Y Darian

ii — Colofn y Beirdd. Cyfeiried ein cyfeillion barddol eu cynhyrchion i Brynfab, Yr H end re, Pontypridd. Y Llwyn Briallu.- Telyneg dlos iawn. Henffych well, er mwyn yr "amser gynt." Anfonwch yn amlach. Craig yr Oesoedd. -Penillion _gwych- ion ddigon; ond paham nad anfonir pethau fel hyn i gylchgrawn rhyw en- wad. Gallent fod o ddefnydd i ger- ddor yno. Os na welir hwy mewn wythnos mewn newyddiadur, ofer meddwl am eu gweled mwyach. Fwy na Digon.-Twt, ac i bwrpas. Ni does dim yn fwy blasus na tham- eidiau byrion fel hyn. Yr Eglwys.-Englynion lied dda, ond bu rhaid newid y pennawd, er mwyn ei wneud yn fyrrach. Emrys yng Nghadair Mon.—Mae amryw wallau yn andwyo yr englynion hyn. Nid yw cyrchiad y canlynol yn gywir -ai fai Yn fyw, etc. Proest lafarog sydd yn gwneud yr hafog. Mae yr englyn olaf yn anafus tost:— "Yn uwch tynnwch, ewch ati," Cywir:— Y n uwch tynnwch o tani." Mae y ddwy asgell yn wallus:- dawn yn awr ein dyn ni, A'i g6d aur, rhwng y deri." Cywir: — "A dawn yn awr dynn i ni A'i god aur ym mysg deri." Gwelwch fod Ilafariad yn rhannu y ddwy "n" yn rhan flaenaf y llinell, tra y maent yn glwm yn eu gilydd yn ei diwedci. "Ng" yn ateb "g" sydd gen- nych yn yr ail fraich. Ychydig ofal eto, a chwi a ddeuwch i gynghaneddu yn iawn. Coeden Diluw.—Can tfert iawn, ond nis gwn yn y byd mawr ymha le mae y "goeden." Peidiwch a gosod nodyn cyfrinachol ar yr un papur a'r farddes. Dymuniad Priodasol. Tlws ddigon. Dim gormod o wynt a lol, fel a geir yn gyffredin mewn caneuon o nodwedd hon. Y Cymdeithasau, etc.Englynion graenus iawn. Y Gwanwyn.—Mae y gan hon wedi mynd yn anamserol bellach, ond nid bai yr awdwr yw hynny. Ymddengys mai dechreuwr ydyw yr awdwr. Ceir yma amryw o ail adroddladau. Mae yma dri phennill yn debyg iawn i'w gilydd o ran syniadau. Ymdrechwch, mae yma ddigon o addewid am bethau gwell. Y Sawl sy'n Siglo'r Goeden.-C;hn jac ynddi doraeth o wir, a hwnnw yn wir amserol. « Cyfarchiad i'r Telynor.—Llithrig a phwrpasol. Gobeithio fo-d y tannau yn parhau yn beraidd a swynol. Y Cribddeiliwr.—Englynion medrus iawn. Dyma y peth goreu a welais o'r eiddoch. Nis gwn ddim am y cywydd y soniwch am dano. Amgen na'i fod wedi mynd i'r swyddfa ers amser maith bellach. Anfonwch fy- gythiad i'r cyfeiriad hwnnw. I'r Swyddfa :-Murmurydd, Gwilym Bedw, T. Anwyl, Carolau, Jos. Lloyd, Dewi, Idris Ddu, Iago.

