Herald of Wales and Monmouthshire Recorder

NEWYDDION LLEOL A I CHYFFREDINOL. BRYNAMMAN. I Ma? y gwaith o h?lae?hu trb?r Derlwyn Tn mvn'd yn ml?en 0 hyd, a da gwel d wduoda{l'r He yn ?wn?ud rhrwbeth i ?&d -waith i'r ugeinian pemm tc?luocdd segur csydd -vn yr anlal. DigoTl araf o hyd yw glofeydd y cyleh, rhai yn mrn'd yn ddn, er<>ili ambeil ddiwntod, ac amryw wedi (-i ht-t-al yn gyfangwbl, yr hyn gyf- rifir o bosibl i achos y rhyfel ofnadwy. =*= Deallwn fod nifer o wyr ieuainc y Bryn wedi ymuno a'r Bryd-eini-g etc. Cawn fod 11a o honynt yn teimlo o hcr- wydd y ddfrod mawr wnair ar fywydau ,I dminddiffyn gan y Germaniaid. Dangos- aret bynny hefyd gyda'r cynortttwy da rod dan t i'r Belgiaid sydd yn y lie. Clyw- 4M5 fod rbain yn wir garfcrefol ym miilith irig'olioii Brynamman. Y ng n^hladd.i'a Moriah, prvdnawn dydd Iau, rhodtlwyd i huno weddilldon niarwol y ekw:xer barchus, Mrs. Elizabeth Pihil. lips, aIlwyl bssiod Mr. Evan Edward Phillips, Llaardiio-road. Bu farw yn dm sydyn, yn 37 mlwydd oed. Gadawodd ei hoi briod a phiimp o blant bath i alarll y foiled. Bydded -iJ>ad yr amddifaid fod yn dirdon o honyiwt. Gwasanaethwyd yn ei ehynhebrwng gan y Parchn. L. Ehys- tyd DarTies, MorNJi; W. D. Thomas, 9i.bea.; D. Matthews, Fforestfach; ac Ivor Elias, Ammanford. Y r oedd yn fam airiol, yn briod caredig, ac yn gymdoges jawel. 4 Dygodd atrgeu'r fwyn Etiza I'w garchardv'n ngwanvyn oen, Cyn cael yn y byd f-awr h.iudda, Ond yn hytrach '?qzam, vM croes;  Em yn y storom waethaf I Wimefch gyfarfod yn y byd, Daliodd ei eol^pirhion llonaf Pvvliy wrth y );cf o hyd. l' Boreu Srtdwrn, wrth alloc julymen, i ym Methania, lihosamman, unwyd y par Ienalle Mr. Tom David Rees, Rhosamman, a Miss My fan. ivy James, Greigiau, gan y ) Parch. J. Llewelyn, gweinidog yr eglwys. :j¡: Y r wvthnos o'r blaen, ym Mh/orhtair- da we, unwyd iT r. Joseph. Evans, Amman House, Brynamman, a Miss Davies, geneth ieuanc o arda.1 Ystalyfere. Dv- munwn i'r ddeu-bar briodas dda, oes hir a llawen. Bu Miss Mary Davies, Llîndilo-roa. yn canu mewn budd-K-ngherdd ar y Waun yr wythnos o'r biaen. Mae y chwaer hon yn dod yn enwog ym myd cerdd, ac yn cael galwadau mynych ar lvvyfan y gyng- herdd a'r eisteddfod. Bycld-ed iddi alWdau Ltwer eto. w Y Snl diweddiif, cyn'haliwyd cyfarfodvdd prcgethu gun yr Eglwys Seisnig sydd yn y lie. Prpgethwyd gan y Parch. D. J. Moses, B.A., Tycroes, yn rymus ac effeith- iol iawn trw,'r dydd. Traddododd bre- geth (?vinraeg yn (?b?a. prvdnawn ?ul, '<11 thynodd gynulliad da o bobl yng nghyd i'w wrando. Cynlialiwyd eisteddfod yn Ebpnezer, Brynamman. J>lywyddwyd gan y Parch, H. 0. Jonas, a beirniadwyd y gerddor- aeth gan Mr. John Morgan, A-.L.C.M., Gar- ? n<u-t?, amry?via?th gan Mr. Daniel Thomas, I.E., Gwaun-cae-Gurwen, a'r text oards ? paintings gan Miss Leonora Jonæ. Wele env.au y buddug-wvr:—Cor: Tom Thomas a'i gwmni. rnawd tenor: Evan Roderick, (Jwaun-cae-Gurwen. Unawd baritone: W. H. Jones, Colbren-road, Gwaun-cae-Gur- wen. 1 nawd 'soprano: Rhanwyd rhwng 7Azzie Edwards, Brynamman, a S. H. Tnouiiis, Llandebie. Unawd i rai dan 16: ,,naiv( l i rai dan 16: 1, Jane Williams, Brynamman; 2, Ethel Maud Lewis, Glyn-road, Brynamman. Deuawd i rai dan 16: 1, May Thomas a Jane Williams; 2, Edna a Nellie Davies, Park-road. Unawd i rai dan 12 oed: J, May Thomas, School-road: 2. rhanwyd rhwng Nellie Davies, Park-road, a Sarah Davies, Barry-road. Un awd i fechgyn dan 13: J, John <Hyndwr Williams, Bryn- amman; 2, David Morris, Cwmgorse. I nawd i rai dan 8: 1, Eiluned Davies, Glyn-road; 2, Mary Williams, Glyn-road; 3, rhanwyd rhwng 17ictor Davies, Gar- nan;" a Laurel Thomas, Brynamman-road. Hefyd rhoddwyd gwobr arbenig gan y beiimiad i Win. Williams, Brynamman. Prif adroddiad: Ceinwen Smotth, Cwm- gorse. Adroddiad i rai dan 16: 1, Bessie Roderick. Doctor's-road, Gwaun-cae^Gu:- wen: 2, Lizzie Llewelyn, Park-road..A.d- roddiad i rai dan 12: 1, W. J. Williams, Twyn, (rarnant; 2, Rachel Morgan, Cannon-street. Adroddiad i rai. dan 8: ]. Annie J ones, Pen,.w!¡1unterrac.e;, Gwennie Thomas, Goleufrvn, Lower Brvn- amman; Text card: 1, Rachel Eva lis, School-road; 2, Elizabeth Gladwen Evans, Barry-road. Painting: 1 a 2, Wal- ters, Banwen. Darllen darn heb ei atal- nodi: David Oliver Roberts, School-road. Trhit,liaw,cl: D. Brrnfab Thomas. Ysgrif i rai dan IG: Minnie Evans. Gwaun-cae- Gurwen. Egluro vstyr chwe' diarheb: D. Brynfab Thomas. Pedwar penill: Rhan- wyd rhwng J). Brynfab Thomas a Tom Morgan (conductor Morgan's orchestra). I 0 Ammanydd.

