Y Darian

Beirdd y Bont. I GAN "BRYNFAB." I I J DEW I WYN 0 ESSYLLT. Dewi Wyn o Essyllt oedd y galluocaf o holl feirdd y Bont. Yr oedd yn an- terth ei ddydd, ac yn anterth ei nerth awenyddol pan symudodd yma o Ddinas Powys. Cadw melin yr oedd yn Ninas Powys, a chadw maelfa yr .oedd yn y Bont, neu fel y dywedodd rhywun-melin oedd yn ei gadw yn Ninas Powys, a maelfa oedd yn ei gadw yn y Bnnt. Ychydig o liw blawd fu ar ei ddillad yn y naill le na'r llall. Yr oedd barddon- iaeth a llenyddiaeth wedi ei hawlio iddynt eu hunain, er pan oedd yn lied ieuanc, a daliasant eu gafael ynddo hyd ddiwedd ei oes. Ni feddyliai neb ei fod yn fardd yn Ninas Powys, ac ini ellid meddwl ei fod yn siopwr yn y Bont. Fe ddywedir i fardd fynd i edrych am dano yn Ninas Powys unwaith. Nid oedd xiwnnw yn gwybod dim am y lie. Holai hwn a'r llall ar y ffordd- os gwyddent ym mha le yr oedd Dewi Wyn o Essyllt yn byw. Nid oedd neb yn gwybod am y fath enw. Wedi holi a holi daeth ar draws hen wr yn torri cerrig ar ochr y ffordd. Holodd hwnnw-os gwyddai pa le yr oedd y bardd yn byw. Wedi cosi ei gernau a synfyfyrio ychydig, dywedai ei fod yn credu y gwyddai am bwy yr ymholai y gwr dieithr—am Twmi o'r Felin—yr oedd wedi clywed ei fod yn ceisio prydyddu weithiau. Cafodd y bardd ei gyfeirio at Dewi Wyn o Essyllt ar ei union oddiar ben y domen gerrig. Dyna brawf nad oedd yn cael ei ad- waen fel bardd ymhlith ffermwyr Bro Morgannwg. Rhywbeth yn debyg oedd fel siopwr yn y Bont. Ni welwyd ef yma a ffedog wen o'i flaen, nac yn cyfeillachu gyda siopwyr y dref. Nid oedd natur wedi ei dorri allan i fod yn siopwr. Yr oedd yn rhy ddiniwed yn un peth, ac nid oedd wedi darganfod yn ddigon boreu nad yw pob cwsmer yn onest. Cymerai fod pawb fel efe ei hun-yn barod i dalu am ei nwydd- au. Ond buan y gwelodd ei fod yn camgymeryd yn ddirfawr. Daeth un lienor adnabyddus i'w siop unwaith, ac archebodd bedair ham," gan addaw talu am danynt yr wythnos ddilynol. Ond y newydd cyn- taf glywodd Dewi am y cwsmer oedd -ei fod wedi ei baglu hi i'r Amerig. Adroddodd y bardd ei gwyn wrth Carnelian, ac er mwyn ei gysuro -cordeddodd yntau englyn fel hyn:- Fe roes y gwr frysiog gam,—yr adyn Fe redodd ar garlam I'r Amerig gorgi gwyrgam, Ffoadur oedd a phedair 'ham.' Bu Dewi Wyn o Essyllt yn Saul beirdd a llenorion y De am dymor hir. Mae yn amheus a welodd Cymru ath- rylith mor gynhyrchiol ag eiddo Dewi. Yr oedd ei awen yn ffynhonnell ddi- hysbydd. Yr oedd wedi cyhoeddi "Ceinion Essyllt" mewn deg o rifynnau, swilt yr un, cyn iddo ddod i'r Bont. Cafodd y "Ceinion" gylchrediad helaeth-mwy, fe ddichon, nag unrhyw waith bar- .ddonol a gyhoeddwyd erioed yng Nghymru. Fel y nodais yn barod, yr oedd Essyllt yn uwch o'i ysgwyddau, fel bardd a lienor, na neb o'i gyfoed, a thrwy hynny bu galw mawr am ei wasanaeth fel beirniad ar hyd a lied y wlad. Ysgrifennodd lawer i'r gwa- ihanol newyddiaduron ,a bu yn golygu y golofn farddol yn "Y Fellten," y "Gwladgarwr," a'r "Cardiff Times" am flynyddoedd. Fel ysgrifennwr rhyddiaeth ychydig iu o'i debyg. Yr oedd ei ysgrifau :mewn iaith gref a gloew, ac agos mor farddonol a phe buasent mewn 001 a chynghanedd. Gwr boneddigaidd ei ymddangosiad ,oedd Dewi-anhebyg iawn i fardd, .oherwydd fe ddywedai Ceiriog mai "un