Y Darian

Pontypridd. I LLWYDDIANT Y PARCH. D. EMRYS JAMES. Llawenydd digymysg i luoedd fydd deall mai y gweinidog ieuanc. talentog sydd a'i enw uchod enillodd Gadair Eisteddfod fawreddog Mon y Llun- gwyn. Y testyn ydoedd Y Breudd- wydiwr. Oherwydd rhyw amryfus- edd o eiddo'r ysgrifennydd y methasid cael y newydd yn gynt, a bu hynny yn siom i'r Eisteddfod ac i'w lu cyfeillion. Yr oedd y wobr yn 5 gini a chadair gwerth 5 gini. Rhoddaist i lawr wyr enwog Mon Yn rhwydd, wrth ddim ond breudd- wydio, Arswydi wersyll; beirddion y byd fan gedwt dy hun yn effro. THOS. JONES (Arfonfab). I Pontypridd.

I Tlodi, Cysur a Chyfoeth. I Diolch i J.W. am ei lith yn y "Darian" am yr wythnos ddiweddaf, a I chyn diwedd yr erthygl hon efallai y cyffyrddaf a'r materion sydd ganddo dan driniaeth. Dyg i sylw y darllen- wyr eithriadau ymhlith y gweithwyr, ac nid oes a fynnwyf fi a rhai hynny, ond a'r mwyafrif. Gan fod gennym ambell i weinidog gwael ac anghym- wys, cam o'r mwyaf fyddaw dwyn y cyhuddiad yn erbyn pob pregethwr. Mewn cyfarfod cyhoeddus gynhal- iwyd yn ddiwedar ar ran achos gwir deilwng, clywais un o bendefigion De- heudir Cymru yn dweyd, Gan nad ydwyf ond dyn tlawd ni allaf roddi rhagor na deg punt tuagat yr achos teilwng yma. Buasai yn dda gennyf pe gallwn fforddio mwy." Efallai fod y gwr bach sydd yn cynrychioli Caer- narfon yn y Senedd wedi estyn ei law yn bur ddwfn i'w logell. Yn ystod yr un wythnos bum yn siarad a glowr. Yr oedd wedi bod mewn damwain ddifrifol, heb unrhyw obaith y gallai weithio am weddill ei oes. Ymhen diwrnod neu ddau ar ol i mi fod yn ymddyddan ag ef, daeth swyddog y Cwmni Y swiriol ato, gan gynnyg iddo ddeg punt fel iawn-dal am y ddamwain. Deg punt felen, cof- iwch! Edrychai y gwr tlawd mewn syndod ar yr arian ar dor llaw y swydd- og. Ni fu y fath gyfoeth o fewn cyr- raedd iddo erioed o'r blaen. Ym- ddangosent iddo ef yn gyfoeth dider- fyn-mwy o gyfoeth nag a freuddwyd- iodd am dano erioed. Derbyniodd yr arian yn awchus, ond nid cyn rhoddi ei lawnod ar bapur oedd i'w gau allan o iawndal am ei fywyd. I Yr oedd methu rhoi mwy na deg punt yn dangos "tlodi" yr arglwydd, ond eisiau yn gwneud deg punt yn gyf- oeth mawr i'r glowr. Cyfrifir crefftwr diwyd enilla ddwy bunt yr wythnos yn ffortunus. Mae yn frenin ymhlith ei gydweithwyr. Cyfrifir ei fod yn alluog i gyflenwi holl anghenion ei gartref, ac fod ganddo fodd i sicrhau pob "cysur teuluaidd." Ond pe tynnid cyflog meddyg, cyfreith- iwr, llywodraethwr glofa, etc., i lawr i ddwy bunt yr wythnos, cyfrifai hwnw ei fod wedi ei ddarostwng i dlodi anarferol, a byddai y mwyaf gofidus a digysur o bob dyn, am ei fod wedi ei arnddifadu o'r pethau hynny oedd yn ei gwneyd yn werth byw. Mae y termau "tlodi" a "chyfoeth" felly yn perthyn i safbwynt o fywyd- safbwynt cysur. Mae safbwynt byw yn dibynnu ar anghenion ac eisiau y ddynoliaeth. Cyfyd safbwynt byw fel y tyf gwar- eiddiad, oblegyd y mae tyfiant