s;Q}on, DawyngwyIDxwangyiion, Daw o gariad Dnw goroH, Daw yn huct Duw Ion a'i hedd I'ranueddwiwwyrunibn. Rl. Os y geirwir sy à'r goron, 0 gwir (laiiid,giili- (Itiwiolion, I'wt'ynwesfwyntsnt, Gwiw gán gogoniant, Loyw ganaut lu gwynion. 82. A'rhedd,athRd! Y wedel, a \vàd, 'wàedd o"'w5'n, Abl Ion a'i'biant Ywsonys:!nt I Ar don, ar dant, a'rDuw'r dyn3 I S3. "1 Os lielbiil(*n a sa-el by'iiit Yma 'n ihvyddiant y m\n Uudde-a., Addewidionaddywedant Y cawn fwyuiant, o cavvii fynpd. Mvned, er s{wac!ed y gwcdd,daioÜj, Duw im In y diw&dd, Drwy !;oron o drugared3, l'w nI,v'ynhu yno mown h@dd. Th'todd, aeth (ii-wotld,)Ir (irin,i frodik,, Hyfrydol (idi-ciett Un brynwyd gan y Brenin, Oedd i gaet gwledclàu a gwm! r S4. A:êth i'I' rhyddiil, ièí'tha "rl'hod(lidn, Ty o fofl(lioll etifcddiacth, AeUi o oHd i eMiarfon Tir, a chyfio wladdyrchafiaeihJ Lie cyng)'n-iau,'nefc! greirtau, Eurog cir;au, o ragoriaeth, Ton cyweinau, A chadcirian Ie<:byd'iN'I,iaeth. Aefh i ir ei gnrio A'i'fall1l'io 'nei filwriaeth, Aetb ei ga.lon hrthau i 'goeiio, Eryrwyt0,a'r!iu'&!neth, Fod gwati(lotioll i di!m\:eHon, 'N y nefulioH, te Nat' hdaeth, I ffv(l(.Ioiion ddkwiF-Wioii Ddigonoiion, dda gynhaHaeth. t Hanbedr. E.

t AT GYIIOEDDFV]: SEP, EiV. ATTEB I LYTHYR LLYWELYN. [GWEL Rujr. 15.] YolllmtJs Leges litigux B,-it-riiiiiie-reniulai4. N't fynnwn nL ddim t ftyfrcithiall y laith Frytanaidd igaeteucyfucwid. SvR,—Y mac'n fod rhpi o'c!) Cohebwyr ym mrot! blino ar y y modd oysgrifennu iaith en gwtad, ac yn e,t .I'I'"fbvnily i'et peth nt wnn fawr o !cs pan ddctoawr angmt! A oestm peth yn well parattcad erbyn angau na hod yn hyddysg yn yr ysgi-ytl-,tii-au? Ac a ces gwe.Il#f,ndd/i ddj'1od yn hyddysg ynddynt na'u mynych dda!rlltin ? Ac a oes un pcth yn fwy tebyg o gynnorthwyo dviiioii i'w dartiain, n?'uhiawn ysgrLfennu;' Er cy?nnmint o Fib!nu sydd yn?ein gw!ad y niae nuloedd o'i' bob! gy?! e?in na fed en (tsTHam ac y mac'n hyspys i bawb a iav.'H ysty J tjant y pethau hyn, mm'aniiawdd i'w dysgu Hawet' t dda! nk3-n <tdyatlad\vy, yn enwedig y t-hal m chaw- santgytl ,ddysgU)'1l cu ieuena;ctyd y mae'r cyfryw mew's gwas&iiol eisian o bob cynnorthwy a ailer roddt iddynt, ac y mae'M grculonder i daRu ua matit o rwystrau YIl enftordd, gwae v dyn hwn y daw y rhwystr, Mat. xviu. 7. a pha rwystr a all fod yn wacth yn y tlot-d(i o (Idv.q,gii darUau: y!' ysgryth- tn'au sanctaidd, na th,el:fYE:gu'r llythYl'eg, a newid y I modd o ygntcnlln'r iaifh yn fynych? Y nme'n an- iiawdd caet gan tawer i ddysgu'r Uythyreg yn gywir HMV.M, yn eu Jicinioes, ont t'yddai'n galedi ynten i'w dcdi dan yr ungenrheidrwydd o gymmcryd t'ath orchwy) ynnawyntyny<-h?aitynyifoddtomympwypob awdwr penchwihan fo a'i mhennydd yn uawn o fachan yn He synwyr, a nodau pengeimionynitedoethineb a I !dysg('tdiacth? I 77o&< 7for.<f ym mhob go'scdd!" mcddai Dafydd ah GwHym, ac os rha:d i wyricnaingc t fa'-chogaethen llohi JIOIS, niwn i amnn HoM liars mwy peryglus t'r w!ad, na'gyrru ar draws y wet in, wrth gynroad pob yspryd cyinew idiad, a bod yn foddion fe aUat o anfon thai: dragywyddotdeb, cytt y gaiiont ddar- Hain a dysgu'r modd a drcfnwyd iddynt i baroLtci e: byn y daith. N:docs tin Hythyreu yn e!n !uaith yn fwy angen- rheidiol na'r Hythyren A, o herwydd ei bod yn cyi'awm cynnifer o swyddnu, ac yn atteb cymmaint o ddiben- n!on, fei y byddai'n anhawdd i Dachau hoU gigyddion y dref i lanw ei He ar bob