Herald of Wales and Monmouthshire Recorder

EIN IAITH, EIN GWLAD, A'N CENEDL. (CAN "AWSTIN.'O LIwTcidrodd. y GrermaniaLd, yr wythoos ddiweddaf, i roddi prawf arall o'u hatgas- rwydd at y wlad hon a'u cred ddiragog yn eu llwfrdra hwy eu htmain drwy lod- ruddio a chlwyfo dros eh we' chant o bobl ddiniwed, y mwvaf rif yn wragedd a phiant, yn Scarborough, Whitby, a Hartle- pool, yn Sir Gaerefrog. Cymerodd sw-yddog- lon y Llynges Ellmynaidd fantai6 ar y niwl dudew a doai'r mor i groesi o Wil- helmshaven yn syth i Vaaiau y trefydd a nodwyd, ac am wvth o'r gloch yn y boreu dechreusant saethu, nid at longau na mor- wyr na milwyr, ond i ganol tai ac hetlydd. l'arhaodd y galanastra am awr, ac er fod llongau rhyfel l'rydain yn mhell, bu ym- ddsangosiad un o honynt rn ddigon i droi Llynges Gwilym yr Ynfyd yn ol t1l3'U porhhladd eu hunain. Ymgvrch teilwng o lolruddion, ond «nnhed-lwng o nnrhyw wlad na ehenedl wareiddiMig. id oedd un amcan i'w gyrhaedd ond difa. bywydau rhai na allent amddiffyn eu hunain a dinystrio tai ac eglwysi. # Ychydig nitwer yn ol yr oedd Archesgob Caerelrog yn beio rhai o newyddi-adll run Lloegr am ysgritenu yn rhy gryf yn prbyn y Gaidar, yn bersonol, ac yn dweyd fod yn ei fynwes ef goiion cyne-s am foneddigeiddrwydd a churedigrwydd yr Ymherawdwr. Dichon iod y gwr parcli- edig ac urddasol wedi newid ei feddwl erbyn hyn, oblegid y mae un, o leiaf, o eglwysi y sir y mae yn byw yuddi wedi ei dinystrio gan belinitanllyd ci gyfaill caredig a boneddigaidd, a thra thebyg y huasai pal-as yr arehosgob ei hun wedi cael tftimlo nerth cyflegrau tyner y Uofruddion boneddigaidd a charedig onibai ei fod yn rhy bell o lan y mor. Gwelais, hefyd, ddarlun tarawiadol iawn o etfaith y pelau ffrwydredig ar fur un o gapeli y Bedydd- wyr. Feallai fod y Germaniaid yn meddwl y gallai fod yr Archesgob wedi rhedeg i ymguddio mewn capel Y mncilld U 01. Ond er gwaethaf holl ymdrechion y llof- ruddion Ilwtr, y mae diwedd y rhyfel, a buddugoliaeth v cenedloedd unedig, yn dyfod yn nes bob dydd yn awr. Ar y < yfandir, gwelir effaith gwasgfa byddin- oedd l'rydain, Ffrainc, a Belgium ar y Germaniaid, ac yn ol v maent yn mvned, fel y gellir disgwyl clywed C'yn hir eu bod allan o Fir-.Aine-ac o Belgium. l'elly, er fod achos galaru yn lielynt truenms pobl ddiniwed glanau mor Sir Oaerei'rog, y mae dydd dialedd dynoliaeth a.r :rigion gwaedlyd Prws?ia yn mcr o Jbd bron ar wa?rio. BrvMpd v boreu. bi-on ar w-awr i o. BryKied v boreu. ';¡": vAr gwaethaf y gelyn, gwelaf fod y (''m- ^eithasau Cvmreig a'r Cvmrodorion yn fpyned yn mlaen a'u oyfarfodydd. ac yn <|adw'r tan Cymroaidd yn llosgi mewn (fannoptid o fynwesau yn Neheudir Cymru, •ft1 er gwaethaf y tywydd anffafriol y mae jf cynulliadau yn rhagorol. Fel y gwelir eddiwrth oliebiaeth mewn eolofn arall, bu jr Parch. Moelwyn llitw.9 yn duriithio yn jthydaman nos Fercher ar Ddychymyg," 41 phrofodd i bawb oedd yn brasecol fel y gall craffder ac hyawdledd ddyddori, cynulLiad cymysg a chysylltu "gwlad hml" gyda gorchwylion ac amcanion a gorchest- ion byd drwy nprth dolen gydiol y natur ddeublyg sydd ynom. J Methais gael cytie yr wythuos (Idi wedda f i nodi llwyddiant cyfarfod Cvmrodorion Abertawe, yn mha un y bu 4iwili yn rhod-di ei fraslun deniadol o Fywyd Pen- nillion Telyn." Dywedir wrthyf na fu cwrdd mwy hwylus na blasus na gwresog erioed o Gymry Cymredg yn Abertawe. Pa un ai cywir y dywediad ai peidio, nis gwn. Ond hyn a W1)-am ddarlith Ion a des- grifiadol, a chan a phennill a throne ar delyn gwlad y bryniau, anhawdd dirnad gtvell noson nag a gafwyd yn neuadd eang y Dtiarllenfa Gyhoeddus. Cynulliad lluasog, yn disgwyl ac yn derbyn mwyn- had, ac yn dangos, fel yr elai y munudau yn mlaen, fod iaith ac awen a darfelydd a barn, yn ogvstal a thine y tanna-li a llairs a medrusrwydd meistrolgar y datgeinwyr, yn cael eu ihedmygu a'u g-werthfawrogi, :un fod y gynulleidfa yn d«tll kuth ac yn crdfynod ag ysbryd y rhai oeddynt ar y Hwyfan. Dyna ddirgelwch y Hwyddiunt a gaed. Crnorthwywyd y darlithydd gan Mr. George Thomas, Bettws, Rhydamnn, gyda'i delyn, a chan y (faitganwr Mr. Edgar Thom-ivs, Ponta.ronhis--dau gamp- wr ar eu celtvddyd. Ac ar ol cryn dipyn o alw arna, a churo dwylaw, torodd y dar- 1 i rliydd-i'ardd-bregeth wr-ath raw Ysgol y Gwynfryn, ei hun allan i byncio tri nen bedwar pennill i ddarlunio un ran o'i anerchiad. 0 hyn allan, gellir yn deg uiyn am unawd gan Gwili. A bydd ei alwad ar Gymry Abertawe i ddeff ro ac i greu cydwybod Gymreig yn y dref boblog yn qici- o ddeffro bywvd newvdd yn mhlith goreuon ein cydwladwyr. Yr oedd angen am rywun i seinio corn gwla<l ar bwnc mor bwysig, a phan wehr blaenffrwyfch y dadebriad yn y dref, bydd ysbryd Sion Tndnr, gynt, yn adgofio Gwili ac yn cy- hoeddi:— a Cei glod o fyfvrdod faivr, A da dylych, hyd elawr, Tra gwneir tai, tra caner tant, Tra fo Cymro'n can amrant."