rhyfedd yw bardd ym mhob oes", a thrwstau o'i febyd i'w fedd, a siwr o wneud pobpeth yn groes." Ond am Essyllt yr oedd bob amser mor raenus a thrwsiadus a phendefig. Welodd neb ef erioed heb ei grys gwyn a'i .ddiddosben aristrocrataidd. Ni bu yr awen Gymreig erioed yn cael ei charu a'i hymgeleddu gan ddyn mor llednais a boneddigaidd ag ef. Yr oedd natur wedi ei wneud yn ddyn glan, o wadn ei droed hyd ei goryn, a gofalai yntau nad oedd na theiliwr na chrydd nag un crefftwr arall i gael andwyo y ,cyfanwaith. Yr oedd bodolaeth Dewi yn cael ei ,gwneud i fyny o ddwy ran-y syl- weddol a'r ymddangosiadol. Yr oedd yn rhaid mynd i'w fyrfyrgell i weled un rhan, ond gellid gwel' d y llall yn jei gogoniant ar yr heol, neu ar y llwyfari. Yr oedd yn gyfuniad rhyfedd o ddau eithafbwynt. Yr oedd yn angel yn ei fyfyrgell, ac yn blentyn ym mhob man arall. Gallai ysgytio cre- adigaeth farddol o fodolaeth yn ei fyfyrgell, ond gallai cocosyn o fardd sefyll ysgwydd yn ysgwydd ag ef un- waith y deuai allan trwy y drws. Rhywfodd yr oedd yn gadael ei holi athrylith ar ei ol ar y trothwy, os na ddelai cyfran o honi allan yn ei logell, ac wedi ei chaethiwo ar bapur. Lladd- asai lew o wrthwynebydd gyda'i ys- grifell, ond elai yn fud a diamddiffyn o flaen hogyn hir ei dafod a byrr ei wybodaeth. Nid oedd digon o bres yn ei wyneb i edrych ar gynulleidfa pan yn darllen beirniadaeth neu adrodd j ychydig englynion. Cychwynai a'i wyneb tuag at y gynulleidfa, ond wrth bwysleisio ar ei frawddegau gyda'i draed a'i ddwylaw, byddai yn fuan a'i gefn tuag ati, ac os na ofalai yr arweinydd am droi ei wyneb yn ol yn awr ac eilwaith, hanner yr hyn a ddarllennai fyddai cyfran ei wran- dawyr. Yr oedd hen Ficer Llanymddyfri yn dweyd wrthym am "gymeryd perl o enau llyffant." Yr oedd Dewi Wyn yn rhy barod i wneud hynny. Byddai yn blasu ei fin, ac yn gwenu o glust i glust pan ddigwyddai i ryw anwybod- usyn ei seboni, a chanmol ei farddas. Cymerai yn ganiataol fod y gist w&g yn llawn o aur pur, ac fod y cocosyn oedd fel twrch daear y byd awenyddol yn Hawn cymaint o awdurdod ar berlau awen a'r prif fardd oedd fel eryr yn uchelderau cerdd a ch&n ei wlad. I ddyn nad oedd yn ei nabod am- hosibl oedd iddo dybio fod Dewi y fath dalp o athrylith. Nid oedd argraff awen na llên ar ddim a ddywedai mewn ymddiddan, a gallai y creadur mwyaf rhyddieithol siarad ag ef gyda llawn cymaint o ardaloedd a rhyw gawr o feddyliwr. Yr oedd Dewi yn un hynod o groen- denau, yn enwedig os byddai i rai o bicwns y wasg gyffwrdd ag ef yn rhywle. Nis gallasai oddef y pigiad 'lleiaf, heb afael yn ei ysgrifbin i ladd a blingo ei boenydwyr. Gwae i'r neb a'i cythruddai trwy y wasg-pa un ai cawr, ai coryn a fyddai. Gwastraffodd lawer o eiriau ac inc yn y cyfeiriad hwn. Defnyddiai yr ordd drymaf a feddai, pe buasai dim ond gwybedyn o fardd neu lenor ag angen ei yrru i ddifancoll. Aeth yn fwy pigog yn niwedd ei oes, a chymerai rhai o'r bechgyn drygionus fantais ar ei groen tenau i'w golynnu yn ddiangen, er mwyn cael y pleser o'i weled yn cyn- hyrfu. Fe ddywedir fod tuedd ynom i gyd i fynd yn fwy croendenau wrth fynd ymlaen mewn dyddiau, ac, fe- allai, fod hynny yn cyfrif am i Ddewi fod mewn cynifer o ysgarmesoedd ym mlynyddoedd diweddaf ei oes. (I barhau.)