achosion, ac fe fyddat 'n "ddigon o v.aith hanncr einoes Hawer o ddynion i ddysgn yr iawn arfcriad o'r b,cliati a'r nodau ncw:yddion a fyddetit yn 3ligcmheidicl. Y ntac'i' Uythyren hon yn cyttnno a'n tuaith yn well nac ag ua iiith ara! te] a) wydd o anadtiad y mae yn wastad a swn briodo! iddi yn (;N-mi-ieg, end yn Saesriaeg ac mewn Dawer o ipith- ocdd ercit!, fe'i swnh' !u wetttuan mcgts yn y g?irjan, J?s, N?w, ac wcithiau rhaidymattaithageiswnto, mp?ts yn y p:ah' JZoMr. Y mae /t yn Gymracg yn decb) cu nawcr oen'iau, yn catdynr, yntiawcrga!)', ynnodt'r cyfncwidtad mewn ?!aw?'r cnw cadarn, ac yn aHgen- theidiol i ddynodi swn <<, a I)h,, tc amryw o'n Uythyren- nau dwb!on. Ond meddai rhai o'n doeDnon dtweddar, tud yw ht byth yn cantyn M/ Pan yr oedd y bacbgenyn hwnnw gyda't medelwyr, yn gwaeddi allan, 0 fy MAeM, fy illheii, 2 Bren. iv. 19. fe aUasid meddwt eni bnasai'r /t et fod yn galw am Fen t gludo'r ysgubau adref. Ond niedtiant bwy, fe eitu' rhoddi bach yn et )!c. Felly y geUir yn lie pob Hythyren ara! Y! nyn a fyddai mor ga l] a'r dynion yn Liundain a gymmerasant en pei-- 1 swad!o gan Ddantfeddyjir, i dynu ymaith en dannedd tiatitiiol, t'et y ganai etc roddi dannedd annatwiol o'i waith ei hnn yn en He. Y mae'n wir na chawsant mwy mo'u blino ?an y ddemeod, ond m ?chlywais i ddhn eu bod yn mwynhau eu hymborth yn weH, ac os na ehawn ninnau ddim ond bachau yn He Hythyrennau, y mae arnat'ata nad Uawero ymboi-th y medtlzvt a fwynheir yn y wiad yn gyffredinot. Ond fe ddeuat cyhoeddiadau yn rnattach o iawer, meddant hwy, o roddi uachau yn lie ttythyrennan. Yr oedd y biawd gwenith yn dyfod yn' rhywbcth yn rhattach, yn ot y ddyfais ddnyeddar, o roddi clai gwyn yn ei fysg, ond yr wyf ya meddwl y byddai'n well gan y rhan fWJafi gael b!awd neu beiU- laid pur, er tain ychydtg yn ydnvaneg am dano. Y mae yn awr fwy nac oes dyn yn gytfl'ed!nol er pan ?,-oj-aii ?od yn i -bali( i eadw yi- &efy-(Ilwy(i gan yr athrawoo fod yn rhaHt cadw yr arddodiad a'r Enw Cadarn ar wahan yn y iath etrian," ag yng NKhaprtyrddin, yng Nuaersalcm, ac y mae'n amtwg i bot) dyii ystyi-iol ibd y sam yn Hyfnach &c yn esmwythach, canys \n o! gosod y mown trefn, fei y dywedwch chwi, i swnio yr arddodiad yng, nid yw'r ond niegyh; aradiia(i esmwy,tli, neusniu yttyth- yren h, canys pa wahanmeth sain sydd rhwng yll,, Nghae:h)yw, ae Yng-haertoyw, ond y mae'n angen- yheidict i osod 7I.g i taw<- mewn ysgrifenyddiacth, fei cyfarwyddiad at wreiddya y s-atr, acy mae rheolau'r grammadeg yn ddangos yn hysbys ddi, on pa un vw'r brif-lythyrcrl, a pha fbdd ). droi'r gair ai}an ym Mharth- syHydd tiwilyin Morganwg, pan orphenrnr ef, canys fe wyr pob dyn fod Mg- yn ta'ddu oddiwth e, a M/t, oddi- wrtt! p, megis cefty" fy Jlhetfyl; pcdj iy mhen, pwys, yja mhwys, &c. Tsjidyw ddlmyn beiii -,nl)ebygol i'i- Riiltfe',il.aii fcn- thycca'r Hythyreg oddiw'i th Dderwyddon a dyssedigion y Cymry (C)mbri)y Celttaid, a'r Gahatd, ac nid itwynt- hwy oddiwrth y Rhufeiniatd. Y* mae Ui Caissar, yn son am y Derwyddon, eu bod yn arfer y Hythyrennau Groegaidd, end y mae'n debyg, mai'r UvthyrennaH dybton yn unig oedd gyn'e!yb i'ritythyregRoegaidd; canya {tr y darnxn aur ac arian a fathw): yng nghyich dytbdiadcyntafyRhufeiniaid i Frydain, ymaeityth- yrennan tcbygi'rrhai Rhufeinaidd yn caei eu barter gan yr hen Frytaniatd. Ac nid oedd dun amser iddynt t fyned i'r ysgot, a phe buasai bynny'n