CWMAMMAN. Mr. Fisher gadciriai yn nghyfarfod blynyddol swvddogion Gellyceidrim ar ol y swper pa nos, a gwnaeth ci waith fel arfer. Gyda Haw, sibrydir ei fod ar symud i'r lie. X: Yn ddiamlieu y iliac gan y Gelli f record am y flwyddyn ddiweddaf. Er gwaetha'r rhytol a phopetb, gweithiwyd yn llawn. Tyncr allan o 365 12 dydd o wyliau, a 52 o Suliau, y mae 301 yn ol, a gweithiwyd yn llawn yn y lofa hon hob dydd o honynt. Wrth weithio llawn meddyliaf fod y glo arferol wedi ei ddwyn i'r wyneb bob dydd, nid dwr a muck," ac y mae hyn vn gredyd i'r swyddogion, ac i'r gweithwyr. Hanes gwahanol sydd i rai o wei?Bfpydd ?Dyffryn Amman. Wrth reswm cawd y 52 o Suliau yn y lleill yn ddiddiolch i neb, ac yn y fargcn y 12 a'r 301 yn un wyl jddibaid a didor mewn ambeil un. Yn lie ..V 301 rbodder i rai o'r glofeydd 103, a bydd eich cyfrif yu o agos i'w le. Ceisied meistri a gweithwyr y glofeydd cylchynol yn ystod y flwyddyn hon. Diangen yw dweyd nad oes angen craffder na thalent eithriadol er cadw gwaith yn haner segur, neu'n segur hollol, ac yn hyn y mae ambeil un wedi bod yn eithriadol o Iwyddianus. Ofnent pe gweithid yn gyson na fyddai glo tan ar ol i'w plant. Nis gwn yn iawn beth yw ystyr yr M.E. ddilyna enw rhai o brif-omchwylwyr glofeydd. Byddai M.I. j yn taro i'r dim, ohervrydrl Mostly Idle n ydynt hwy, y glofeydd, a'r gweithwyr sydd yn gyflogedig ganddynt. Bu Mr. David James yn fireman llwvddianus yn y Gelli am rai blynyddau, ac ar ei vmadawiad anrhegwyd ef a "writing desk" liardd: A Mr. James i Fargoed, a dymunwn iddo bob llwydd- iant yn ei le newydd. Boreu Sadwrn hunodd Mr. Tom George, cyn-oruchwvliwr glofa y Raven, yn ei hen gartref yn Nghlydach, ar ol hir gystudd, a chladdwyd ef dydd Mawrth yn mynwent yr Eglwys. Gadawodd weddw a dwy eneth i hiraethu am dano. Trouliodd flynyddau yn JSTghwrnamman, a bu yn brif-oruchwyliwr yn ngloieydd y Dynefwr a'r Raven. Tir anghof yw'1' fynwent; heddwch i'w lwch. Pery rhai o'n gwyr i aros o hyd yn y back," tra y mae Mr. Bertie Fisher yn y front yn gwynebu'r gelyn cas, tra y mae Mr. Jack George ac eraill yn Morthycawl yn parotoi. -if Fel hyn y canodd Trumor lawer blwyddyn yn ol i hen orsaf y Cross Keys (Glanamman yn awi-, Gorsaf o'r hynaf yw hi,—o drwsiad Yr oes cyn y Dyli; Hoc hirgul fel cell corgi IIeb le i swvdd w.e. # Gofyna cyfaili i mi beth yw ystyr yr cnw Twynboli. Hen hanesydd plwyf y Bettws fedr ateb. Yn awr, Trumor, dewch. Y mae Mr. Arthur Price wedi ymuno a'r Sportsmen's Brigade—cangen o'r fyddin newydd wneir i fyny o wyr ieuainc mwyaf dewitol y wlad. Nid sport" fydd i Wil pan ga Arthur a'i farchogion afael arno. Cadeirydd eisteddfod Bethania dydd Sadwrn oedd Mr. J. Jenkvn Morgan; beirniaid-cerudoriaeth, Mr. Beni Jones (arweinydd y seindorf) yr adrodd, Mr. D. Lewis, Tycroes; cvfeiiyddes, Miss S. A. Lewis, L.L.C.M. Enillwyd y gwobrau fel hyn:—U nawd dan 10 oed: 1 a 2, Maggie I a J. Price; 3. E. Richards. Adrodd, dan If) oed: 1, Tommy Evans; 2. Johnny Llewelyn. rnawd, merched dan 14: X, Jessie Price; 2, Maggie Price. Deuawd: Jessie a Maggie Price. Bechgyn dan 1 k Lewis James a T. Rees. Unawd agoredj Gomer Morris. Soprano a alto: T. Rees a Annie Roberts. Adrodd: A Bartlett. Unawd tenor: M. Daniel (Eos Beraeti). Unawd bass: Owen Morgan (Lijew Berach). Deuawd: Yr Eos a'r VieW enwyd. Y stori oreu: Mrs. Edwalxls, Nantyglyn. Prif ddarn: Ammaiiites (arweinvdd, Mr. S. Rogersoru). Y Sadwrn yn Llandilo priodwyd Mr. David Edwards, ysgrifenydd Sedndorf Brynamman, a Miss Maud Walton, Bryn- gwyn, Tircoed. Rhoddwyd y briodas- ferch i lfwrdd gan Mr. David Llewelyn. Nid oes genym ond dymuno y ca ysgrif- enydd y band land bach i sirioli eu haelwyd. Y iftae galwadait ami am wasanaeJth Mr. Beni Jones fel beirniad cerddorol yn y cymvdogaethau cylchynol. a pLwy'n gymhwysaclt pe meddai fwy o'r peth an.-ibr* siadwv elwir yn Gymraeg ac yn Seisnig vn "cheek"? Grda llaw, dwedai un o'n gweirjidogion mewn pregeth chwaethus yn ddiweddar mae'r tri pheth angenrheidiol er sicrhau llwvddiant yn N ghwinareiman oedd "check." H diod," a "ganu dywedyd celwydd." Gwn am rai yn Nyffryn yr I Amman wedi llwyddo'n rhyfedd i gyr- haedd eu hamcanion gyda dim ond cynorthwy y blaenaf a'r olaf beth bynag, a phe methent, ryfeddwn i fawr na cheisient help Syr John. Amser a balla i mi draethu yn mhollach ar hyn heno, ddarllenydd, ond at y mater hwn mi a ddeuaf draeliefn." Camgymeriad mawr yw meddwl mai I dim ond ar Cain y gosodwyd nod yn y talcen. Dwed y wyneb i'T neb fyn ddarllen yn fwy hyawdl o lawer na'r tafod "beth sydd mewn dyn." Gofynai'r athraw yn Ysgol Glanamman er's llawer dydd: How many of you children have seen a fox ? Dim ond un law fach aetli i fyny, ac erhyn holi ei pherclien, Fox, y gwerthwr pysgod o Ammanford, mae'n debyg, welwyd gan y crwt. Yr wyt wedi gel'd v "point.? ddarllenydd, mi wn, fel Wil" bach, sef fod foxes i'w cael heblaw y riiai y dwedai'r Dysgawdwr Mawr am danynt fod ganddynt eu | ffauau." j I Cynaliwyd cymania Betliesda dydd Sul, a chafwvil canu melus. dan arweiniad Mr. John Evans a Mr. S. Rogerson. I Canwyd unawdau gan y Mri. Beni Jones a S. Rogerson, ac adroddwyd gan Mr. John Roberts. Y mae cryn siarad am gael organ yn Methesda erbyn y gymanfa nesaf. Pam lai ? Y mae organ gan bob plant rlrwY-'f lie ond gan blant l;!an Fedyddiwr. Dydd Sadwrn, yn Llangadog, ^.laddwyd Johnny, bachgen Mrs. Williams. Evans- terrace, ac aeth amryw yr oil o'r.ffcrdd i dalu parch. Cynaliwyd smoker yn Neua'h^ y j Rayen nos Sadwrn er rhoi "send Af" i Mr. Tom Aubrey Rees. i%fi -n'd yp. (1 i'r ffrynt y mae Tom, a dymunwn if'do bob rhwyddineb nes dod yn ol gartrpf. Cadeiriwyd gan Mr. Emrys Griffiths. Clywsom iddo wneyd ei waith yn iav n, ac y dylid ei gymhell i gymeryd rhan p"Wy amlwg yn mywvd cyhoeddus yr ardal. Rhoddwyd yr anrheg. sef pwrs o aur, i r milwr gan Mr. Arthur Davies, inn- monger. a ehafwyd geirian ffroeth a "wreiddiol ganddo wrth wneyd. Ychydig amser vn ol," meddai, cyflwynwn rodd i un oedd wedi achub canoedd o fywvdau, sef i'r Dr. Hawkins, ond heno estynaf I anrheg i un, 'r wy'n sicr. os all, ddinystra ganoedd." A dwedodd yr holl ht)bloedd Amen." 1- John Jones. j

