Y Darian

Dros Dir Brad a Gofid ym Mro Morgannwg. GAN "WYNWAWR." Llygedyn o'r goelcerth ysol yng Nghasnewydd oedd y fflach danllyd o ,hawl yn hanes Plant Beca. Yr oedd chwe phwnc neu hawl gwleidyddol gan y Siartiaid, a'u llond o fywyd rhyddid i'r werin gaeth. Y tollbyrth oedd bwnc mawr ac unig bwnc Beca a'i merched, a'r trais hwnnw fel Mynydd y Garth yn glymedig wrth yr amethwyr yn fwyaf pendant. Ac ,o'r ysgarmesoedd hynny y mae y cwbl a ofynnid bron wedi dod yn eiddo gwarantcdig i'r werin am bvth. Eraill a lafuriasant a ninnau a acthom i mewn i'w llafur hwynt-y rhai a <ddioddefa.sant hyd at waed. Dyna hanes gorthrwm penaethiaid Belpheg- or trwv yr oesau yw rhoi cloch angau i ganu er mwyn casglu arwyr rhyddid i'r mynwentydd. Felly bu yn hanes Wat Tyler ym Mabilon fawr y Brcn- hinoedd, a Llywelyn ym Muallt, a Llywelyn Brcn o Fro Senghenydd, a Die Penderyn annwyl a'i gydryw. A faint, wn i, o Gymry Caerdydd sydd yn gwybod'fod gwaed Llywelyn Bren a Richard yn cysegru pridd y Ddinas hyd y dydd hwn? Rebehvyr y gelwid hwynt oil gan anwiredd, twyll, a brad. A rebclwyr oedd John Jones, "Shoni y Scuborfawr," o Gwmtawe, a Dafydd Dafis, "Dai'r Cantwr," yn eu gwrhydri dihafal yn cynnyg di- ddymii y tollbyrth. Ac wedi tiriad y Normanwr yn Nwyrain Morgannwg, daeth yn rhaid talu am winoedd a phuteindra a lladrad a gorthrwm allan o bocedi ffermwyr a fforddolion y cylchoedd i gadw ysgall y felldith mewn pomp a "phlu benthyg." Ac un ffordd o bocedo arian y tlawd oedd codi tollbyrth ar y prif-ffvrdd trwy y plwyfi, a daeth ffeiriau a marchnad- oedd Cymru yn fywyd o ramant di- I bendraw yn hanes y genedl. Byddai ffermwyr y broydd a'r mynyddoedd yn tyrru at eu gilydd o blwyfi i bhvyfi, ac o sir i sir i werthu eu hanifeiliaid, ac i gyflogi bechgyn a merched at eu gwasanaeth, a Ilawer iawn o fechgyn a merched yn bargenna mewn serch ac yn dechreu trcfnu am le i nythu ar ol diwrnod difyr y ffair. Ac yng nghanol rhamantau felly, bu Dai'r Cantwr byw, cyhyd ag y bu yn impyn rhydd. Cofiaf yn dda i Tawenog {cofion fil ato) ddweyd wrthyf iddo glywed ym mlynyddocdd gwynfyd ei ieuenctyd am gariad Dafydd wedi dod o Blwvf Sant Athan i wasanaeth mewn ty tafarn yn Nhonyrefail, ac un nos- waith mewn pastai yno fe ganodd un o'r bechgyn gyda'r delyn gan ci. ,chariad oedd yn y tir pell, sef- "Drych i fyd wyf i fod, Collais glod allaswn gael," etc. Torrodd hiraeth enaid ei chariad ar ei thraws yn Hit" trwm, ac hi a aeth allan ,o'r ystafell a'i dagrau yn disgyn fel y glaw mawr, a bore trannoeth yr oedd vn troi tua thre i Sant Athan o Don- yrefail a'i chalon yn ddwy. Dyna batrwn o garwriaeth y Ferch o Gefn Ydfa a'r Ferch o'r Seer a phybyrweh caru yr hen Gymry Fu. Ac i un o brofiad fel gwas ffermwr a'i ddyhead yn llosgi o'i fcwn fel tan y toddydd am ryddid, nid rhyfedd ddim i'r prydydd tagu nerth arwr dros hawliau teg "gardd" annwyl ei galon. Gwran- dewch ar ei awen wlithog yn cadw "coffa" am y mannau y bu rhwng cyrn yr aradr ac yn dilyn awch y bladur, a'r cryman, a'r bilwg, a'r gwellaif yn nyddiau asbri ei grefft wemp- "Plwyf Sant Athan braf fan bro, A