NEWYDDION LLEOL A I CHYFFREDINOL. BRYNAMMAN. I Yr wythnos o'r blaen daeth i'r Bryn I ieulu o'r Belgiaid. Cawn fod nifer fawr i .'r Brynamiaid yn eu cyfarfod yng ngor- eaf y reilffordd, ac yn eu gwrepawn i'r cartref sydd wedi ei baratoi iddynt gan drigolion yr ard-al. Mae sicrhau cvnhal- ieeta a ehartref clyd i'r taulu yn brawf fod gan y lie deimlaxl cynes tuag at y Belgiaid, cenedl sydd wedi dioddef cvmaint o drais a gorm&s oddiar law' r Germanin id yn y rhytel greulon hon. Gobeithiwn y cani le diogel yn futut i ddychwelyd eto i'w gwlud eu hunain. Biin genym goluodi marwoLaeth a obladde4iga«th y ckw-aer barwus. Mrs. Thomas, an nwyl brio<i )1r. WilliaJn Tlvouiao, archit.el.-t. UI,nl-roa.d. Torwyd hi lawr yn (sydyn, er ei bod n wallllyd o iechyd er ys tro; etc i gyd ychydig oedd neb yn feddwl tod y diwedd mor agOf;, Ond nid fel yr edrycb dyn yr edrych Duw." Ei ffyrdd ill sydd yn r mor, a'i lwyb- rau yn y (lyfroe<fd dyfri-ion." Yr oedd yn gymeriad parchus iawn yn yr ar(bal, yn wraig dda i'w phriod, ac yn gymdoges dowel, a pharod iawn i wneud yr ttyn allaeai i'w chymydogion, ac yn aedod dlon iawn gJ"da'r frawdoliaeth yn .tbenezer, Banwen. Cydymdeimlwn yn ddwya a'i hannwyl briod, Mr. Thomas, yn ei drailod blin. Rhoddwyd ei rhan far- wcl i huuu yng nghktddfa Gibea prydnawn dydd Ian. Gwarianaethwyd g-an y I'arch. il. 0. Jones, W. D. Thomas (Gibea), a J. Llewelyn (iietiiania, iihosammani. Yr un wylhnos daearwyd gwoudilbon dau febyn bychan yn y gymydogaeth. Un e'r rhain oedd plentyn Mr. a Mrs. Evan Bowen, o Rhosamman. Claddwyd ef ym mynweat Both.-ania, gyda gwaaanaeth gan y Parch. J. Llewelyn, gweinidog. Collwyd rn sydyn hefyd febyn bychan i Mr, a Mra. Oliver Ed wards. Cwmnantgwine. Da ear- wyd yntau yn St. Catherine, gyda gwasan- tuetii gaoi y Parch. J. Da vies, tieer. Hydded, lw wdd y .ef droe rieni rmllixl iis y ddau { lycka-a. Nad^>lig difiT'sn fill fvdd bwri i lawpr. gan I[ kJè. liu o'n Sryndiau yn brwydro'n iraled [ ar faes y rhyfel. Mae gwell gobaith run rywbeth i loni'r ardalwyr eleni, heb fod yn rhaid iddynt fyn'd i drenlio eu gwyliau o gartref. Cynhelir ymu nifer o gyfar- fodydd llenyddol a chystadleuol gan braidd bob en wad yn y lie. Cynhelir cyfarfod cystadleuol yn Ebenezer, Ban- wen, nos y Nadolig, pryfl y beirniedir y gerddoriaeth gan Mr. Herbert Williams, Oak Villa, ond sydd yn awr yn organydd eglwys yn Hollowav-road, Jylundain.; a'r amrywiaeth gan Mr. D. Ilendir Thomas. Llongvfarchwn y pwyllgor eu b<xl yn dewis beciigyn y lie yn feirniaid. Cynhelir cyfarfod cystadleuol hefyd yn Hermon, Brynamman, y flwyddyn newydd, pryd y pwysir a mesurir y cerddorion a'r llenorion ga.n Mr. John Morgan, A.L.C.M., Garnant, a Mr. D. Hendir Thomas. Deallwn fod y cvfarfod gvnhaliwvd gan Mr. GWdVDl Jontw yn Anima-nford wedi troi allan d w da i Drysorfa Tywysog Cymrn. ac fixl Uawer o'r Brynamiaid wedi bod yn y cyngherdd. Ammanydd.

