Seren Gomer

I AT GYHOEDDWR SEREN GOMER. I I ATTEB I LYTHYR MF, HYNAWS. I  SYR,-Nid oes gennyf un diben,ond daiomfy ngwiad,  chwannegu at glod fy nghcnedl, a chynnydd y iaith j gymreigaidd, wrth ymddangos mor fynych yn llewyrch j SEREN GOMER, ac os nad yw fy ngwaith yn llwydd- iannitg. vr wvf yn gobeithio, y cyfaddefa pob Cymro, bod y diben yn dda. A phe buasech chwi Mr. Hynaws I yn atteb ich henw, fe fuasai yn hyfrydwch gennyf gael y fath gynnorthwywr yn y gwaith; ond y mae i arnaf ofn mai wrth y droell ymadrodd a elwir Givrth- tcynebiaeth, y cymmcrasoch chwi yr enw Hynatcs. Tua dechran eich llythyr yr ydych fel yn anturio siarad rhywbeth yngnghylch yr anghymmwysder, o ddringio i glogwyn Cadair Idris i roddi barn am ansawdd y wlad pan oedd y Niwl yn gorchguddio'r dyffrynnoedd. A welvvch chwi fod yn dda i roddi cennad i fi otyn, a fyddai gwr ddim yn debyg o weled mwy oddi ar fryn na phe buasai yn aros yn y niwl? Pe bai ond dringo i ochr craig uchel, pan fyddo'r dyffryn dan gwmmw], os byddai'r Haul yn llewyrchu ar yr i, clieldir fe welai fwy mewn lie uchel, naphe buasai yn aros yn Nharth yr iseldir; fe welai o leiaf, ansawdd y rhan honno o'r wlad fyddai uchlaw'r niwl. Pe bai gwr ond cadw ei ben mvehlaw'r niwl fe wele fwy na'r rhai sydd yn ymhyf- rydu i aros ynddo. Y MOA-creaduriaid anifailaidd fel y dywed Ofydd, yn cadw en pcnnau i lawr wrth y Ddaear, tra y mae dynion rhesymmol yn dysgu edrych i fynn, a chadw eu pennau uchlaw niwl a thywyllwch dudew anystyriaeth ac anwybodaeth. Er cyfnewid rhai o gyfeillion Ulysses a gwneuthur anifeiliaid o honynt, fe wrthsafodd rhai o faonynt ddichellion y swynwraig, ac a gadwasant eu pennau i fyun; ac yr ydwyf yn gobeithio bod llawer etto yng-Nghymru, yn parhau i feddwl ac i resymu fel dynion, er fod rhai fel yn crymu tua'r ddaear, a'u pennau yn y niwl, ac yn ymddwyn ac yn rhesymmu yn bur anifeilaidd. Yng nghylch hanes Coelbreu y Beirdd, os edrychwch chwi ar farn y British Otitic yng Dghylch Llyfyr y Parchedig Mr. Dafis mewn perthynas i'r Derwyddon yr ydwyf yn meddwl y bydd arnoch gywilydd am yr hyn a ddywedasoch ar y pwnc hynny, onid c fe fydd arnaf fi gywilydd drosoch chwi. Fe gyttnnodd dysgedigion Cymrn, pan ddychmygwyd yr hanes honno gyntaf, i fod yn ddistaw, ac i'w gadael i syrthio i dir augof 0 boni ei hun, rhag i ni ymddangos fel trigolion Isgoed Gelyddon pan lyfelasant y gwaith a elwir Barddoniaeth Ossian, a phan gyfieithwyd gwaith Macpherson o'r Saesonaeg i'r Galaeg, a phan guddiwyd y memrwn mewn tommen, fel y byddai iddo ymddangos yn henaidd, ac fel cyfansoddiad y cynoesoedd. Nid yw'r Saeson bcllach yn credu un gair o'r hanes, ac oddiar. yr amser hyn, a'r ddyfais yng nghylch coelbren y beirdd, y maent wedi bod yn bur hwyrfrydig i gredu bod cyfansoddiadau yr hen Feirdd wedi cael eu cadw ym mysg y Cymru, nes i Sharon Turner yn ddiweddar amddiffyn