Chadoxton lie treuliais dro, A Phenybont-ar-Ogwy Ffafr Duw imi'n do. Yn iach, Forgannwg wych, Swn dy glych, henffych i'th deulu, Dy froydd a'th ddolydd glan, Hafal fan i Eden fu. Ffarwel, Fynwy, Ion ei swyn, Droed-rhiw'r-C'lawdd yn hawdd cai" gwyn, Tredcgar a'i thrigolion Hylon fan bu imi'n fwyn." Digon clir yw fod Dafydd wedi bod filwaith a mwy a da, a defaid, a moch, ac ebolion ym marchnadoedd a ffeiriau y cylchoedd. Gwyddai yn dda cyn cychwyn o dre ar ben bore a'r anifeil- I iaid fod yn rhaid i bres y tollwr fod yn ei boced i'r ddimai neu yr oedd y glwyd i fod dan glo. Yr oedd ytal yn amrywio yn ol fel y byddai yr ani- fail neu werth y cerbyd. A dyma restr o'r rhai ag oedd yn rhaid offrymu am danynt:- "Waggon, cart, horse, ass, carriage, beast, pig, gig, sheep." A rhyfeddwn i ddim na fu yn lied dwym lawer gwaith rhwng y Cantwr ag ambell i Sais pendew o Glwydwr wrth ymdrabaeddu i rifo earn o dda neu ddefaid. A dweyd ambell i air sych yn.i glust dde a: "Cymar di bwyll a rhifa di'r creduriaid yn deg. Cofia dwy't ti na dy 'git' ddim yn mynd i ala ofan arno i, fe elli di fentro, er mor goch yw dy grib di; fe ddaw dwrnod y byddi di a dy glwyd oddiar y bacha." Yr oedd yna wir- ionedd glan di-droi-nol yn y broffwyd- oliaeth, ond bu raid i arwyr y Bcca yfed wermod digymysg alltudiaeth cyn i ni sylweddoli rhyddid y broffwydol- iaeth ar brif-ffyrdd y siroedd. Dan- fonodd y llyfrbryf trylen Ifano cfdwv gan i mi o eiddo y proffwydwr pan yr: gaeth yn y wlad lorn ddi-sathr. AIL GAN I Dafydd Dafis (Dai'r Cantwr, yn gosod ei fawr hiraeth am ei wlad yn ei alltudiaeth yng ngwlad y negro du. Anfonwyd y cyfansoddiad hwn mewn llythyr at gyfaill. 0, fechgyn heini Cymru Rhowch glust i'm canu i, 'Rwyf wedi cael fy nanfon Dros foroedd maith a Hi; I dreulio ugain mlynedd, Trwm ydyw'm cyflwr i, Ymhell ymhlith estroniaid Yng ngwlad y negro du. i Mi fum i gynt yng Nghymru » Yn heini ar fy nhro'd, Yn hela mewn llawenydd, Mae hynny wedi bod; Ond 'nawr 'rwyf yn y gaethglud, Trwm iawn yw'r hanes sy I feddwl treulio'm dyddiau Yng ngwlad y negro du. Deffrowch, deffrowch v gwledydd, Deffrowch o fawr i fan, Deffrowch, rhowch glust i wrando Yn gywir ar y gan Sy'n traethu y .gwirionedd- Y modd y darfu i mi I deithio'n mhell o'm cartref I wlad y negro du. I. h. I, f .th Mi syrthiais i law'r gyfraith— 0, anferth ddvnolryw, Gwae'r awr crioed y'm ganed A chaffael enaid i fyw; I gael fy Ilwyr alltudio Dros foroedd maith a lli, I fod yn un o'r slafiaid Yng ngwlad y negro du. Chwi, fechgyn heini Cymru, Rai digri ar y ddol, Cymerwch hyn yn rhybudd Na ddeuwch ar fy ol; Mae'r wlad sydd gennym yma Yn gaethglud maith i mi, I dreulio fy mlynyddau Yng ngwlad y negro du. Mi fum yn hir ar gefnfor, Yn teithio tua'r fan, Pan ow'n mewn golwg harbwr Gwyr duon ar y lan, Yn barod oil i'n prynu I bant i'r wlad yn llu, I fod mewn trwm gaethiwed Y ng ngwlad y negro du. O fechgyn glan y gwledydd- Morgannwg hardda'i Hun" Rhowch fri a chlod i'ch Ceidwad Eich cadw oil ac un, Rhag syrthio i'r ffordd anferth 'Run modd a syrthiais i, A chael eich danfon ymaith I wlad y negro