CLEANSES NOSB AND THBOAT. A moment's reiJection will convince sufferers that local infection in nose and throat can best be overcome by local treatment. When your noee and throat are obstructed with germ-la.den aiiicue, 'sœtro!.ine" inatantly relieves the stiiffi- nees and destrovi6 the microbes. Noa. troline" worka wonders in Haid Coida, Nasal Catarrh, and lnflnenaa. It main- tame continual disinfection, reiieveo eorenese, clears obstmcted air paasaees, and softene and brings away cruate in the nostrils. Make np your mind to use NostroSine." Get tt to-day. Tabes 10: 1 Vd. and 2s. 9d.. most Ohemista. or post free from makers, Harold E. Matthew* and Co.. Chemiste, Clifton, Bristol. 1

MINION AMAN. Traddododd Mr. Eynon Wat kins, B.A., un o is-feastri yr Ysgpl (xanoltadd. ei ddax- lith ar Yr Alm-aen ger bron Cym- deithas Ddiwyihadol Ebenezer nos Fawrtli ddiweddaf. Daeth llonaid y festri ynghyd i'w WTando. Bu ei sylwadau teg a chvraeddbell yn agonoo llygacl i arnryw o'r gwladgarwyr g-wallgof geir yma fpl vmhob cwrr o'r wlad. Siaradodd rhai o'r aelodau ar y terfyn, a brwd fu'r diolch i'r dysgawdwr diymhongar am y wledd. Llywvddwyd gan Mr. John Lewis, Y.H., Brynrhug, a bu fel arfer yn ddoeth ac urddasol. Nos Fercher, ymgasglodd Cymrodorion yr henfro ynghyd yn gryno, er gwrando Mr. T. E. Davies (" Awstin ") yn traddodi darlith ar Enwogion a Gwrddais." Difyr fu clilyn y darlithydd yn ol i'r dyddiau gynt, i gwmni arwyr enwocaf Cymru FiL Cafodd y fraint, o dro i dro, o gael ym- ddiddan ag enwogion fel Hiraethog, Tom Ellis, Ellis Griffith, n. M. Stanley, ac amryw ereill. Mwynhawyd y dd&rlith yn fawr gan haw-b, a diolchwyd yn frwd i H Awstin" gan nifer o aelodau y G\-m- dedithas. Llywydd y cwrdd oedd Mr. T. E. Lewis, Tirydail. Nos Iau, yn hwyr, delfrowyd y pentref o'i gwV gan lewvrch y tan enbyd gymer- odd le yn wyddfa argraffu Mr. Gwilym Vaughan. Deullwn mai Dr. Broreton gan- fyddodd y. fflamau gyntaf, a bu yn dra phrysur gyda hecldgeidwaid y lie ac ereill yn ceisio trechu y cyfryw, ond ofer fu yr yrndrech. Idosgwyd y swyddfa yn llwvr i'r llawr, oddigerth y muriau, a chytfrihr fod y golled yn ymylu ar dair mil o bunatl. Nid oedd wedi ei hyswirio ond yn rhanol, a bydd yn grp;: golled i'r cwiftni, llawer o hono yn bobl lleol. Bydd yn golled eabyd i'r gweitJvwyr lafurient yno hefyd (saith o honynt), am nns gellir ail-g-ychwyn ar y gwaith o argraffu am gryn amser. Deallwn nad oes fawr o argoel am ddiwrnod o waitffii yn swvddfeydd ereill Deb-eudir Cymru, am fod y fasnach yn dra ami. Gobeithiwn. er hynny. y trydd pethau allan yn well nag y disgwyliant ar hyn o bryd. ac y daw gwawr o'r awr dywvllaf i glirio'r niwl. *# Ymedy ilr. CaLsiiaw, goruchwyliwr Glofa Isaf y Bettws, am J^ancaahire yr wythnos hon. Brodor oddiyno oedd, a gorhoffedd pob gwr yw tynu tiia chartref. Cymer Mr. Petor Cook ei le fel goruch- wyliwr, a gobeithiwn y bydd llwyddiant yn dilyn ei ymdrechion. Mae aanryw o lowyr y Cawdor yn cyrehu tua thref wefithion hefyd. Bu llawer o honynt yng nglofeyddjy cyleh yn cysgodi dros y storm, a theimlir vn flin o golJi eu cwmni. Gobeithiwn y bvdd i ffawd wemi arnynt bellach, ac y cant weithio'n gyaon am hir amser. 3Iae un arall o frodorion 'y cwm ym mher&on Mr. D. R. Owen wrthi yn ddygn yn ceisio goleuo deall ieuenctyd y fro. Cychwynwyd dosbarth arbenig yn y White House y Sadwrn diweddaf o dan (A arweinvddiaetli. Y mater ymdriiiir lfydd Working Class Economies a History. beithi wn y bydd mpddion y meddyg yn effeithiol, ac ybydd i ddaioni dcleilliaw oddiwrth ei ymdrech. Mae Mil. Dai Llan Evans, Ifor Jones, a George Rees yn Pnill enwogrw^dd yn Leeds a NNigan fel eliwareuwyr y bei- droed. Lkm want eu cylchoedd i 'r vnuj-lon, a rhoddir gair da iddynt ym mhapu-rau y fro. Yn sier ni wnent yn well na dymun- iad eu eeraint, ar lannau'r Aiiian. Daeth y Territoriais yn ol am egvy-J! o Sir Bmfro yr wythno<=! hon. D?wT-]iant I yn ddigon cryf a bra! i wynebn lliOpdd c.ryfaf y Ca.i;?r. Byddant yn bwylic am Tenby yr wrj?hnoB hon i ddysgu trin y ddryll, acyna gobeitliia.nt am wys i wvnebu'r gelyn yn fuan.. Bu'r Parch. E. Lloycl, Sri oh, Pontar-j ddulai.s, yn gwasanaethu yn y Christian Cemplo y Sul diwedda.f. Cafwyd Saboth hyfryd yn ei gwmni, a buci brcgethau inelys yn wledd i'r saint yn Golli- manwydd. •7P • •jf CylibaHodd y Bedyddwyr Seisndg eu cyrddau blynyddol y Sul diweddaf. Gwas- anaetliwyd gan y Parch. E. Lewis, Tr.v fforest. Gwan yw yr. eglwys uchod weithion, ond gobeithiwn y bydd i ymwel- iad Mr. Ijewis fywliau y/ ddiadell, nos denu llwyddiant i wenu arni eto. Amanwy.

CALt. NOW i The aJmost incredible clearance reductions at H. Samuel's are causing intense excitement in the B district. The windows are crowded with g AMAZING BARCAINS in Jewellery, Watches, Plate, B etc., which it may be impos- Ji d a sible to repeat. Seize this 1 sensational opportunity now Typical offers: cALL 140w 1 COLD GEM RING B SC t wi1th2 Dia- Q/ m 0 n d sa ii d'I-P lustrous centre PHOTO PENDANT. & Beautifully 8/9 designed In StLVmWRtSTWATCM.N Go1d, set .————————————. I,ire 7/QB B with fine 'LUCKY'WEDDING keyless 7/9 M Pearls.Sen- RINGS. 22-ct. Gold. movement, Me I «tlonal LatestCourtStyles. perfect time- gH I Ckarance Lifetime's wear. keeper. Strap N offer. 10/6.16/. up. Dur- ing I??le a pecial Usually W ED D !fi ^1 Special offer: ???-'??.??.?????T13a t?Nm Wedding   aEKT'S StLVM  N Sp *nd?d'tPme- 1 0F TEASP00NS'i Splendid  ? ?? Set of 6 St?mg a keepers, key. ?? ?) ? Si)ver-p)ated Te? B lessrnovement,, ?''f: ?°°'?  2/11 aa "dS°mel Tongs. !n ?/ h?ndsomejy P/eC r- ?  s, M ftfenctsehoe^dgy Peg r- f | J Mfjl/ jj J cTaosne" gs. oaen 5,"C. |]   ALL LADIES' SILVER ??-?S? ? MOW! ?F<r<m?!'i7sH ?'J! ijm ?,? Rii fares KrMf"l1l1|m '? 6/11 pai? as usu?.B?jj??S H. SAMUEL | B Watchmaker to the Admiralty. W 265, OXFORD ST., SWANSEA B (Under the Big Qlock). « m Also at Cardiff, Newport, Merthyr,etc. W I If you cannot ca l, wr ite for Free Catalogue JBH to H. Samue 110 Market St., Manchester.