ein gwlad mewn modd pur ddyallus a phur ddysgedig. Am golli gwaed ar fath achos, fe fuasai yn bechod i dywailt gwacd mochyn i ymddiffyn dyfais mor -m,rachaid(i ac mor afresymol. Yr ydwyf yn meddwl bellach Mr. Hynaws, eich bod yn gweled eich hun, na tharawsocli chwi ddim o'r nod y tro hwn, fe ddarfu i chwi saethn heibio, onid eiiid oedd dim yn eich dryll, ond rhywbeth i beri swn. Oe. y rrenim:6 Anne, oedd ncs yr Ymerawdwr Awst, yn Mrydain, yr oes fwyat ddysgedig a fu yn y wlad hon, a ydych chwi yn meddwl fod y Saeson yr amser hynnv yn ysgrifennn mor farbaraidd? Y mae'n rhaid Asr. Hynaws eich bod chwi wedi bod yn hir dan y ger- w yn, onid é chwi fuasech wedi cael eich tynnu allan n,ewii pryd i diriHf.uiii ac i giywed fed Sinme a Sonne wedi cael eu cyfnewid i Sun a &7t-,haur.ei can mlyiicdd cyn gem Br. JohnsOil ha Airis'Aci'tiij 11 bod amryw Eir- lyfrau cyn eti hamser hwynt yn Lladin a Saesnaeg, lle'r "eddy geiriau hynny yn cael eu hysgrifenKtt felly. Chwi ddylasecli ddarllain ychydig Mr. HynaWs, cyn vsgrifennu cymmaint, nid yw cyhoeddi eich gwaith cyn ynnill ychydig o ddysgeidiaeth, ond cyhoeddi eich 1-inwybodaeth yn yr hyn yr ydych yn ymddangos i mi yn bur debyg o lwyddo. Pe buasech chwi yn parchu'r Dr. Dafis mewn gwirionedd yu gystal ag mewn geiriau, iii fuasech chwi ddim yn dirmygu yr lifeti a Ieiliad ardderchog a lafuribdd efe i'w godi i anrhydedd yr hen Iaith, fel yr ydych dan yr esgus o ddiwygio, yn dadseilio'r mariau, yn gwasgarn'r cerrig, ac yn ceisio aredig y sylfaen ag aradr Rliyfyg. Un gais yn unig a archaf gennych, ar adael o honoch hen gastell y iaith Gymraeg yu llonydd, nes cyfodo gwyr o ddoniau ac o ddysg yr adeiladydd, i atgyweirio yr hyn a ymddangos 0'1; d liffygiol yn y gwaith. Fe soniwyd eisoes fod y iaith Saesonacg pan fo'r sillaf yn drwm, yn dyblu'r Ilythyren dtHWfeddaf o'r gair pan roddir chwanegiad atto, megis let, letting, be: betting, ac na dd/blir dim o'r Ilythyren ddiweddaf pan fyddo'r sillaf yn ysgafn, megis treat, treating, beat, beating; felly yn Gymraeg ni ddyblir dim o'r Ilythyren yn y chwaneg- iad, pan fyddo'r sillaf yn ysgafn, megis, hen, henll, given, gwentt) ond fe ddyblir y Ilythyren ddiweddaf yn ych- wanegiad, pan fyddo'r sillaf yn dryin-saiti, megis myn, MtyKKM, peM, pfKMaM; kyn,hyiiny, ond pan ommcddir dyblu'r Ilythyren, y nioe'r sain yn gloff, megis anifail wedi colli, neu niweidio ei glun, my-nu, pe-nau, hy-ny; ac ni ellir rhoddi cystal rheswm am gynjmeryd ymaith aelodau geiriau, ac a roddodd y dyn, am geisio gan ddynion dorri ou coesau ymaith. Fe roddodd gwneuthurwr pen wisgoedd gwaUt, hyspysiad yn y nwyddlen gyhoeddus, ei fod ef yr. meddwI m i arfcr ddrwg oedd i ddynion wisgo eu gwallt eu liunain, ei fod yn anhardd ac yn afiachus, &e. a bod ganddo ef benwisgoedd yn barod os torraint cu gwalit ymaith, cymmwys i bob gradd a phob oedran. Fe roddodd