du. Duw roddo i cwi rydd-deb A'ch cadwo yn eich gwlad, Rhag crwydro fel y crwydrais Ymhell o dy fy nhad; Dilynais i gwmniaeth Rhai na ddylaswn i, Gwae, gwae yn awr fy ngweled Yn ngwlad y negro du. Gwlad helaeth yw Morgannwg— Gwlad dda a hardd ei llun, Ei dolydd hardd a'i broydd Sy'n harddwch i bob dyn; Yn harddwch oedd i minnau Pan oeddwn ynddi hi, Yn awr 'rwyn mhell o'i chyrraedd Yng ngwlad y negro du. Mae llawer bachgen gwisgi'n Yn cael dyfod atom ni, I bant o'u hannwyl gartref I wlad y negro du; Rhai'n dyfod o Frycheiniog, Rhai o Forgannwg Ion, Yn cael eu danfon yma Dros for a'i arw don. Dyw'r mor a'i donau garw Ddim galar mawr i mi, Ar fod dan law paganiaid Yn ngwlad y negro du; 'Rwy'n fynych ar y bryniau, A'm dagrau hallt yn lli, Am weIed Bro Morgannwg- I'm gohvg ni ddaw hi. Yn awr 'rwy'n rhoddi ffarwel Yn dawel i fy ngwlad, Sef Penybont-ar-Ogwy Ac annwyl dy fy nhad, A theulu o Lancarfan Yn gyfan cofiwch fi, Sef Dafydd Dafis hoenus Yng ngwlad y negro du.

"Y Lloffyn Addfed." Rhag digwydd i sylwadau galluog H.L. adael argraff anffafriol am y llyfryn uchod a ail gyhoeddir yn bresennol gan Parch. M. G. Daw- kins, carwn ofod gennych i alw sylw at ffeithiau hanesyddol o bwys a gof- nodir ynddo. Heblaw y goleuni a ddyrv ar hanes dechreuad nifer o eglwysi Abertawe a'r cylch, ceir ffeithiau ynddo all fod o wasanaeth 1 olrhain hanes yr Ysgol Sul yng Nghymru. Olynydd y Parch. Robert Thomas yn Nhyrdwncyn oedd y Parch. Lewis Davies o Lanedi. Yr oedd y Parch. Robert Thomas ymysg y gweinidogion a ddaliai fywioliaethau ac a ddistawyd dan ddeddf 1662. Dywedir yn y Lloffyn sefydlu ysgol i ddysgu darllen yn Nhyrdwncyn "yn amser boreuaf sefydliad yr achos yn y lie." Hyd amser sefydlu y Parch. L. Davies cynhelid yr ysgol ar nos- weithiau o'r wythnos, ond yn ei amser ef cyhelid hi ar brynhawn y Sul ,ved 1 r odfa bregethu. Dyma'i threfn "Byddent yn dechreu trwy ddarllen pennod o'r Gair, a gweddi; yna ad- roddent bregeth neu bregethau y dydd; yna darllenent a dysgent ei gilydd i ddarllen, a dibennent trwy fawl a gweddi." Cyhoeddodd y Parch. L. Davies lyfr vn y fflvyddvn 1700, "Y Cyfamod Eglwysig," yn annog i ddarllen Gair Duw; hvfforddi ei gilydd allan o Air Duw, er cynnydd gwybodaeth, etc. Yr amser hwnnw telid cryn sylw i'r plant a rhoddid gwobrwyon iddynt am ddysgu rhannau o Gatecism Byrraf y Gymanfa a'r Beibl ar gof. Yr un amser yr oedd ysgoiion dysgu darllen I Cymraeg yn nhref Abertawe, ac enwir John Miles, Ilston, fel un o'r gwyr selog a ofalai am y gwaith hwnnw. Rhydd yr awdur dystiolaeth un, Morgan John, y gof, o Dafarn y Berth, ger Treforus, a fu yn myn- ychu Y sgol Sul Tyrdwncyn yn 1697. Dywed mai yn Nhyrdwncyn y dysgodd ei dad ddarllen cyn ei eni ef; a'i fam yn y chwarelau bach. Arwyddwyd y dystiolaeth hon ga £ M. John yn y flwyddyn 1720, a gwelsai y Parch. John Davies yr ysgrif gan ei fab, Jeremiah John, a fu farw Nadolig, 1811, yn 89 oed. Pan gyhoeddwyd y Lloffyn dywedir fod yr Ysgol Sul yn llawn dau can mlwydd oed o gylch Castellnedd, Abertawe, a Thyrdwn- cyn, a hynny ar dystiolaeth hen grefyddwyr a'i mynychai. Yr