bob amser yn golygu fod angen newydd yn dyfod i fodolaeth sydd yn rhaid eu ddi- wallu. Er engraifft, tra y mae dyn an- waraiddiedig yn bwyta a'i ddwylaw, ac yn torri ei fwyd a'i ddanedd, rhaid i'r dyn gwareiddiedig gael cyllell a fforc cyn y gall fwynhau ei ginio. Daw angen newydd gyda phob gwareiddiad. Ymhen ychydig bydd 'raid wrth lian bord, ac efallai liaws o bethau eraill yn nes ymlaen. Mae anghenion dyn yn dri-phlyg (a) anghenion corff; (b) anghenion medd- wl; (c) anghenion ysbryd. Rhaid i ddyn wrth foddau i ddiwallu yr ang- henion hyn cyn y gall fod ar ei oreu, cyn y gall fyw y bywyd goreu, a chyn y gall roddi allan y goreu sydd ynddo. Os na all foddloni anghenion cyfreith- Ion corff, meddwl, ac ysbryd, gellfr ei ddynodi fel "dyn tlawd.' Mae yn byw mewn tlodi. Gwahaniaetha ang- henion personol yn fawr, yn enwedig ar yr ochr feddyliol ac ysbrydol. Mae pob gwleidyddwr, pregethwr, ac arweinydd yn unfryd un farn ar y cwestiwn fod yna filiynnau o deuluoedd Lloegr a Chymru na chant ddigon o fwyd, nad oes iddynt gartrefi diogel ac iach, ac nas dilledir yn ddigonol. Gweithia personau oriau mor faith, fel y mae yn amhosibl iddynt ddatblygu yn feddyliol. Mae amgylchedd ac amod- au eu gwaith yn gyfryw fel y maent dan orfod i syrthio i bydew o anfoes- oldeb a thlodi. Rhaid i ni gyfaddef mai gweithwyr yw y dynion yma yn y mwyafrif, ac y maent yn weithgar, sobr, a chynnil. Mae gennym ffigyrrau i dangos nad yw eu cyflog flynyddol dros £ 45- Gor- fodir hwy i fyw yn ddau a thri ar gyfar- taledd mewn pob ystafell yn eu car- tref. Ni cha'r plant addysg briodol, a gyrrir hwynt i weithio i'r lofa, i'r siop, etc., y foment bron y deuant yn alluog i ddysgu. Y bobl yma yw "y tlawd." Maent yn trigo mewn tlodi parhaus. Newyn- ir hwy gorff, meddwl ac enaid. Maen- tumiwn fod tua 30,00,0000 fel "tlawd iawn." Mae yna ddosbarth arall llai mewn nifer, tua 2,500,000, yn derbyn incwm o oddeutu £ s°° neu £600 y flwvddyn. Mae y bobl yma yn alluog i gyflenwi eu hanghenion corfforol, meddyliol ac ysprydol. Mae gan- ddynt dai mawreddog a phrydferth, a gerddi glan blodeuog. Os ydynt yn byw mewn trefi, mae eu cartrefi fel rheol yn y rhan oreu a iachaf. Cyn- hwysa eu tai, bron yn ddieithriad, wyth ystafell i bob pum' person, ynghyd ag ystafell neillduol i ymolch. Ant i ffwrdd am wythfuosau bob haf 1 fwynhau eu gwyliau, ac yn ami am ddiwrnod neu ddau diwedd yr wythnos. Os goddiweddir hwy gan afiechyd, cant "newid air" (chwedl Ceredigion) er gyrru ymaith yr effeithiau. Maent yn bobl ddysgedig: cant gyfleustra i fwynhau celfyddyd, cerddoriaeth, etc. Hwy sydd gefnogwyr mwyaf hgel y "theatres" a'r "cinemas." Mae gan- ddynt hamdden a chyfleustra i ym- bleseru ac i ddatblygu eu hunain. Llanwa eu plant Ysgolion Canol- radol ac Uwch-raddol y wlad. Aros- ant yno hyd nes cyrraedd deunaw ac ugain oed. Cant addysg helaeth-y goreu yn y wlad. Mae safleoedd goreu'r deyrnas yn agored iddynt. Mae y