bod, hwyrach na fnasent hwy ddim yn caru 'è'Ü hysgot feistri tawpr. Ar un darn o aur o'r oes honno, y mae'r gair TASCIO i weted yn amhvg, yr1íyn sydd brawfdiamheuot o ddau beth, inai'r itythyrennau Rhufeinawcl oed d arfero! ym n'ysg y Brytaniaid, yn oes U! Cais.Ai- a'r Ymerawdwyr c&lilplOl, a bod y ferfbryd hynny yn terfynuyn ia ac nid yn <.M'; y mae'r daman hyn o aur ac ariat!, nen yn hytrach ddariuniadau o hoTtynti'w gwc!ed yn y Uyfr a eiwir BritaKia Cani(icii, gan yr Esgob Gibson, ac yn hanes swydd Rhydychcn gan y Dr. Plott, ac m-ewn itawcr o tyfrau erati). Fe'u cloddier hwynt (yr arian hyn) i fynu me'\v'n'iiawer parthoGymruaLIoeg'r, yng nghyd ag ysgrifenadau ar gerrig beddau yr hen Fry- taniaid, lie y mae'r un Uytttyrennau yn caet en harfer. Y mae/'yn y gcirialljèro., a yn caet ei swnio'n wahanot oddiwrth ,'f!; sl{tfèro, teily yn Saesoneg, yn yr ymadrmM)" this is t1.e man whom I spoke o/' Who fett otfhis Horse," y mae Ilawèr o wahaniacth rhwng sain f yn y He cyuhrf,à sainif, yu yr ail ie, a)n hynuy y mae'n debygfjS t'od y Stytaniaid er ys arnryw oesoedd yn arfer f yn lie ac ff vn !!e. canys ni fedrent swnio t;'r Rhu- fpHuaid, hcb roddi 1jW yn ei lie, ritrwm mcd.dai'r Rhn- t'einydd, gwydrtneddai"1' Brython, ilinit-in, dies l'ene1'ÍH, rneddai gwyr Riuifain, giijin, dycH GK-<?r, meddai'r Brytaniaid;ac niaHai'rSaesonswnio'rcary cYI;taf canys hwy ddywedent winey-n lie vini,,tn, am hynny md 'öddi\v'rth y Rhufein)aid na'r Saeson y 'cufwyd y 0 y mne'n diwygwyr diweddm am ei barfer; y mae'n wir i taTver o eirtau a Hythyrennau Ffi-eiigig i ymhtsgo t mewn i'n pHth yn amser Gwiiym Frenhin Coch, ac i amryw o'r Myn<*tch Normandiaidd yng nghytch y fhvyddyn 12;;0, ddyt'od a rhat cyfne\vidtadau i mewn i'r whd, yn y modd o ysgrifenn'r iait! ond ft ba1'haodd corpti y iaith yr nn fath, fei y ge'Hir .:g\veled wrth amryw ysgr,it:, ennadau ar temrwn, y rhat sydd etto heb eu dmy'stno. Ond pan gyfnewidiwyd rhai Hythyreanan yn amser y Normandiatd, M ac Bid v a roddwyd yn He j yn gyri- rcdinoi. Y mae < yh can}yn c, ac y mae dd yn dityn d, yn 6t rheotau'rgrammadeg, yn nhreigtad enw cadarn, ac am hynny ntdttythyrennan dybton ydynt, y:) gym- maint a cityfnewidiad anadtaidd a rheoiaidd o't- un Hythyrennau, megys c'Iff.,l, ei clze.ffyl, </?('; M, ei dtlit-rit, t in, ei MM, &:c. am hynny ni aUa'-ai y Hythyrcn Roeg- aidd x, nac un !!ythyren araH fod mor gymmwys yn He f/t, na z, yn He dd, nac nn Hytiiyren arail gyd a phriod- i otdeb gact ei gosod yn lie ph, yr hon sydd v.'ahanoi iawn otidwi-tli jr, ac yn dreigtad rheoinidd oddlwrth p, megis pell, ei phc:n, lIerchfu, ei phei-elleit. Nifnun pethdebyg i'rcyfncwidiad diwedddarym mysg yCynn-y, ncs i'r terfysg yn Fftaingc yng nghyich y th\yddyn 1792, gaci rhyw eifaith a!arus ar ra: o'n cydw!adwyr yn Unndain, pan ddacth cynnifer dtos y mor o'r wiadderfysgiyd honno, dyna pan y daeth y c a'r gyntFon Ffrengig, yr hon a swnir let s, i gaet ei dodi yn lie eA, a phan anturi- wyd d<tysgu'r Cymiy i ddywedyd git7cel. yn lie dl1l;'1el', a fy:!