CWMAMMAN. Digwyddodd tro anarferol tEn ar Bryn- lloi iloi Fercher. Dilynodd geneth fechan Mr. John Richards y plant eraill o'r ty; syrthiodd i dwb Hawn dwfr. a chau nad oedd neb gerllaw i'w thynu allan boddodd f y ieehun. Yr oe(td yn agos dwy 11 wydd owl, a chladdwyd hi YIll mynwent lien Bethel y Sadwrn diweddaf. Dynes barchus iawn oedd Mrs. Trussler, ac ar ol cystudd hir a phoenus, hunodd y dydd o'r blaen, a chladdwyd hi ym myn- went Eglwys y Garnant dydd Iau di- weddaf. Cymeriad adnabyddus yn y cylchoedd hyn oedd Tit us Davies, stver, Pantybryn. Ilunodd yntau dydd Mercher d-iwetldaf, pan tua 40 oed, a daearwyd ei wedillion yng nghladdfa Hen Bethel dydd Sadwrn. Y map tua phymtheg o weithwyr ieu- ainc melinau Glnnamman yn awr yn y Fyddin. a gwelsom Martin Hopkin, Arthur Ilopkin, John Adams, a W. J. Leonard vn ol am dro. Danfonwyd anrhegian gan weithwvr (ilanauiman i bob nn sydd wedi ymuno a'r Fyddin erbyn v Xadolig, ac y mae aelodau Fndeb y Melinwyr wedi danfon pobo bib, sypvnau o cigarettes, a bacco i bob un o'u brodyr sydd i fl'wrdd 311 y rhengoedd. Maent yn wasgaredig hyd y wlad hon, Ffrainc, Malta, yr Aitft, ac mae'n lien gydweiWiiwr, N'wl Morris, yn garcharor vn Gnma!1i. H.lufant tua deucant. Gall Mr. Llewelyn Llewelyn (y saer) ym- ffrostio fod ganddo dri mab yn y Fyddin, set Tom, William, a Melfryn. Oinhae fod Llewe wedi ei glwvfo unwaith neu ddwy, ac yn ychydig dros yr oed, bydda-i gan y Caisar bed war Llewelyn o Gwmamman i'w gwynebu. Gyda llaw, y ddau hynaf -x-tld genym yn y rhengoedd yw y Mri. Griff Itees a Dan Price, ac y mae yr olaf am dro gart- ref. Dare to be a Daniel." Hyderwn y proto Dan ei hun yn gymaint dychryn i'w eiyn a Dan arall, oes yn ol, sef Dan Pontypridd. j Mf. Aneurin R-ees sydd wedi ei ddewis ] yn organydd newydd i Bethel JSpwydd. Cre-dwn fotl v dewisiad yn un call, oher- wydd y mae Mr. Rees yn gerddor gwych, ac yn ddieithr i'r lie. Dochreuodd Mr. Rees ar ei waith yn Bethel dydd Sul, a phriodol iawn ?aiiwn feddwl oedd i'r gynulieidfa ganu:— Bydd pawb o'r brodvr vno'n un Heb neb yn tvnu'n groe.-< etc. lfeb neb yn tvnu'n groe etc. Cymerodd merched Mr. Wm. Price, Heolybont, y gwobrau bron i gyd yng .nghwrdd c,v,stadlenol Tynywern, pa nos. Y map talent gerddorol y plant hyn yn ddiamheuol, ac haeddant bob cefnogaeth. Sf Dim ond canmoliaeth glywais dydd Sadwrn yn Ammanford i Dai Bifan, ein canwr jieriilhon. Canodd ar hyd yr wyth- nos yn Chwareudy Ammanford, a thvn- odd ty i lawr bob nos. Well done, od(i 3- ty i lain-i- bob nos. Well done, Dwedai cyt'aill wrthyf jrt ddydd iiiii lie yn iawn i farw ynddo oedd pen uclia Gwmamman, am fod yno ddigon o ddyn- ion segur i roddi i wr angladd anrhydedd- us, ond mili un o'r lleoedd (iotaf i fyw ynddo ydoedd. Pob nerth i fraich -Air. John Harries (Irlwyni ddweda i. Ymladda ef ag eraill dros un o hen gwsfwmau'r dosbartli. sef yr hawl i ddod allan yn gyiiar i gladdu cydweithiwr, ac i a tai gwaidh pan gyfer- fydd un o'n cydweithwyr a darinvain angeuol. Nid oes, am wn i, yn un rhan t/r wlad gymaint o ffyddlondeb yn cap! ei arddangw. ar ddydd angladd ag sydd gan y glowyr. Yn y trefi angladdau For men utili, welir fynycliaf. G u rtJioder i'r glowyr liitwl i gladdu eu cvdweithwyr, a bydd angladdau Gwmamman a'r cylah- oedd For women only." Rhyfedd y dadleu sydd am y gosp ddylid ei rhoddi i De Wet, a mawr yr amryw- iaeth barn sydd. Myn rhai ei ollwng yn rhydd, tra y dadleua eraill y dylid ei saethu, fel bradwr. Druan o'r hen gad- fridog gwladgarol. Meddyliodd fod yr adeg i wneyd vmgais am annibyniaeth ei bobl wedi dod, ond camsyniodd. Pe cai pobl Cwmamman fod yn rheithwyr (jury), gwn beth fyddai y ddedfrvd. Cofiaf hen GVIDTO pybyr yn Mangor na ddeuai i'r Eifrteddfod Genedlaethol i Gaer- narfon am fod y Brenin Iorwerth VII. (y pryd hwnnw yn Dvwysog Cymru) yno. "Fi i ddod i'r un ystafell a Ned?" meddai. Methodd y Cymro o Fangor anghofio goresgyniad ein gwlad gan y Saxon, a gorchfygiad ein tadau,. er i hYllny gymerjd lie ganoedd o flynvddau yn ol. Beth am De Wet, ynte? Nid yw ond megis ddoe er pan yr ymladdai yn erbyn Prydain, a nid rhwydd yw ang- hofio i'r gwrolddyn. Dyma'r Nadolig unwaitli eto ar dro, ac mor wahancl yw i bob Na<lolig arall. Yn lie Tangnefedd ar y tldaelr." nid oes ond rhu megnyl, ac yn He un genedl yn ewyll- vnsio yn dda i'r Hall, y nizie un haner i'r byd yn Rych(-du am waed yr haner arail. Ill- pa.n edrvchodd haul, a iletrid, a ser ar d rig tuna vi meibion dviiion, ni wel^ant y tath alamus enoed, ac ni welant: byth. Dygwyd y swyn o'r Nadolig eleni, ac map' wen a'r gan yn absenol bron yn mhoburan. Yr 11 nig gy^ur ddaw o'r alanas yw y gred mai rhyfel yw hon esyd derlyn ar rhyfel, y daw trafn o'r tryblith a'r gyftafan fawr, ac ar ol hyn y bydd hedd- weh fel a.fon fawr loew yn rhedeg drwy'r ddaear, a chynawnder yn toi y byd, fel v toa v dyfroedd ▼ mor." y tx)a y dyf??d v nwr. I'n holl ddarllenwyr dymunwn "Nadohg Llawen a Blwyddyn Newydd Dda." John Jones.

