Llangollen Advertiser Denbighshire Merionethshire and North Wales Journal

y B H YPBL. [YSARIFAIT ABBENIG I'R ADVEBTISSR. "] ADO L Y G U' R SEFYLLFA. DWYN TROSEDDWYR I FARN. ilitallai mai digwyddiad pwysicaf yr wyshnos a aeth heibio yw Adroddiad Llys Barn ar greulon- derau Tywysogion a Swyddogion milwrol uchel Germani yn Belgium a Ffrainc. Ychydig a dyb- iai yr uchelwyr hyn fisoedd yn ol, pan yn gor- chymyu i'w milwyr gyflawni yr anfadwaith, y buasai neb yn gallu eu gwysio hwynt ger bron LIys Barn am eu bryntwaith creulon. Eto byny a wnaed eisioes," Canys Duw a ddwg bob gweith- red i farn a pbob peth dirgel." Llys Barn Cydwybod Byd mown effaeth yw Pwyllgor Arglwydd Bryce fu'n holi y tystion ac yn chwilio y tystiolaethau ynglyn a'r creulonderau hyn. Derbynir dyfarniad y LIya hwn yn ddi- gwestiwn gan yr boll fyd. Mae safle aelodau'r Llys yn gydnabyddedig ymbob gwlad fel dynion teg, cyfarwyd a phrofi tystiolaethau, ya ddynion oil na wyrant iarn, as na wnant gam a gwr ya ei fater. Mae ei ddatguddiedigaethau yn an o'r pethau mwyaf ofnadwy a gyhoeddwyd erioed- llawer obanynfc yn rhy ofoadwy i'w cyhoeddi mewn papur newydd. Argyhoeddir yr holl fyd drwy dydfarniad anfrydol y Llys y rhaid,ar derfyn y rhyfel, galw y dyhirod tywysogaedd hyn i gyfrif am eu hacfadwaith, 11.'11 cospi gyda Jlymdar tostaf dynoliaeth. BETH AM AMERICA? Nid oes amheuaeth ym meddwl neb nad yw Unol Dalaethau'r America oil, o'r Llywydd Wilson i lawr hyd y gwladwr mwyaf distadl, o'r Werydd i'r Tawelfor, wedi cael eu cyffroi i waelodion eu calon gan anfadwaith olaf y Ger- maniaid yn suddo'r Lusitania, ac ar ei bwrdd dros gant o ddinasyddion America. Eithr ni wyddis hyd yn hyn pa mor bell y cam en digofaint cyfiawn hwynt. Mae yr Arlywydd wedi gyra yn awyddogol at Germani yn gofyn am eglurhad, ac yn hawlio gyda hyny- 1. Fod Germani i wnend ymddiheurad digonol a boddhaol i'r America. 2. Fod Germani i dalu iawn i bérthynasau y rhai a foddwyd gyda'r Lusitania. 3. Fod Germani i roi siorwydd boddhaol i'r America na niweidir na pherson nac eiddo neb Americaniaid o hyn allan tra bont ar eu goruch- wylion cyfreithlon ar y mor neu ar y fir. A rydd Germani i mewn i ofynion America, ac os na wna hyny, pa mor bell yr a America yn y mater sydd gwestiwn arall, Arwyddocaol yw y ffaith fod Germani eisoes wedi atal yr hysbysebu ym mhapurau'r America yn rhybuddio teithwyr o'i bwried hi i ymosod ar longau masnach a theithio fo'n morio o dan faner Prydain. Cymer rhai hyn fel yn arwydd fod Germani am gadw ar delerau da a'r America. Ond bernir gan eraill fod y Caisar am orfodi'r America i gymsrvd rhan yn y Rhyfel. Dywedodd swyddog uchel yn Myddin Germani fis yn ol y gorfodent yr America i dynu'r cledd o'r wain. Y tri rheswm dros wneud hyny oeddent- 1. Fod gweithfeydd America yn awr yn cyflenwi Frydain a Ffrainc a chyfarpar rhyfel. 