Duw yn rhoddi Dechreu Da. "Un rhyfedd yw Duw am roddi dechreu da i bawb a phob peth. Rhoddodd ddechreu da i'r angel syrth- iedig. Gwisgodd ef a nerth; goleuodd ef a goleuni dealltwriaeth; rhoddodd gyflymder y fellten yn ei aden wen, a chaniatiodd iddo gael trigo yn ymyl ei orseddfainc. Rhoddodd ddechreu da i ddyn. Gwnaeth ef ar ei lun ac ar ei ddelw ei hun. Gosododd ef yn arglwydd ar y defaid a'r ychain, ar adar, ac ar bysg y mor. Rhoddodd Efa iddo yn ymgeledd gymwys, a threfnodd iddo gael trigo ym Mhar- adwys y blodau, lie y gallai anadlu'r awyr buraf, Jjwyta'r .ffrwythau pec- eiddiaf, a gwrando'r peroriaethau mel- usaf. Rhoddodd ddechreu da i'r byd ar ol y diluw. Mynnodd bregethwr i roddi cychwyniad iddo, sef Noah, pre- gethwr cyfiawnder. Ffarmwr gafodd roddi "start" i'r byd cyn y diluw, ond gyrrodd hwnnw y cwbl yn ffradach ar fyr amser, ac nid doeth gan hynny fyddai gadael i ffarmwr startio'r byd ar ol y diluw; felly appwyntiwyd pre- gethwr i wneyd hynny, a chwareu teg iddo, fe ddechreuodd yn dda iawn. Adeiladodd allor i'r Arglwydd, ac offrymodd arni offrwm diolchgarwch. Rhoddodd ddechreu da i Israel yng Nghanaan. Bu farw yr anffyddloniaid yn yr anialwch, ac ni chafodd neb fyned i fewn iddi ond etifeddion ffydd. Rhoddodd ddechreu da i'r Eglwys Gristionogol. Dim ond un Iscariot oedd o'i mewn. Rhydd ddechreu da i blentyn. Genir pob baban gyda'i wyn- eb tua'r nefoedd, a'n gwaith ni yw gofalu na thry ei gefn arni. Hyffordd- ia blentyn ymhen ei ffordd, a phan heneiddio nid ymedy a hi.' "—Dr. H. Harries (Afanwy), Treherbert, yn y Greal.