MINION AMAN. Ymgasglodd torf enfawr i Neuadd v Y.M.C.A. hwyr y Sul diweddaf. Mr. E. T. Evans, B.A., un o feistri yr Ysgul Gancylradd, lywyddai am y n-oson. "od trwy raglen chvaethus, ac nid oes amheu- aeth na edy y eyfarfodydd hyn eu hoi mewn dylanwad drrchafol ar ienenctyd glannau'r Aman. (lall Mr. Sam Jenkins fod yn falch o lwyddiant yr anfuriaeth hon oi edddo. Cafwyd araith odidog gan, y Parch. Sam Williams, Landwr, yn yl cyfarfod, yr hon a fawr fwynbawvd. # ifwyn yw gweled meistri ienainc yr Y Slol Gaaolradd yn cymeryd xhan ym niywyd cyhoeddns y cylch. Deallwn ea j bod yn adaabod eu huuain > II dda, ac I nad oes fawr o'r fyltiaeth disynwyr hynny yji perthyn iddynt geir yn ami ym mhlith rhai sydd am dH.mg«>s i'r byd 6Ut beth I yw bod xn --colar.-

S A M U E. CALL NOWI There is still time for you to share in the great bution of splendid t FREE PRIZES t H.Samnel ispresent- ing to all plirchasers. Get your Gifts here to-dayl There are thousands of amaz. for everyone at prices that mean a big saying for you: Fall ing bargains-gifts N on th s Rail FMes Paid. 60LDGEM RING. g 't with 2 I 7/6 Dilmo-riaOXYDISEO WRIST WATCH. I| and 3 fine Fine key ess moveyient. lustrous (ferns, splendid timckeep- 5 /#J I Worth double, er, handsome case w/O | ?? XMASWEDOtNSS. ???J Se('hl o/fe" Lucky'    ?Wedd? Ring and _?????? handsome two 1 0/6 ^y T ?! H. Samuel's < "ACME" SILVER LEVER \1E wih H. Smuei's J]1ar\'e1i0U"i patnt. ed iiiprovenients. 0 .8m prJce. 7 ye?irs' BRUSH CASE. warra.nty. l'Rir (.If Military Vi ?s? 9K/ ?'? Hair ?"?"' and 25/m- a Comb in  ?W SOUD ?VM 1-therCa?/b &SJLj iAUMf FREE- CALL NOW! GET YOUR FREE PRIZE I H. SAE-I,UEL r ( fVatch7n.(>r to the Aam.rwty) 265, OXFORD-ST., SWANSEA ■ (Under the Big Oock). (Under the Big Clock). tn Kj If you cannot call, write for Free Catalogue H to H. Samuel, 110 Market St., Manchettef B

OPEN ALL DAY ON THURSDAY. Nos Fawrth, bu'r Parch. W. J. Wfttkins, M.A., Llanelli, yn darlithio i gvmdeLtlias ddiwylliadol Ebenezer, ar Cymru a'r Gen ha,laet h." Vae! h lIon aid \T ,stafell ynghyd, a mwvnhawnl araith v gwr galling gan bawb. Llywyddai Mr. Uavid liicha-rds, Y.H., Tirydail, a hu yn dm phrin a doeth Pi eiria u, fel y dylai pob cadeirvdd da fod. # Ymwelodd Dr. Moelwyn Hughes, M.A., a CJi3rmdeithas Cvmrodorion y lie nos Fer- cher diweddaf. Traddododd ddarlith hyawdl ar Y Dychymyg," ac nii anghofir treiddgarweh ei feddwl, a tlilysrii ei ar- ddull am hir amser. Yr oedd yn feistr trwyadl ar ei waith, a chadwodd ei wran- dawyr wrth eu bodd am tua dwy awr o amser. Gwledd i wladgarwyr v fro oedd ei sylwadau cyrhaeddliell a fFraethbert. LI an wyd y gadair gan Mr. T. Lewis, Tiry- dail, a bu C'yn ddoethed ag arfer. Tai wyd diolch i'r dartilhydd gan fr. Rhys Thomas, ysgolfei*tr, a'r Parch. William Kichards, Brynffin. Kliwydd hynt i'r Cymro enwog o Aberteifi i yru'r hen wlad vn ei blaen. Mae Nantlais wedi cyfansoddi darn bach Seisnig ag cncinijid y wir awen arno, er danfon dymuniadau goraf Bethany a'i cliaredigrion i'r milwyr ieuainc glywsant yr alwad i amddiffyn breiniau ac enw da y Bn-thon. Bydd GwvI y (Jeni yn dwyn adgolion mwyn iddynt am eu cartrefi a'r rhai weddiant drostynt. Mae y Parch. J. W. fic,-r y Ile, a'i ddeatlell, yn trefnu ar gyfer anghenion y milwyr pellenig hefyd. Bwriedir dan- fon anrhegion i'r rhai berthynant i Eglwys St. Michael, ac hefyd i bob milwr arall o'r ardal, boed yn pei"t:hyn iddynt neu beidio. Dyna'r ysbryd y dylid treulio'r Nadolig ynddo. T(,g liv.?? =? =? ar er yr Teg hy-bysu hefyd mai nid ar gyfer yr aelodau pertbynol iddynt yn unig y dar- parodd eglwysi creill y cylch. Gwn am rai na fuont o fewn eu pyrth am gymaint a thair blynedd, sydd yn derhyn o'u caredigrwydd hael yn union yr un inodd a'r mwyaf ffyddlon. (Twyn fyd y bobl hynny nad oes ffin na therfyn i faes eu haelioni. Derbyniant eu tal ar ei ganfed. # s Ti'ist, oedd marwolaeth Mrs. Ix»wis Llewellyn y Sadwrn diweddaf ym mhen- tret tawel Garnswllt. Byr ond chwerw fu ei chystudd. Gedy briod a thri o blant hiraethus i ala.ru ar ei hoi. Daearwyd hi ym mynwent Gerazim y Mercher canlynol, pryd y daeth torf o geraint i dalu y gym- wynas olaf iddi. Wel! wele y Nadolig ar y trothwy un- waith eto, gwyl geni Tywysog Tangnef(<ld. Yn sicr, ni thorrodd plygain NadoJig hafal i liwn ar fynyd<lau'r lienwlad eriotd. Bydd ami gadair yn wag o gyich y bwrdd, ac galon."11 llilo drosodd o gydymdeim- la.d a'r teuliioedd hynny svdd dan cu cbvy wrth adgofio y ^ynebau sydd wedi croe.si r.iwl y glyu. Xadolig llawen i bawb o ddarllenwyr yr Herald," ar dir a mor, yn liedd y raelwyd gysurus, tiC yn oerni y gwersyll a'r trenches. Pw.v wyr na fydd Human Heddwch yn cyhwtanu uwch. ead- feusydd gwaedlyd v Cyfandir eyn v cawn cydg^vrdfl o gylch bwrdd y Nadolig eto. Gobcithiwn hynny. Amanwy. I