ANNERCHIAD PRIODASOL I Mr. D. J. Evans, C.R.A.M., a Miss H. J. Davies, y ddau o Gwmgors, G waun-cac-Gurwcn. Nawdd a hoeu i'r ddau unwyd-a mwynbad Mewn. hedd heb un drygnwyd: Hvylicd eujiong o dlodi llwyd, A gwyn heb elyn bo'u haelwyd. Boed i Dafydd ddedwyddwch—a'i annwyl EncSi fo ei harddwch: Boed iddynt ddibaid heddwch, A'i nodau lion hyd eu llwch. Anian rhory, wenau'n rhydd-a dyro Doraeth o dda beunvdd: Nerth i fyw yn gymorth fydd Dwy galon gyda'u gilydd. Emlyn.

CREULONDERAU Y GERMANIAID. Creulondeb y fyddin Germanaidd Yn, Belgium yw'r siarad sy'n awr, Lie gwelir y bwthyn a'r palas Yn ddarnau i gyd ar y llawr. Ac yno, yn swn y magnelau Yn crio mae'r baban dinam, Y baban na welir byth etto Yn pwyso ar fjmwes ei fam. Ac yno mae'r eneth amddifad A welwyd un amser mor lion, Ond gwel y gwahaltiaeth sydd heddyw- Mae'n anhawdd ei nabod hi, bron. A'r Belgiaid ddaeth yma sy'n teimlo Mai anhawdd yw moli yr lor Wri-h -o'fio'r bwthynod drylliedig A'r capel sy'n sarn wrth y mor. Ond hwn yw'r crenlondeb sy'n ddychryn, Pan glywais, mi sefais yn fud, Fod yno blant bychain diniwed A*ti breichiau yn ddarnau i gycfó Am hyny, ochenaid y weddw Svln esgyn i fyny at Dduw. Maddeuer anhawsder y druan, I ganfod, Fy ISThad m-rtli y Ilyw. >