</ yn !te fe fynnai p'iwb bryd hynny fbd yn ogyhtweii a'u giiydd, yr annystgedig yn gysta! gwr a'r dysgedig, a'r annoeth yn gystat athraw a'r docth, a'r Hy- thyrennau newyddion, n'r cythewidiadan angh yffredil101 a ymtnsgaisant i'n p!itt), nid oeddynt ond math o glefyd Ft'rcngig a iygrodd amryw o'n cydwiadwyr, yr oe<id !rhatohonyntymac'nv/!r, yndywedyd bod ganddynt gariad mawr at yr lien Hendengex, y iaith Frytanaidd, ond fei Hawer o afradtoniaid eraii!, ni fedrent' roddi nn a'wydd o'n serch, i wrthddrych eu cariad, ond y clefyd I ltreng¡g: Y mac yn ddrwg gennyf t ddyaU fbd y clefyd hwn yn ymicdu ym mysg rhai awdwyr ieuaingc o'n gw!nd, ond f<;l y mae meddygon mawrion yn Ffraingc wedi doti pet!! o'r anhwyldcb yno, yr wyf yn gobeithio, N i- adferir y rhan fwyaf o'n cydwtadwyr nhmau i'w cyn- nefin Icchyd, bob yn ychydig. Nes deio yr amscr itvnny, y mae yn rhaid bod yn a'nyn"(!dga! canys ni a}! attcb un diben i resymmu a dynion fyddo yn gwaH- goti trwy \vr<-s yclefyd. Onid'ete cUid dangos yn <'g!nr nad oes ncmmawr o !yth\e))nan dybton \n y laith Gymraeg:.y ruaitrwy anwybndneth a gyt'iinr t'('ynidydyntondtreigiiadau rhcoiaidd o enwau ce- dyrn yn cyfnewid cu dechrenad o nn Uythyren i nn arait t'yddo yn atteb yn briodot iddi, megis ci liiw, ei IZ(tzv, cd. ei gi! ei (,7ta' DK!(- ei D</MM', Porth, ei bortlt ei ph.,)i,th, ac am y treigiiadau hyn fe roddir rheolau priodol yng Ngrammadeg Liadin a Chymracg y Dr. DaHs. Canys tra y mae Icithoedd y dehan yn cyr- newid enwau cedyrn ar achosion yn c't terfyaiad, y maeyrHebracg, a'r Gymraeg aieithoedd ydwyrait) yn eu cyfncwid yn cu dechrenad. Y mae yn amtwg i bob dyn hyddysg mewn ieithocdd, fod uni o gydscin- iaid yn y laith Gvdiizie,(r, nae mewn nn iaith arat), canys pa air yn Gymraeg o'r maentioii '-ydd a chyn- nifer o gydseiniaid ynddo, a'r geiriau spendlll!'ift o.U: ,pri¡¡g, &c.yn Saesonaeg, ac amryw cirian o'r cyn'e!yb mewn icithoedd creifi? Ym mha iaith araii y gellir cyf<:nsoddi penniiiion heb un gydsain ynddynt? Nen ganiadau cytain heb un gydsain ond y go-!afariaid yn- ddynt? Y mac yn ddiamman er rhoddi grym i rai geinau fod yn rhuid dybht y Uythyren ddiwcddaf o rai geiriau, yn ter(ynn mewn ta!gron drom, pan chwanegir sill a rail at y ga, i-, mcgis J. y/H, g'rymmH.?, tyn, tYllltu., Aw, hontio, (it, (itlo. Gofynpaham na ddy)id rhoi dan bar, gwychion o (Iti yn y gan' mflldiallt, gan fod dwy m yn y gair sioi)ziii? sydd ryw betit debyg i cfyn, pa ham nn roddid dan drwyn ar wyneb gwr, gan f('' dwy goes daiio? Y mae dwy dt oed yn aiipeiii-hvi(liol, nen o ieiaf i yn,g,yfleii.9, end nid fe!ty dan ben. Y mae dybin y t!y- thyren ddiwcddaf wrth chwanegn at y gair yn angeh- rheidio! pan fyddo yn terfynn mewn talgi on dro)n, mcgis pen, pi,;inci?t, ond nid t'eity pan fyddo yn tprfynn, me'* n tai- gron ysgaf'n,neu ieddf, megis ro-, tiroedd, hys, hyseiti,ey., ch, <c/t;<, s;t'M, s;('o, &c. Y mae y rheo! yn ddiammhcno). Fe'i gweiir yngjcgwaith yr awdwyrgorau yn anghyfhew- idiol. Yr achos yr antnnrdywedyd yn ei hcrby:), yw, am Had ydys yn ei ddyaU, nen am na fYI/niT' ei dyatt. 0 esgeuluso y rheot hon y tarddai amryw gamsynniad- all, canys pa wahaniaeth heb ddybtu y Uytttyren sydd rhwng sitz)iiis a sut)z)nus yu Hadin? Beu rhwng /)cyKo, a, o /MMO, neu HMo, ac a to, yn Gymraeg. Mewn perth- ynas i eiriau mewn cyfansoddiad, rhaid sylwi, mai er gweUsainy gadcwi! ytaUanyn y gair bi-eittiol, ac y troer yr a yn e megis yn y geiriau ac y dodir y Uythyren ddiweddaf yn yr adroddiad, yr nn a'r !Iythyreu gyntaf o'r gair cantynoi mewn cyfltnsawdd ag ef, cytti, cytti-ef, o'r geiriau <*</< a f?y, tlcf, &e. ac weithiau fe gytnewidir itythyrennaa a'r arddodiad mewn cyfansawdd fei y byddont yn swnio orau, ac ar y pwngc hwn fc roddir ellg¡'(!ffall