Ymha le bydd y Gymraeg I Farw? Fel hyn yr ysgrifennai Gol. y J Brython i Gynhadledd y Cymry ym Mhontypridd A phan bo raid mynd o'r byd, mynd a gaff of a'm dwylo'n dynn am wddw'r hen iaith. Gwnes fy ngoreu trosti, ac a wnaf hyd derfyn y daith. Ni ddiffydd y t&n tra bo gen i fegin o Frython i'w chwythu. Gofaled pob un fegino'r tfin sy' ar ei aelwyd ei hun ac yna byw byth a fydd hi. Naw wfft ac Annwn i'r bobl yma genmyl yr iaith ar goedd ac sy'n clwcian ei chlod a churo'i chefn ar lwyfan yr Eisteddfod a mannau amlwg, ond sy'n ei gwadu mor wael a bradwrus gartref. Os byth y bo'r Gymraeg farw (ond fydd hi ddim !) ceir ei chorff ar riniog un o'r cymdeithasau cened- laethol claiar yma ar ol cinio nos wyl Ddewi a'i ogwaed hyd esgidiau ei phlant a'i bradychodd. Mor gu fuasai cael bod efoch.— Yn bur byth a Duw'n rhwydd i'ch gwaith a'ch cynhadledd, J. H. JONES. I

Rwystro Gwalth y Senedd. GAN EIN GOHEBYDD ARBENNIG. Terfysg Rhagdrefnedig. Yr ydym wedi cael prawf pellach o'r eithafion yr a Toriaid y deyrnas iddynt er mwyn rhwystro ddeddfwriaeth Ryddfrydig, ac o'i gelyniaeth enbyd yn erbyn Deddf y Senedd. Yr oedd pob peth yn iawn tra y gallent ymddibynnu ar Dy'r Arglwyddi. Gwnaed Ty'r Cyffredin beth a fynnai sythid popeth yn y lie arall a chwarddai yr uchelwyr am ben y werin. Ond y mae yr hen bethau wedi myned heibio a phob peth wedi ei wneuthur o'r newydd. Gall yr Arglwyddi ohirio Meaur am ddwy fiyn- edd, ond ar law y Cyffredin y mae rhoddi y ffurf derfynol i bob cyfraith mwyach. Y mae y cyfnewidiad yn un aruthrol bwysig, a chrea gyfnod new- ydd yn hanes yr Ymherodraeth Brydein- ig. Er gwaethaf pawb a phopeth dyma Ddatgysylltiad yn ymyl bod yn ddeddf, ac ar sodlau hynny y mae Ym- reolaeth i'r Iwerddon ar ddod yn ffaith, a hyn a wyr Toriaeth yn dda. Nos Iau, wythnos i'r ddiweddaf, llwyr ddyryswyd gwaith Ty y Cyffredin. Bu adrannau arianol Mesur Ymreol- aeth dan sylw nos Fercher, ac aetha.nt trwodd gyda mwyafrif da. Nos Iau disgwylid dadl ar y trydydd ddarllen- iad, ac yr oedd Mr Campbell, Tori yn cynryehioli Prifysgol Dublin, i gynnyg fod y mesur i'w daflu allan. Yn ystod y cwestiynnau ofynnid yn flaenorol i'r Prif-weinidog, ceisid gwybod beth fyddai cynnwys y mesur ychwanegol fwriadai y Llywodraeth ddwyn i fewn i gyfarfod a dymuniadau gwyr Ulster. Atebodd y Prif-weinidog y dygid ef i fewn yn Nhy yr Arglwyddi, ac yr hys- bysid ar y pryd beth fyddai ei gyn- nwys. Daliai, er hynny, fod yn rhaid pasio yn gyntaf y mesur oedd o flaen y Ty. Dyma'r hyn gynhyrfodd lid yr wrthblaid. Niç oedd modd iddynt les- teirio y mudiad yn hwy. Teyrnasai y mwyafrif yn Nhy y Cyffredin, ac nid oedd yn y Ty arall allu o gwbl i'w rhwystro. Aeth amser cwestiynnau heibio, a daeth yn adeg i ddwyn ymlaen y ddadl. Disgwyliai y Llefarydd weled rhywun yn codi, ond ni syflai neb. Ymhen yspaid galwodd ar Mr. Camp- bell, yr hwn a ddynesodd at y bwrdd dan wenu. Gyda fod y gwr hwn yn agor ei enau, dechreuodd y cynnwrf trwy wersyll y Toriaid, fel nad oedd modd clywed gair. Ceisiodd y Llefar- ydd gael gosteg, ond yn gwbl ofer. Yna apeliodd at Mr Bonar Law, fel ar- weinydd yr wrthblaid, gan ofyn iddo, os gwyddai efe rhywbeth am y twrw. Amlwg oedd mai apelio wnai y Llyw- ydd am help Mr Bonar Law i sicrhau tawelwch. Neidiodd y gwr hwnnw ar ei draed, yn wflw ac yn gynhyrfus, at atebodd: Mr. Llefarydd, ni