Y Darian

Spudiad Dramodol Cenedlaettiol Cymrum Llywydd: ARGLWYDD HOWARD DE WALDEN. Ymwel y Owmni enwog sydd ynglyn a'r Symudiad hwn a'r Grand Theatre, Abertawe, NOS LUN, MEHEFIN 29, 1914, a hwarecmnt Ddramodau Cymreig yn y drefn a ganlyn, gan ddechreu am 7.30 bob nos Nos Lun, "CHANGE" (J O.Francis) Nos Tau "CHANGE." „ Fawrth Effraim Harris W ener-Pedair Drama fer: Pont Orewyn," "Ble ma Fa," (D. T. DAMS) "The Poacher," The „ Fercher Ar y Groesffordd Path across the Hills." (B. G. Berry) Sadwrn" CHANGE." Prynhawn Sadwrn am 2.30, chwareuir y pedair Drama fer. Bheohvr CYlrediftol: MR. TED HOPKINS. Dowch ynlluoedd o bob man i weled y Dramodau Cymreig goreu a fa ar y llwyfan hyd yn hyn, Dylasi pob Cymro gefnogi yr anturiaeth bon. WORKMEN'S HALL, FERNDALE OYNHELIB CY8TADLEUAETH MEWN PERFFOEMIO Dramodau Gymreig yn y Neuadd uchod yn ystod yr wythnos a ddechreua NOS LUN, TACHWEDD 23ain, 1914 (Cbwe Noswalth). Taer ddymuna Pwyllgor y Neuadd ar i'r Cymdeithasau dramayddol a (wriadanl stadia anfon eu henwau i'r Ysgrifennydd, W. JAMES, 14 Pine Street, erbyn lleg o Orffennaf, ynghyd a theitl y Drama. BHODDIB QWOBBAU ANRHYDEDDUS IIR CYNTAF AB AIL. Eisteddfod y Ddrama. Cynhelir Cystadleoaeth mewn obwareu DRAMODAU CYMRAEG x IN Y NEUADD COFFA, ABERDAR Yn ystod yr Ail Wythnos yn Nhachwedd yn dechreu ar y 9fed. Rhoddir gwobrau o 12p; 6p. a 2b. i gwmniodd mewn oed, a 2b., 30a., a 20s. i'r plant. Am Delerau y gyatadleuaeth anfoner at yr Ysgrifennydd, AFANYDD MORGAN, 13 Glanant Street, Aberdar. Ceisiadan am le yn y gystadlenaeth i fod mewn llaw erbyn Awit lOfed. Eisteddfod Tregaron, Ceredigion, Dydd Mercher, Awst 5ed, 1914. Cor Meibion—" The Pilgrims (Dr. Parry). Gwobr tOO; ail, Clo. Cor Cymyag heb fod dan 40, Efe a ddaw (Tom Priee). Gwobr X20. (Cystadleoaeth ychwanegol, heb fod ar y Rhaglen.) Champion Solos (Unrhyw Unawd): Soprano, its as. Contralto, &3 3s. Tenor, aa 3s. Baritone neu Bass, As 3s. Bhagleni (Pris 2g.) gyda phob manylion oddiwrth yr ysgrifenyddion. Trefnir yngnglyn a threns rhad. FORGE FACH, CLYDACH, Ger ABERTAWE. CYNHELIR Y NAWFED Eisteddfod Flynyddol yn y lie uchod, Sadwrn, Gorphenaf 11, 1914. OOBAU MEIBION, •« Castella (Dr. Protheroe) Gwobr JE20 (30RAU CYMY8G, "My Love is like the red, red Rose (D. Emlyn Evans) „ 410 AIL-GORAU MEIBION, In the Sweet bye and bye" (Dr. Protheroe) ,,£6 PBlF FHIKNIAD Dr. DAN PBOTHEROE, Chicago. Bhestr gyflawn o'r Testynan i'w cael oddiwrth D. CLYDACH THOMAS, yr Ysgrifenydd am y pris arferol. DO YOU SUFFER FRONt EYESTRAIN ? CAN YOU READ WITH 1E ABB AND COMFORT.AND, ALSO SEE DISTANT OBJECTS CLEARLY AND DISTINCTLY? ARE YOU IN DOUBT ABOUT THE STATE OF YOUR EYESIGHT VISIT. VISIT. C. F. WALTERS, F.S.M.C., OPHTHALMIC OPTICIAN, OXFORD STREET, (Nearly opposite National Scbools) SWANSEA And 49a, Commercial Street, Aberdare. FRIGES MODERATE CONSISTENT WITH THE HIGHEST SKILL AND WORKMANSHIP. ENGLISH CONGREGATIONAL 'CHURCH, TREORCHY. AN EISTEDDFOD Will be held on SATURDAY, SEPT. 26th, 1914. CHIEF ITEMS: Mixed Choir, "Yr Haf," English or Welsh, 212 and a Chair.