YMWELIAD UNDEB Y CYMDEITH- ASAU CYMRAEG A PHONTY- PRIDD, MAI l6eg, 1914. Dihalog wresog, roesaw-i'r dewrwych Gymrodorion blaenllaw; I'r babell hon, ar bob Haw, Am ennyd, i ymunaw. Ymuno gydalu mwynwaith-o gadw Yn gydol ein mam iaith; Y gwyr hyn a gar eu hiaith, Yn gyfunol gyfanwaith. Pontypridd. J. ANWYE. DYMUNIAD PRIODASOL I Mr. E. 0. James, M.A., Aberaeron, ar ei uniad ym myd y fodrwy euraidd a'r Fonesig M. M. Evans, Garnfoel, Pen- nant, Ceredigion. Gwened yr heulwen dyner Yn eich nef o hyd; Tyfed y rhos a'r lili Lond eich newydd fyd. Aniflan fyddo tlysni Gwen eich Maggie fwyn; Tecach o hyd ei harwr Yn ei fri a'i swyn. Dan wlithoedd serch eich Morfudd Tyf yr awen hardd; Cenir melysach odlau Gan y Cadeir-fardd. Graddioch yn anrhydeddus Yn athrofa serch; Gwirion M.A. ei hunan Heb athrylith merch. Dalied y fodrwy euraidd Flwyddi'n ddisglair gre', Gwyn fyddo hanes Maggie, Gwyn fyd E.O.J. CAROLAN DAVIES. Ceredigion. Y BARDD A ADAWYD YN UNIG. Un nos Sadwrn oleu leuad Ffwrdd i'r maes mi es am dro, Hydref ydoedd a dadwisgiad Gymrai le ar fryn a bro; Hardd orielau'r plu gantorion Fu'n fy swyno ganwaith gynt, Safent megis erch ysprydion, Ac yn dannau cwyn i'r gwynt. Es ymlaen, a'r Iloer arianaidd Roes yn hael o'i goleu clir, Gwenais arni hithau'n wylaidd, Wenai 'nol fel morwyn bur; A sibrydodd yn fy nghlustiau: Ti; fel minnau'n unig sydd, Cei fy nghwmni a fy ngoleu Os wyt am hyd doriad dydd." Yn nghwmpeini'r lloer ymlwybrais Gan fwynhau'r awelon iach, Yn ngoleuni'r lloer canfyddais Ar y brigyn ddeilen fach; Sefyll wnes i syllu arni, Syllodd hithau arnaf fi, Gofyn wnes o'r diwedd iddi Ai yn unig ydwyt ti?" Yn ddioed rhoes im' atebiad, Ie'n unig ydwyf fi, Hydref ddaeth a'i oer anadliad, Deifiodd do y deiliog lu; Llwm a noeth yw'r holl ganghennau Heb eu harddwisg, heb eu can, Ac hiraethus teimlaf finnau Wedi colli'm cydryw glan." Ha! gofynnais i fy hunan Pan yn gwrando'i stori hi, Onid darlun tlws yw'r cyfan O'm presennol nrofiad i 7 Neu ryw ddrych i adlewyrchu Fy unigedd y nos hon Wedi colli'r oil o'm cwmni Drwy yr euraidd fodrwy gron 1 Yna es yn nes i'r ddeilen, Ac nid oedd ond hi a mi, Yno'n ddistaw 'ngoleu'r lloerwen Gafodd hithau mhrofiad i; Ond pan oeddwn yn ffarwelio Sibrwd wnaeth y ddeilen fach: Fallai cyn y deui eto Byddaf wedi canu'n iach." Es drachefn i'r fangre honno, A naturiol oedd i mi Geisio'r ddeilen gwelais yno, Ond ei lie, nid edwyn hi; Er ei hoedi, syrthiodd hithau I'r un man a'r eiddil lu, Beth' ai tebyg syrthiaf finnau Fel fy hen gyfeillion cu 1 Gwybod wyf eu bod yn gwylio Symudiadau'r ieuanc fardd, Ac yn disgwyl iddo syrthio I rwyd serch ryw ddynes hardd; Ond hyd heddyw ceir e'n oedi, Fel y ddeilen unig gynt, Welodd ar y brig yn crogi Un nos Sadwrn ar ei hynt. Dowlais. AP GWILYM. Y GLOWR. I (Darn Adroddiadol i Blentyn.) Paid diystyru'r glowr Os yw yn welw'i lun, Mae cystal calon ganddo Ag sydd gan unrhyw ddyn; Mi clywaf yn y borau Cyn egyr dorau'r wawr, Yn myned dan chwibanu I gwrdd peryglon mawr. Disgyna mor ddibryder I grombil daear ddu, A'i galon iach mewn hyder Do'i 'nol i'w gartref cu; Ond, ah! ei obaith ddrylliwyd Cyn daeth y dydd i ben, A'r babell frau faluriwyd Gan garreg fawr o'r nen! Duw nodda ei amddifaid, I'r weddw'n farnwr bydd; A than dy dyner aden Rho gysgod nos a dydd Llais tanchwa erch Senghenydd, Trychineb tir a mor Sy'n galw arnom Jbeunydd I ufuddhau yr lor. 0, Iesu! fy Nghwaredwr cu, Rho nawdd y nef i'r glowr du. Porth. I .J- J.O.M. J.O.M. :f.