o'r awd- .wyrmwyafenwog, a i-lieoliii-yn ot arferion yr y-tgri- fenwyr gorau yng Ngrammadeg y Parchedig T. Rich- ards, o tiaen ci cirlyfr, ac mewn grammadesau nett ddwnedau ereill. Ond ni ddy!ai neb gyfnewid dim mewn ituth heb awdurdod a\vdwyr dysgedig, fyddo wedi bod mewn parch er hir fiynyddocdd. Y mae mor anghyfreittuon i hob un gymmeryd rhyddid i gyfnewid pethau fei ag y mynno, ag a fyddai i gryddion neu bit- wyrpabwyr Bnvyn ypentrpf, i ymgynnuH mewn cym- manta, i wneuthur cyt'rcithiau newyddion, a disgwy! i'r hoUwtad i ufuddhau iddynt, o 'hcrwydd bod gan Msrchogion swyddau y Deyrnas, ac Arglwyddi a Dug- inid y wtad awdurdod i wneuthur fc!iy. Ntd ocs un Cymro ystyriol uad oes ganddo barch yn ei satontuag at goitadwriaeth Wiiiiam Salsbri, o her- wydd mai efe oedd y cyntafa gyncithodd y Testament Newydd o'r Groeg i'r Gymraeg; ac nid oes un dyn a wyr waùaiaeth rhwng y wawr ddydd a goieuni yr haut yn ei <:ryta yr hwn a gytieithodd yrbcti Fibl i'r laith Gymraef, iff" hacddtannol o fwy o barcb. Y mae Bibt y Dt'.WiUimr. Morgan, yn o! ysEnfennvddiaeth yr Awdw'y:' goreu yn yr oes honno, ac yn ¡;yd.syniol, gan mwyaf. <t dn!i gy. wn'at o ysgrifenou yr iaith vn bresennoi. Ocd H'd oes un rcol gan W. Sa}sbri o ysgnfennu yt- iait!i, end y mae yr un gair yn caeJ ci ysgriteDnu nanddo Hmr\w nyrdd. Ei }Joln lIo's etoedd diiyi) y Ltyfr Coch o Hei'cu: yn ei .<uth a't ae yn y UyH- hwisnw 1Jld t)t"s nn red briodol 6 ysgl'ÏtennÙ geírlau. Y mae ei Rawd Henf. Sa.sbri yi) ei En'!yfr 'y-r hwn a gyhoeddwyd yn nheyrnas:ad Han'i yr wythfed, yn fwy difelus, yn ei ys" gi-ifeiinydduietti, ac y mae Roberts yn ei Rammadeg, a Perri yn ei Ft'raethoneg, yn ysgrifennu yn agos yn ot y duU presennot, er eu bod yn byw yr un amser a W. Satsbri. I ddynwared baichder rhai o'i gydwtadwyr yng nghylch eu hiaith, meddai Robots yn ei ragymad- rodd, 4 -I,loi- gynted ag y-,we!o Cymro giochdy'r Al wy- thig, ac y c!ywo efe Sais yn dywedyd good /tyo;ow, y mae efe yn gbltwng 'ci Gymraeg ei gyd dros gof, a'i Gymraeg yn btu- Saesoneigaidd, a'i Gymraeg ysywaeth yn bur Gymreigaidd. Y mac Dr. Morgan yj ei Fib! yr hwn a argranwyd o fewn i ugain mtynedd i'r amser yr argratTwyd Testament W. Satsbri. yn ysgrifennu yr iaith yn bur debyg i'r argraHiadau goreu o'r oes ddiw- cddaf. y mae amryw ysgrifenuadau yn y wtad ddaucan mtynedd yn ttorach na Thestament newydd Satsbri, ne nine yr ysgrifennyddiacth yn agosiawn i dduH yr awd- wyr cywirafo'r oes hon o ysgrifennu yr iaith. Y mae y dysgedig Cercdig yn ei tythyr yn Seren Gomer yn dy- wedyd iddo ef weted Uawysgt'iien o oes Dafydd ab thvilym, 'He yr oedd yr ysgrifennyddiacth yn debyg t r dduH orau a arferir yn ein dyR(Iiati ni. Y mae yr hyrf- orddus J. Gwent yn Rhifyn 2;3 o'r Sercn, y" sytwi tod "y gwaith a gyhoeddwyd gan W. Satusbury o LansAn- nan, wedicaeteigyftifyn hynodo iygrcdigyn y lly- tliYicnniad gan ei gydoeswyr dysgedig," a phwy ap!ach gwyrifarnu'' y mae y gwaith hwnnw hefyd yn ang- tiydseintol ag et'ei hnn, y mae yr un geirian ynddo yn caeI en hY5[ ifennuamrywnyrdd. Fcd()art'u i J. J. o'r B. roddt eug¡;atfal1 o'r gwaith hwnnw iieyr oedd y ferf yn terfytm yn oedd, a'r enwcadart) yn odd, fe e!!n' rhoddi Hawer mwy o siampian aUan o'r un gwa:th i'r gwrthwyneb. Megis yr enw cadurn yn oef/< A safent wrtbynt me'n guÛscocÛd dy.sc!aer," W. SALISBURY, Luc xxiv. 1. VI'è'rf yn y trydydd person o'r niter umgol yn