byd, a'i ryfeddodau, yn eiddo iddynt mewn gwirionedd. Gellir galw y bobl yma yn "bobl gysurus." Yn ddiweddaf oIL mae yna ryw 1,250,000 o bersonau gydag incwm o ^650,000,000 y flwyddyn cyd-rhyng- ddynt, neu tua ^2,200 ar gyfartaledd yn flynyddol i bob teulu. Mae yna lawer o unigolion, wrth gwrs, yn eu mysg gydag incwm ganwaith yn fwy. Gwyddom am lawer sydd yn derbyn ;6'5,000 y flwyddyn, ac amryw eraill yn derbyn o ^20,000 i £50,000 bob deu- o, So,ooo bob deu- ddeg mis. Mae ganddynt chwech ystafell i bob person ar gyfartaledd yn eu tai. Rhai diog yw y bobl yma fel rhool- byw heb weithio ar rentoedd a Hog, ac Vn dyfeisio pob math o ffordd i wario eu harian a'u hamser. Cedwir byddin- oedd o weision a morwynion arnynt. Mae ganddynt gartref yn y dref a'r wlad, cerbydau modur a cheffylau rhedegfeydd. Hwy ydyw cwsmeriaid y Queenie Geralds. Nid yw hyn yn rhyfedd i mi, oblegyd rhaid ei bod yn anawdd i fyw yn foesol ar ;Cio,ooo y flwyddyn heb weithio. Mae yna dosbarthiadau canolog eraill yn byw fel ar "glawdd ffin" rhwng tlodi a chysur. neu rhwng cysur a chyfoeth, ond sylwn ar y tri dosbarth enwyd yn unig. Ffaith anwadadwy yw y ffaith y gellir cael yn Mhrydain Fawr heddyw ochr yn ochr dlodi, cysur a chyfoeth. Ffaith ryfeddol arall ydyw na fu ein gwlad erioed yn gyfoethocach nac erioed yn dlotach. (I'w barhau.) E. ARONFA GRIFITHS. I Abercrave.

Y Tridwr. I Dydd Mawrth ar ol y Sulgwyn yd- oedd diwrnod mawr Ysgolion Sabothol Senghenydd, a dydd troad allan blyn- yddol plant a ieuenctid, tadau a mam- au, hynafgwyr a hynafwragedd. Dyma'r adnod fi weddai i'r ysgolion, Mor brydferth ar y mynyddoedd yw traed y rhai sy'n efengylu." Atgofid ni ar un Haw am fynydd o oerfelgarwch anystyriaeth, tlodi, galar, hiraeth; ac ar y Haw arall am fynydd pleser, addysg, undeb, brawdgarwch a bu- geiliaeth eglwysig. Dyna ddigon o awgrymiadau i lenwi y Darian" i gyd onite, ond wnawn ni ddim ond rhoi gair neu ddau o rybudd a chymeradwy- aeth. Rhoddwn ein harwydd o berygl mewn gofyniad fel hwn Pa le mae deiliaid yr Ysgol Sul o'r 15 oed i'r 3oain oed? Ychydig mewn cymhar- iaeth oedd eu nirtr yn yr orymdaitb. Gofynned yr arweinyddion iddynt eu hunain yn dawel a myfyrgar, ac wedi hynny ar gyhoedd ysgol ac eglwys, hwyrach y deffroir rhywun. "Yn fore heua dy had, phrynhawn nad atal dy law, canys ni wyddost pa un a ffynna, ai hyn yma ai hyn acw ai ynte da fydd- ant ill dau yr un ffynud." Y plant yn unig oedd i fyny a'r wyl yn ei gwyn; yr oedd mwyafrif ereill a rhyw nod o alar ar eu gwisgoedd. Ond prydferth i ni ydoedd traed y rhai sy'n efengylu hyd yn oed yn eu du, tra'n sangu uchel- dir undeb a brawdgarwch teyrnas nefoedd. Wn i am un lie y gallasai galarwyr edrych cystal ag yng ngor- ymdaith dlos yr Ysgol Sul, ac am gysur deufyd eglwys Dduw am dani. Hapus dyrfa sydd a'u gwyneb tua'r wlad." O'r naw ysgol a ymdeithiodd eleni, gydag Eglwys Noddfa'r Anni- bynwyr yr oedd y nifer ore o bob oed- ran, ac