TAMEIDIAU AMR'VWIOL. Y,grifenii,ct laitdigarwr fel hyn:— « Da y gwnaethoch i roddi bonclust i'r Saisaddolwr yn eich nodion yr wyth- nos ddiweddaf. Ond nid yn unig mewn ymddiddan personol y ceir hwn yn codi ei drwyn ar y Gymraeg, ond ceir ef hyd yn oed yn ein capelau Cymreig Ynmeil1- duol ar y Sul. Darllenais baragraff fl hyn yn ddiweddar: Buasai dyn yn di— gwyl na chai Saisaddoliaeth 10 yn nhy Dduw ar y Sul. Ond nid anfyny.'h ysywaeth y ceir enghraifft o hono yno. Dim ond i Sais neu Saesnes fod mor hunymwadol a dod i un o'n capelydd am dro, a bydd yno ymdeimlad amlwg o bwysfawredd y digwyddiad. Odid fawr na ddel ymchwydd y teimlad fydd yn ym- doni drwy'r cynulliad i'r golwg mewn cyffro eglur tua chymdogaeth y set fawr," ac na welir blaenor yn esgyn giisian'r pwlpud yn gynhyrfus i hysbysa y pregethwr o'r presenoldeb pwysig, ac i ofyn iddo ddarllen ei dey.tyn yn Saes- neg, a gadael i'r ymwelydd wybod beth fydd ganddo wedi ei goginio ar gyfer y pecha.duriaid fydd yno! A oes dychvmyg a all ddychmygu peth felly yn bosibl mewn addo-ldy yn Lloegr po yn wybodus fod Cymro uniaith yn digwydd bod i mewn a'r pregeth wr yn medru Cymraeg? Wrtli gwrs, nid wyf yn awgrymu gwrthdystiad yn erbyn dweyd ychydig yn Saesneg mewn addoldai Cymreig ag y byddo rhai na ddeallont Gymraeg yn arfer gwrando ynddynt, ond gwell fyddai eu hanog a'u helpu i ddysgu tipyn o Gymraeg, ac hyd nes y dysgont hyn, mynu cael ambeil gyfarfod neu ran o gyfarfod iddynt yn Saesneg,' &c. Dywed Brjitiion a fod Cymrodorion Casnewydd-ar-Wvsg (Newport) wedi pasio penderfvniad cryi o gondemniad ar waith yr awdurdodau milwrol yn penodi Sais (neu Americanwr mewn gwirionedd), sef Syr Hatnar Greenwood, A.S., yn ben swvddog ar Fataliwn Gwent perthyncrl i'r Fyddin Gymreig; ac yn datgan eu dig a'u gofid wrth weled arwyddion digam- syniol fod yna ragfarn yn erbyn iaith a chenedlaellioldeb Cymru yn rliengau uchaf y Fyddin a'r Llvwodraeth. Cyfeirid hefyd fod yr un peth i'w g-ael yn gweithio mor fustlaidd o anioddefol ynglyn a'n Llvfrgell Genedlaethol yn A berystwyth, lie yr oedd bechgyn dysgedig a disglair y genedl yn ymadael nes nad oedd yno neb werth rhawnen i ymgynghori ag ef ar lenyddiaeth uclia'n gwlad. Ond sylwodd yr Henadur S. N. Jones, Y.H., iNI aehos- ion y drwg yn Aberystwyth ar fin cael en symud. Yn hen bryd. Dim dimau arall ati nes y gwneir." Codi'r cri cvffredinol yn y wlad heddyw yn erbyn y codiad uchel ym mhrisoedd y buyd tra nad oes unrhyw godiad wedi cyrnervd lie yng ng'hyflogau y gweithwyr. Yn -N.li-i-rian y Gweithiwr" vsgrifennodd Brynfab yn gryf ar y mater hwn- 0 Dduw, paham mae bara'n ddrud A clmawd a gwaed mor rhad"? )feddai ym nrhellach: Mae y ffaitli fod y rhyfel yn gwneud miliwnwyr ar fear- lam yn ofnadwy, ond dyna fel y mae pothau yn m,yn'd ar hyn o bryd. Mae ger fy mron restr o biisoedd cludiad nwyddau dros y moroedd. Os edrychwn dros i ffigvrau, mae yn amlwg fo-d per- clienogion llongau yn rhawio aur i'w llogellau. Ni gymerwn y cludiad o dri lie, ac niae y ffigvrau o bob eyfedriad yn dangos yr un codiad. 0 Bahia Blanca y flwyddyn ddiweddaf cyn y rh\"icl gellid cael tunnell o wenith i Gaerdydd am 10s. Yr wythnos ddiweddaf y cludiad oedd .