ter- fy-nn yn <xM, Ac a ddatododd y gayad y rhan-baret." Yr un, Eph. u. 14. Fe aH dyh grwydro yn fynych yn ei yinotyniadan ar o1 cywirdeb ein tuaith, oni fydd ganddo weit goteuni i'w dywys na Uewyrch gwaith \V. Salisbury; yr oedd ge- tenm yg\va)Lth hwnnw yn t'uddiol yn nhywyH nosyroes honno, end curn y tywyHwch yn wetl na'r goicnni t'yddai ei ganlyn vng nghanotddydd yr oes hon, a chau ein I!y- gaid rhag gweied Ucwyrcit han! ddisgiair argraniad Rhysiart Morys o'r Bii)t Sanctaidd. Fe eUtr cantbd yn yramiierocdd tywyliafoienadan amryw awdwyr v rhai oeddent yn tatiu Hewyrch pur ddefnyddioi, a phur gy- wir, er bod rhai gau aihrawon fet cytnmytau dudew yn barod i'w gorchuddio. Ond rhod y iaith oedd yn was- tad yr nn, cr bod rhai yn dywedyd am dani fct am yr haui, ei bod yn troi, ac yn newid ei Up; ond y mae yn t\vy tebygot mat cu penn&u hwynt oedd yn troi, ac mai !)wy oedd yn newid et, Fet afon t'awr y mae yr iaith ym mhob oes yn rhedeg yr im fath, er bod rh i yn tynnu cwtteri ar ei ciK'tdannau, ac yn eu gaiw cwtter W. Sahsbury, cwttcr Dr. Ston Dafydd Rhys, cwtter Edward Uwyd, cwttcrMr. W. O. ondnid oesfawr o ddwt'r dwt'n ynddynt. er bod thai o ddoethion Abcrnant yno weithiau i'w gwcied yn rhaccann am y Hoer, ac ambe!) wydd siommed'g yn fawr ei cinecc am ei bod yn cael yno t'wy o bryf nac o bysgod, ac amryw !angcian drygionus, sgatt* tid, pan tyddo y dyfroedd yn sychn, yn barod i danu Haid ar draws pawb a raeddont ddyw- edyd nad dyna gorph yr aion. Nid oes neb am roddi cain?, gwnain* ain' yn Ile ca, yn !!e M, g?v2tq,a, canys fc t'yddai hyn yngwb! wrthwyueb i reohu: grammadeg y rhagoroi Dr. Daiis, yr hwn h t' y mae yn hyt'ryd gennyf gtywed fed rhai o ddysgedigLon Gwy- nedd yn brcscuuolyn ci ail.argrafl."u; nidoes neb a'u ddyblu y Hythyren ddiweddaf yn nherfyniad gciriau, megis cawn! r/M?:M, &c. ond yng nghanoi y gau', pan chwanegir sill atto, megis MMMM, /7<KK;<, AM;M, &e. nid oes neb yn dywedyd i'r Bibt syrthio i tawr yH «?! clamp Q'r nejoedd, nid yw y rhai hyn ond rhcsymman gweinion a rydd y Ca-,ift, g-ir(in o eisiangweH rhesymman i aMcb pethan .syd(! anattebo!. Ar yr un pryd ein dyiedswydd ni yw cadw yr ysgrythuran sanctaidd yn dditwgr, rhag dan enw diwygiad i ni syrUno i gyt'eitiornad. Ni fyn yr luddewon uewid nn Hythyren nac un nod yn yr hen Destament, ac a ddy)ai Ct'tstianogicn i'od yn Hat gotatus mewn pprthynas iburdcb aphertteithrwydd yTcshtment newydd? Pcth rhyfygus a pheryglus oedd cyfueWtd yr pgrifennydtliaeth fci yr anturtwyd-gwneutttur mewn rh<)i argr:)iSad.:u diweddaro' ysg! ytluu'au! Y mae'n dda gennyi'ga''i y cynen hwn o gyt'arch y €<("' <?M'.fa,a dy- muno pob d:!io))i iddo am ei syhradall buddioi yng nghytch cywirdeb cyucithad y Bib!, purdcb iaith y Lt\ fr Gwcddi CyiT) edin, ac amryw resymman cedyrn a dc'fnyd()io! yn pi iythyr yn Rhifyn 23, yr wyfyn gobei- thio y daw bob yn ychydig i r'eddwi a fb gwcH, ac y cawn ni etto tod o'r un farn, siglo dwyiaw, a chytttino ar ammoddu heddwch, yn ot y rhyfet terfysgiyd a wnaeth gymmaint o etynastra yn y Uythyreg Gymreigaidd. Fe debygid fed cgwyddor dda gan Mr. D. o Gaernarfon, ac y dymunai efe c:n tywys i'r uniawn n'ordd; y mae !'c i obeithio oddiwrth wr mor dduwio), y bydd gMnddo WVdù ddig-on mewn amscr isymmud y mynyddvdd '<n fel ll,-t t'Vil(l; (iiill nnd y';iIt",1 lIydJoedd a welorill o'r biaen i'n hattat arcin taith.ac yna' ni awn ym mL'eu yn