eglwys Tabernacl, M.C., y nesaf yn ei chyfartalweh gyda Human brydferth yn ei blaenori, ac eglwys Salem y Bedyddwyr wedyn yn ei chyf- artalwch. Yr eglwysi Seisnig oedd waelaf o lawer am ddynion ieuainc ac hynafgwyr, ac yn hyn y cawsom ein synnu yn fawr iawn yngwyneb yr hen dadl Siondafydol o droi gwasanaeth yr eglwysi i'r Saesneg er mwyn cadw'r bobl ieuainc. Ond wele yn ol yr or- ymdaith hon rhoddi fyny'r Gymraeg yr ydys i golli'r ieuenctyd, ac nid i'w cadw yn ol y ddadl. Yn wyneb yr uchod, purion peth fyddai i'r eglwysi wneud ymchwiliad i wirionedd fy ngos- odiad, yn enwedig yr eglwysi hynny a aflonyddir gan yr ysbryd Seisnig an- nghenedlgarol sydd wedi hanner an- dwyo ami i eglwys a chymdeithas lew- yrchus cyn yma. Gwae chwi anghen- edlgarwyr esmwyth yngwyneb colli ein hiaith, a'n nodweddion, a'n crefydd fel cenedl. Wele gwarth gwlad yw bradwr Ei iaith, ef yw'r gwaethaf wr. Newydd da oedd clywed fod y frawd- oliaeth ynghapel y Twyn, M.C., Caer- ffili, wedi troi'r estroniaith dros y drws drwy fwyafrif mawr, ac nid yw'n debyg y ca ei throed orthrymus le yno fmvy, oblegid y mae wedi peri liawer o aflwyddiant i'r ddiadell nas anghofir yn fuan; ac er mai amser byr sydd er pan y cymerodd y datgysylltiad le, mae'r Cymry'n tyrru i fewn at eu gil- ydd yn rhwydd iawn a'r eglwysyn ad- feddiannu iaitbgarwyr a Christgarwyr Cymreig y dref o'r newydd. Beth am Ebenezer y Rhydri—bu'n hen eglwys barchus Gymreig gynt, ac eto o ran hynny, ond y mae wedi colli'i Chymraeg, gwaetha'r modd, mewn ardal wledig -brydferth. Beth am y nos, barchus weinidog J. Rhedynog Evans, a diaconiaid? Oni ellid cael gair ynghylch cadwraeth yr iaith o'r ardal uchod, Mr. Gol. ? Ai nid yw'r "Darian" yn myned yno? DEWI AUR.

Beirniadaeth Gwill Ar Gyfansoddiadau yn Eisteddfod Fforestfach, Abertawe, Mawrthgwyn, 1914. 2. Englyn-" Y Cardotyn." Derbyniwyd 39 o englynion, ac y mae yma gystadleuaeth dda iawn. Y mae brychau mawr neu fan ar yr englynion canlynol: Ar ddod yn fardd Islwyn Glyndwr Myfyr; Myrddin Ilan Taw; Elfab; Gweithiwr bach diwyd (2 englyn), a Thosturiol. Gellir rhannu'r gweddill i ddosbarth- iadau da, gwell, a'r goreu. Dosbarth y Trydydd Y mab hynaf (3 englyn), Methu Aros, Ar y Brif- fordd, Tom, Pedr, Min yr Awel, a Syl- wedydd. Dosbarth yr Ail: Carreg Filltir, O'r Gongl, Min y Ffordd, Tramp (1 a 2), Pererin, Trugarog, H. P., Simon, Diwyd, a Bryn awelon. Y Dosbarth Cyntaf: Wedi Blino'n Lan, Arthur, Poh Parch, Brawd, Abra- ham, Gwr Gweithgar, a Bryniog. Y mae amryw yn y ddau ddosbarth diweddaf hyn yn wir deilwng o'r wobr, a hwyrach y gallai beirniad arall daro ar un arall o'r saith a geir yn y dos- barth cyntaf; ond, wedi petruso peth, credaf mai gan Bryniog y mae'r englyn goreu ar y cyfan. Wele hwnnw: Gwr dilety, hagr dlotyn-gwael ei wisg, Gwelw'i wedd yw'r crwydryn Dolur gwlad yw'r blwng adyn, Ar ddwys daith heb urddas dyn. 3. Traethawd-II Yr Apostol Paul." Dyma ddigon o