2. Nad allai'r America wneud nemawr niwed i Germani fwy nag a wna eisoes, gan nfts gallai yru byddin drosodd i Ewrop am fisoedd lawer. 3. Y bydd y gwledydd sydd yn rhyfela yn tlodi eu hunain pa un bynag ai enill ai colli a wnant yn y brwydro, a phe y dihangai America rhag oymeryd rhan, y byddai hi ar ddiwedd y rhyfel yn gyfoethoc- aoh lawer na Germani ao yn gallu meddianu marchnadoedd y byd er dirfawr niwed a oholled i Germani yn y dyfodol. Dywedai ymhellach fod gan Germani 200 o sudd- longauyn barod i fyned allan i'r Werydd, i ym- osod ar fasnach America i Ewrop, ac y codai y Germaniaid yn America mewn gwrthryfel yn erbyn Llywodraeth yr Unol Dalaethau. O'r cchr arall mae gwerth miliynau o bunau o longau masnach a rhyfel Germani ar hyn o bryd ym mhorthladdoedd America, a miliynau eraill mewn eiddo yno drwy'r wlad. Pe cyhoeddid rhyfel, atafaelid yr eiddo hwn gan lywodraeth America. I Y LLAW AR Y PARED. I Mae r Caisar a'i gwmni o ellyllon eisoes yn gweled Hun llaw yn ysgrifenu ar y pared ei dynged agoshaol. Hir yr erys Duw cyn taro, Llwyr y dial pan y delo medd yr hen ddiareb. Y Maeslywydd Botha, Prifweinidog De Affrica, sydd wedi gosod yr ysgrifen ar y mur yngwydd yr holl fyd. Affrica Orllewinol yw Trefedigaeth fwyaf, bwysicaf, a chyfoethocaf Germani. Oddi- yoo y gwnaeth Byddin Germani yr ymosodiad fisoedd yn ol ar Dde Affrica Brydeinig, gan gymell Maritz druan a'i gydfradwyr ffol i godi mewn gwrthryfel. Wedi gorchfygu o Botha y gwrthryfelwyr, ciliodd Byddin Germani yn ol i'w Tbrefedigaeth ei hunan. Erlidiwyd hwynt gan Botha a'i gadfridogion mewn tair byddin ya cychwyn o dri chyfeiriad gwahanol, ac oil yo teithio i gyfeiriad Windhoek, prif ddinas Germani yn Affrica. Ciliodd y Germaniaid yn ol gan ym- ladd am bell i ysgarmes a dioddef colledion trymion. Yn awr mae Botha wedi meddianu Windhoek, a'r Fyddin Germaniaidd wedi ffoi i'r de. Ond yno mai byddin arall o dan y Cad- fridog Smuts ya dod i'w cyfarfod, yn fuan gwelir y Germaniaid rhwng meini uchaf ac isaf y felin- Botha a Smuts—yn cael eu malu yn chwilfriw. Tynged y Drefedigaeth a'i Phrifddinas a fydd yn y man yn dynged Germani a Berlin hefyd os deil Prydain a'i chyngheiriai ati yn ddygn. Y BRWYDRO AR Y CYFANDIR. I Mae datblygiad y sefyllfa ar y Cyfandir, yn y Gorllewin yn Ffrainc, yn y Dwyrain yn Galicia, ac yn y De ger y Dardanels, yn ddyddorol dros ben. Yn y tri lie mae brwydro o'r math ffyrnicaf a fu eto yn holl hanes y Rhyfel wedi, ac ya par- hau i gymeryd He ddydd a nos yn ddiorffwys. Mae amseroedd enbyd ger Haw. 0 fewn yr ychydig wythnosau nesaf bydd mwy o dywaUt gwaed yn y tri lie nag a fu o gwbl hyd yn hyn oddiar dechreu'r Rhyfel. Penderfyna'r ychydig wythnosau, efallai yr ychydig ddyddiau, nesaf pa un a yw y Caisar a'i lu i barhau am fisoedd eto i feddiacu tir o'r tu allan i derfynau Germani, neu a yw efe a'i fyddinoedd enfawr i gael eu gorfodii gilio yn ol yn ystod yr haf presenol i'w wlad ei hun. Rhaid cofio nad yw