Hwyddiannus trwy gymmorth gwel/. Y mae yn ddt wg gennyf weted Mr. Cadwgan mewn cymmaint o gamsynniad, a mcddwt fy mod i yn t;i'i('Çnaclt ac yn tllclwn, pnn fyddwyf yn gwccnttmr fy n-oi-aii mewn yspryd cariadns i ddangos y pprygl o gyf- ,Iw 0 ( t  ',ot i i y (teil f ioil i (I 'v- ciHornad, a'r cantyHiad a ddaw o ddodi y dei!!ion i dy- wys y deiUion, ond fe ddtchou ei fed gymniHint a!Ian o ie ynhynag oedd pan fc'idy!iodd i') ddafad tadd y ci, ac y mae yn bur debygol y bydd i'w gydw!adwy, fei gw4iacthatit o'r biaeh, ddangus i(!d3 ei a thra y mae efe yn son am fcsuran, cdryc!)pd pa bc?n, a pha fodd y mesuro, rhag mesur tddo ef dt'acitcfu, ici y mae efe am fesur i erc:)i. J. 1t. Yr y()wyf yn medi! na fu fy lhfur ytt ofer, pan ddarftt i'r hyn a ddywcdais bron yn tbdd:on 'o ddiiu'no a g<i!w i'r frwydr fath t-yfeiwrcadarn a J. Gwcnt o Fed- wftttyd, y mac yn trin ei a) fan fei un a g.tfodd ei"iawt) egwyddori gan fiaenoiaid yr hen Frytaniaid, uid ens neb agsyddmewngwit'innedd yn cam eu gw!ad, en hiaith, a'u cened!, nad ydynt yn camno! ei yinddangos- iad dan arfau, -,towi dymnno iddo bob Uwyddiant. Pc bae amryw yn ha1."u mor gywfr/ ac yn rhesymmu mor ddoeth ac mor ddysgedig, Ie "I(iai mewn byrr amser i'r.cyfeiliornad a ymwisgodd yn rhith diwygiad, ac a anturiodd dwy!!o y wtad, i n"oi i'r tywyMw (-h o'r Me y daeth, ac ymgudditmcwn distawrwydd a distad!edd. Yr un peth ynJllosa eHir pi ddywedyd mewn per- thynas i Y. B. o Nt Gwai; y niae yn barnu yn bur g ir yn y ddedryd a rodnodd yn erbyn arfcl'f1 yn t!cji! od(, eitlij- mewn prydyddiaeth, ae yng nghy!ch YI'" lymn"f\vysder o osod dy yn I!e di yn y geiriau dio.ç ib('n,dio(/dcj &'c. ac y mae ei gynnygiad yn bur gy ? nt, pan Y mac am darddu y geirian tft- oi/,llf o'r gemau tiii, a lroddej < canys y mae yn ddiamman fod tli yn ganiattilol, YI1 ystal ag Y" nOccuOl yn y iaith Gymra' eg, ac os caD!att\el' j¡YI1Y- acos attaiier ygair (<M</«f/ rhag. caci ei anfcrthu a'i ,) ibo trwy ci ysgrtfcnnn dyaddef, ni wacU) pa un ai o (<:r ncu o dialt y tarddir y ga.r, ond fod y diweddaf ymddangos yn debygo!, o herwydd v cyMcusdra a aitasai fod o osod siii-goii yn Hev ddwy!afari:)ida:< YI1 y g, 'till cliait, wrth ei gyfnn- soddi a Y mac ei ddcongtiad o'r gair diluw 0 dÙ'.li/ hcfyd \nddea!tusac yn getfyddyd- gar. OHd yr hyn yr wyf ti yn ei iarnn yn fwyafhaedd- innno! o ystyriaeth yn ci Iythyr, yw ei syiwiad yng nghylch yr ysgrythurau sanctaidd, pan y mae efe yn dywedyd, "Nid wyffi y)} meddwl fod y Bibi wedi dy- fod yn Gymraeg o'! ncfocdd, etto yr wyf yn barnu y dy!ai y diwygwyrfod yn dra siccr o'n pwngc, cyu dwyn eu dtWYgiad i (lestnll yr')'sgrythul', )!)ag wrth newid th:i! y geiriau, iddynt newtd y synwyr, a thrwy hynny wyrc ac isciu'r ath! awiaeth yr wyfyn gweied pprygt yn hjn"<'kc. ymae cyfnewidiad y geiriau ynwastad yn anharddwch, os nad yw yn gwyrdroi y synwyr, pan ry- fygu' cam.ygr!fellnu testuuau GairDuw i foddio mym- pwy dyn. Pa fath dcrfysg a wneim y diwygwyr yn yr -a.!uod guntyuo!, trwy new:d y geiriau, a gadaet allan !ythyrenna)), pe cae)tt ryddid < wneuthur 'a t'el ag yr ew- yitystent? A phu nn bynMag ai eiu gorth1'ymmn yr ydys, e! diddanwch a iitchaWlLYl'iaeth i chwi y mac, yr hou a wtutinr trwy ymaros dan yr un dioddefiadau, y r/HH yr ydym ninHau yn ei dioddef; ai ein d:ddann yr ydys, cr Jtddauwch a iaehawdwuaetu i ci)Wt y mHC hynny,2 Cor. i. 6. Pan gymhat-h- y nib1 Cymraeg