Y Darian

DYDD I All, GORFFENNAF 16, 1914. Cats. Gwnaethom dro yn ol gais at Ddos- barthwyr a Derbynwyr y Darian" ar iddynt wneud ymdrech arbennig o'i phlaid. Ni fu'r cais hwnnw'n ofer, ehangodd y cylchrediad gryn lawer am fisoedd. Beth bynnag, y mae'r cyn- nydd wedi arafu yn ddiweddar, yn ol yr arfer, meddir wrthym, yn ystod mis- oedd yr Haf. Er y cynnydd a fu yn y cylchrediad ni cha'r Darian y gefn- ogaeth a haedda. Credwn fod llafur llenorion gwlatgar fel Brynfab, Moel- ona, Lewis Davies, Peredur, Dyfnallt, Ein Gohebydd Arbennig, Josiah Jen- kins, Gethin, a llu eraill yn haeddu ei werthfawrogi'n fwy. Ai gormod yw i ni apelio unwaith eto ar i'n derbynwyr a'n dosbarthwyr wneud eu goreu drosti, yn arbennig yn ystod misoedd yr Haf. Pe llwyddai pob derbyniwr i gael derbyniwr arall, byddai'r Cwmni mewn ffordd i allu gwella llawer arni eto. Wrth fynd i wahanol leoedd llon- gyferchir ni gan gannoedd ar y gwell- iant yng ngwedd a chynnwys y 'Darian,' a phe byddai camoliaeth o ryw gymorth i fyw byddai byd da arnom yn y swydd- fa yma. Ond o siom yw clywed y rhai sy'n ei chamol yn dweyd mai wedi ei benthyca yr oeddent neu wedi ei gweled mewn Llyfrgell Gyhoeddus! Hysbysir ni weithiau fod papurau Saesneg yn costio cymaint iddynt fel nad oes gan- ddynt geiniog i'w hepgor i brynu papur yn eu hiaith eu hunain.