fuaswn byth yn meddwl am eich beirniadu chwi yn nghyflawniad eich dyledswyddau, ond gwn beth yw fy nyledswydd i ar hyn o bryd, a hynny yw, gwrthod ateb eich gofyniad." Disgynnodd y geiriau fel taranfollt ar y Ty. Teimlid fod y Llefarydd wedi derbyn anfri; eto i gyd cymeradwyodd y Toriaid yr atebiad gyda bonllefau byddarol. Gwelodd y Llywydd nad oedd obaith am dawel- wch, a chyhoeddodd fod gwaith y dydd ar ben. Nid oedd ond tua chwech o'r gloch ae felly gwasgarodd yr aelodau. Pan gododd Mr Asquith i fyned allan canlynwyd ef a chymer- adwyaeth gynnes Rhyddfrydwyr, Gwyddelod, ac aelodau Plaid Llafur. A ydym i ganiatau i derfysgwyr wneud fel y mynont? Os felly gallwn ddisgwyl gweled amseroedd enbyd yn ein gwlad cyn bo hir. Os yw Toriaid ffroenuchel ac ystyfnig i arfer pen- rhyddid i perwyl hwn, rhaid fydd cania- tau yr unrhyw beth i'r werin yn gyffredinol. Diwedd hyn fydd ar- wain Pry den unwaith eto i gyflwr o an- wareidd-dra ac i ymddibynnu ymhob cylch ar rym braich neu arfau rhyfel. Canmolwn wroldeb, pwyll a threidd- garwch Mr. Asquith. Pe buasai yn dwyn ail fesur yr Iwerddon i fewn i Dy y Cyffredin, o anghenrheidrwydd y Rhyddfrydwyr fuasai yn rhoddi ffurf iddo am mai hwy sydd yn y mwyafrif. Ar y llaw arall trwy ei gyflwyno yn gyn- taf i Dy yr Arglwyddi teflir y cyfrifol- deb o wrthod heddwch ar yr Arglwyddi. i Hyd yn hyn, y maent hwy wili taflu allan bob mesur o'r fath gyda dirmyg. Wedi i Fesur mawr y Llywodraeth gael ei wneuthur yn ddeddf, wele gyfle i'r Arglwyddi ffurfio un arall i gyfarfod ag achos Ulster. Os gwrthodant, ac i hynny arwain i dywallt gwaed, yn ofer y ceisir beio y Llywodraeth. Ond sut bynnag y try pethau nid yw y wlad yn dejbyg o anghofio y terfysg Seneddol diweddaf. Erbyn hyn gwyddys mai nid ffrwydriad sydyn ar gynhyrfiad y foment, ond mai cynllun oedd a wnaed mewn gwaed oer i rwystro deddfwriaeth y bobl. Fel y dywedodd Mr Lloyd George yn Ipswich nos Wener: Tra y gallai Ty yr Ar- glwyddi atal mesurau peryglus rhag myned trwodd, gellid dioddef Ty y Cyffredin, ond yn awr y mae y gwrth- gloddiau wedi eu torri. Ceir llwybr clir i fesurau y bobl, y rhai ddeuant o'u calonnau ac o'u heneidiau—oddiwrth y miliynnau sydd yn llefain—yn syth at risiau yr Orsedd. Felly rhaid taflu pob anfri ar Dy'r Cyffredin; rhaid torri i fyny Dy y Cyffredin; rhaid damsang ar Dy y Cyffredin. Sut Yn gyntaf, trwy wrthryfel; yn ail, trwy anufudd-dod yn y fyddin. Wedi i'r ddau hyn fethu, yna trwy dwrw ac annhrefn yn y Ty. Credwch fi, nid cynhyrfiad tymer sydyn oedd hyn ond ystryw bwyllog yn erbyn Llywodraeth rydd yn y wlad hon." Ceir prawf diymod o hyn mewn geir- iau a lefarwyd gan Mr Bonar Law, I mewn dadl ar Ymreolaeth yn Nhy'r Cyffredin Gorff. 7, 1913, ac a ddyfynir1 gan Mr J. G. Swift McNeill, A.S., ac a ryddgyfieithwn fel y canlyn: Nid oes genyf ond un peth arall i'w ddweud cyn eistedd i lawr. Hon yw y waith olaf yr ymdrinir a'r Bil hwn yn dawel yn Nhy y Cyffredin. Yr ydym wedi parchu traddodiadau y Ty hwn, ond credaf y gallaf ddweud mai hon, )-11 debygol, yw y waith olaf yr ymdrinir a'r BiI. presennol gyda thawelwch yn y Ty hwn." Anawdd fuasai cael proff- wydoliaeth neu fygythiad mwy pen- dant, na chyflawniad mwy llythrennol chwaith. Tystia Mr Lloyd George mai y ddau Anarchist pennaf yn y Deyrnas heddyw ydynt Mr Bonar Law a Mrs. Pankhurst. ——p—.