destun, beth bynnag. Cystadleuodd wyth, ac y mae lawer o'r un pethau, os nad o'r un geiriau yn y traethodau hyn. Y geiriaduron sy'n cyfrif am hynny. Sylwir arnynt yn y drefn a ganlyn: Myfyr: Traethawd gwallus o ran sillafiaeth, ond pur gywir a chryno o ran mater. Sulwenau: Nid mor wallus, a Hawn mor gryno a chywir. Ymgeusydd: Heb ddysgu ysgrifennu ei ffugenw. Ffresach o ran cyflwyniad ei fater, na'r ddau arall, ond gwallus ryfeddol. Y Teithiwr Blin: Traethawd trefnus a chywir a chyflawn. Rhyfedd yw'r llythyren 'r' bepigol sydd drwyddo. Scribo Lactus writes a short sum- mary. There are many spelling errors, and it is af strange lapse to state that the heavenly light "beggars descrip- tion." Roberts sends in a complete and critical account and estimate. The freshness of presentation, and the ful- ness of knowledge displayed, easily places the essay in a class of its own. Perthynas Paul: Traethawd ang- hywir ac annhrefnus, ac ar y mwyaf o ryw awdl ar Paul ynddo. Edgar (20 oed) Traethawd yn dech- reu gyda gwall. Dilyna nifer o honynt. Y mae gormod o'r traethawd yng ngeir- iau'r Ysgrythyr. Nid oes dim yn hynod mewn dywedyd '20 oed.' Yr oeddwn i ac araill wrthi yn 14 oed. Y mae'r gwaith o gael gafael ar y goreu yn rhwydd yma. Y Teithiwr Blin a Roberts yw'r ddau oreu, ond Roberts biau'r wobr gyntaf. 4. penillion i'r "Pasg." Cystadleuaeth gyffredin iawn yw hon, ac nid oes gennyf amser i ddywedyd mwy am dani na bod yma naw yn cys- tadlu, a'u bod yn ffurfio ddau ddos- barth fel hyn:- Yr Ail Ddosbarth: Un yn cydym- deimlo, Dan Arwydd y Gwaed, Pant- awelfab, T.H., Nimrod. Syndod mor amrwd yw pob un ohonynt. Y Dosbarth Cyntaf: Josua, Y Dis- gybl Hwnnw, Dan Ei Hud, a Hyfryd Wawr. Saif y gystadleuaeth rhwng y ddau ddiweddaf, ond ni all fod amheu- aeth nad Hyfryd Wawr yw'r goreu. 5. Cerdd Goffa i'r Diweddar Daniel Bowen. Y mae saith yn odl coffa'r gwr da hwn, ac, ar y cyfan, y mae yma gystad- leuaeth bur dda. Nid oes yma wael iawn na gwych iawn, a blin gennyf na allaf ysgrifennu nodiadau ar bob un. Pe rhoisid imi dair wythnos at y gwaith, byddai hynny'n bosibl, ond gorchwyl anodd yw dod drwy'r gwaith rywfodd erbyn dydd yr eisteddfod. Saif y cystadleuwyr fel hyn: Llais Atgof, Brithodlydd, Excelsior, y Myfyr Trist, Swynol, LIef Atgof, ac Atgof. Y mae'r tri diweddaf yn canu'n deilwng iawn, ond y goreu o honynt yw Atgof. 6. Pryddest y Gadair, Llusern Gobaith." Y mae pymtheg o feirdd yn ymgeisio am y gadair, ond pur siomedig yw'r gystadleuaeth. Nid oes yma un gerdd ardderchog, ac oblegid hynny y mae'r gwaith o ddyfarnu yn bur anodd. Rhennir hwy i dri dosjbarth. Yn y dos- barth isaf ceir Hyderus ar ei Daith, Hyder, ac Ar Hyd yr Hirnos. Gwallus yw Hyderus ar ei Daith o ran ei sillafiaeth, a phur gyffredin o ran ei syniadau. Cymysga ffigyrrau, a gwna'r llusern yn ormod o bethau. Ni wyr Hyder ddim am fiwsig mewn llinell. Y mae ei gloffni yn ddigon i ferwino clust beirniad. Nid