£a 5s. 6c. 0 Iluønos Ayre- 8s. 3d., yn awr ■JE3 3s. 0 New Orleans i Lei-pwl 8s. (Sc., yn awr Cl 5s." Mewn llythyr i'r H Times," rhoddodd Mr. II. J. Craig, A.S., enghraifft o un llong-berchenog yn gwneud elw ychwanegol o £6,000 ar un fordaith o Newcastle i Marseilles. Enillodd yr elw mawr hwn ar wahan i ychwanegiad yng nghyflogau y llongwyr, a cholliad amser y fordaifch. Yn wir, rhaid i'r Llywodraeth roddi atalfa ar yr aur-grafwyr hyn, inegis y gwnaeth a'r sdopwyr ar ddochreu y rhyfel. Y Cad/fridog Owen Thomas, wrti eiarad ar gyfartaledd y gwirfoddolwyr yng Nghymru," a ddywedodd "eii bod, wrth gyfrit y boblogaeth, yn uwch na'r un man ym Mhrvdain." Y mae oanjyn- iad yr alwad I'r Gad yng Nghj-mru! yn fwy nag a pin ystyrir | nad oedd hi er's blynyddau beilach yn cael ei chyfrif yn wlad lilwriaethus.' Ym- gais Cymru yn y goi- £ Fenol oedd cedsdo am welliantau cymdeithasol a rhyddid crefyddol. Ond y mae wedi profi ei hun yn yr argyfwng presennol yn deilwng o gael ei galw yn wlad ein tadau "—y rnai pan welgant ormes a thrais yn troedio'r gwan, a ruthrent yn llu arfog- i'r gad yn eu herbyn. Ebni un ysgrrfennydd i'r wasg :_U Dy-j wedir perJmu gwroiddiol iawn y dyddiau terfysglyd hyn gan rai pebl wrth <Hædd gras. Yn ystod y diwygiad grymus ddeng mlynedd yn 01, y diatfol oedd nod saeth y rhan fwyal, ond heddyw ymddengys mai'r Kaiser yw'1' gwalch ag y teimlir mwyaf o olyniaabh tuag ato, ac meddai un yn ddiweddar mewn cyfarfod gweddi a gynelid. mewn cwm gwledig ac anghysbeli: Arglwydd Mawr! Cofia Di am yr hen gadno. Tyr'd a fo at 'i goed cyn i ni ei ladd oj # •# yn g ?- Gan fod cynifer yn gweddio yn gy- hoeddus ar i Dduw roddi pen ar y rhyfel, beth tybed yw barn y gwoddiwyr am eiriau y Parch. E. Tegla Dax-ioq ynci Ngheninen Ionawr ar Gweddi a'r Rhyfel"? Wele baragraff:—" Ni thrv gweddi ddim aT Dduw o'i lwyhr, ac ni ddeua Ef i dorri Ei ddeddf-au er mwvn y gweddiwr. Nid ar law Duw y mae rhoi pen ar y rhyfel mawr hwn. Gwyr pawb Ei ddymuniad Ef. Pe btv&sai ar Ei law Ef, ni buasai'r rhyfel erioed wedi dechreu. Nid dinystrio yw Ei waith Ef, ond cadw. Ni all er hynny sylweddoii'r dymuniad nes bo'r cenhedloedd n ym- ladd -yn ewyllysio iddynt eu hunain yr hyn a ewyllysia Duw iddynt, a'r ewyllys honno yw ar iddynt garu ei gilydd, ac nid treisio a lladd ei gilydd," &c. Dyma Y Bregeth ar y Mynydd," yn 01 Germani, meddai'r Drych Gwyn eu byd y Prwsiaid, canys eiddynt yw teyrnas y byd. Gwyn eu byd y rhai sydd yn dinystrio, canys hwy a enwogir. H Gwyn eu byd y rhai ejeeulon, canys hwy a etifeddant yr holl fyd (a'r Unol Dalaethau). Gwyn eu byd y rhai sydd arnynt newyn a syclied am Sawercrawt a gwin Efrainc, canys hwy a gant eu digoni. Gwyn eu byd yr Hohenzollerniaid, oanys hwy a gant wledydd pobl eraill. Gwyn eu byd y rhai celyd o gaion, canys hwy ia wel-ant y Kaiser. Gwyn eu byd y ffrwydr-fagnelioti, canys hwy a el wir yn blant i Krwpp. eu byd a. ysbeiliant, o herwydd eu tTachwanf-, canus eiddvnt yw Ewrop (a.r gweddill o'r byd). Gwyn eicli byd pan sethrweh, y llof- ruddiweh, y llosgwcii, y treisiweh, ac yr ysbeiliwch, ac y dywelant ddrygair yn eich erbyn, er fy mwyn i-y Kaiser—a hwy I yn dweyd y gwir. Byddw^h wa.edl.yd, ac ynfyd, canys mawr yw eich gwohr yn Germani, obkigid felly dywedaaant am y profFwydi—Bis- marc, a Treitschke, a Bernha^di, a Neil- 7-4clie-a fu o'r blaen. H Chwi yw dychryn y ddoear,, eithr o ddiddychrynwyd y dychryn. a pha beth v dyr-hrynir et ? Ni thai mwy ond i'w' fwrw allan a'i «a.t.hru gan elynion. "Chwi yw geljTiion ) b^dl