GORSEINON. I :011 Sadwrn. Rbagfyr 12fed, cynhaliwyd cyfarfod llenyddol ym Methlehem, Penyr- heol, Gorseinon. Hwn oedd y cyntaf o gyfarfodydd y gauaf. Llywyddwyd gan y Parch. W. Talfan Davies. Beirniad y canu oedd Mr. l«ees Williams, Penllergaer, a'r amrywiaeth. Mr. Itichard Lloyd. Cyi- eiliwyd gan Aliss Lilian May Davies, I A.Y.C.M. Gv^nacth yr oil eu gwaith rkagorol. Gwobrwywyd y rhai canlynol:— Unawd dan 11 oed: 1, Maggie Lewis; 2, Morfydd Jones. Adrodd dan 10 oed: 1. Morfvdd Jones; 2, May Hannah Evans; 3, Khithwyn R, G. Johns. Llythyr caru: Mr. Owain Evans a lr. William Evans yn gydradd. Pennillion, "Neges y Gauaf"; I Mr. T li. John?. Datganw- (larnau nha,. gorol gan gor y lie, daa, arweiniad Mr. Tout Davies. Ca" "om gjfferfod rhagorol, ja l'ha b yn tcimlo unli en btxld, gan deimlo awydd am gyÙtríod tebyg yn fnan. Cynygiwyd diolchgarwcli i'r (adil''ydd af' i bawb fu yn cynorthwyo, ;1(' ,lpth pawb ad ref wf?ji ('ad llawn h eu harian, ?-Ymwe?dd.

EISTEDDFOD GENEDLAETHOL I BANGOR. Arholiadau yr Orsedd. L Urdd Lardd.—Ciraud 111. llr Arhol- iad Cyuta-0-—L Gramadeg Cymraeg, yn cynnwy,? Kheolau Dwncdu (Parsing) a Dadeltetiun IL-awddeaau (Analysis of Sen- tences!.—Gwers'.yt'i "Gramadeg Dew] Mon. Pris Dau Swllt, yn ddidraul, oddiwrth Mri. Hughefi a'i Fab, Cyuoedd- wyr, Gwrecsam). 2. itheolau Cynghanedd. --G werstvfr: Yr Ysgol Farddol (Da fydd Morgannwg), Ehan I., sef Y Cynghaiieddion. (Pri Dau Swllt, yu ddi- draal, oddiwrth Mr. W M. Evans. Swydd- fa Sercn Cymru," Caerfyrddin. i. Cradd 11. (Yi- Ail A.rholiadi.1. V Cyng- haueddion a'r Mesurau.G werslyfr: Y.<gui'Furddol," Rhan 1. a I J. y (iyug- haneddion a'r Mesurau. 2. llan«v- Llen- yddiae.th Gvmreig inewn c.dnod luilkluoL wf:r.l.dr; H?n?-i f.lenyddiaetli < }yrr- rcix tGweirydd ap E'by??, o dudaipn Med hyd dudalen 194. (Pris y llyfr yw 10b. tic., ond gall unrhyw ymgeisydd ei gael, yn ddidraul, am swllt, oddiwrth Gof- iadur yr,Orsedd). Gradd 1. (Yr Arhol- iad Terfynol). — 1. C yd na b yd dia et h a Gweithiau lieirdd Cymroig lueu-n cyfnod neillduol.—Gwerslyfrau: (a) Goronwy Owen: Ei holl Farddoniaeth a'i Lythyr- au." (Pris Hanner Coron, yn ddidraul, oddiwrth Mri. 1 high Evans a'i Feibion, 356, Stanley-road, Lerpwl); (b) Barddon- iaeth Dyfed: yr oil gyfrol. (Pris Ikinner Coron, yn ddidraul, cxldi w rth Drfed, Cardiff). 2. Cyfansoddi yn Gymraeg, yn y Mesurau Cynghaneddol a Mydryddtil, ar destynau a roddir ar y pryd.—Arholwyr: Alafon, Elfed, a J.J. II. Lrdd OfyddGradd III. O' r Ar- holiad Cyntaf).—1. Gramadeg Cymraeg, yn cynnwys Kheolatv Dwnedu (Paraing) a DadelfenIlIl Brawddegau (Anasysis of Sen- tene(is).-Gwerslyfr: "Gratuadeg Cymraeg" Dewi Mon. 2. Arddull a Phriod-ddull y Gymraeg.-Gwe1'81yfrau: (a). Llyfr y Tri Aderyn" (Morgan Llwyd), 0 dan olyg- iaeth Anthropos. (1/w gael am RWW:, yn ddidraul, oddiwrth Gwmni y Cyhoeddwyr Cymreig, Caenmrion). (b) Ysgnfau D,I Samuel, M.A., ar Briod-ddulliau'r Gvm- raeg." yn "Y Geninen" am lonawr, Ebiill, a Gorphenaf, 1900. (I'w cael oddi- wrth D. Samuel, M.A., Ysgol y Sir, Aber- yswyth, yn ddidraul, am 3.). (8yhv.—Ni arholir ar gynnwys y llyfr a'r ysgrifa.ii uchod, namyn ar yr laith, yn ei harddull a'i pliriod-ddull. Gradd II. (Yr Ail Ar- holiad). Hanen Cymru. Gwerslyfr: Trydydd Llfr Hanes (11 an<\s Cymru), gan yr Athniw J. E. Lloyd, (t'eir y llyf ryn ddidraul, am y pris gostyngol o 2s., oddiwrth Gwmni v Cvhoeddwyr Cymreig, Caernarfon).—2. ilazies Llenydd- iaeth Cymru yn ystod cyfnod neillduol. Gwerlyfr: Hanes Lle" yd(liaeth Gym- reig ((Jharles Ash ton), o dudalen 9 hyd dudalen 288. (Pris y llyfr yw 10s. 6c-h.; ond gal lunrhy w ymgeisydd ei gad yn ddi- draul am bum' swlit, oddiwrth Oofiadur yr Orsedd. Gradd 1. (Yr A rholiad Ter- fvnol).—I. Cvdnabyddiaeth a nifer o weitliiau llenyddol Cymraeg.—(J werslyf- rau: (a) Honrihau" Emrys Ap Iwan (Y Llyfr Cyntai). (Pris gowtyngol i ymgeis- wyr, 3s. yn ddidraul, oddiwrth Mri. Gee a'i Fab, Cyhoeddwvr, Dinbych). (b) a Breuddwyd Mayc.sen," gan Ifor Williams, M.A. (Pris 9c., yn ddidraul, oddiwrth Mri Jarviaa. Foster. Cvhoeddwyr, Bangor.) 2. Y sgrifennu Byr Draethawd, ar destyn a roddir ar y pryd (y tewfyn. i godi o ryw bwnc neu bynciau yn y Maes Llafur am y tair gradd). Arholwyr: Gwynødd, Dewi o Gere<ligion? a Mathalarn. III. Urddan Ce.rddorol.-Pencerdd: 1. Cynghaneddu Alaw (Harmonising a Melody); 2. Cynghaneddu Sawd (Harmon- ising a Bass); 3. Gwrthbwynt Syml (Simple. Couttterjioint); 4. Gwrthbwynt Dwbl (Double Counterpoint); 5. Ateb Testya Ehedgan (Answering Fugue Subject); 6. Ysgrifenu Ehedgan i ddau lais (Writing a Fugue for two voices); 7. Haneeiaeth Ger- ddorol (Musical History); 8. Offermiaeth —Cwestiynau ar gylch, ansjxwdd, a dos- barthiad yr offerynau (Orchestration— Questions on the compass, quality, and j the classification of the instrument-q).- Bydd yn ofynol i'r ymgeiswyr am yr urdd hon ddangos gwytxjrlueth o'r Hen Nodi ant yn gyqtll a'r Tonic Solfa.—Y mae rhyddid iddynt i ysgrifenu Ehedgan (Fxngue) i ddau lais; neu ynte Gyfosodiant i Ehedgun mewn pedwar llais (Exposition of a Fugue in four parts). Cerddor: 1. Ychwanegu tri llais at a law Fyml (Adding three pailts to a simple Melody); 2. Ychwanegu tri llais at Sawd wedi ei rifnodi (Adding three parts to a figured Bass); 3. Gwnth- bwynt syml a ddau a thri llais, nod wrth nod (Simple counterpoint in two and three parts, note against note); Hanes Cerddor- ion Prydeinig, 1800—1850. Fe nodir tri cherddor (History—British Composers. Three musicians will be named). Cerdd Ofydd: 1. Mydr a chyweirnodau alaw roddedig (Ithythm and keys of a given melody); 2. Cyfryngau (Intervals); 3. Cord (Common Cord: its inversions, and their progressions); 4. Cynghaneddu Sawd (Har- monising a Bass); 5. Prif ddigwyddiadau Cyffredin; ei wi-.tliddtilliaii, a'ii leiihi yn hanes Cerddorion Cymreig, 1825-187-5. Fe nodir tri cberddor (Principal events in the History of Welsh Musicians, 1S25—— 1875. Three musicians will be named). Arholwyr: Pencerdd Gwynedd, Mus. Rae.; J. T. Rees, Mus. Bac.; a Mr. L. J. Roberts, M.A. Ceir unrhyw hysbyarwydd ychwanegol ond anfon at Eifionvdd, Cofiadur yr Orsedd, Caernarfon.