Nodiadau'r Golygydd. I Gwelir ein bod yn y rhifyn hwn yn gwneud ychydig gyfnewidiad yn enw ein papur. Y Darian yn unig y gelwir ef o hyn allan. Nid yw hyn yn golygu y bydd yn llai nag y bu o Darian i'r Gweithiwr ac i iawnderau'r Werin. Gwyddom, er hynny, fod yr hen enw yn gamarweiniol i lawer. Tyb- iai y rhai hyn mai papur i drin materion gweithfaol yn unig oedd y Darian, ac mai'r wedd faterol ar fuddiannau'r llafurwr a gai sylw ynddi. Bydd y Darian o hyd yn fyw i'r wedd hon ar fuddiannau y werin. Ac nid ydym yn petruso dweyd nad oes bapur yn y wlad all fod yn fwy rhydd ac annibyn- nol mewn materion felly na'r Darian. Y mae ei gwasanaeth eisioes wedi ei gydnabod yn gyhoeddus mewn mwy nag un cyleh fel y papur cyntaf i roddi i'r cyhoedd adroddiad cywir a gonest o'r ffeithiau mewn amgylchiadau pwys- ig. Mewn materion felly nid yw yn ofni gwg nac yn chwennych ffafr neb. Ond y mae gan y Darian genhadaeth arall, ac yn unol a'r ddysgeidiaeth nad ar fara yn unig y bydd byw dyn, nid ydym yn petruso ystyried honno yn genhadaeth uwch a phwysicach. Nid mantais i'r werin ydyw iddi aros o hyd gyda'i brwydrau a'i thrafferthion a'i dioddefiadau. Nis gall hynny lai na difa'i nerth moesol a dirywio'u hysbryd. Ofnwn fod llawer y dyddiau hyn, a hynny hejb fod gyda'r amcanion goreu o bosibl yn porthi meddwl y werin a thosturi gwag, yn dweyd wrthi beun- ydd mor druenus y mae, ac yn ei hes- gusodi am bob diffyg a gwendid ar gyfrif ei thlodi a'r gorthrwm y mae dano. Credwn ninnau mai mantais ym mrwydrau bywyd yw llacio llinyn y bwa weithiau, ac arfer y meddwl i ymddi- fyrru mewn pethau uwch na'r materol. Sonnir llawer am ryw deyrnas sydd i'r gweithiwr yn rhywle ymhell y tudraw i faes brwydrau a dioddefiadau dider- fyn. Credwn ninnau fod i'r gweithiwr deyrnas yn ei ymyl yn aros iddo gy- meryd meddiant o honi, ac mai nid eraill, ond efe ei hun sydd ganddo i'w orchfygu. Bydd gorchfygu ei hun a ehymeryd meddiant o'r deyrnas sydd yn ei ymyl yn fantais, yn wir bydd yn arthepgor iddo i feddiannu'r Baradwys Fawr, ac i wneud y ddaear yn fwy tebyg i'r nef. Trwy feithrin yn yr ieuanc gariad at iaith a lien eu gwlad, at burdeb cymer- iad a harddwch moes, trwy gadw eu meddyliau gyda'r ysbrydol a'r pethau sydd yn dyrchafu ac yn cyfoethogi meddwl, credwn ein bod yn eu cynorth- wyo i gael ystyr uwch i frwydrau bywyd a mwyntiad mwy o honynt yn ogystal. Nid ydym fel rhai yn ceisio dysgu'r gweithiwr i gwyno ac i ochain yn dragwyddol, ac i ddweyd wrth bawb a'i gwelo, Gwelwch mor druenus wyf fi." Eithr yn hytrach credwn yn ei ddysgu i gymeryd meddiant o'r Deyrnas Fawr sydd ynddo ef ei hun. Credwn mewn tynnu mwynhad a gorfoledd o frwydrau bywyd. Ac nid anfuddiol yw tynnu ys- brydoliaeth yn awr ac eilwaith o Lyfr y Proffwyd Habacuc. Gwell gennym weled dynion yn brwydro tan ganu na than gwyno. A gwirionedd nas collir golwg arno yn y Darian yw mai a'r arfau nad ydynt gnawdol yn unig y gorchfygir ae mai defnyddio'r arfau hyn yn unig rydd ymwybyddiaeth o oruchaf- iaeth pan fo'r frwydr boethaf. Bythefnos yn ol gwnaethom gais ar i garedigion y Darian wneud eu goreu drosti, yn arbennig yn ystod misoedd yr Haf. Bu yr atebiad i'r cais hwnnw mor foddhaol fel yr ydym yn ei adnew- yddu yr wythnos hon. Pe caem nifer go dda i wneud yr hyn y mae tri neu bedwar eisioes wedi ei wneud byddai gennym gylchrediad teilwng i unig bapur Cymraeg anenwedol y Deheu- barth yn fuan iawn. Cofier mai yn isel iawn y cawsom y Darian, ac ymgymer- asom a'i chodi dan gredu fod ganddi hawl i fyw, ac i gael croeso fel papur Cymraeg ar aelwydydd Cymru'r De.

Dr. Gomer Lewis. I Daeth y diwedd iddo yntau yr ochr hon. Bu farw yn nhy ei chwaer yn y Drefach, Llandysul, nos Sadwrn di- weddaf. Yr oedd yn hysbys ei fod yn rhodio'r glannau er's tro ac yn "ceisio lie i groesi." Collir gyda'i farw ef gy- meriad amlwg o Abertawe ac o Gymru. Nid oes yn y wlad un a hoffid yn fwy gan y lliaws na Dr. Gomer, ac yng ngwenau'r lluaws yr hoffai yntau fod. Ganesid ef ym Mehefin, 1844. Yr oedd felly yn ddeg a thrigain oed. Y mae'n syn fod ei nerth wedi dal fel y gwnaeth hyd y diwedd. Dechreuodd ei weinid- ogaeth yn Salem, Maesteg. yn 1867. Mor ddylanwadol oedd ei weinidogaeth yno fel y bu raid helaethu'r capel yn fuan. Symudodd oddiyno i Belle Vue. Abertawe, yn 1878. Aeth y lie hwnnw yn rhy fychan, a bu raid adeiladu "Capel Gomer." Cafodd bob anrhyd- edd allai ei enwad roddi iddo. Efe oedd Cadeirydd Undeb y Bedyddwyr pan oedd yr Undeb hwnnw ar ymwel- iad ag Aberdar. Y mae ei wasanaeth gwerthfawr ar Fwrdd Gwarcheidwaid Abertawe yn hysbys. Diau y cawn gan Dalnant yr hyn fydd yn ddiddorol o'i hanes. Deallwn mai yn ei hen gar- tref-y Drefach, dydd Inn nesaf. y cleddir ei weddillion. Bydd gwasan- aeth yn y capel yno am un o'r gloch.

im £ =99e=a=9S9He BWRDD Y GOL. Y mae amryw ohebiaethau ac ysgrifau I mewn Haw y rhaid eu cadw o ddiffyg gofod. Deuant yn y nesaf.