Joffre na French hyd yma wedi ceisio o ddifrif i orfodi byddinoedd Ger- mani yn Ffrainc a Belgium i gilio yn ol dros y Rhein i diriogaeth Germani ei hun. Boddlon a fuont hyd yma i rwystro'r Germaniaid i dori trwodd i Paris a glan y mor, a'u gorfodi i golli milwyr wrth y deg ar hugain a'r can' mil ymdrechion ofer i wneuthur hyny. Ond yn awr daeth cyflawnder yr atnser i fyned ibagddynt. Deogya yr holi atwyddioja fod Joffro a French ya parotoi i geiaio gyru'r Ger- maniaid yn ol tuag adref. Unwaith y dechreuir y gwaith da hwn yn liwyddianus, bydd asgwrn' cefn y Rhyfel wedi cael ei dori. Unig iachaw- dwriaeth Germani ar faes rhyfel y Gorllewin yw dal ei thir yn y man lie mae hi. Unwaith y gor- fodir hi i gilio yn ol tua'r Rhein bydd dydd barn wedi gwawrio arni. Pan fo argae llyn neu reservoir yn dechre tori, boed y bwlch yn fychan neu yn fawr, buan yr ymleda y rhwyg, a llifa'r dyfroedd o'r tu ol yn rhuthr anwrthwynebol. Rhywbeth felly yw'r safla yn Ffrainc a Belgium ar hyn o bryd. Mae Joff re a French yn ceisio gwneud crac neu agen yn yr argae sydd gan Germani yn eu rhwysfcro ymlaen. Pan geir agen yn yr argae, lledu a wna, a llifa Byddidoedd Ffrainc a Phrydain yn llifeiriant ofnadwy ar warthaf y Germaniaid. Nid oes neb a wyr hyn yn well Dr;'r Caisar a'i Faeslywyddion. Dyna a'u cymhellodd i wneud y rhuthriadau ofnadwy ynghymdogaeth Ypres mewn ymdrechion ffyrnig i dori trwodd hyd lan y môr, lie y bwrient rwyetro Prydain i ddanfon adgyferthion trosodd i Ffrainc. Llwyddodd y Caisar i gael ei adgyferthion newydd o filwyr i'r fyddin cyn y medrai. Joffre a French gael eu heiddo hwy yn barod. I gynorthwyo'r mllwyr newydd hyn i ddod trwodd y defnyddiodd y nwy gwenwynig. Bu ymron a llwyddo. Oad erbyn hyn mae French a Joffre yn gallu ergydio ya gryf a chyflym, a thra yr wyf yu ysgrifenu hyu mae swn cracio yn argae cryf Byddin Germani. Os bydd angen gwna Prydain a Ffrainc ddef- nyddio nwy gwenwynig hefyd cyn bo hir. AFLWYDD RWSIA: A'R ACHOS 0 HONO. I Mae lie i ofni fod aflwydd Byddin Rwsia yn Galicia a Mynyddir Carpathia, yn fwy nag y tybid ers wythnos yn ol. Yn wir pe y gosodem goel ar adroddiadau swyddogol Germani, rhaid a fuasai i ni gredu fod Rwsia wedi cael ergyd marwol. Hawlia'a Caisar fod holl Fyddin Rwsia wedi cael ei gyru ar ffo, fod 140,000 o'i milwyr wedi cael ea cymeryd yn garcharorion, a bod blaen fyddin Germani yn awr yn gwarchae Przemysl. Dyma'r ddinas fawr gaerog Awstri aidd a enillwyd dro yn ol gan y Rwsiaid ar ol ei gwarchae am chwe mis. Pan syrthiodd y ddinae, cymerwyd 130,000 o filwyr Awstria oedd ynddi yn garcharorion. Mae i'r ddinas bwysigrwydd mawr fel Junction Rheilffordd, a meddiant o honi yn hwylusu cludo cyfarpar rbyfel o bob math. Pe yr ail feddienid hon gan Germani yn awr, byddai yn ergyd trwm iawn i Rwsia. Eithr nid ydym i gredu popeth a ddywed adroddiadau swyddogol Germani. Profwyd dro ar ol tro fod ei