I Ynys Barri. "There is a pleasure in the pathless woods, There is a rapture in the lonely shore, There is society where none intrudes By the deep sea and music in its roar. I love not Man the less, but Nature more. Nid Ynys 'mo honi mwy. Rhedai afonig Cadoxton rhwng yr Ynys a'r Cyfandir, a chroesid y cyfyngfor drwy gamu dros gerrig geirwon adeg trai. Ond er's pedair blynedd ar hugain, pan adeiladwyd porthladd newydd Barri Doc, newidid hanes yr Ynys lonydd. Yno, ar foreu teg o haf, y cyrcha miloedd o ymwelwyr ar hyd ffordd lydan d6g o Orsaf y Barri hyd at "baradwys y plant" —traeth a thywod Whitmore Bay yn yr Ynys, neu fe'u cludir yn y gerbydres ar hyd ymyl y ffordd newydd i Orsaf Ynys y Barri. Y fath wledd yw edrych ar y llu plant Ysgolion Sul o wahanol barthau Morgannwg bron yn ymgolli mewn mwynhad, pob un yn ei ffordd I ei hun Mwy o wiedd yw gweled gor- ymdaith o gannoedd o blant carpiog ystrydoedd Dinas Caerdydd-sydd waeth nag amddifaid-o dan ofal car- edigion hynaws a thyner-galon, ar eu ffordd i lan-y-mor am ddiwrnod. Ond taflwn gipdrem i'r gorffennol pell. Pa hanes sydd gan y rhan fech- an hon o'r wlad i'w ddweud? Tua'r flwyddyn 1895, pan wnaed heolydd newyddion ac y cloddiwyd rhannau o'r Ynys er mwyn gwneud dwfrffosydd, cafwyd sawl ysgerbwd dyn, ac hefyd ran o hen fur. Dilynwyd y mur gan y gweithwyr nes dod i adfeilion capel— Capel St. Baruch, a adeiladwyd tua 300 O.C., wedi eu cuddio hyd yn hyn gan dywod a phridd a thyfiant. Meini beddau heb yr un cerfiad na'r I un lythyrren, a gweddillion heb yr un arch i'w cynnwys Golygfa arswyd- us iawn! Cafwyd amryw briddlestri, f darnau o gallestr ac o arian, ac ystenau gwydr. Cafwyd gweddillion ymhob man o'r capel, ac hefyd yr oedd myn- went eang y tu allan. Rhyfedd fod hon yn gladdfa i gymaint pan nad oedd ond dau dy ar yr Ynys. Rhaid yr ystyrid yr Ynys fel un sanctaidd, lie y dygwyd gweddillion o wahanol fannau i orffwys. Cymerwyd pob gofal i beidio cyffro ond cymaint ag oedd raid ar y rhain. Yna, medd traddodiad, y claddwyd yr hen fynach St. Bar- uch, cyfaill calon Dewi Sant. Cym- erodd yr Ynys a'r dref eu henwau oddiwntho, ni gredwn. Cloddiwyd mewn man arall yn yr Ynys, a chaf- wyd adfeilion lawer hyn na'r capel. Yno yr oedd cegin Brydeinig, llestri coginio, gweddillion anifeiliaid a physgod, etc. Dengys yr oil i'r ym- welydd yr amgylchiadau y cedwid yn fyw danynt oleuni Cristionogaeth a gwareiddiad yn ystod oes dywyll y Prydeinwyr, rhwng ymadawiad y Rhu- feinwyr a Goresgyniad y Norman- iaid. Yn agos i Orsaf yr Ynys y mae hen ffynnon Rufeinig. Amgylchynir I hi gan gledrgae, er mwyn dangos i genhedlaethau'r dyfodol yr "adeilad" hynaf gafwyd yn y Barri. Y mae yno ffynnon arall. Pan lanheid honno o bryd i bryd, ceid ynddi offrymau adduned, megys pinau ceimion, olwyn- ion bychain, a charpiau, daflwyd iddi gan ddynion cl&f er mwyn cael rhydd- had oddiwrth eu gwendidau, neu gan gariadon er mwyn cyflawni eu dymun- iadau. Credir mai ar y traeth hwn y chwareuai Gerallt o Farri (Giraldus Cambrensis) a'i frodyr—hwy yn gwneud cestyll