A HUSBAND'S WAY. 1 LLANSAMLET ESTATE DISPUTE BEFORE CHANCERY DIVISION. In the Chancery Division, before Mr. Justice Evo -oil an adjourned sum- mons, the matter of the estate of the late Thomas Howell came on for hearing. The plaintiff was Mrs. Margaret Howell Thomas, who raised questions regarding the will and estate of the late Mr. Thos. Howell, her grandfather, who owned pro- perty in Rhondda-street, Mount Pleasant, Llansamlct (where he lived), and deben- tures and other 6hares in the Swansea Old Brewery Co. and Messrs. Davies (Cardi- gan), Ltd., and preference and ordinary shares in Messrs. Weaver and Co., Mil- lers, of Swansea. The defendant was the plaintiff's mother, Mrs. Rebecca Evans, daughter of the testator. Mr. Thompson, counsel for the defen- dant, said the matter came before his Lordship in the form of a summons taken out by the defendant to stay all proceed- ings on the ground that a settlement had been arrived at during the Cardiff Assizes on March 10th of last vear. The summons was opposed on behalf of the plaintiff, who said that if there was a settlement it was signed by her husband- without her authority, and she repudiated his action. The action arose in this way. Mrs. Hardinge at Cardiff Assizes in March last, applied for a declaration that she was entitled to the property at 4 and 5, Ann-street, Swansea. Mr. Justice Row- lati, in the course of some rather strong remarks suggested a settlement, and ne- gotiations took place at the rising of the court at which the plaintiff's husband was present. He took part in discussion, and terms were agreed upon by the par- ties which purported to put an end to the action and to that now before the court. Nothing was heard about the alleged re- pudiation until some ten days later, and the question was whether the husband was an agent or whether there was such delay as amounted to a ratification of the agreement. The estate, said counsel, was very small, and already heavy cost had been in- curred. The Judge: You Lave already spent most of it in interlocutory proceedings. Mr. Thompson went on to say that if this summons was not effective, he was afraid that the parties would ba abso- lutely ruined. Affidavits were read referring to the lengthy proceedings in connection with the estate, and the allegations on both sides; which were denied. Disputes, the affidavits stated, had oc- curred at different stages, and the ex- penses were thereby increased. His lordship remarked in reference to the negotiations taken part in by the husband, it was not usual for a man to rush home and tell his wife everything, especially when he committed her (Laugh- ter). He would await a favourable oppor- tunity and let it out bit by bit. (Laugh- ter). Mr. Jones (counsel for the plantiff) said a large number of letters passed be- tween the solicitors, and they got warmer and warmer in tone. The Judge: Yes, they would do. After hearing further evidence in which Mrs. Thomas denied expressly that she gave her husband any authority to act for her. His Lordship said he was sorry h could not stay the proceedings. It seemed, his Lordship added, that the hus- band had a bad quarter of an hour with his wife when he told her what he had done. In the result, his Lordship directed that the action by the present applicant and that by her sister should "be tried to- gether in the Chancery Division, so that they could have a Field Day there. (Laughter.) He hoped that when the actions were heard that they would not end in the fiasco which occurred at Car- diff.

PROUD OF WOUNDED. A very interesting account of her ex- periences among the German wounded is given in a letter sent to her mother at Llanpumpsaint, near Carmarthen by Nurse Zilla Jones, who is engaged on the hospital ship Garisbrook Castle, which conveys wounded soldiers to this sountry from France. One afternoon," she writes, we took the ship's boat, and landed at They had such a lot of wounded—Indians, also Germans and Belgians. The Indiana are so proud of their wounds. One of them would hold up hie wounded hand and keep saying. German souvenir!' Another said, Finish German; then go back India.' I heard that they had quite a lot of trouble with the wounded Gei-mans-Lie time of the Scarborough raid. They quite thought that their friends ii,.d come to their rescue, and that they wtirc- top dogs, but they soon found out their mistake. Had a German sniper in my ward last trip; he was the ouly one to far that I have met who was sick at finding himself in the English hands. He informed me that he was too near the patrol and got too near the British lines, was shot twice, then tha English came and helped him. One of our men told him that his Kaiser was done for-) he juiit shook his head and laughed. Several of the men had been having a Christmas truce with the Germans; ex- changed woodbines for rank cigars. Some had even taken tea with tliem, bet they took particular care that the Germans took seme firt-they were taxing ,ilo risks. One of the Germans said, When are you going to pack up and no, wo aie fed up. I work in London, and want to get back/ They shook liandr., wished 6ach other a happy Christmas, went back to their trenches, and shot at each other. One of the Germans we have on board now seemed very cheerful. When he came in he started playing the French National Anthem on a mouth-organ. I don't suppose he knows God Save the King/ or he would most probably play it. Ho showed the sister a pnoto of Iiii; wife and child. He was discovered after- wards having a weep by himself in the corner. « One of the German airmen who Was brought down by one of our men, said, Sister, if we had your men and our guns we would conquer the world. You can't get away from the fact that your men are simply splendid.' A sister on the train was telling me that one of her Germans had such a lot of marks on his back-they were so different from the usual sort of wounds. She asked him how he had managed to get them. Oh,' he said, my officer kept hitting me with the butt end of his ritie, to make me go forward I* We had three Welshmen this trip. When they discovered I was Welsh, they all wanted to talk to me the same time that I couldn't understand a word either of them said."

LOCAL WILLS. I Mrs. Mary Thomas, Manselton. ( Mrs. Mary Thomas, of 1, Elgin-street, Manselton, Swansea, who died on the 1 29th of December, left estate of the gross value with net personalty 1499. Mr. Wm. Tucker, Morriston. I Mr. William Tucker, of the Old Prince I Inn, Graig, Morriston, who died on the 12th of December, a bachelor, left estate valued at S:881 gross, with net personalty I £ 856. Mr. Wm. Jones, Glyncorrwg. Mr. William JoneSs of 4. G8dh-! terraco, Glyncorrw?. formerly of 7, 1 Pipasanf-Ti?v, (ilyuwrrwg. nms?n. who d?fi on the 23rd of December, left f'8t<ltf\j of the ?ross value of Sl.)23. of which the gut personalty has been sworn at LI,036.