-Male Voice, Comrades in Arms," 210 and a Chair. Children's Choir, own selection, JB2 2s. and a Chair.—Champion Solo, own se- lection, £ 2 10s.—Tug-of-War, Teams of Five, £ l.—Also Vocal and Pianoforte Solos, Recitations, etc. Adjudicators: Thos. R. Mayne, Esq., B.A., Mus. Doc., L.T.S.C., London; Ben Jones, Esq., L.T.S.C., Treherbert, and Ben Nicholas, Esq., Terherbert. For further particulars apply to-Mr. Daniel Thomas, Park and Dare Insti- tute, Treorchy; Mr E. S. Morgan, Boot Stores, Treorchy; or to the Secretary, W. G. Cove, 116 Ynyswen Road, Tre- herbert. SYLWCH Dymunwn ddiolch i ddarllenwyr y "Darian" ac ereill, ac eu cefnogaeth yn y gorffennol, ac am ei gwneud yn angenrheidiol i ni helaethu ein ter- fynau. Er gwneud y cyfnewidiad mae'n rhaid gwerthu miloeda o'n llyfrau, ac yr ydym wedi penderfynu eu cynnyg yn rhad am dymor arbennig. Wele ychydig yn y golofn isod:— Pris gostyngol. Post Paid. £ s. c. Testament y Miloedd (pris gwreiddiol 10/-) 0 4 9 Y Cymry, gan T. Stephens, 2/6 0 1 11 Hanes Bywyd lesu Grist (Hughes), 3/- 0 2 3 Hanes Methodistiaeth Sir Gaerfyrddin, gan James Morris, 3/6 net 0 2 9 Cofiant Edward Morgan, Dyffryn (Griffith Ellis), 6/ 0 3 0 Dilyn Crist (Kempis), J. Owen Jones, 2/- 0 1 3 Pregethau W. Morris (Cilger- ran), 6/- 0 3 9 Athroniaeth Anfarwoldeb Dr. D. M. Phillips, 3/6 0 16 Gweithiau Barddonol Twyn- og, 1/- 0 0 7 Cyfrol Goffa Twynog, gan Dyfed, 2/6 0 1 11 Geiriadur Saesneg a Chym- raeg y Miloedd, 3/ 0 2 6 English-Welsh Pronouncing Dictionary Prys, 5/- 0 4 2 Hanes Bywyd H. M. Stanley, 2/6 0 1 11 Chwedlau Pabyddol gan yr Hybarch Llywarch Llwyd, 3/6 0 2 11 Homilian, Emrys ab Iwan, 3/6 0 2 9 Hanes y Merthyron, 2 gyfrol, pris gwreiddiol, 16/ 0 7 9 Colofn Alun (sef Pregethau Alun Roberts), 2/6. 0 1 11 Hanes Bywyd Roger Edwards, 5/- 0 4 0 Pulpud Noddfa, Dr. W. Mor- ris, Treorci, 3/6 0 2 6 Evan Roberts a'i Waith, gan Dr. Phillips, 3/6 0 2 6 Esboniad ar Efengyl Matthew, gan Dr. D. M. Phillips, 3/6. 0 1 6 Pregethau Qwflym Hiraethog, 3/6 0 2 G Anerchiadau Moody gyda Hanesion am Sankey a Moody, 3/6 0 2 h Trysorfa'r Adroddwr, Y Deg- fed Llyfr, 2/6 net 0 2 Yr Apocrypha yn Gymraeg 2/6 0 Griffith John, gan Thompson, yn cynwys mwy na'r argraff- iad cyntaf, 7/6 net 0 2 3 The Statutes of Wales, by Ivor Bowen, 21/- net 0 7 6 South Wales, by Baring Gould, 6/- 0 2 4 North Wales, by Baring Gould, 6/- 0 2 4 The Tribal System in Wales (Frederick