DR. S. G. MORRIS. I Y mae Dr. Sylvanus Glanville Morris, Bryn-y-delyn, Maerdy, trwy ei berson- oliaeth gref, yn gwir deilyngu y dyrch- afiad presennol i'r Fainc Ynadol. Y dyn iawn yn ei le iawn, ydyw'r ym- adrodd cyffredin ymhob congl. Mae ei sel wlatgar yn hysbys yn yr Maerdy. Nid os unrhyw symudiad o bwys nad yw efe wedi cymeryd rhan deilwng yn- ddo. Ganwyd Dr. Morris ym Mhenrhiw- goleu, Nantgaredig, Sir Gaer, yn 1865, a chafodd ei addysg feddygol yng Ngholeg Celf Brenhinol, Llundain; Ys- byty Saint Thomas, a Phrif Ysgol Edin- burgh, gan ddyfod allan yn Ddoctor mewn Fferylliaeth, ac yn Athraw Llaw-feddygiaeth. Dechreuodd ei yrfa fel llaw-feddyg ynglyn a nifer o lofeydd yn Nyffryn Tawe yn 1893, ond dylan- wadwyd arno gan apel wedi ei har- wyddo gan bron bob person yn Nant- garedig i fynd i wasanaethu yno, lie yr arhosodd hyd 1909, gan lanw'r swyddi o Feddyg y Plwyf (Public Vaccinator) i Undeb Llandilo. Yn 1903 daeth i'r Maerdy, ac yn ystod ei un-flynedd-ar- ddeg yn y pentref hwn, y mae wedi ffurfio cylch cynes iddo ei hun trwy ei dynerwch a'i fwyneidd-dra. Yn ystod ei yrfa brysur y mae y meddyg parchus hwn wedi gwneyd cryn lawer er hyr- wyddo mudiad Ambulance yn y Deheu- dir, ac henlaw bod yn swyddog uchel yn yr Ambulance Brigade, St. John, ac o bryd i bryd yn feirniad mewn cystad- leuaethau pwysig yn Llundain a'r tref- ydd mawrion, y mae hefyd yn mwyn- hau yr anrhydedd o fod yn Knight of Grace of the Order of St. John of Jerusalem. Y mae y meddyg hefyd yn Freemason, ac yn aelod o'r Royal Arch. Caffed fyw yn hir i ddwyn yr anrhydedd yma wedi ei wir deilyngu. Dr. Morris is a nobleman Who lives the truth he knows Who dreads the slavery of sin, And fears no other foes. Who scorns the folly of pretence, Whose mind from cant is free, Who values men for worth and sense, And hates hypocrisy.