cholledion lawer iawn yn fwy, a'i henillion mewn brwydr lawer iawn yn llai nag y dywedai hi eu bod. Ond hyd yn oed a chaniatau fod Germani yn gorlunio y ffeithiau yn yr am- gylchiad hwn, rhaid cydnabod fod Rwsia wedi cael ergyd trwm, ac mai ei effaith, a dyweyd y lleiaf, fydd oedi am gryn amser oresgyniad Hungari gan Rwsia. Effaith arall, a mwy difrifol hyd yn oed na hyny (os na eill Rwsia daro yn ol yn fuan ac yn gryf), fydd rhyddhau ugeiniau, feallai ganoedd o filoedd o filwyr Germaniac Awstria o Galicia, fel y Uir eu danfon iFfrainc yn erbyn Joffre a french; Os gwneir hyn geill Germani atal y crac yn yr argae y sonwyd am dano uchod rhag lledu ymhellach; geill hyd yn oed alluogi y Caiaar i gryfbau y crac, ac i daro ergydion trymion iawn yn erbyn Byddinoedd Prydain a Ffrainc, a'u gosod mewn enbydrwydd am gyfaod o leiaf. Am yr achos o lwyddiant Germani yn y dwyrain gellir ei briodoli i ddau beth, sef, yn 1. Fod canoedd o filoedd o filwyr newydd German fuont yn cael eu trainio ar hyd y gaeaf diweddaf wedi cael eu gyru i'r flrynt i daro yn anisgwyliadwy ar Fyddin Rwsia. 2. Fod Rwsia yn brin iawn o gyflegrau mawrion a'u cyfarpar tra y mae Byddin Germani newydd gael cyflenwad mawr o'r cyfryw, o weithdai Krupp yn Esseu. Nid oes yn Rwsia y cyfleusterau sydd gan Germani i wneyd y pethau hyn. Ymddibyna ar yr hyn a ga o Japan, o America, o Ffrainc ao o Brydain, Bwyd byddin yw ei ohyfarpar, ao os, na fydd ganddi gyflegrau mawr, digonedd o honynt, ao o gyfarpar ar eu oyfer, drwg fydd ei chyflwr. I Y DARDANELS ETO. I Mae a fyao'r sefyllfa ya Galicia a Mynydd-dir Carpathia yn uniongyrchol a'n gwaith ni yn y Dardaneb. Tra bo drws y Dardanels yn aros yn gloedig i ni, ycbydig a fedr Prydain gynorthwyo ar Rwsia mewn cyfarptr rhyfel. Unwaith y torir y do, ac yr agorir drvrs y Dardanels, cryf- heir treuliau Byddin Rwsia a dig >nedd o gyfar- par rhyfel o bob math o Brydam ac o Ffrainc. Dyma gymhelliad ychvyanegol i weith wyr Prydain wneud eu goreu i droi allan ddigonedd o gyfarpar rhyfel o'r gweithdai, ac i'r docwyr v, neud eu rhan i lwytho yn gyflym. Ychydig a rodiir i ni o haaes gweithrediadau y Fyddin ar Orynys Guipoli. Deallwn fod yno frwydro caled ddydd a nos, tywallt gwaed yn llif, a'r Ila(ld--digio,-i yn lliosog o'r ddau tu. Oad deallir hefyd eia bod yn enill tir yn raddol ond sicr, ac yn fuan ceir fod Byddin Twrci ar yr Orynys yn cael eidal mewn trap, un rhan o Fyddin Prydain a Ffrainc yn dal y tir ar draws yr Orynys tua'r Dwyrain; byddin arall yo ym. osod arnynt o'r Gorllewin-a dim lie gan y Twrc i ddianc. Yn y Dardanels oi hun collwyd llong ryfel Brydeinig fawr—Y Goliath—drwy gael ei tharo gan torpedo Tyrcaidd. Ond aeth suddlong Brydeinig i For Marmora gan suddo yno ddwy long rhyfel a chlurl!ODg mUwyr TwrcL Pan fedr llongau rhyfel Prydun—arall na'c gaddlongaii- fyned yn rhydd i For Marmora, bydd tycged dinaa Caer Cysteryn wedi ei setlo.