FOOTBALL. I FIRST LEAGUE. A,%on Villa Manchester United 3. Bradford City 5, West Bromwich A. 0. Sheffield Wodnesday 3, Burnley 2. Clieltsea 2, Everton 0. Oldham Athletic 2, Liverpool 1. Bradford 3, Manchester City 2. Blackburn Rovers 4, Middlesbrough 1. Newcastle United 1, Notts County 1. Sheffield United 3, Bolton Wanderers 1. Sunderland 6, Tottenham Hotspur 0. SOUTHERN LEAGUE. Gillingham 0. Plymouth Argyle 0. Cardiff City 5, Northampton 0. Southend United 0, Mill wall Ath. 0. Crystal Palace 2. Queen's Park R. 2. Southampton 2. Exeter City 1. Norwich City 0, West Ham United 0. SECOND LEAGUE. Barnsley. 2; Leeds City, 1. Blackpool 2, Fulham 2. Birmingham 3. Bristol City 2. Hudderftfield Town 3, Grimsby Town 1. Derby County 3, Preston North End 1. Wolverhampton W. 4, Stockport C., 1. MIDLAND LEAGUE. Grimsby 'I'own 6. Mexborough Town 0. York City 1, Halifax Town 1. Sheffield W. 10, Doncaster Rovers 0. Hull City 2, Sheffield United 0. Leeds City 3. Castleford Town 1. Worksop Town 1, Lincoln City 0. Bradford 5, Scunthorpe United r. NORTHERN UNION LEAGUE. Oldham 8pts., Salford 0. Swinton v. Rochdale Hornets.—Aban- doned Huddersfield IRpts. Wigan 0. St. Helen's 24pts, Bramley 0. Hunslet 21pts., Keighley :1pts. Broughton Rovers Spts., Halifax 5pte. I Batley lOpts., Warrington 0. Widnes llpcs., York 2pts. I V i dnt- lIpLs.-I, t?ill 3pts. Leeds 5pts., Hull 3pts. T.cigh 2pts.. Barrow nil. Wakefield tOpt; Kingston Rovers 5pts. Bra.dford 1 Gpts., Runcorn 4pts. ENGLISH CUP,-QUALI FYING ROUND. Swansea Town 1. Leicester Fosse 0. Goole Town 2, Chestrrfield Town n. Luton Town 1. Bromley 1. Croydon Common J. Barnet and Alston 0 Notts Forest 6, Shrewsbury Town 1. Bristol Rovers 3. Boscombe 0. Lincoln 6; Rotherham County, 0. Merthyr Town, 4.; Eccles Borough 2. South Shields, 3; North Shields 1.

New York. Sunday.—An official de- spatch from Douglas, Arizona, states that two British subjects. H. E. Dunn and Thomas Francis, have been killed near Nacozari, Mexico. It was previously iupi>osed that thay were Americans. The British Consul is investigating the iiiatier.Reiiter.