Seebohm), 12/6 0 4 6 Hanes Annibyniaeth o Ddydd- iau'r Apostolion hyd Farw- olaeth Cromwell, y Parch. John Davies, 1/- (Ilian), 0 0 9 Key and Guide to Wales (Pedr Hir), 4/ net 0 3 6 Esboniad y Philippiaid a'r Colossiaid, gan Dr. D. M. Phillips, 3/- net 0 1 6 Esboniad ar Epistolau loan, Dr. D. M. Phillips, 2/6 net. 0 1 6 Egwyddor Foesol Cynghan- edd, sef Esboniad ar y Ddeddf a'r Deg Gorchymyn, Dr. D. M. Phillips, 3/6 0 1 6 Cofiant Darluniadol Williams o'r Wern, gan Parch. D. S. Jones, Chwilog, 7/6 0 6 0 Nid yw yr uchod ond ychydig o'n stoc enfawr. Cedwir yr oil o'r Llyfrau Cym- raeg sydd mewn argraff. RhocfiJir telerau arbenig yn ystod y tymor hwn. Tal gyda'r Archeb. Darperir Lluniaeth Uwchlaw'r Siop am Delerau Rhesymol. Morgan a Higgs, Llyfrwerthwyr, &c.. 18 Heathfield St., Swansea. BRYN SEION CHAPEL QILFACH OOCH. Competitive Concert. THURSDAY, July 9th, 1914. ITEMS: Pianoforte Solo, open, fl Is. English and Weslh Recitations, open, fl Is. each. Soios (Sopranos, Contralto, Tenor and Bass) £1 18. Champion Solo (own selection) 94 4a. For full particulars see programmes, Hd. post free from D. HOPKIN DAVIKS, 97 High Street, Gilfach Gooh. Yn awryn barod Telyn Awen (Isaao Eurfin Benjamin). Telynegion Berch, Gwladgarwah, a Chrefydd, Pryddestan Cadeiriol, Daman Adroddiadol, &c. Ar 91 o wahanol destynan, 18 yn ea mysg yn ddarnau buddugol. Pris 1/ wedi eu rhwymo yn hafdd 1/6 Cyhoeddedig gan vr Awdwr, ac ar werth gan ISAAC EURFIN BENJAMIN, Bronheulog, Woodfield, l'enrhiwceiber. Prepaid 8mall Advertitomeiits Inserted at the following specially low rates: One week 4 wkl. 11 wkl. a. d. a. d. a. 4, iO words 0 8 1 t 18 „ 0 • i 9 1 18 I,- 1 0 I 0 7 < These charges apply only to the follow ing classes of advertisements :-Apart ments, Situations (Vacant or Wanted) To be Let or Sold, Lost or Found, and Miscellaneous Wants. Remittances may be made by Postal Orders or half-penny stamps. If not prepaid double rate will b. charged. Advertising and Publishing 0. Cardiff Street, Aberdare. Y DARIAN. Nid Amddiffyn, ond Tarian. Goreu Tarian, Cyfiawnder. Daw'r Darian allan dydd Mawrth, a gellir ei chael oddiwrth y dosbarthwyr nos Fawrth yn Aberdar a'r cylchoedd cymdogaethol. Diolchir am ohebiaethau a hysbys- iadau i law dydd Llun o bellaf. Gohebiaethau a hysbysiadau pwysig yn unig ellir roddi i fewn bore dydd Mawrth, a rhaid i'r rhai hyn gyrraedd gyda'r post cyntaf. Cyfeirier pob Gohebiaeth ynglyn a'r Darian i'r— GOLYGYDD, SWYDDFA'R DARIAN, to, ABERDAR. Anfoner Llyfrau, etc., i'w hadolygu i'r Golygydd. D.S.—Ni chyhoeddir adolygiadau oni ddaw copi o'r hyn adolygir gyda'r adolygiad. 