I Colofn y Llyfrau. I GAN WYDDONWY. t R.E.—Ysgrifennwch at Mr. Rhys John, Cwmafon, neu at Mr E. E. Dav, Port Talbot, a chewch bob eyfarwyddyd i ddod allan o'ch -trafferth. Yr wyf yn siwr y bydd y naill neu'r llall yn falch o wneud a allo i'ch cynorthwyo. W.T.—Ai nid yw yn bosibl i chwi wneud rhywbeth i gael dosbarthwr i'r Darian yna? Mae yn dda gennym ddeall fod y galw yn fwy a mwy am dani-mae pob Cymro gwladgarol yn "prynu," nid benthyca'r "Darian." Ac ond cael dosjbarthwyr i deimlo ych- ydig rhagor o ddiddordeb yn unig bapyr Cymraeg Cenedlaethol y Deheu- dir fe ddylai ei gylchrediad ddyblu yng I Nghwm Dulais mewn ychydig bach o amser. R.T.W.—Treiwch Mr W. Jones, new- yddiadurwr y Deri, eto. Gadewch i ni gael gwybod os methwch yr ail dro a chael y Darian. Ein syniad ni am dano yw y rhedai ar garlam i gwrdd a'r rhagolygon am gwsmer newydd. Yn y fan yma carwn roi awgrym i holl ddosbarthwyr y Darian pan wedi gwerthu allan un wythnos o'r Darian i anfon cerdyn i'r Swyddfa i ymofyn ych- waneg erbyn yr wythnos ddyfodol. Bydd hyn yn fantais i gael derbynwyr cyson—a'r derbyniwr cyson yn unig sydd yn werth ei gael. Bydd hefyd yn help i dosbarthwyr i sicrhau y gwobrwyon gynhygir mewn colofn arall i'r rhai wnant y cynnydd amlycayng ngwerthiant y Darian yn y chwarter presennol. Camsynied yw ymfoddloni ar werthu allan bob wythnos, ac esgeu- luso ysgrifennu am ychwaneg tra mae perchnogion y Darian yn cynnyg mor lew at chwyddo'r cylchrediad. Gwnaiff cerdyn dimai'r tro'n burion. Edrychwn am ateb i Chwilotwr a Morgannwg" at y rhifyn nesai.

-w I Nodion o Glyn Nedd. I GAN TOM CYKOK. I Dydd Mercher, Gorff. yr 8fed, yn 27ain oed, bu farw y chwaer ieuanc addawol Miss Jennet Williams, merch i'r diweddar Philip Williams y crydd, o Heol Aberdar, ger Pontwalby. Dio- ddefasai boenau dirfawr am wythnos, a hynny yn ddirwgnach. Yr oedd yn aelod ffyddlon yng Nghapel y Glyn, ond erbyn heddyw mae ei lie yn wag yn mhob cylch yma, a gweliy eisiau ei sir- ioldeb cyson. Dydd Sadwrn hebryng- wyd ei gweddillion i Fynwent Eben- ezer, Pontneddfechan. Gwasanaeth- wyd gan y Parch. J. T. Evans, Capel y Glyn Parch. Dd. Hughes, Bethania, a'r Parch. D. Glannedd Williams, Pontneddfechan. Nawdd y nef fo dros ei mam gweddw, ynghyd a'r teulu sydd yn eu galar. Dydd Iau, Gorffennaf 9fed, ym Mharc Morfa Glas, ger Aberpergwm. Cynhaliwyd cyngerdd cystadleuol mawreddog dan nawdd Parti yr Am- bulance. Llywyddwyd gan Mr Rees Howells, M.E., Trewennol. Beirniad y gerddoriaeth oedd Mr Wm. Davies, Eiddil Gwent, a'r ambulance Dr. Ar- nallt Jones, Aberafon. Cyfeilyddes, Madam Morgans Howells, Glyn Nedd. Ar ol araith hyawdl gan y llywydd, awd ymlaen a'r gystadleuaeth. Miss Jonah Jones (Llinos y Glyn) enillodd y 15s. am unawd. Rhanwyd y 30s. am yr her unawd rhwng W. Afanydd Wil- liams, Aberafon, a Watcyn Phillips, Glyn Nedd. Yng nghystadleuaeth yr ambulance, a 5 parti yn cynnyg, y goreu oedd y Parti o Rock Colliery, o dan arweiniad Mr David Thomas. Yn ystod yr amser chwareuodd y Seindorf Arian y lie amryw o ddarnau swynol o dan arweiniad Mr John Morgan. Yr oedd o bump i chwe chant yn bresen- nol.