DEATH IN THE BATH. I TRAGEDY OF TWO LIVES. At Bow-street Tuesday George Smith, described on the charge sheet as of indo- pendeat means with addresses at Shep- herd's Bush, was c harged with causing to lie inserted in the marriage register a false entry relating to a marriage he. tween himself as John Lloyd and Mar- garet Elizabeth Lofty, on December 17th, at the Registry Office, Bath.. Inspector Neil stated that ye&terday he was on duty in Uxbridge-road. Shep- herd's Bush, and saw accused. Witness at once stopped him and said: You are John Lloyd; you were married to Mar- garet Elizabeth Lofty at Bath on Dec. 17th. and she was found dead by you in a. bath on the following evening at High- gate. The prisoner replied Quite right." Witness further said: You are also said to be identical with George Smith, whose wife was found dead in a bath under similar circumstances on Dec. 13, 1913, at Blackpool—you had married her only a few weeks before. Prisoner replied: Smith ? I don't know what you are talking about." Witness answered: "I shall detain you and send to Aylesbury for a witness, and if you are identified you will be charged with causing a false entry to bo « made in the marriage register at Bath in respect of your last marriage." I Prisoner then said: In that case I must say my proper name is George Smith, and my wife died at Blackpool, but what of that? The entry in the register is not correct, but that is the only charge you can bring against me." In reply to this, witness remarked that the question of further charges was a matter for inquiry. Then prisoner said: Well, I must admit that the two deaths form a phenomenal coincidence, but that is my hard luck." Prisoner was taken to Kentish Town Police Station, where he was placed for identification with a number of other men. Admitting that his name was Smith, nrisoner asked: What is the use of fooling about? My second wife knew about my first marriage, and she 6Ug. gested I should make a fresh start. It was against my interests to give the name of Lloyd, ae I had an annuity ol £2 a week from an assurance company. Witness took possession, of a quantity of things, including bank netes, cash and a woman's clothing. At this stage prisoner was remanded, the magistrate directing that 225 should be given up to prisoner to enable him to conduct his defence.

SPORTS & PASTIMES. New York, Tuesday.—A telegram from Okron. Ohio, states that in a twelve-round- boxing contest last night, Freddy Welsh, the world's light-weight champion, waf beaten on points by Johnny Griffiths.

FOOTBALL. ENGLISH CUP.—SECOND ROUN'D. Swansea Town 1, Newcastle Undted 1. Chelwea 1, The Arsenal 0. Southampton 3. Fulham 2. Queen's Park Rangers 1, Is City (L Bolton Wanderers 0, Mill wall 0. Bradford City 1, Middlesbrough 0. Brighton aid Hove 0. Birmingham 0. Burnley 6, Southend United 0. Bradford J, Bury 0. Everton 4, Bristol City 0. Hull City 2, Northampton Town L M ancl^esiter City ?, Aston Villa. 0. Norwich City 3, Tot?nh-nm Hotspur 2. Oldham Athletic 3, Rocltd?e 0. Sheffield Wednesday 2, WolveAajttpto* Wanderes 0. Sheffield United 1, Liverpool 0. The attendances showed a great improva ment, as the following official figures show: Gbelgsa v. Arsenal 40,372 £ .;)Of Bradford C. v. Middlesbro' 26,457 CT,CM Manchester C. v Aston Villa 29,661 t984 Newcastle v. Swansea. 30,000 £93 Sheffield United v. Liverpool 26,754 Everton Y. Bristol City 24.500 f776 The Wednesday v. W. Wand. 22,919 £695 Bolton v..Millwal1. 22,418 X656 Norwich v. Tottenham 9,758 E568 Oldham v. Rochdale. la,468 X483 Hull City v. Northampton. 13,000 £431 Brighton v. Birmingham. 12,500 £ 402 Bury v. Bradford. 11,815 £ 346 Eurnley v. Southend. 12,532 £ 333 Oneen's Pk. Rangers v. Leeds 10,000 £260 Fulham v. Southampton 8,898 R267 The draw for the Third Round of tha English Cup competition was made on Monday. The result of the draw \va.9- Sheffield Wednesday v. Swansea Towif or Newcastle United. Manchester City v. Chelsea. Bradford City v. Norwich. Southampton v. Hull City. Brighton and Hove Albion or Birming- ham v. Oldham A. Bolton WandereTs or Millwall Athletia v. Burnley. Sheffield United v. Bradford. Queen's Park Rangers v. Everton. FIRST LEAGUE. Manchester United 2, Notts Con." It SECOND LEAGUE. Barnsley 1, Huddersfield Town 0. GlossOp 0, Grimsby Town 0. Preston North End 1, Blackpool 0. Stockport County 3. Derby County 2. Leicester Fosse 1. Clapton Orient L SOUTHERN LEAGUE. Luton 3, Gillingham 1. Cardiff City 5, Crystal Palace 0. Swindon Town 1, West Ham United ri Croydon Common 4, Reading 1. Portsmouth 3, Plymouth Argyle 1. MIDLAND LEAGUE. Lincoln City 3, Leeds City 2. Mexborough T. 0, Rotberham C. 0. Grimsby Town 2, Gainsborough Tr. 1. Workeop Town 3, Castleford Town L Doncaster Rovers 5. Hull City 0. Sheffield United 4, Rotherham Town s., Chesterfield Town 5, York City 0. NORTHERN UNION LEAGUEr Barrow 21 pte., Swinton 0. Wigan 73 pts-, Runcorn 5. Warrington 11 pts., Oldham 0. r 'j Widnes 9 pts., Leigh 5. Hunslet 32 pts., Salford 2. St. Helens 20 prts., Keighley 2. Huddersfield 79 pts., Bramley" Halifax 12 pts., Bradford 6. Dewsbury 16 pts., Hull 10. Leeds 23 pts., York 6. Kingston Rovers 20 pts., Wakefield &

BILLIARDS. PONTARDULAIS v. GORSEINON. Played at Pontardulais. Scores:— Pontardulais. Gorseinon. 150 Joe Davift S. Clarke III 150 W. Thomas Ivor Phillips 128 89 Joe Lewis Trevor IXiTieft 130 90 Tom Davies T. J. Phillips 150 150 D. Beynon Wat. Thomas 107 150 J. Williaims B. Bedmore P9 150 A. Griffiths A. Powell 132 150 David Bees D. Powell 143 Highest break: Jack Williams, 40 (Ull- finished).

DEATH OF MR. LOUIS MEYER. The death took place on Tuesday of Mr. Louis Meyer, proprietor of the Strand Theatre. Mr. Mayer, who wai N only 42 years of age, had beeW suffering !rem heart trouble since last July, and early in December went to Hove, where h's death took place.. Mr. Meyer had a successful, if short, thPAtric.fi I career. His name will be he.,t remembered in connection with the pro- duction of I The Glad E,e." Kr. and Whoa the Ladv