NO ADVANCE IN PRICE. [BORWICKS] BAKING POWDER jB j'

WALES & AGRICULTURE ¡WALES & ARICULTUREI I RECORD OF LAST YEAR AND THE I OUTLOOK. A series of interesting and suggestive articles on the present position in agri- cultural affairs appears in the new number of The Live .Stock Journal Almanack," wkich is just published. One article on The outlook after the War" says :— It does not require much imagination to realise that, after this World War has rolled its way to finality, the call for our cattle, should Britain j'ossess a clean bill of health among her herds, will be a considerable one. The European war came at a time when Britain's export, cattle trade looked like expanding some." as the Americans say: hut British breeders and exporters have, un- fortunately, of late years. suffered many set-backs from other causes than war, yet have patiently "abided their time for the mists to steal away. Mr. Richard Stratton toils us it must be clear to everyone that it is of the ut- most importance, at this critical time, to get as much food as possible produced from our home-lands; for, however secure we may feel with the command of the eea," there is no absolute certainty that we may continue in this happy situation. and what the loss of it would mean can hardly he imagined, much less described. It would appear to him that one source of increase d supply might be made very much more use of than at present, viz.. the more general use of good pure-bred bulls on the inferior stock of the country. The effect of such a war as that we are now engaged in is invariably very great. and it would not be rash to estimate that a general use of such bulls would be the means of increasing the beef supply of the country to Rome 15 to 20 per cent. Stock, so bred. adds Mr. Stratton, are not only better animals from every point of ^iew, but eomo to maturity so much quicker than ill-bred stock; and as there happens now to be depression in the pure-bred stock market, owing to the war and the closing of foreign ports, the pre- sent is a mest favourable time for mak- ing a move in the direction indicated. Mr. Stratton knows that there is a pre- valent notion that beef so produced, viz., sired by pedigree bulls, is at the exponse of milk. but this is not really so. Let it not; he forgotten that there aro Short- horns combining milk and beef, and plenty of them, and this is the sort for the tenant farmer. Mr. D. A. Thomas, the eminent breeder of Hereford cattle, opines that it may bo that immediately after the war the ex- haustion, waste, and huge expenditure on non-reproductive work may for a time load to business depression, but follow- ing that he looks for a boom in trade, ir which cattle-brecding should share. The countries which will derive most benefit j from the boom will be those that have 1 not participated in the war. and amonp them will be tho principal customers for British pedigree cattlc. And, adds Mr. Thomas, breeders of ordinary stocTT will be well advised not to sell their animals as calves, but to let them grow into beef, for which he anticipates there will be a strong demand at good prices." In an article on Welsh Cattle in 1914." "Gwalia" writes:— During the year increased opportunities were afforded for show visitors to inspect c hoice specimens of the Welsh breed. The Bath and West at Swansea, the Royal at Shrewsbury, and the Welsh National at Newport all had good classificat ions for the breed, and if the entries were n,f Ao numerous as could have be,-tn desired the quality and typical character of the animals exhibited were very Batisfactory. The show season for Welsh cattle begins at the Christmas meetings as they always form noteworthy sections at Birmingham and Smithfield. At-tlie Midland Counties Show the merit was high, and practically all the animal" exhibited were noticed by the judjjes. Thw bt-et-d lirize wok awarded to the Hon. F. G. Wynn's heifer, Glyn Clod, Lord Harlech's first prifce steer being reserved. Great improvement was also noticeable in the entries at the Smithfic-ld Club Show. It was remarked that the cattle had become shorter on the leg and more compact, riper in flesh, better under hand, finer in bone and hair, while the quality of the flesb seemed to I be all thai the purveyor of meat could desire, even for better class customers. Trade for feeding stock was good, and, as Irish stores were absent for months, Welsh cattle were in brisk demand. Grass- fed animals during the summer and autumn months sold readily at tho Metro- politan market, prices being about ftio same as in the preceding year. As the Bath and West Show was held at Swansea six Classes were given for the breed, but the response was not so good as had bepn expected, the entries being 25 in number. In quality, however, the display was very good. At a meeting of the Welsh Black Catfle Society (Mr. G. Bovill presiding) a dis- cussion arose on the advisability of securing more stringent regulations with respect to the entry of stork, and it was resolved that all members be required to keep a private herd book which should be open to inspection by persons author- ised by the society, and that except in the case of first entries, no entry would be received from any person who did not comply with this regulation. An energetic supporter of W,-I-li riftl, was Colonel ITenry Plait, C.B., who passed away in October. He had taken a large share in the formation of the Welsh Black Cattle Society, and was a success- ful exhibitor of the breed at the leading s hows."

HISTORIC CASTLE RAZED. Three Ladies Perish in Fire at Scotch Mansion. Herbertshire Castle, in Denny, Stirling- shire, the residence of Mr. Charles Wm. Forbes, of Callander. a splendid old feudal building, regarded as one of the finest turreted residences in the country, was burnt to the ground on Sunday, and three lives were lost. The flameb continued to spread, despite tho efforts of the local and the Glasgow fire brigades. Three persons perished in the tiltmes- Miss Littlejohn, daughter of the late Sii-I Henry Littlejohn, v1 Edinburgh, who acted as secretary to Mrs. Forbes, andi Miss Clare Graham (.aged 16), and Cynthia Graham (aged 14). daughters of Mr. James Graham, of Airthrey Castle, who had been on a visit to Herbertshire Castle. Much valuable furniture and many valuable painting were included in the destruction and an official estimate sets the damage at £ 16,000. Every effort was maclo to reach the three ladies, but the flames spread with such rapidity that the roof collapsed and the rescuers were powerless. It is be- lieved the victims were overcome by the smoke. Little more than the blackened walls of the Castle remain.

Musical instruments will be allowed the battalions of the new Armies. Pontardulais school ciiiklren, in one week collected over £20 towards various war charities. Sergeant A. MacDonald, 2nd Batt. the King's Own (Yorkshire Light Infantry), has been decorated with the French Mili- tary Medal for gallantry during the opera- tions betweep. August 21 and 30. T1 e death is announced of Mr. Eugene Zimmerman, the famous caricaturist. Deceased, who was 52 yearn of age, startlH life as a boy on a farm, doing odd jobs, and was successively pedlar, baker, and vigii-writer. lie was connected with Pnrk from 1862 to 1(- and fi nee then had been cartoonist on the Judgo.