gwneuthurwr cluniau pren- nau hysbysiad yn y newyddlen nesaf, ei fod ef yn medd- wl Hlai arfer ddrwg oedd i ddynion gadw dwy glun danynt, bod un yn ddigon, ac os torraint ymaith y llall bod ganddo ef, gluniau prennau yn barod, cymmwys i bob gradd a phob oedran ac na fyddai byth eisiau hosan nac esgid ar y goes a'r droed bren, na chai byth ddnvg gan dan na chan ddwfr poeth, ae na flmidmo hornm byth gin y,,yiiiinalwst, na'r droedwst; fe achubai liyn lawer o draul, mewn blwyddyn, mewn esgidian ac liosanai), yn ol ei gyfrif ef, ac os byddai dynion am fyw yn gynnil iawn, hwy allent don i'r ddwy goes ymaith, gan fod ganddo ef ddigon o aelodau prennau harddafa allai fod i gyflawnu eu lie. Dyma ddyn yn rhoddi rheswm, am ei ddiwygiad, ond pan fyddoch chwi'n torri aelodau geiriau ymaith heb un aciios, ac heb roddi cym- maint a thvoed bren yn eit He, y mae hynny yn ymddangos i mi, fel ychydig o fyrrbwylldra, o leiaf. Os am fyrhau geiriau yr ydych, pan na fyrhaech chwi hwynt oil, fe achnbai hynny lawer hutmer gair segur, o leiaf, chwi allech ahv eicii hun, yn lie Mr. Hynatcs, Mr. Hy, ac yr wyf yn meddwl y byddai hynny yn enwcwblmor gym- mwys. Y mae'r Ilythyren e yn ymddangos yn angen- rheidiol yn y niter liosog, yn 61 fy marni, i wahaniaethu rlnvcg cnwau cadarn, a'r amser a aeth heibio o'r ferf, megis gwisgoedd, gwisgodd ei gleddyf, teymasoedd, y Brenhin a deymasodd, ac fe debygit fod y gair yn swnio yn fwy eyflawn ac yn fwy soniarus, ac mewn perthynas i'r cymmwysder o adael y geiriau yn y nifer liosog heb i" eu cyfnewid, ac heb fwrw'r e allan, lhowch gennad i mi i osod siampl neu ddau, o flaen eich Hvgaid, fel na cham ddyalloch yr hyn a fynnwyf ddywedyd, ac fel na Iladdoch eich hunan, i gisio pwffio, a gweithio, i gellwair, heb achos. Aeth anrhydedd, ein gwleddoedd, Qd aetli ei, liael a doctli oedd. GUTTUN OWAIN. A'n rhoi yn iach, ein rhann oedd Wnai SLsws yn oes oesoe id. Ioi-o Goch. Y n awr pe gadawsid yr e allan o'r geiriau gwleddodd, ac oesodd, ni allasent ddim cyd odli ac oedd, ac yn ol pob tebygolrwydd ni fuasai ddim o'r gynghanedd cystal na'r swn mor beraidd ac mor felus i'r glust. Fe allasid rhoddi amrywiol siamplau o'r fath ond gobeithio bod hyn yn ddigon, rhag blino amynedd gwr mor hynaws, ac msrfwynaidd. Mewn perthynas i roddi nod o sillaf goll mewn gair, a bod yn euog o feiau ereill, fel y dvw- edweh am y Beirdd, fe ddichon hyny fod; canys y mae'r Beirdd yn ddarostyngedig i feiau fel dynion eraill, nid oes neb yn anfaeledig, ond y Pab a Mr. Hynaws; ond y mae coll mewn dyn mor niweidiol, o leiaf, a sillaf goll mewn braich o gywydd. Y mae'r gair hoywedd yn cael ei arfer yn fynych, y mae yng ngorchestion y beirdd gan Rhys Jones o'r Blaenau, y mae fel enw cadarn gan Mr. Owen yn ei Eirlyfr, ac os arferwyd ef fel enw gwan hoyic~wedd, gan ysgrifmnu'r gair fel y byddai mwyaf cynganeddol, ni welaf