Hirwaun. Marwolaeth. I Dydd Iau. Gorffennaf yr 2il, yn 49 mlwydd oed, bu farw Thomas Thomas, priod anwyl Mrs. Elizabeth Thomas, Cynon Terrace. Maja ydoedd i'r di- weddar Philip a Jane Thomas, o'r Fferm, Llwydcoed, ac wyr i'r hen Domos Phillips, o'r Fforch, Fedwhir. Dioddefasai gystudd caled am fisoedd o'r dolur dirdynol y caner yn ei wddf; ond er pob gallu meddygol a thynerwch ei briod, araf, araf ymollyngai i gys- godion prudd y glyn- Yr oedd yn ddyn cymwynasgar ac o ysbryd llednais, yn hoff iawn o ddarllen ac yn meddu ar gof neilltuol. Dydd Llun hebryngwyd ei weddillion i Gladdfa Cyhoeddus Aberdar, pan wasanaethwyd gan y Parch. Morgans, o Befideryn, M.C., a' Parch. E. Wern Williams, Nebo, Hir- wain. Daethai torf o'i hen ffrindiau ynghyd i dalu y gymwynas olaf iddo. Gadawodd weddw a phedwar o blant, ynghyd a brawd a thair chwaer mewn galar. Gadael plant a phriod hawddgar, Gadael byd a'i lwybrau ffol, Gwael, gwael deganau'r ddaear A wnaeth Tomos ar ei ol, Darfu'i fraw yn wyneb angau, Hedodd adref at ei Dduw, Gyda gobaith cwrddyd eto Yn y gwynfyd euraidd gwiw. PERTHYNAS.

Nodion o Abertawe. (Gan TALNANT). Nodweddir bywyd yr Henadur John Jordan, Llansamlet, gan nifer o gyd- darawiadau hynod, tuhwnt i'r cyff- redin, fel y gwyr y sawl oedd yn bres- ennol adeg ei anrhegu beth amser yn ol yn Llansamlet. Ychwanegir at- ynt, eleni, drwy ei etholiad yn Gadeir- ydd Cymrodorion Abertawe a Chym- rodorion Castellnedd, yn ddiarwybod y naill i'r llall, a hynny o fewn ychydig ddyddiau i'w gilydd. Ni fynnai yr Henadur dderbyn yr anrhydedd o Gas- tellnedd, ond gorfodwyd ef gan wyr glannau'r Nedd, ac er mwyn hwylysu'r gwaith, newidiwyd nqson eu cyfarfod i Nos Wener, ac i gyfarfod unwaith y mis. Cynhaliodd Amgueddwyr Prydain eu Sasiwn" flynyddol eleni yn Aber- tawe, o ddydd Llun, Gorffenaf 6ed, hyd ddydd Gwener, y iofed. Llywydd y gvmdeithas hon am y flwyddvn oedd y Brawd Charles Madelev (prif swydd- og Amgueddfa Drefol Warrington); trvsorydd, H. Langton, M. B. O. U., St. Moritz, Brighton; ysgrifennydd, E. E. Towe, B.Sc., F.L.S., Amgueddfa ac Oriel Gelf Leicester. Darllenwyd nifer o bapurau diddorol a gwerthfawr gan nifer o aelodau'r Gymdeithas, ac vn eu mysg un gan y Br. Cuthbert C. Grundy, P.R.C.A., R.I., ar "Art in Wales"; gan y Br. Herbert Eccles, F C.S., Castellnedd, ar "Swansea China," a "The Swansea Art Galler. ies," gan y Br. W. Grant Murray, A. R.C.A. (Lond.), Abertawe. Rhodd- wyd croesaw a chiniaw swvddogol i'r Gymdeithas gan Faer Abertawe (Hen. T. T. Corker) dydd Mawrth, Gorff. 7fed. Trefnwvd gwib-deithiau i'r ymwelwyr i Gwyr, Merthyr, Margam a St. Donat's. Nos Iau derbyniwyd y Gymdeithas a nifer o wyr blaenllaw y dref a'u gwragedd gan Col. W. Ll. Morgan, R. E., yn y "Royal Institu- tion of South Wales," Abertawe, a thaflwyd yr ystafelloedd a'u creiriau yn agored i'r ymwelwyr.—Diolchodd A llywydd yn wresog am y croesaw calonnog a gawsant gan y Maer a'r trigolion, a dywedodd nad oeddent wedi cael y fath gydnabyddiad a chroesaw trwyadl yn unrhyw dref a ymwetsant a hi o'r blaen, a gobeith- iient na fyddai yr amser yn hir cyn yr vmwelent ag Abertawe eto.