0 BWYS I BOB CYMRO EI WYBOD. Y Darian yw'r unig bapur Cymraeg anenwadol a gyhoeddir yn Neheudir Cymru, a'i hamcan yw meithrin y diwylliant gwerinol Cymreig ac am- ddiffyn hawliau'r werin. Gwasan- aetha'r Cymdeithsau Cymraeg, yr Eis- teddfod, a'r Ddrama. Gwneir ynddi ymdre6h arbennig gan lenorion coeth a gwlatgar i arwain plant a phobl ieuainc i garu iaith, llenyddiaeth a delfrydau eu cenedl. Gofelir hefyd ei bod yn BAPUR I'R AELWYD GYMREIG, Yn Lan, Dilwgr a Dyrchafol. Oni ellir cael y Darian trwy ddos- barthwr, anfoner i'r Swyddfa a cheir hi oddiyno am lie. yr wythnos, Is. 7c. y chwarter, 3s. 3c. yr hanner Jblwyddyn, a 6s. 6c. y flwyddyn. Am flaen dal yn unig yr anfonir hi trwy'r post. DYDD IAU, MEHEFIN 25, 1914. SYLWER: Anfoner Llyfrau, &c., i'w hadolygu i'r Golygydd, Swyddfa'r "Darian," a gofelir am wyr cymwys i roddi barn arnynt. Ni chyhoeddir adolygiadau o hyn allan, oni ddaw copi o'r hyn adolygir gyda'r adolyg- iad. I

Molchfeydd Pen Pwll. I Diwygiad Cymdeithasol sydd a mawr I angen am dano. I GAN MR. EDGAR L. CHAPPELL I (Ysgrifennydd Cymdeithas Dinasoedd y Gerddi a Thre Gynllunio Cymru). Un o nodweddion mwyaf gresynus aneddau yn ardaloedd glofaol y De yw diffyg cyfleusterau priodol i symud brynti y gwaith glo a ddygir i'r car- trefi heb beri anghyfleustra a llafur enfawr a diangen i'r gwragedd. Mewn ardaloedd llawnion, lie gweithia amryw o'r teulu ynghyd a lletywyr yn y lofa. y mae awyrgylch y ty yn drwg arogli fan leithder a baw, a theuluoedd yn ddarostyngedig i gryn anghysur ac weithiau anweddeidd-dra. Gorfodir y menywod hefyd i weithio mwy o oriau nag a ddylesid ddisgwyl oddiwrthynt. Er anrhydedd iddynt eu hunain y mae y rhan fwyaf o'r awdurdodau lleol wedi darpar yn y tai a godwyd ganddynt gyf- lenwad digonol o ddwfr cynnes ynghyda baddonau yn y gegin gefn. Dilyna llawer o anturiaethwyr per- sonol yr esiampl hon. Gesyd diwyg- wyr aneddol bwys mawr ar gael ymhob bwthyn newydd ddarpariaeth briodol at ymolchi. Yn bresennol nid oes, o bosi- bl, ym mhump y cant o dai gweithwyr gyflenwad o ddwfr twym wedi ei ddar- par, ac y mae'r nifer sydd a baddonau ynddynt yn llai fyth. Nid yw ond ofer disgwyl i berchnogion y tai presennol ddarparu ystafelloedd baddonau, gan y gwrthwynebai'r gweithwyr dalu'r tair neu'r chwe cheiniog yr wythnos yn rhagor o ardreth a olygai'r draul. Os yw amgylchiadau bywyd cartref yn gyffredinol i'w gwella mewn ardal- oedd glofaol, rhaid fydd cael cyfieustra i ymolchi a newid ar bennau y pyllau. Cafodd y mater ystyriaeth Cyngraig y Glowyr lawer o flynyddoedd yn ol, ac erbyn heddyw nid oes nemor lowr J nad yw'n ffafrio mabwysiadu'r ddarpar- iaeth a gymeradwyir gennyin. HeJjlaw hyn, y mae'n deddfwyr wedi derbyn yr egwyddor y dylesid darpar i ymolchi wrth y glofeydd. Dyfarna Adran 7fed o Ddeddaf Rheoleiddiad Mwngloddiau (1911)—os ceir mwyafrif