ddini mor feius yn hyn oil, na dim a haeddai'r cellwair a chwennychech chwi wneu- thur ar yr achos, pe gallech, ond yr ydych i'm tyb i fel yn methu, ac y mae anturio cellwair heb ddawn at ddi- j grifweh, fel pe bai'r eunuch yr ydych chwi'n son am dano yn antnrio cenhedlu, heb i nattur erioed ei gynnys- j gaeddu a'r meddiannau mwyaf angenrheidiol at y gorchwyl. Y mae yn bur debyg ar yr un pryd mai camsynied ydoedd yr hyn a ddigwyddodd mewn perthynas i'r gair Hojticedd, a llawer o feiau craill, canys trwy frys ysgrif- conu, camsynniadau'r ail-ysgrifennydd, beiau'r argraff- wasg, a damweiniau eraill, pan fo'r awdwr ym mhell oddiwrth yr argraffydd, y mae cymmaint o wallau yn digwydd i'r mwyaf gofalns, fel y mae pob Bardd a phob Awdwr hynaws yn barod i farnu gyd a phob cariad a phob helaethrwydd calon mewn pertbynas i'r beiau a ymddangoso yngngwaith eraill, Verum ubi plura nitentin carmine, non ego paucis, Offendar maculis, quas aut incuria fudit, Ant humana pai-uin cavit natura. HOtt. yr hyn sydd mor ddyalladwy i chwi Mr. Hynaws, yr hwn ydych yn ysgolhaig mawr, fel nad oes achos i'w gyf- ieithu. Fe ddichon nad yn fwriadol y rdoddwyd y nod o sillaf goll uwch y gair, fe ddichon mai tnvy ddamwain y gadawodd y pin ysgrifennu ychydig o inc i syrthio uwch y gair, fe ddichon i lawer o feiau a gwullau ereill ddigwydd, yn yr tin modd, nid rhoddi cywirfarn fyddai condemnio Beirdd a Phrydyddiou o herwydd damwein- iau o'r fath; hwy haeddent well triniaeth ar law y Cymru; hwy a gadwasant y iaith i fynn, hwy gadwas- ant galondid yn nhrigolion y wlad yn erbyn eu gelynion, hwy gadwasant ryw wybodaeth o wir grefydd yn ein plith pan oedd tywyllwch coel-grefydd wedi gorch- uddio y ddaear. Gwilym Ganoldref a gyfieithoedd y Salmau ar fesurau liawn o gynghanedd, Edmund Prys a'u rhoddodd i'r cyffredin mewn mesnrau mwy arferol a mwy dealladwy, a Ficar Llanymddyfri a roddodd holl egwjddoriona holl ddyledswyddau'r grefydd gristnogol o flaen ei gydwladwyr, mewn iaith liawdd ei hamgyff- red, ac mewn mesurau hawdd en canu. Pa beth bynag a wnaethpwyd ym mysg y Cymru er ys hir oesoedd, j mewn perthynas i wrolder yn erbyn gelynion, mewn I pertliynas i rydd-did y wlad, mewn perthynas i wasgaru tywyllwch anwybodaeth a thaenu llewyrch gwybodaeth grefyddoi a thynihorol, i'r Beirdd yr ydym yn rhwym- cdig am y vhiii tnvvaf o'r hyn oil a wnaethpwyd, ac a gaWrl hi gondemnip boU Lulr Awetiyddioh, o hetwydd beiau un neu ddau o'r iliilwyr lleiaf sydd yn milwrio tan eu baner? nen a gawn ni gondemnio Uh o'r rhai mwyaf annheilwng yn eu mysg, am feiau bychain a ddygwyddasant trwy ddamwain neu trwy amryfusedd? Yr ydwyf yn gobeithio nad oes neb o fewn terfynau ein farn gwlad a farnai mor anghywir ac mor anltynaws. Y mae gennyf tawer 0 barch i eirlyfr y parchedig Mr. Richards, o'r Coetty, yn enwedig, am mai eyficithad yw o eirlyfV y rhagorol y