a phalasau, ac yntau yn gwneud eglwysi ac abatai. Yma y deuai Catwg Ddoeth, Prif-athro Coleg Llancarfan, i dreulio'r Pasg. Saif hen eglwys Cadoxton-Barri hedd- \yw er cof am yr hen sant gwybodus hwn. Ychydig filldiroedd oddiwrth yr Ynys y gwelir dwy Ynys fechan, y Flat Holm a'r Steep Holm. Dywed goleudy y Flat Holm am berygl i'r morwr yn y fan honno. Yno y mae ysbyty i ddynion cl&f o'r geri marwol a Chrematorium" yn perthyn i Ddinas Caerdydd. Craig serth iawn yw y Steep Holm. Dyma Ynys yr ymguddiodd gwraig a mam Harold, Brenin Lloegr, ynddi rhag Hid Gwilym y Goresgynydd. Cafodd Gerallt Gymro noddfa yn yr un man ddau can mlynedd ar ol hyn pan erlidiwyd efe gan ei elynion. Dyma hanes Barry Island sydd hedd- yw a'i hystrydoedd, ei thai, ei gwestai, ei haddoldai, a'i hysgolion gwychion. "Gwynfyded eraill ar ochestion dyn- Ar gestyll, pontydd, a pheiriannau chwim; Gwell genyf fi yw treulio awr o saib I wylied Bywyd—Bywyd cwbl ddi- dwyll. Y Barri." MAIR ELLI. Y Barr i

GWAED 1 GWAED 1 GWAED! MAE IECHYD A BYWYD YN DIBYNU AR WAED PUR CRYF, IACH A MAETHLON. Hughes's Blood Pills Mae "Hughes's Blood Pills" yn hynod effeithlol at Creu Cwaed Newydd, Pur a Chryf, felly yn dylanwadu ar holl Organau y Cor If, drwy hyny yn laohau ooiur con, Diffyg Traul, Biliousness, Afu Odrwl6 Tarddlantau a? y Cnawd, Cornwydon, Scurvy, Piles Fits, Nerv- ousness, cwynt. Cwynegon (neu Cymal- wst), Poen Cefn, Lum- bago, Cor ft- rwymedd, Neuralgia, Anhwylder- au yr Aren- au, Iselder y a p r y d, 8 u r n I y Cylla. I I I IBENYWOD! 00. At Anhwylderau tueddol i boh Gwraig, Mam a Mercb o bob oedrui mae Hughes's Blood Pills" ya nodedig o effeithiol. Rhodder prawf arnynt. RHYBUDl) PWYSIG. Wrth brynu y Fills hyn gofaler rhag gael eich twyllo. Mynwoh weled y Trade Mark, sef Hun Calon fel hy*—     M  ar bob blwch. Heb hwn, twyll ydyw. Gwrthodwch bob peth arall. Ar werth gan bob Chemist a Stores am 1/1i. 2/«, 4/8. Neu danfonwob ei Gwerth mewn Stamps neu P.O. at y Perchenog- JACOB HUGHESi MANUFACTURING CHEMIST, M.P.S., L D.S Penarth, Cardiff. Can, Li e n a Cwe ri n, Gwaithy diwedd an Myfyp Wynn, sef BACHAN IFANC Y DARIAN. Ceir ynddo ADGOFION AM 8IEHOWI A'R I' CYLCH, DARNAU BARDDCNOL A'R • LLYTHYRA NEWYDD. Pria 1/ Drwy'r Post 1/2. I'w gael o Swyddfa'r DARIAN, reu oddiwrth Mrs. Williams, Newsagent, Aberaman. LAb;FS BLANCHARD'S PILLS ¡ Are unrivalled for al Irregularities. &c.. they speedily afford relief and neve rfail to alleviate all suffering. They supersede Pennyroyal, Pil Cochia, Bitter Apple, &a. blanchard's are the Beet of alt Pille for Women. Sold in boxes, 1116, by BOOTS' Branches, and all Chemists, or post free, same price, from _ESLIE MARTYN Ltd., Chemists, 3 DALSTON LANE, LONDON Free Sample and valuable Booklet, post free Id. stamp r* a PAGE Book about Herbs and how to ose 6tk them. Post free. Bend for one. 1 Trimnell, The Herbalist, 144 Richmond-road, Cardiff. Established 1879. PLEASE NOTE THE ADDRESS. ¡ To prevent fraud see that you get Estab- liehea 1879 on every label and wrapper j of my preparations, without whioh none are genuine—Trimnell, The Herbalist, 144 Rich- mond-road, Cardiff. I T RIMNELLIS PILLS AND POWDERS _L have cured thousands. Why not you ? See that you get "Established 1879 on every | label.