THE REAL.WELSH CURE ?S?SBBB ?'KBB!j)'? t?B 'till l £ f BALSAM 1 DF? L?F?twB j?J COUGHS &COLDS I Invaluable in the Nurse1'7 HH S Bottles I/- ..d 2,r. H3 1 Of all Chemists and Stores. BV [D7E)AKINIS]  LUNG HEALER B will immediately arrest the course of the N disease and guarli against all iil effects. It possesses marvellous healing and tonic proo- erties. and gives instant relief to Coughs, Colds, Hoarseness, Bronchitis, Omi- culty of Breathing, etc. It is very beneficial, and has proved for many years a boon and bliissittg to thousands of sufferers. REMEMBER I Neglected Coughs and Colds frequently turn to Bronchitis, Asthma, etc., and are often the forerunner of that dreadful disease—Consumption. Price-1:14 and 23. of ail Chemists and Stores. 1¡Sor2:6ícom th" sole proprietors and Uwnrnrt G. DEAKIN & HUGHES. THE ?FLAMMATION MPIEDT_N CO? fergjgjH 3LAENAVOK. MOM. ?'N?B??JB? BaBaEEsaaEssssE??S'?? DEAKIN S FEVER and ti ? FEVER and INFLAMMATION REMEDIES AND PILLS ??ad2,3,of?n — "?'? Chemists and Stores. rHE GREAT PAIN & DISEASE KILLERS 1/3 AND 2/6 DIRECT prom:— G. DEAKIN & HUGHES, me Inflammation Remedies Co., BLAEKAVQP CHILDREN TEETHING are greatly relieved by taking DOCTOR STEDMAN'S TEETHING POWDERS, These powders are guaranteed by the Pro. prietor to contain no harmful ingredient, and are therefore a cafe and efrective medicine for Infants. ASK for them by the full title of DOCTOR STEDMAN'S TEETHING POWDERS, and see the Trade Hark, a Gum Lancet.. on the label of every packet and powdee, withont which they cannot be genuine. Of Chemists and Stores, 1/11 and 2/fc 125. New North Road. London, N. ?MPORYMT? MOTHERS I ?B?c? BM?ro' ?hn ?tHuM the H<mtth and $ ?le&QiineM of her Cblld ahoaM um j? ? HARRISOMPS j POMADE.* ø Mors&rY W i C?ng tppIiMtion kills ? Nib and ?°iin. ? beautifies and ctrengthoiis the Haur. I In Ttdl, .d. & 9d. P0661^0 Id- W d SOLD BY AU' CmsirI8TS* .„«> t t ftM?t on Juwing H?U?SON'S ROMA=. jl ? e?? VL H=zg& CHMW. BLUM I Agenie:— Swansea: M. DAVIES, High Street. Brynamiaan E. 1.1". MORBUS, Cbemist, Pontardulaia: T. ALBKRT JONES. Ammaniord: LUTHER BYE. Gcvjerton: S. P.. MORRIS. (Jarnant and Jlanumman: J. W. EV ANa. Chemist. Landore: T. DRYDEN, Chemist. Clydach: DAVIES BROS. Chemists, Habroqf Road. Pontardawe: E. GRIFFITHS. Chemist. 1/11. We claim tfiat 2j 9 DR. TYE'S DROPSY, LIVER, AND WIND PILLS Cure Constipation, Backache, Indigestion. Heart Weakness, Headache & Nervous Complaints. Mr. John Parkin, 5, Eden Crescent, West Auckland, writes, dated Mar. 21, 1912 :—" 1 muet say they are all thai you represent them to be; they arc splendid; indeed 1 wish 1 had known about them sooner. I shall make theii worth known to all who suffer from Dropsy" Sole Maker: S. J. COLEY, LTD., 67, HIGH STREET, STROUD, GLOS. FREE OFFER TO LADIES. To prove the superiority of ELLISIO PILLS Ft) 14 I'tiSlAi-.LS), 1 will bend a rree Trial Packet poet paid. Prepared i-roia the original recipe of a celebrated nurse, and never fail in restoring: regularity and correcting all disorders. Safe, certain. and epeedy pill that never disappoints. Thou* feands of letters of thanks testify to tneir lipeedy efficacy after all other things nava been tried in vain. Lach purchwdr seiida back testimonial, as they tound relief in every instance. There is nothing to equal tb(-rn. Is. od. per box. Special Extra. Strong Piiia (recommended). 4s. 6d. poet paid, ia plain wrapper, with full directions and advice. Supplied throngh the post only by Mrs Ellis, 27, Surrey-lane, Batteraea, Lon- don. An interesting quid-e. 48 pages, M illustrations, sent free with each box. LAD I ES. BLANCHARD'S PILLS Are unrivalled for all Irregularities, eto.. they speedily afford relief and never fail to alleviate all suffering. They supersede Pennyroyal. Pil Coohia. Bitter Apple, etc. "BLANCHARD'S are the Best of aU Villa for Women." Sold in boxes, 1/li by BOOTS' Branches, and aU Chemist*, or post free, aame price, from LESLIE MARTIN, Ltd., Cheraiiti, 34, DALSTON LANE, LONDON. Free Sample and valuable Booklet. post free. Id. Stamp. FREE TO ALL SUFFERER '<> r sorts' 'rin down' 'got ;il, ulues' SUKi-KK irrvu KIDNEY, 1 .AT>I>k,!t. WKRVOU8 ))lS&A.!1!s,. j CHR'V;ir.U hA KNKSS.LXCRS.SiC! KRt. P riON&,FIL £ S» write i'ot FREE iftsiKtt.mve hp.dic\l BOOK of thec dis('a: and 'I.)\-H" COJii f-t,,d by THE NEW F3CNCH iR-r.- N?M?X?t?t THERAPION an! & !r€??B? ?ou?if ? the remedy (or VOUS OWM ailm<'r,t. No'fotlaw op' cir- CqUlt8. S.?.d?ta,?,p.ddr.,?.v?lopttol)R.LECLF.C Med Co.Havrrstockro.Hampstkad L0Nr>0M,SNtf XHERAPION either No. Price 219 LIUDIIiG CWEMIST1 Rencvs in 48 hou 01'" 'tm: -tlrinà.r1 C!1!'UI :IOi- t(;, CÖ!b.4 kN Cubebs and Injections: rapidly, leaves no nauseating or bad eCect-, Of at) ;i; or post free ior aie trtfti B E WILCOX & CO.CDep«4f j 40. HaynaarUet. London.S.W. t :f.