trwy falot o ddwy ran o dair o'r gweithwyr sydd mewn glofa yn ffafr y drefn hon, y bydd raid i'r perchnogion gael cyfleusterau boddhaol i hynny, tra na fyddo'r am- cangyfrif o'r draul o'u cynnal, yn cyn- nwys llog o ddim mwy na 5 y cant ar gyfalaf, heb fod dros dair ceiniog yr wythnos i bob dyn. Gadewir allan o'r adran hon o'r Ddeddf lofeydd a gyflog- ant lai na chant o ddynion. glofeydd y derfydd eu prydlesoedd yn ystod deng mlynedd, ynghyd a'r rhai hynny fydd- ant yn debyg o'u gweithio allan yn ys- tod yr amser hwn. Dygir hanner y draul gan y perchnogion a hanner gan y dynion. Ymddiriedir rheoliad y molchfeydd i bwyllgor o chwech, tri'n cynrychioli'r perchnogion a thri'r gweithwyr. Disgrifir nodwedd y cyfleusterau yn eglur iawn gan reolau a gyhoeddir gan y Swyddfa Gartrefol. Derbyniwyd y rheolau hyn ar gymeradwyaeth pwyll- gor adrannol, a wnaethai yicchwiliad i drefniadau ar y Cyfandir. Gellir dweyd, a hyny'n gywir, eu bod yn cyn- nwys nodweddion goreu y trefniadau sydd yn Ffrainc a Belgium, heb ond ychydig, os dim, o'u diffygion. Y rhes- WIll amlwg am hwyrfrydigrwydd y glo- wyr i fabwysiadu drefn newydd yw mai nifer fechan o honynt fedd unrhyw syniad beth, mewn gwirionedd, yw molchfa ben pwlL Tybier fod darpariaeth fo'n unol a gofynion y Swyddfa Gartrefol wedi ei sefydlu ar ben pwll. A'r glowr i'r gwaith yn ei ddillad glan arferol. Y mae ei ddilad gwaith yn y molch-dy, yn hongian wrth gadwyn a dry ar bar o olwynion sydd ger nen yr adeilad. I osgoi lladrata ei ddillad ca pob dyn allwedd a chlo. Wrth ddatgloi'r clo, a'r gadwyn i fyny a daw ei ddillad i lawr. Newidia mewn cell breifat, rhydd ei ddillad glan wrth y Jbach, gan ei dirwyn i fyny i'r nen a chloi'r gad- wyn drachefn. Pan ddaw o'r gwaith, daw'r dillad glan i lawr, a i'w gell molchi. Mae'r gell hon tua 5 troedfedd a 6 modfedd wrth 3 troedfedd a 6 mod- fedd, ac yn 6 troedfedd o uchder. Cudd- ir yr agoriad i'r gell naill ai gan len nad a dwr trwyddi neu gan ddrws a rhennir hi yn ddwy ran. Defnyddir y rhan nesaf allan i wisgo a dadwisgo, a'r rhan nesaf i mewn i molchi. Ceir lie i'r dwr fynd allan yng nghanol y llawr. Tua saith neu wyth troedfedd uwchlaw y mae dyfr-bib yn arwain dwfr cynnes o'r prif bibellau, ac yn terfynu mewn "rose," fel y dywedir, a hwnnw o bedair i bum modfedd o led. Y mae i'r ddyfr-bib valve a reolir a llaw naill ai trwy dynnu llinyn, gwasgu botwm, troi olwyn, neu ryw drefniant peiriannol arall. Pan agorir y 'valve' daw cawod o ddwfr cynnes ar y molchwr. Sebona yntau ei hun a thabled fechan o sebon- a cheir tabled newydd i bob dyn bob dydd. Wedi darfod molchi, sych ei hun a thywel a ga'n lan unwaith yr wythnos neu'n amlach os bydd angen. Gwisga'n rhannol yn y rhan sych o'r gell a