Penderyn. Dydd Sadwrn diweddaf aeth Ysg-jl- ion Sul y lie hwn am drip i Aberta v\?, ac wedi bod ar y traeth am ychydig yng nghanol y plant yn chwarae a chymeryd i fewn awyr y mor, rhaid oedd myned i'r Mumbles am dro gyda'r tren 12.10. Gwelem fod rhai gwelliantau wedi eu gwneud yno oddiar blwvddyn l'r haf hwn. 'Roedd y refreshment rooms wedi eu helaethu, a'r views ar y pier yn fwy gweddus nag oeddynt. Dylid ar bob cyfrif beidio gosod darluniau isel- wael mewn lleoedd o'r fath lie mae ein plant yn edrych arnynt. Cawsom y fraint o gael ymgom fer a'r Bonwr D. Rhys Phillips, Llyfrgellydd Abertawe, yn Ystafell y Darluniau, a thrwv ei gyfarwyddyd ymwelsom a'r art gallery sydd yn awr yn agored am ychydig, ac y mae hon yn werth ei gweled. Dalied ymwelwyr ar y cyfleusdra pan yn y dref. Dychwelasom gartref wedi mwynhau y dydd. D.C.

L. ————— 0 Lannau Tawe. Gwnaeth plant Gobeithlu Carmel, Clydach. yn ardderchog yn eu arholiad diweddaf, a'r canlyniad fu iddynt ennill y challenge bowl perthynol i Undeb Gobeithluoedd Abertawe a'r cylch. Daethant allan yn ail yn Undeb Cymru a Sir Fynwy. Da iawn! Crwydrodd nifer o aelodau Cym- deithas Ddirwestol Merched Clydach a'r Cylch i ben Mynydd Gellyonnen prynhawn dydd Iau diweddaf. Caw- sant dywydd hyfryd a llwyr fwynhad. Yr oedd bachgen ieuanc o Glydach yr wythnos ddiweddaf yn chwilio am yr olew er mwyn iro'r beic, ac ar ol twrio am amser heb lwyddiant, gofynnodd i'w chwaer, "Ble ma'r oil yna?" "Nid wyf yn gwybod," ebai hi, "ond gelli ddefnyddio peth o'r oil yna sydd ar wallt dy frawd Dymunaf longyfarch y chwaer ieuanc Miss Susy Jones, B.A., merch i Mr a Mrs. David Jones, o Heol Capel, Clyd- ach, ac hefyd y brawrd ieuanc Mr Johnny Afan Jones, B.A., mab i Mr a Mrs David Afan Jones, o Gorseinon, gynt o Ynystawe, ac un o wyrion yr ad- nabyddus Mr John Afan Jones, o Glyd- ach, ar eu llwyddiant mewn arholiad yn ddiweddar yng Ngholeg Caerdydd. Cymerodd Miss Jones second-class honours mewn hanes. Flwyddyn yn ol enillasai second class honours mewn Ffranceg. Y mae yn awr yn meddu'r anrhydedd o "double honours." Clyw- af hefyd ei bod wedi derbyn yn ddi- weddar ysgoloriaeth Ffrengig oddiwrth y Cyngor Sir. yr hon a olyga fis o waith a mwynhad yn Ffrainc. Cymerodd Mr J. A. Jones second-class honours mewn Cymraeg. Da iawn. Daliwch ati, a chofiwch "I fyny bo'r nod." LLEW.

CYWION! Cywioul I Chickens, fin- est Strains laying, 30s. dozen; two months old, 10s. three months, 15s. dozen. List free live delivery.-Good- win, Stratford, Essex.