yw heb allu, ond y mae rhyddiaith yn gweddu ei ddawn yn well na barddoniaeth, er fod ganddo ambell cyffyrddiad tlws. t Bardd synnwyr cyffredin yw'r Gobaith Gwell hefyd. Nid oes fawr barddoniaeth yn ei gerdd o'r dechreu i'r diwedd. Nid yw ei bedair llinell gyntaf na gwell na gwaeth na'r rhelyw Llusern gobaith, llusern fuddiol I oleuo llwybrau bywyd; Y mae'r saint mewn modd neilltuol Yn mwynhau ei llewyrch hyfryd." Perthyn i'r ail ddosbarth y mae mwy- afrif y pryddestau, a hwyrach mai dyma'u trefn: Lans Deo, Ar hyd yr hir- nos, Lluddedig, Mab y Wawr, Dan ei Choron, Glasfor, a Wil ap Daniel. Y mae darnau yma ac acw o bryddest Lans Deo yn ddigon canmoladwy, a diau y gall wau telyneg dda, yn awr ac eilwaith, ond y mae'r bryddest hon fel cyfanwaith yn hynod o afluniaidd. Tor- rir ffigyrrau, a cherddir drwy feusydd o ryddiaith o natur y llinellau hyn: Y mae lluserni o wneuthuriad dynol, Celfyddyd a gwyddoniaeth sy'n eu canmol; Camenwir un o'r rhain yn 'lusern ddiogel, Pan profir hi yn nhanchwa nwyon ufel Y prawf a ddengys dwyll a breuder defnydd." Y mae tipyn o ddiofalwch ar wedd allanol pryddest Ar Hyd yr Hirnos. Bardd swynol a syml ydyw'r ymgeis- ydd hwn. Nid oes fawr o werth yn ei gan, ac y mae ynddi ormod o gymar- iaethau tebyg i'w gilydd ac o rai ys- trybebol. Nid pethau i'w canmol hefyd yw ymadroddion fel "Pharo Loes" a "Samariad Tostur," a'r cy- ffelyb. Ni welir fawr cynnydd yn y gerdd. Troi yn ei hunfan yn ormodol y mae. Y mae Lluddedig eto yn fardd swyn- ol, ond cerdd go wan yw ei gerdd. Defnyddia ferfau cynorthwyol fel 'gwna,' a sonia am 'ros a lili' yn tyfu o amgylch y llusern. Yn wir, cymysgu ffigyrrau yw pechod parod yr ymgeis- ydd hwn, er bywioced ei ddychymyg. Medd: Curwyd arni gan y gwynt, Cafodd droion chwerw hynt, Tyfodd ynddynt yn ieuengach, A daeth mam ei hoes yn loewach." Y mae'r canheuon sy'n gwasanaethu fel enghreifftiau o werth y llusern yn ddigon priodol, dnd carem fwy o feddwl ac o nerth. Nid yw Mab y Wawr yn gystal bardd o gryn fesur a'r ddau ddiweddaf. Awenydd go fusgrell ydyw, lawer pryd. Tolla sillafau o flaen cytsain, ac ar ddechreu llinell, ac esbonia'n aflerw, dro ar ol tro. Wele'i bennill cyntaf: Llusern gobaith ffynonellau Fy nghypuron yn yr anial, Yw meddiannu y synhwyrau Sy'n cyfateb rhaid ac eisiau 'R doniant hawliant eu cyfartal." Nid oes synwyr mewn peth fel hyn. Ennill yr ymgeisydd nerth wrth gerdd- ed rhagddo, ac y mae ganddo feddwl go gryf, a chynllun tarawiadol. Gresyn na ddysgasai'r grefft o fardooni'n llwyrach. Go gloff yw syniad Dan ei Choron am fydr a miwsig. Wele'i agoriad "Llusern gobaith' Rhodd ddwyfol anfonedig 0 gysegr preswylfeydd yr anweledig." Pryddest ddiwinyddol yw hon, yn dech- reu yn Eden( ac yn galw heibio i Abel ac eraill, nes cyrraedd Bryn y Groes, ac yn y blaen. Y mae'r cynllun yn rhy hen erbyn hyn, er fod yr hyn a ddywedir dano yn briodol ddigon. Y mae Glasfor yn lanach awenydd, ac y mae