a phob cy6eithad araM, t'e ganfyddir ci fod yn ym mheit ar yr hyn a ymddcngys ym milub laith, ac ym mhhth pob cenedt, o ran ei gywirdeb, ei bnrdeb, a'i agoshadcyfathracholat y ieithoeddgwretdd<ol, a pha. barch y maey Cymry yn ddango.s tnag atto, pan y maent yn goddet' i bawb ei gythewid a.'i dci'f'ysgn, a'i cnU¡¡JÚI. a'i dd[fcnwi,t'H! ag y mynnont? Y mae itawer yn ba:od i godi mewn arfan pat] t'yddwyf n, ac creii!, :ttU ei a. dditiyn, ond pa Gymro a ddywedodd mr o'i ociir yu t;r- byn yr cn!t)bwyr cantyno!? Fe ddy\vcdodd M)'. AniCt yn ei tyfr a piwir Hanes Argrafi-(I(tiactli, i'r Cyuny gyfielthn y Bib! o'r Safsonaeg, ac nad oedd neb o'i eyt:. leithwyryndyaii Groeg, a'u bod 11101' {lIlhy(tdysg yn y Saesonaegt'et na wyddent vvahaniaeth rhwng dul, J:!UÚl I' a 'wl, neu tM/M, c w/7t, ac i bron hyn y mae yn cvfeii- 4 at Dat. v. 8. yng nghyneithad y Dr. Mcrnan, iic y dy. wedir, A chan bob nn o houynt y ocdd .dYllal1,. a chrythatt aur yn !ia\vn o arogi-darth," &c. Feiymaeendib ynnatur:oi yntacnu ac ynymJeduj fc 'Aetodd Mr. Thomas Warton hyn, ac fei dify<mt-h<t g-ógan yn erbyn y Cymry, t'e'i ihoddodd yn y rhua gyntafo'i tyft a eiv.'lr Hanes Piydyddiacth yni y Saeson,ond iddangosnadocdd tm o hfjhynt yn (13-will yr iatth, ond mai thyw Gynno nad cedd yn earn ei ) w!ad, ac oedd yn meddwi ei tbd yn dyali Hawer itebo ddyal) dun, a !'0()dodd yr enHtb hwn a)ian gyntafi M). Ames. Y maecf a Mr. Warton ynsyrthioi'runbai, gan argraHu'r gair Crytha/ yn He CrytitaK. Fe ddy- wedcdd Dr. Ltywelyn yn ei Hancs o Argrapmadan'r Bibi ynGymracg, air neu ddan, o odll" Dr. Morg<UI gan roddi at' ddynM mai trwy waii yr argrafmasg y diangodd y gah' C)y¿fWil yn He ph,ioltlu, yr im'n a. art'crir yin Mib! Dr. Parrt. Ond y g\vir yw mat din'yg Cyn]- raeg a \vnaeth i (tdynien i gyfodi'r enHib hwn yn erbyn y tiiagoroi Esgob Morgan, can\s ni tynnmefc art'et y gau' phiolau o herwydd ei tbd yn oim nad gait- o j' wt'eiddyn Cymreigaidd ydocdd, end fe art'erudd y gair J' c"ythau, hen air yn arwyddo iicstr, v iiiitc'i- gair e; ic,,Ih. A«/fy: yng Ngeii- J.yrr Henri Sa!sbi i, yr hwn a argran- wyd yn amser Harri yr Wythfcd, i arwydUo llLstr: bychan i ddal haten a!' y bwrdd, ac y mac'r gair etio ya ? caei ei arfer mown thai parthan o Gymrn, o'r Gwreiddyn cl wtlt, neu groth¡ megis i:roth y gxs, c,, -ititli y mYllydd; a. nestr bychan, y tn atlan i'r hwn sydd o'r un ddnU, ;it eiwtr wrth yr nn enw. Ym mha ie ynten, y mae gwir..¡ j :onedd yr enHib hwn a gytbdwyd mor ddtsail yn ernvn cyOelthd y Bib! i'r Gm)'ag? a pha !e yr oedd ysgnf.; cunyddion Cymru, na t'uasai un o hcnynt, yn cymmer\ d ei bin ysgnfennu yn iiaw i ymddiftyn ei iaith a'i en- hed), y] erbyn enUib dd.sai! y Saeson anwyt)odiis? -Ni y-sgrifennodd neb air ar yr achoa, ond pan ddywedn y sitiff teiat' yn erbyn y rhai sydd am antfurfio, ac an- nrddo'r <aith i foddio en niympwy a'n bakitder nn hnnandyb en hunain, y mae haid o llynwcsiaitl a Chridit-- ganiaidyn cyfodi n)or ami, ac mor nerthot a eider, trwv hott gyr).tn'rwJad, i chwythu ac i chwyldroi yn wyneb neb a fynno gadw'r iaith yn ei phurdeb, a'r ysgryttlur 'I yn ei harferot gywndeb. Ond pe baent a:ntach, a chyn ddeiroccach, a phe parai gwrps a gotcuni'ch Serot iddynt heidio i'ci gwybed, yr haf, ni ddigaionnai, :n- uL atia.iai dun byth rhag cynnwni ei ddyicdbwy(id i'w î.v¡rd, 'w iaith;, ac i'w geuhedt, mo'chiiyddionw.isan* aethyud, Ri\i:!)ur'