Nodion o Abertawe. I (Gan TALNANT). I YMWELIAD Y "MABINOGION" A'R DRENEWYDD NOTTAIS s A'R SCER. Manteisiodd y Mabinogion ar y tren rhad a red ar y Great Western o Aber- tawe i Borthcawl ar brynhawn dydd Iau, yn ystod misoedd yr haf, i dalu ymweliad a phentref henafol Trenew- ydd Nottais, neu yn ol y Sais, Newton Nottage, ac os caniatai yr amser, y Seer hefyd, cartref y Ferch o'r Seer, sydd a'i hanes carwriaethol trist mor hysbys i bob Cymro. Mehefin 25am oedd y dydd apwyntiedig, a chychwyn- wyd o Abertawe gyda'r tren 2.33, a'r haul yn gwenu'n lion a gwresog. Llwyddwyd i gael cerbyd i ni ein hun- ain, ond pan gyrhaeddwyd Castellnedd yr oedd yno dorf enfawr yn aros i ymuno a'u bryd fel ninnau a'r gyrraedd Porthcawl a'i awelon iachus. Ond prin y credem fod ganddynt amcan mwy na threulio prynhawn pleserus ar Ian y mor yn y porthladd poblogaidd. Ein "Jerusalem" ni oedd y Dre- newydd, ac yr oedd yn rhaid myned drwy Borthcawl cyn cyrraedd yno. Ein bryd oedd talu ymweliad a'r hen Eglwys ddiddorol a'r ffynnon hynod gyfagos. Yma hefyd y trigiannai Dafydd Llewelyn, awdwr yr hen faled, "Y Ferch o'r Seer," o'r hon y dyfynnwn y ddau bennill cyntaf. Mab- Mab wyf fi sy'n byw mewn penyd Am f'anwylyd fawr ei bri, 0 waith caru mwy na digon, Curo mae fy'm calon i; Gwell yw dangos beth yw'r achos, Nag im' aros yn rhy hir, Mentra'r, Seren, atai'n llawen, Ti gei barch a chariad pur. Merch— Pwyllai'r bachgen gwyllt ei anian, Mae arna'i ofn rhwymo'm llaw, 'Rwy'n cael digon o gynhygion, Ar gariadon yma thraw; Yr wy'n ieuanc eto i ddianc, Cym'raf bwyll cyn myn'd rhy bell, Rhyw ddiwrnod pan boi'n barod, Ti gei glyw os byddi gwell. Pan gyrhaeddwyd y pentref rhifwyd y cwmni er gwneud trefniadau ar gy- fer pryd o fwyd, a chafwyd fod yna bedwar-ar-ddeg o honom. Heb ymdroi ymhellach, cyfeiriwyd tua'r Eglwys, a chafwyd y drws yn agored, a gwraig o Gymraes yn gofalu am dani, a llafar y "Fro" yn bersain ar ei gwefusau. Cafwyd ganddi mai Saesneg yn unig yw iaith yr addoliad yn yr hen adeilad, er pan mae yn cofio. Nid felly y bu yn y gorffennol, oblegid dyfynna Dafydd Morgannwg yn "Hanes Morgannwg" o'r Iolo M.S.S. fel hyn—"Mae yr Esgob Urban adeil- adoedd yr eglwys hon gyntaf. Bernir ei bod wedi ei chodi tua'r flwyddyn 1 1115. Mae iddi gorff, cangell, porth j ar du'r de, "vestry" ar du'r gogledd, < a thwr ar du'r gorllewin, ac ynddQ i bedair cloch ac awrlais. Mae pwlpud yr Eglwys wedi ei wneyd o garreg, ac yn gerfiedig arno ddarlun o un yn cael ei fflangellu, a bernir iddo gael ci wneyd er gosod allan fflangelhad Crist. Rectoriaeth yw'r fywoliaeth, gwerth £450 y flwyddyn. Cynhelir y gwas- anaeth yn "Gymraeg" a Saesneg yn- ddi. Cysegredig yw i loan Fedydd- iwr, Wrth wneyd rhyw gyfnewidiad ar rannau mewnol yr Eglwys, er cael seddau newyddion, etc., yn 1826, daeth gweithwyr o hyd i gareg hynod a hyn.. afol. Mesurai 5 troedfedd a 3 mod- fedd o hyd, 19 modfedd o led yn y b6n, J soled yn y pen uchaf, a 3t modfedd o drwch. ac yn gerfiedig arni-' Hie Jacet Juliana De Min Cujus Anima Quiescat in p. Ace.' Ymddanghos- odd darlun o'r gareg hon, gyda dis- grifiad o honi yn "Lleuad yr Oes, Tach., 1827. Barnai y Parch. R. Knight i'r cerfiad gael ei wneyd yn y 13eg ganrif." Gwelsom y gareg hon tufewn i'r eglwys, wedi ei gosod i hongian ar y mur. Hefyd mae yn yr Eglwys nifer o gof-lechi henafol. Sylwyd ar un yn dwyn y dyddiad, "Deceased the 