gor- ffenna yn y rhan agored o'r adeilad. Amcan y trefniant olaf yw osgoi oedi diangen. Yn ol y rheolau rhaid darpar un gell ar gyfer poi) chwe dyn yn y shifft fwyaf. A chan mai cyfartaledd yr am- ser a gymerir yn y gell yw o bump i saith munud, gwelir y daw dynion o'r olchfa bron inor gyflym ag y codir hwy o'r pwll. Wedi i'r glowr orffen gwisgo, dirwyna i fyny ei dyweJ a'i ddillad gwaith, ac y mae'n barod i fyned adref yn lan. Tra fyddo adref sychir ei ddillad lie maent gan ddarpariaeth i'r perwyl. Oddiwrth y desgrifiad byr hwn gwelir fod y gwrthwynebiadau i'r trefniant newydd yn ddisail. Ni fydd ond ychydig neu ddim oediad, bydd lie pob dyn yn hollol breifat, nis gellir lladrata dillad, symudir y perygl oddiwrth glefyd heintus, ac y mae'r trefniadau i sychu mor effeithiol fel na fydd perygl oddi- wrth ddillad llaith ond ychydig neu ddim. Y mae gwrthwynebiadau ereill yr un mor ddisail. Gwir fod rhai an- fanteision ynglyn a'r trefniant newydd, ond try'r fantol hyd y llawr o'i blaid, a theimlwn yn sicr unwaith y dealla'r gweithwyr y trefniadau allant hawlio iddynt eu hunain, y ca molchfeydd ar bennau'r pyllau eu cefnogaeth frwd- frydig. Ar y cyfandir gorfodir y perch- nogion i ddarpar y molchfeydd, ac yn Germany gorfodir y bobl i'w defnyddio. Yn Ffrainc a Belgium, lie mae defn- yddio'r molchfeydd at ddewisiad, y mae o 75 i 90 y cant yn eu defnyddio. Teimlaf yn sicr y defnyddir hwy gan nifer fwy pan ddont i arferiad yng Nghymru. Yn awr yw'r amser i weith- io o'u plaid, a dymunnol fyddai i Gyngrair y Glowyr ddechreu o ddifrif ar gadgyrch addysgol, fel y byddo ei aelodau mewn safle i gymeryd y camrau angenrheidiol i roddi'r adran hon o'r ddeddf mewn llawn waith.

Ar Lannau Tawe. Rhoddodd Cwmni Dramodol Resolven berfformiad tra dymunol o'r ddrama Gymraeg boblogaidd "Die Shon Dafydd" yn Neuadd Gyhoeddus Clydach, nos Sadwrn diweddaf. Daeth cynhulliad da iawn ynghyd, ac aeth y chwareu- wyr drwy eu gwaith yn ganmol- adwy. Elai yr elw tuag at gyn- orthwyo gwragedd a phlant y glowyr sydd allan o waith yn yr Ynysarwed. Cafodd Boy Scouts Clydach eu gwledd flynyddol yn yr awyr agored prynhawn Sadwrn diweddaf. Ychydig ddaeth ynghyd i gyfar- fod o Ryddfrydwyr Clydach a gyhoeddesid yn y Neuadd Gy- hoeddus, nos Wener diweddaf. Y maent naill ai wedi marw bron i gyd neu y mae Mr. John Williams, A.S., wedi eistedd yn rhy drwm arnynt. Sefydlwyd y Parch. J. M. Wil- liams, diweddar weinidog Carmel, CJydach, yn Soar,Penygroes, Arfon, dydd Iau diweddaf. Cyfarfu Can gen y Merched leu. ainc o Gymdeithas Ddirwestol Clydach a'r cylch yn Ysgoldy Hebron, nos Iau diweddaf. Lly- wyddodd Mrs. Shaw, areithiodd Miss Jenny Warren, Treharris; canodd Miss Ruth Morgan, ac adroddodd Miss Wills. LLEW.