ganddo rai penillion gwir awenyddol. Dipyn yn ystrydebol yw ei gynllun yntau. Rhyfedd fod rhaid galw heibio'r cwymp fel hyn o hyd. Y mae yn y gerdd hon, er hynny, fwy o amrywiaeth, er mai amrywiaeth go gyffredin ydyw. Braidd y mae Wil ap Daniel yn gys- tal awenydd ag yw Glasfor, eithr ni cheir ganddo ef mo'r tarawiadau ys- trydebol. Y mae rhyw galedwch yng ngwaith yr ymgeisydd hwn, ac weithiau try hynny'n rhyddiaith. Ceir ganddo gryn lawer o feddwl, ond meddwl mewn gwisg ddansoddol yn rhy fynych. Wele'i ail bennill yn engraifft o lawer o'i waith: Mewnol lusern! Sail pob heddyw Ydwyt am yfory gwell; Yn dy lewyrch gwel dynolryw Eurliw lwybrau'r dyddiau pell, Minnau syllaf drwy'th oleuni Dros ganllawiau'm dyddiau fydd Yn eu gwyndra 'rwy'n ymgolli- Mae pob awr fel canol dydd." Y mae pump yn aros i'w rhoi yn y dosbarth goreu. Can Macwy Helpis bum telyneg ar y testun: pum engraifft o werth go- baith. Y mae'r Macwy yn fardd gwych, ac yn Cymro da, ond llithra ar air yn fynych, ac nid yw pob syniad yn loyw ganddo. Teimlir y gallasai r bardd hwn ennill y gadair, pe cymersai amser i feddwl a, pherffeithio'i brydd- est. Fel ag y mae pethau, y mae eraill yn canu'n gryfach ac yn llawnach nag ef. Y mae gan Newman bryddest syn- hwyrol ddigon, ac y mae'r rhannau a odlwyd ohoni yn bur swynol. Nid yw'r darnau diodl eystal. Ni wyr Newman am ofynion y mesur diodl, a cheir gan- ddo derfyniadau gwan, a rhyddiaith foel, dro ar ol tro. Wele engraifft: Mae'r bywyd dynol yn ei holl drofeydd I raddau mwy neu lai yn gwybod am Gysuron 'Llusern Gobaith,' etc. Cynlluniodd Gwynfab yn drefnus, a gweithiodd allan gynllun da yn bur wych. Y mae brychau iaith niferoedd ganddo, a sonia am bethau fel y tlws a'r per. Meddai: Metha nwyf y dyner awel Godi'r aden at yr uchel." Gresyn yw pethau dansoddol fel hyn. 0 ran fy hun, gadawswn allan yr emyn diweddglo, er y gellid ei gyflawnhau hwyrach. Eto i gyd, y mae'r bryddest hon yn un go deilwng agos drwyddi. Dechreua Un Wyr ei Cwerth yn Nyddiau'i Gur yn go gymysglyd drwy I ddiwinyddu ar ffydd, gobaith a chariad. Wedi dod at ei bwnc, y mae ganddo ym- driniaeth dyner, a dofn, ac effeithiol ohono. Gresyn fod cynifer o wallau iaith ganddo, ac fod ei fydr mor anys- twyth droion. Diofalwch, lawer pryd, a gyfrif am ei wallau niferus hyn. Teimlir mai iaith profiad yw llawer o'r bryddest, ac fel y cyfryw, y mae'n cyffro'r teimlad fwy nag unwaith. Mwy o loywder a'i gwnai'n anorchfygol. Rhwng y bardd diweddaf y sylwyd arno a Min y Wawr y mae'r dorch. Y mae Min y Wawr yn lanach.a chryfach awenydd, er fod llawer o anystwythder diangen yn ei bryddest yntau. Nid yw mor dyner a'i gydymgeisydd, ond y mae mwy o fflachiadau'r awen wir yn ei gerdd. Gweithia'i gynllun allan yn rymus ac awenyddol, ac y mae graen ar ei iaith. Gresyn, wedi'r cyfan, na fyddai yma bryddest heb gynifer nam arni, ond fel y saif pethau, y mae'r fantol yn troi yn ffafr Min y Wawr. I GWILI.