3rd of January, 1692." Yn y fynedfa mae rhestr hir o'r Personiaid" fu yn llanw y fywoliaeth, a cheir enwau fel y can- lyn yn eu plith William Coventry (1410); John Kenfygge (1467); David Williams (1554); John Hur (1518). Treuliwyd ychydig amser yn y fyn- went yn darllen yr argraffiadau ar y cerrig. Ar dalcen un gistfaen yr oedd yn gerfiedig, "Not to be re-opened." Holai un cyfaill manol a oeddem i vs- I tyried y gorchymyn i fod mewn grym hyd dragwyddoldeb, ond nid oedd neb yn ein plith fentrai ateln Codwyd pen- nill diddorol oddiar un garreg fedd, gan y tybiem fod ynddo dine un o hen feirdd y Fro- "To the memory of Gwenllian wife of the aforesaid John Wil- liams of the Royal Oak in this Parish who died Nov. 3, 1858, aged 75 years." "Fy'm ffrynds a'm glan berth'nasau Rwy'n adael ar y 11awr, [hoff Na wylwch wrth fy ngwel'd yn myn'd Tua'r tragwyddoldeb mawr. Ar fyr o dro dewch ar fy ol Gael treio'r glorian fawr A thyna'r pryd cawn wel'd i gyd Pwy fydd yn pwyso i'r llawr." Gellid treulio cryn dipyn o amser fel hyn ymlith y beddau, ac feallai i fantais, ond nid oedd amser yn cania- tau i ni y dydd hwnnw. Yr oeddem wedi trefnu am de yng Ngwesti New- ton, a'r awr benodol wedi cyrraedd, a phob un yn awchus am dano. Wedi gwneud teilyngdod a'r moethau, ac wrth gwrs dalu yn anrhydeddus am dano, cafwyd fod y Ffynnon o fewn lied cae i'r fan, a'r allwedd ynghadw yn y Gwesti. Benthyciwyd hon, a gwydr i gael profi y dyfroedd, canys nid gwiw dychwelyd i Abertawe heb yfed o'r ffynnon. Dyma fel y dywed Dafydd Morgannwg am dani.- "Mae ffynnon Sant loan, a elwir iefyd yn Ffynnon Stanford, ar y traeth ger y pentref; ac yn un o brif ryfedd- )dau naturiol y byd. Mae amryw ris- J au yn arwain i lawr ati, ac nid yw un 4 .It' 1. amser yn ffrydio allan. Yn hon y mae trigolion y pentref yn cael dwfr glan at eu gwasanaeth."—[Ond tybiwn fod trefniadau gwahanol yn awr.-Tal- nant. ]-" Ond rhaid iddynt ofalu am yr adeg i'w gyrchu, rhag iddi fod yn "stop tap," oblegid ar lanw r mor mae'r ffynnon yn sych, ac yn llawn o ddwfr croyw blasus ar y trai." Yn ffodus nid oedd yn" stop tap" pan ym- welasom a'r ffynnon, a chawsom gyfle i brofi y dystiolaeth uchod am burdeb a chrovwder ei dyfroedd. Ffaith ddiddorol arall a geir gan Dafydd Morgannwg yn ei anes Morganwg" parth y lie yw-" Bu y Frenhines Anne Boleyn, gwraig Harri VIII. yn aros am beth amser yn y H iy Mawr" vn y plwyf hwn. Darfu i'r diweddar H. Knight, rheithor y plwyf, adgyweirio y ty hwn, a'i droiyn ber- sondy. Yn 1836, prynodd y diweddar Syr 1. I. Guest, Barwnig, lawer o'r plwyf hwn gan y Parch. R. Knight am £40,000." Dychwelwyd i Porthcawl, a chyfeir- iwvd tua'r Seer, ond ni chafwyd ei weld ond o bell, gan fod yr amser i droi tua'r orsaf a chartref wedi dyfod. Yr oedd strydoedd Porthcawl yn or- lawn gan ymwelwyr o Ferthyr, Caer- dydd, Casnewydd-ar-Wysg, yn ogys- tal a gwyr Castellnedd ac Abertawe. Hyfrydwch ydyw tystio fod ymar- widdiad y miloedd ymwelwyr yn holl- ol foneddigaidd a pharchus. Mae'n amlwg y bydd raid eangu gorsaf y rheilffordd CJn hir er mwyn hwylysu dyfodiad ac ymadawiad yr ymwelwyr, a diogelu eu personau rhag damwein- iau. Yr oedd Athraw y Mabinogion, fel arfer, wedi darparu'n helaeth lu o ffeithiau diddorol yn dal cysylltiad a'r mannau yr ymwelwyd a hwy, a nin- nau yn cael adeiladaeth o'u gwrando, a dyna hanes pedwerydd Grwydr Mab- inogion Abertawe.