—Trimnell, The Herbalist, 144 Richmond t Road, Cardiff. Agents wanted. EVERY WOMAN Should send two stamps for our 32 page Illustrated Book, containing Valuable Information how all Irregularities and Obstructions may be entirely avoided or removed by simple means. Recom- mended by eminent Physicians, as the only Safe, Sure and Genuine Remedy. Never Fails. Thousands of Testimonials. Established 1862. MR. PAUL BLANCHARD, ClarAXUont House. Dalston T-ane, T ondon. DRAMA CYMRAEC NEWYDD, "GRUFFYDD L L W Y I) Allan o'r Ffug-Chwedl Boblogaldd gan ROGER THOMAS, Ystalyfera. Telerau neillduol am ei pherfformio. Ymofyner a'r Cyhoeddwr-D. DAVIES, Ferndale. Y FORD. Yn cynnwys arlwy flsol am flwyddwyn i blant o bob oed, sef:— 13 o Bregethau A 13 0 Delynegion. ?y.?'?' w  pff mwyaf ffafrio] gaD y Waeg Gymreig, inegis Y Beirniad Y Brython, Y ?". Cit?. Cj?' Plant, Seren Cymru, Seren Gomer, Y Drysorfa, &c., La v mae'r Awdwr wemdi derbyn Un 0 lytbyran Mmo) oddiwrth bregetbwyr, Ilenorion, niant, &0. Y g frol i'w chael ar dderbjniad Postal Order Swllt gan yr Awdwr- T. VALENTINE EVAN8, CLYDACH, Nr Swansea. Athrofa Aberystwyth (UN O'R COLEGAU YH BRIFYSGOL CNMU). I PrifathraUJ-T. F. ROBERTS, M.A., LL.D. Parotoir yr efrydwyr ar gyfer AtholWaa Prifysgol Cymru. Cynhygir amryw o ysgoloriaethau (rhai o honynt yn gyfyngedig i Gymry) y flwyddyn bon. f Am fanylion pellaob, ymofyner a- J. H. DA VIES, M.A., Cofrestrydd. Dywedwch wrth bawb Y m€lG DA VIES'S COUGH MIXTURE yn rhy ddau Peswch." ANWYD, PESWCH, INFLUENZA. -Mae rhai'n gyda ni bob amser. Pair hinsawdd gyfnewidiol fod llawer o ddio- ddef oddi wrth Beswch, Bronchitis, Pan, Dolur Gwddf, Crygni, Caethdra, Diffyg Anadl. Y mae yr hen Feddyginiaeth "Davies's Cough Mixture" etto ar y Jblaen, ac yn cael ei gwerthfawrogi yn fwy nag erioed, bob amser wrth la-w, yn felus, yn cynnhesu y frest, ac yn rbydd- hau y phlegm. Bydd dose mewn pryd yn ddigon. 1/H a 2/9 (postage, 3c.)- HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN- LLETH. THE Aberaman & fountain Ash Billposting and Advertising Go. Proprietors of the most prominent Stations in Aberaman, CWmaman, Cwmbacb, Abercwmboi, Aberdare and District. ADVERTISE BY BILLPOSTING. EVERYONE SEES POSTERS. All communications and parcels should be addressed to the MANAGER, Public Hall & Institute, Aberaman, Aberdare Tel. P.O. 12, Aberaman, AM BOB MATH 0 ARGRAFFWAITH YMOFYNBR YN Swyddfa'r "Leader," A Swyddfa'r "Darian," 19 CARDIFF ST., ABERDAR. DOWN & SONS, FOR GOOD SUBSTANTIAL Furniture. I-ledsteads. Bedding, Carpets, And evefy Description of HOUSE FURNITURE. CABINET WORKS:-  21 D~ ITi Morris Lane, l wa The Largest and Cheapest Stean) Cabinet Manufactory in South Wales. Illustrated Catalogues free on application, IMMENSE STOCK TO SELECT FROM. Carriage Paid on ail Orders above all, or Delivered Free In our own Vemik.