Eu Hiaith a Gadwant. UNDEB Y CYMDEITHASAU CYMRAEG. Cynhelir Cynhadledd Adran Dwy- reinbarth Morganwg a Mynwy yng Nghaerphili Gbrph. 4 am 2-30 y prynhawn. Bwriedir casglu ynghyd nid yn unig ddau gynrychiolwr o bob cymdeith- as, eithr holl ae'lodau'r Cymdeithasau hefyd. Bydd y dydd megis dydd o lawen chwedl i bawb. Rhydd gyfle i'r Cymdeithasau fynd ar bererindod haf. Croesawir y cynrychiolwyr mewn modd urddasol-hafal i ddull Caerdydd a Phontypridd gan Gymrodorion Caerphili. Disgwylir i aelodau'r Cym- deithasau drefnu'r manylion ynglyn a lluniaeth drwy Mr Abram Jenkins, B.A., Ysgrifennydd y Gymdeithas yn y lie. Gorymdeithir o'r orsaf i'r Pare a'r Castell, ac yno ar y glas y cynhelir cyf- arfod diddan ac addysgiadol. Clywir tine y delyn, a chlec yr englyn, a pher- seinedd yr awen Gymrcig. Cynhelir y Gynhadledd am 2.30 p.m. Y rpdrinir a materion pwysig-y pwysicaf fe ddichon a fydd ethol Ys- grifennydd i'r Adran. Hyderir y sicrheir gwasanaeth un a chanddo lygad i weled gwaith a law gelfydd i'w wneuthur. Disgwylir adroddiad byr gan Ysgrif- enyddion y Cymdeithasau ar raglen y tymor nesaf, ac ar eu cynlluniau o ychwanegu at eu rhif y flwyddyn nesaf. Yn 01 y rhagolygon, ceir cwrdd Caer- ffili ymysg goreuon Undeb y Cym- deithasau Cymraeg. Gwened heul- wen ar ein llwybrau ddydd mawr yr wvl. I ARTHEN.

I Sciwen. Claddedigaeth Mr David Rd. Davies. I Hwyr ddydd Iau, y 4ydd o Fehefin, tarawyd y lie a braw pan daenwyd y newydd pruddaidd fod y brawd ieuanc David Richard Davies, mab i Mr a Mrs Benjamin Davies, 102 Old Road (y tad yn attal-bwyswr er's blynyddau yn y lofa) wedi cyfarfod a damwain angeuol ymhwll Cwrt Herbert. Dyn ieuanc o gymeriad dichlynaidd yd- j oedd, ac yn aelod ffyddlon o Eglwys Annibynol y Tabernacl. Teimlai pawb yn ddwys wrth feddwl fod un mor hoffus wedi ei gymeryd mor ddisyfyd yn 26 mlwydd oed. Trymach o lawer oedd yr ergyd i'r rhieni a'r teulu oil, gan i frawd hyn gyfarfod a'i ddiwedd yn yr un lofa rhyw 14 mlynedd yn ol, a dwys yw cydymdeimlad yr holl ardal a hwynt. Cymerodd yr angladd le prynhawn dydd Mercher, y lofed o Fehefin, pan yr ymgynhullodd tyrfa luosog iawn. Cymerai Ysgol Sul y Tabernacl ran flaenllaw yn yr orymdaith. Gwasan- aethwyd yn y ty ae ar lan y bedd gan ei weinidog, y Parch. J. Evans Jones, yn cael ei gynnorthwyo gan y Parchn. S. Evans Gealy (Bethania) a J. S. Hop- kins (B.). Dygwyd tystiolaeth uchel iawn i'r ymadawedig. Ymysg y galar- wyr o agos a phell yr oedd y tad a'r fam, Mr a Mrs James Davies, brawd a'i chwaer-yn-nghyfraith Mr a Mrs T. Roberts (chwaer a brawd ynghyf- raith); Miss M. Davies, chwaer Mr Rhys O. Davies, brawd. Derbyniwyd blodeu-dyrch hardd oddiwrth Ei rieni a'r teulu; Miss Jennie Bevan Ysgol Sul y Tabernacl; Ei Ddosbarth; Cor Bethania; Ei Gyfeillion; Gwaith Cwrt Herbert; Mrs. Jones, cigydd, a'r teulu Mr a Mrs Ben Davies, Liverpool Stores; Miss L. Thomas. Derjbyn- iodd y teulu liaws o lythyrau cydym- deimlad yn eu plith oddiwrth Syr S. T. Evans. Mrs. Edward Powell, Hen- adur W. Howell, Y.H., Eglwys Moriah, Neath Abbey, etc. Cynrychiolid Cwmni'r Gwaith gan Mr Westacott, M.E.. a Mr Thomas James. M.E.