br. Dafis, ac yr wyf yn cyd- seinio ag ef pan fyddo'n cydseinio ag ef ei hun, ond y mae'n anhawdd i mi lai na'i wrthwvnebu lie mae'n gwrthwynebu ei hunan. Yn ei eirlyfr, nid yn ei Ram- madeg (chwi wyddoch wahaniacth rhwng Geirlyfr a Grammadeg, Mr. Hynaws) y mae efeln rhoi deongliad o'r gair Diben, gan ddy wedyd ei fod yn deillio o'r geir- iau dy a phen, ond y mae yn ysgrifennu diben, ac yn ysgrifennu gair arall anniben, yr hwn sydd yn deillio o'r un flynnon yn yr nn modd, ac yn rhoddi camddeong- liad o'r gwreiddyn trwy son am ben a dy, hynny yw, y mae unwaith mewn cyfeiliornad ac unwaith ar yriawn, ac ar yr uniawn ffordd, y mae yn well gennyf fi gyd- seinio ag ef pan fyddo ar ffordd gywir. Yr ydym ni'n swnio'r gair nid Dyben, ond fel pe bai wedi ei ysgrif- ennn a'r llythyrennau Saasonaeg Dec ben, Diben, lieb- law hynny, y mae dyben yn ddarostyngedig i ystyr arall, dy ben, thy head, fe ellir rhoddi llawer rheswm yn erbyn ysgrifennu'r gair yn y modd hyn, ac nid nn rheswm da o ochr y cyfnewidiad hyn yn yr hen ffordd oli ys- grifennu, ond fe ellir rhoddi llawer rheswm o ochr, ac nid un da yn erbyn ei ysgrifennu, Diben, yn y He cyntaf gadewch ei fod yn tarddu o'r geiriau dy a pen, a oes un peth yn fwy cyseiniol ag arferion ieithoedd ereill na phe buasid yn rhoddi y rheol hon am yr holl eirian sydd yn tarddu o dy, pan arferir hwynt mewn cyfansoddiad, Hexe si componas, &c. y in i sibi mutant. Yn ail, y mae'r wlad wedi arfer a swn y gair Diben, ond nid a swn y gair dyben, a phe gallid eu dysgu i swnio'r gair yn ol y modd newydd, fe fyddai'n ddarostyngedig i lawer o gam- Syniadau o herwydd bod ystyr arall i'r gair neu'i- geiriati dy-ben. Yn drydedd, y mae gwneuthur di mewn cyfan- soddiad weithiau'n naccaol ac weithiau yn ganiattaol,yn gydseiniol ac arferion ieithoedd ereill. Y mae a yn y Groeg mewn cyfansoddiad weithiau yn naccaol, ac y mae felly fynychaf. Ond y mae weithiau'n ganiattaol, neu yn chwanegiadol, A intensivum meddai Hederic yn ei Eirlyfr Groeg, cx'tlÂ(» Hawn 0 goed, brawd o'r un grotli, o'r gciriau "cztjx ynghyd a ^Xipor y groth, meddai efe. Ond meddech chwi, liollti'r gair diau yw ei wneuthur, neu un rhan o hono, yn chwanegiad at y gair Pell, fel y byddai di mewn ystyr ganiattaol yn y gair diben, pa beth? onid yw y gair "ac^x yn cael ei ddifeddiannu o ddeu-parth aUan o dri, fel y gallir ei ar- fer mewn cyfansoddiad, ac a ydyw yn ormodd cymmer- yd un parth allan o ddau o'r gair diuu i'w arfer yn yr un modd ? y mae rhyw beth o anturiad at gellwair etto, ar yr achosion hyn, ond y mae'n gystled i chwi beidio, ni atteba hynny un diben. Edrychwch dri gair ym mlaen yn ol y gair Diben yng Ngeirlyfr Richards, a chwi we- lwch ei fod yn deongli'r gair Dible, o'r gair dib, yn lie dibyn, a lie, os eich gwrthddadl yw, fy mod i yn cym- meryd dwy lythyren o'r gair diau, dyma Mr. Richards yn cymtaeryd