??NMOMANJONE? HEADACH,T TO ?NEURALGIA POWO?S JIF is the powder for getting rid of that Headache or Toothache-as quickly as its name implies. I Ask for" Jif" Powders- I 2d. each, 1/6 per dozen. or if any difficulty in obtaining them, send Id. stamp for postage of sample. J. Morgan Jones & Co., 3, Rhandir House, Llanelly. ASK FOR "JIF" POWDJERS

GOHEBIAETH. Y DR. LEWIS EDWARDS A DUWINYDB. IAETH CYMRU. At Olygyddy "Llangollen Advertiser." Syr,—Oes y cyfnewidiadau a'r chwyldroadau ydyw yr oes hon. Hawdd gweled hyny wrth ddim ond darllen rhai o rifynau diweddar ein hunig gylchgrawn cenedlaethol, Y Geninen. Ba ynddo, yn ddiweddar, rai ysgrifau chwyldroadol dros ben (ysgrifau ag yr oedd mawr angen am daaynt, ers tro), ond yr un yn fwy felly na'r ysgrif nr Gymra a'r Wybodaeth Newydd." Er yr ymddengys yr erthygl yma o dan ffagenw (a rhaid cydaabod fod i hyny ei fantais lawer pryd), nis gellir mo'i thafiu ymaich yn ddisylw, oherwydd cynwysa wirioneddau, er yn bur heilltion eto yn d,a amserol a phwysig. Er ei bod yn bwrw i lawr rai o eilun dduwiau y Cymry yn bur ddiseremoni, eto dwg yr awdwr yn mlaen ei resymau dros hyny yn bur argyhoeddiadol a meietrolgar. Yn myag e;aill dii.w'r Dr. Lewis Edwards, y Bala, o dan yr ordd. Er yn cydnabod gallnoedd a gwasanaefch rbyfeddol y Dr. Edwards i grefydd a Duwinydd'aeth, eylwai "fod ei brif weithiau wedi colli eu gwerth am nad ydynt yn ateb yr un 0 gwestiynau yr oes hon. Nid ydyw ei gyfoeth yn arian bathol y cyfnod y mae heb y ddelw a'r argraff. Pan ydcedd ef yn ddiwyd ys- grifenu yn y Bala yr oada Darwin a Wallace yn gwylio yn ddyfal dyfiant c dadblygiad bywyd llys- iau, adar a phryfaid, ac heb geisio, yn gosod blaenau en trosolion dan sylfeim llawer o'r ben gredoau yr ydoedd y Doctor yn ceisio eu bail- drwsio I" Ac a chyffelyb yrt adroddion yllefstiayr ysgrifenydd miniog yroa. Byddai yn w rth i bob dyn ieuanc ymdrechgar am y gwirionedd ddarllen yr ysgnf fawr hon. DIWYGIWR.

ARE YOU IN NEED OF MONEY? MR. F. W. HUGHES makes confidential cash -13-JL advances to responsible persons, male or female, upon Note of Hand alone, without securities, and upon Life Policies, &o. Prompt attention, strict privacy. Interest, Is. in the X for an agreed period Write for terms, free of charge, and open an account with Mr. F. W. HUGHES, 63, Kingswood Road, Moseley Birmingham. [M574] ftbe "Hfcvertteer" I Is delivered every Thursday evening within the town and neighbourhood at the following prepaid rates:— 26 weeks for 2s. 2d. 52 weeks for 4s. 4d. By Post- 26 weeks for 8s. SS. 52 weeks for 6s, 6d. THE ADVERTISER EMPIRE WALL 1 MAP OF THE BRITISH ISLES, 4 j ft. by 3* ft.; with insets—Map of the World (British posses- tions marked red), and environs of London, Edin- burgh and Glasgow Only a few remainders, Is. 6d. eicb. HUGH JONES, Castle Street, ALLPAPERS from lid. per Roll. Any T? quantity, large or small. Wholesale Prices. Stock exceeds 250,000 Rolls, all classes. Write for patterns, stating class required (Dept. 104" BARNETT WALLPAPER Co., Ltd., Knott Mill, Manchester. [M611]