oedd hynny tua chan mlynedd cyn amser Morgan John Rhys a Thomas Charles y Bala. Pan ysgrifenner hanes yr Ys- gol Sul yng Nghymru bydd ffeithiau fel yr uchod yn hawlio sylw. Y mae hanes dechreuad eglwysi Annibvnnol Abertawe a'r cylch a rhai o eiddo'r Methodistiaid yn darllen fel rhamant. Y syndod yw i'r awdur allu manylu gymaint mewn cwmpas mor fychan. Naturiol oedd crybwyll am Gaersalem Newvdd, ond ni J cheir yma yr holl helynt. Rhydd yr awdur gipdrem ar gyflwr yr achos Anni- bynnol yn y Fro yn nechreu y bed- waredd ganrif ar bumtheg He y bu'n gweinidogaethu am yspaid o bum mlynedd. Yn y flwyddyn 1836 ym- gymcrodd a gofal eglwysi Ebenezer, Trecynon, a Nebo, Hinx-aun. Yr adeg honno ffurfiai y ddwy eglwys un weinidogaeth. Rhif yr aelodau yn Ebenezer pan ddcchreuodd ar ei weini- dogaeth yno oedd 118, ond ymhen tair blynedd pan ymadawai yr oedd yn 300. Dyblodd Nebo hithau, sef o 77 i 200 ,pan ymadawai. Ar ol hynny daeth pob un ohonynt yn alluog i gynnal gweinidogaeth ei hunan. Diau y bydd yn dda gan lawer o bobl Eben- ezer a Nebo yn ogystal ag eiddo eglwvsi Abertawe weled y llyfr er mwyn hanes yr hen weinidog selog, John Davies. Dylai fod yn flasus- fwyd i bob Ymneilltuwr a gymer ddi- ddordeb yn hanes y tadau a weithiodd mor egniol yn eu dydd, a hynny o dan anfanteision na wyr yr oes hon ddim am danynt. Hyderwn y gwerthir ef yn dda, ac y bydd galw am argraffiad arall ohono'n fuan.—D.

HSI RZINE" BLOOD MIXTURE. CROEN IACH A GIVAED PUR.- Dyna yr hyn y mae Sarzine Blood Mix ture yn ei sicrhau, a dim arall. Nid yw yn honi gwella pob peth, fel yr Yankee Patent Medicines, ond os blinir chwi gan groen afiach, ysfa, pimples, toriad allan Scurvy, doluriau, pen dynod, etc., yn tarddu o waed drwg ac anmhur, mynwch botelaid o 'Sarzine Blood Mis ture' gan y Druggist nesaf atoch, 1/1 a 2/6 y botel, neu gyda 3c. at y cludiad yn ychwanegol, oddiwrth y perchenog, HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN- LLETH. Dywedwch wrth bawb: "Y mae DA VIESS COUGH MIXTURE yn rhyddau Poswoh." ANWYD, PESWCH, INFLUENZA —Mae rhai'n gyda ni bob amser. Psi; hinsawdd gyfnewidiol fod llawer o ddio ddef oddi wrth Beswch, Bronchitis, Pam Dolur Gwddf, Crygni, Caethdra, Diffyi Anadl. Y mae yr hen Feddyginiaeth Davies's Cough Mixture etto ar 7 blaen, ac yn cael ei gwerthfawrogi Yl1 fwy nag erioed, bob amser wrth law, yti felus, yn cynnhesu y frest, ac yn rhydd hau y phlegm. Bydd dose mewn pryd yn ddigon. I/Ii a 2/9 (postage, 3c.)- HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN LLETH. lae>;fs BLANCHARD'S PILLS Are unrivalled for al Irregularities, &c.. they speedily I afford relief and neve rfail to alleviate all suffering. They supersede Pennyroyal, Pil Cochia, Bitter Apple, &a. atenohard's are the Best of all Pills for Womon- Sold in boxes, Ill J, by BOOTS' Branches, and all Chemists, or post free, same price, from LBSLIB MARTYN Ltd., Chemists, 3 DALSTON LANE, LONDON Free Sample and valuable Booklet, post free Id. stamp EVERY WOMAN Should send two stamps for onr 32 ptage Illustrated I Book, containing Valuable Information how all Irregularities and Obstructions may be entirely avoided or removed by simple means. Recom- I mended by eminent Physicians, as the only Safe, Sure and Genuine Remedy. Never Fails. Thousands of Testimonials. Established 1862 MR. PAUL BLANCHARD, Ciaramout House, Dalston T ne, t ondos. ?   ——???????— CROEN. CNAWD, ASGWRN. RHAID GOFALU AM V RHAI HYN. Eageulusdod 0 unrltyw mlwii I rtist hyn drwy ddamwain nan glafyi #18 ashati Blood Poisoning a Marwolaeth. Meddyginiaeth Eflt-itliitl. Er mwyn ysgol Parygl rhaid al yntarfir mtwn pryd. 'DOES DIM MOR LLWYBDIANlfS A 810R A GOMER'S BALM. Mae Hwn yn awr yn cael ei gydxikii gan filoedd fel y msddygiin tetwyti sicr a diogel a ddargsnfyddwytf erioed at iasltau Clwyfau, Aicholllon, Tardd- lantau y Cnawd, Craoh 8 N I d M hen au V Plant, Llosglad. au, Yllal. danau, Scurvy, L I u 8 r all Plant, Sl Benywod a ■ \A VC # Babano^, '?/)? r  *?? Tarwden, C 0 u t Cymalau Poenus, fiheumat- I os, Poen Yr oedd pell fy mitia- Cefn, Piles, tyn mewn stat fJOhry, Hynod a Gwellhaodd Gomer'a Balm eRelthlol hi yn bur ftiaa." at CLWYFAU ar COESAU. Miloodd yn tystioi-ilw Effeithiau RhyfeddoL RHODOWOH BRAWF ARNO G well had sydd s/or. Ar werth gan bob Ghemiat a Storea an 1/14. Gofyner ain Comer's Balm. liylo- weh weled enw Jaoob Kugnaa ar koll blwch. Heb hyn nid yw gywir. N. danfoner ei gwerth (P.O. nen 8t.amp.i at Jacob Hughas, Manufaaturlng Chem- 1st, M. P .8., L.D.S., Penarth, Cardiff. GWRTHODWCH BOB PETH ARALL. UNIVERSITY COILEGE of WALES ABERYSTWYTH (One of the Constituent Colleges of the University of Wales). PRESIDENT Sir JOHN WILLIAMS, Bart.,M.D.,D.So.,G.C.V.O. PRINCIPAL T. F. ROBERTS, M A. (Oxon), LL.D. (Vict.) Department of Instrumental Music. The above-named new Department is now open to both male and female Students. Special Staff: M. Gaston Le Feuve (of the Bchola Cantorum, Paris), M. Henri Delauge, M. CàmiJIe Delebelle; M. Charles Turbour, Madame L. Andre Barbier. Classes will be held in: Violin, Violincello, Viola. Chamber Music and Orchestral Classes, Theory of Instrumental Music, Singing, Piano. Sessional Composition Fee, £ 12; Registration Fee. f 1; Fee for a Single Conrse, f2 2s. per term, together with a Registration Fee of 10B. Men stndents reside in registered lodgings in the town, or at the Men's Hostel-Warden: H. H. Paine, Esq., M.A., B.Sc. Women Students reside in the Alexandra Hall of Residence for Women—Warden Miss C. P. Tremaine,B.A.-For f till particulars respecting the Department and the Hostels, apply to J. H. DAVIES, M.A., Registrar.  PAGE Book about Herbs and how to use 6?k them. Post free. ?end for one. Trimnell, The Herbalist, 144 Richmond-road, Cardiff. Established 1879. PLEASE NOTE THE ADDRESS. TO prevent fraud see that you gee Estab- JL lished 1879 on every label and wrapper of my preparations, without whioh none are genuine -Trimnell, The Herbalist, 144 Rich- mond-road, Cardiff. TRIMNELL'S PILLS AND POWDERS JL have cured thousand?. Why not you ? See that you get Establit he i 1879 on every label. -Trimnel 1, The Herbalist, 144 Riohmond Road, Cardiff. Agents waoted.