tair; yn y gair Pythefnos, yn lie pymtheg- nos, yn y geiriau fortnight, se'nnight, &c. yn Saeson- aeg, y mae amryw lythyrennau yn cael eu gadael allan, ac nid oes mwy nac arferol ar y cyfryw achosion, yn cael eu gadael allan pan arferer di fel talfyrriad o'r gair diau, i'w roddi mewn ystyr chwanegiadol at eiriau eraill, ac y mc o leiaf ddeuddeg o eiriau He y mae di yn cael ei arfer yn yr un modd. Y mae digrifweh yn peri i'r amser ymddangos yn fyrr, am hynny fe ddyw- edir difyrrweh, hynny yw diau-fyrrweh, byrhau'r amser yn ddiau. Nid oes gennyf fi un modd i famu am ddynion ond wrth eu gweithredocdd, am hyny pan welwyf fi bobl yn ymddwyn fel llangciau anystyriol, pa beth sydd gennyf fi i wneuthur ond en cyfrif felly? Pan fo dynion yn cyfnewid y iaith dan yr enw divvygiad, heb allu profi fod y cyfnewidiad yn well mewn un ystyr, yn dirmygu gwaith Dr. Dafis, ac yn dyrchafu eu gwaith a'u barn en hun, yn terfysgu'r cwbl fel y divvygwyr yn Ffraingc, i gyfnewid pethau er gwaeth ac nid er gwell, ac yn dan- gos mwy o falchder ac o hunan-dyb yn y gwaith, nac o reswm nac o ddysgeidiaeth, pa beth sydd gennyf fi i wneuthur ond dywedyd eu bod yn ymddangos i mi fel coeg ddiu-ygwyr, Ni all fod un balchder yn yr hyn yr ydwyf 6'1] ddywedyd, ni fydd un clod i mi, i roddi'r clod i awdwyr yr oes ddiweddaf, nid wyf fi ond yn ceisio geenych chwi, a chan fy nghydwladwyr i adael pethau fel ag ymaent, nes y cyfodo dynion cymmwys i'r gwaith, os rqaid diwygio, yr wyfyn cyttuno a chyfieithydd am- ddiffyniad Eglwys Loegr gan Esgob Lewel, pan y mae efe'n dy wedyd yn ei ragymadrodd, yn ddiweddar, "os "rhaid diwygio'r iaith, diwiser nifer gyutmbedrol. o ddynion dysgedig, pwyllus a dyallus at y gwaith a sefydlent hwy pa gyfnewidiadau sydd angenrheidiol, ac na fydded i bob un a gymmero hynny yn ei ben, "newid a darnio'r iaith, fel y gwelo ef fod yn dda." Yr wyf yn cytuno a'r awdwr yn hyn, ond nid yn yr hyn a ddywed efe ynghylch gweddio am ddamnio un ag oedd wahanol fam, a cheisio gan bawb ddywedyd amen;fe fuasai yn well gweddio am ei ddiwygiad, pa fodd byn- nag, ni esgeulusaf fi weddio a'm holl galon am eich diw- ygiad chwi, Mr. Hynaws. Yr ydych yn dywedyd tua diwedd eich llythyr ei bod yn hwyr, amoch cyn i chwi ddibennu, mai arnaf ofn iddi fyned yn gryn dywyll hefyd, os nad oeddech yn y tywyllwch yr holl amser yr oeddech yn cyfansoddi eich llythyr, yr wyfyn gobeithio i deuwch i. fwy oleuni, ac i fwy o hynawsedd gyd ag amser, ac yna fe fydd yn dda gennyf ddangos mwy o hynawsedd tuag attoch, chwithau, Ydwyf, Mr. Hynaws, Yr eiddoch, fel yr ymddygoch, Mawrth, 14. E. O. Y Os chwennychir unffurfiad meWn ysgrifenydd- iaeth, canlyned pawb y modd o ysgrifennu a arferir yn y Bibl a'r Llyfyr Gweddi Cyffredin a argraffwyd dan olygiad Mr. Rhysiaft Morys yn Llundain, ac yn ddi- weddar yn Rhydychen, a Geir-lyfr Mr. Richards o sir Forganwg.