Gwobrau'r Darian! DWY BUNT 0 WOBRAU. Tra'n teimlo'n galonnog wrth y cyn- nydd sydd wedi ei wneud yng ng y c rediad y "Darian" er pan mae wedi newid ddwylaw, eto teimla'r Cwmni y dylasai'r cynnydd, mewn rhai ardal- oedd yn enwedig, fod yn fwy nag ydyw; a thrwy garedigrwydd rhai o honynt fe'n galluogir i gynnyg nifer o wobrau i'r dosbarthwyr ddanghosant fwyaf o gynnydd yng ngwerthiant Y arian yn ystod y chwe mis sy'n dechreu gyda Gorffennaf. Y Brif 158, Yr Ail Wobr los. Y Drydedd Wobr .75_0 6c. Y Bedwaredd Wobr 5s. Y Burned Wobr 2s* 6c. Yn nghyd a Nifer o Lyfrau buddiol ac adeiladol. Cydnabyddir y gall ymddangoB yn anawdd gwneud cyfiawnder rhwng dos- barthwyr mewn ardaloedd gwahanol, ac y gall y cyfleusterau i wneud cyn- nydd fod yn fwy mewn ardal boblog nag mewn pentref gwledig, ond yr ydym yn ffodus wedi sicrhau cydweith- rediad dau newyddiadurwr o brofiad a diambeuol eu cymeriad i ddal y fantol, sef— Mr. D. John, Ferndale, a Mr. Gwyddonwy Evans, Aberdar,— Cadeirydd ac Ysgrifennydd Undeb Newyddiadurwyr a Llyfrwerthwyr Deheudir Cymru, Y rhai a gymerant net sales y chwarter presennol yn safon, ac a gymerant i ystyriaeth hefyd gynnydd y chwarter o'r blaen yng nghyd a natur poblogaeth cylch pob dosbarthwr. Yn y fel hyn fe ga pob un chwareu teg, a phob ymdrech ei chydnabod. Caiff hefyd y dosbairthwr sydd yn awr yn cael dim ond dau neu dri chopi drwy gyfan- werthwr yr un fantais a'r hwn sydd yn cael parsel mwy yn syth o'r Swyddfa, ond iddo lanw'r manylion isod:— 1 C y f e  I OyIe1rla I I I Syr,—Byddwch gystal a chyd- I nabod derbyniad fy nghais am I gael cystadlu am wobrwyon y j "Darian." Yr wyf yn awr yn I gwerthu copi, ae yn eu cael I drwy I I Cyfanwerthwr, yn I Yr wyf yn bwr- I I iadu gwneud fy ngoreu i chwyddo I I yn y lie hwn gylchrediad unig I [ bapur Cymraeg Cenedlaethol y I I Deheudir-y Darian. I I I Yr eiddoch, I I I j (Enw) I [ (Enw) Gellir torri allan y "Coupon" uchod ?:? ar gerdyn drwy'r post am ddimai i'r Oolygy- Swyddfa r "• ian," Aberdar, yr hwn a gydnebydd dderbyniad pob un. Yn awr ynte, Ddosbarthwyr, yn wryw a benyw. HAI aTI

Am bob math o ArgraffwaitK ymo- fyuer ya Swyddfa'r 44 Leader a'r 'Darian, J9i Cardiff Street, Aberdar.